InfoHub Logo

Qazaq tarıhy men taǵylymynan ult rýhanıatynyń bel-belesteri de jan-jaqty kórinis beredi. Osy oraıda, ulttyq sóz óneriniń jetekshi hám kúrdeli salasy – roman janrynyń // qara sóz, óleń úlgisinde de kezdesedi// ózindik qalyptasý, damý joldary bar / 1/.

Prozanyń kórkem de kórnekti úlgisi- romannyń baıyrǵy túrleri,jekelegen nusqa-salalary ejelgi kezeńderde,álemdik ádebı úderisterde erte baıqalǵan-dy. Al, ult rýhanıatynda: « Proza qazaq ádebıetinde kesheńdeý týǵan, biraq orasan shapshań damyǵan sala»/ 2.324-325 better/.

Qazaq prozasynyń alǵashqy úlgi-órnekteri // qysqa áńgime,shaǵyn ǵaqlıa – hıkaıa t.t.// HH ǵ.b. ulttyq sóz ónerinde kórinis bergenimen, jeke janr, realısik sıpat túrinde baıqalǵan tusy - Alashtyń qaıratker-qalamgerleriniń shyǵarmashylyq muralarymen tyǵyz baılanysty// mysaly, M.Dýlatuly – «Baqytsyz Jamal», T.Jomartbaev - «Qyz kórelik», S.Kóbeev- «Qalyń mal», S.Toraıǵyrov - «Qamar sulý», «Kim jazyqty», Sh.Qudaıberdıev - «Ádil-Marıa» t.b.//.

Aqıqatynda, «...qazaq ádebıetindegi roman jasaýǵa umtylys 20 jyldardyń orta tusynan bastalady. Onyń alǵashqy úlgisin Júsipbek Aımaýytov jasady. Onyń «Qartqojasy» - tek jazýshynyń bul janrdaǵy alǵashqy týyndysy ǵana emes, búkil qazaq sovet romanynyń tólbasy. Ol 1926 jyly Qyzylordada jeke kitap bolyp basyldy. Budan bir jyl keıin Sáken Seıfýllınniń «Tar jol, taıǵaq keshýi» shyqty. Biraq, bul - tarıhı-memýarlyq kitap edi. Onda jazýshy revolúsıa jyldary ózi kórgen, qatysqan áleýmettik tartys ýaqıǵalaryn eshbir ádebı qospasyz derekti faktiler kóleminde sýrettedi. Kórkem shyǵarmaǵa tán oqıǵany jınaqtap, beınelep, tıisti jerin jazýshy qıalymen jetildirip sýretteý ádisinen Sáken sanaly túrde boı tartty, ol shyǵarmanyń derektiligin, tarıhılyǵyn saqtady. Jazylý, basylym merzimderi qatarlas bolǵanmen, «Qartqojadan» «Tar jol,taıǵaq keshýdiń» janrlyq forma jaǵynan aırylysatyn jeri -osy. Áıtpese, ekeýi de úlken prozanyń úlgilerine jatady»/ 3.73-74 better/.

 

HH ǵasyr basynda el ómiri men tarıhynda, ulttyq sanada erekshe órleý men serpin,damý aıqyn ańǵaryldy. Osy kezeńde Abaı álemi men dástúr,taǵylymyna adaldyq tanytqan, ult rýhanıatynyń kósh-kerýenin bastaǵan - Alashtyń qaıratker- qalamgerleri: Á.Bókeıhanov,A.Baıtursynov, M.Dýlatov, M.Jumabaev, Q.Kemeńgerov,S.Sadýaqasuly t.b birge el tarıhyndaǵy qaraly kezeń-náýbet pen zulmat jyldarynyń zobalań-zombylyǵyn,alapat ashtyqtyń qasiret-qaıǵysyn kórgen,30-jyldardyń oıranyn da bastan ótkergen. «...eli úshin kúıgen»kóp qyrly,san syrly aqyn-jazýshy,aýdarmashy Hám dramatýrg,ustaz-ǵalym Júsipbek Aımaýytuly da ádebıet álemine erkin enip, talant qýatyn keń kólemde kórsetti. Ótkir ushtalǵan ushqyr qalamymen ulttyq sóz óneriniń ár alýan janrynda eren eńbek etip, ar aınasy, ásemdik álemi – ádebıetke mol rýhanı muralar qosty.

 

J.Aımaýytulynyń «Aqbilek» romany HH ǵ.b. qoǵamdyq ahýal men kezeń kórinisterin, ómir-ýaqyt shyndyqtaryn,qyr kórinisteri men aýyl sýretterin,jazýshy eńbegi men shyǵarmashylyq sheberlik syrlaryn, shabytty shaq pen talant qoltańbasyn aıqyndaýmen qosa negizgi tulǵanyń (Aqbilek ) adamı álemi men bederli beınesin, taǵdyr-talaıyn, aýyl-eldiń turmys – dástúrlerin,qarym-qatnasyn, tárbıe taǵlymdaryn t.t. jan-jaqty ashady.

 

«Aqbilek» romany «Áıel teńdigi» jýrnalynyń 1927 jylǵy -3-5:10-11 jáne 1928 jylǵy №10 sandarynda jarıalandy.Romannyń qoljazbasy İ.Jansúgirovtyń jeke muraǵatynda saqtalǵan eken.Ony-F.Ǵabıtova QR OMM tapsyrady. Biraq ,derbes kitap bolyp basylǵan joq. Demokratıa taǵylymy nátıjesinde -J.Aımaýytulynyń atalmysh romany belgili aýdarmashy H.Ózdenbaevtan alynǵan nusqasy boıynsha 1989 jyly «Jazýshy» baspasynan (qurastyrǵandar- M.Atymov, Q.Kereıqulov) jaryq kórdi. Roman budan keıin- «Juldyz» jýrnalynda jarıalandy (1989, № 6-9 sandary). Jazýshynyń bes tomdyq shyǵarmalar jınaǵynyń birinshi tomyna endi (A.,Ǵylym,1996,144-325 better).BAQ júıesinen kórinis tapty.Ádebı-ǵylymı aınalymǵa tústi.

 

Budan basqa-J.Aımaýytulynyń bes tomdyq shyǵarmalar jınaǵyna ( «Jibek joly»,2003, 2 tom), alty tomdyq shyǵarmalar jınaǵyna (Almaty:El-shejire,2013, 2 tom.-3-230 better) endi. Astanadan da jaryq kórdi. «Qazaq prozasy qazynasynan» serıasy arqyly da qalyń kópshilikke jetti // Almaty: Rarıtet, 2003. - 240 bet//.

 

Romanǵa qatysty keıbir derek kózderi M.Júsip Kópeev pen J.Aımaýytulynyń ózara jazysqan hattarynan da kóriner edi. «Hatqa» mańyz berýimizdiń sebep – syry – «Aqbilek» romanynyń shyǵarmashylyq tarıhyna qatysty qundi derek,mańyzdy maǵlumattar berilip, unamdy- utymdy pikirler bildirýinde dep bilemiz. Máselen, romanǵa qatysty oıyn avtor bylaı bildirgen: «Eki jarym aı boldy, úıden shyqpaǵanyma.Ne istedi deseńiz, «Qylaýatta»jatyp bir roman jazyp bitirdim, ózińiz kórgen «Qartqojadan» úlkendigi eki ese bolady.Bar oıym, yntam, rýhym sol romanǵa ketip, tap jyndy kisideı bolyppyn, dosty, joldasty, qurmetti qymbat aǵany umytyp kete jazdappyn.Men kúndi qalaı ótkizedi deseńiz, mine bylaı: tańerteń saǵat segizde turamyn da, shaı iship, qyzmetke – bala oqytýǵa ketemin.Kúnine alty saǵat bala oqytamyn.Saǵat úshte úıge kelemin, tamaq ishemin. Odan keıin uıyqtaımyn. Saǵat alty – jetilerde oıanamyn. Súıtem de jazýǵa otyramyn. Sol otyrǵannan túngi saǵat eki – úshke deıin otyryp qalam. Ábden talǵanda baryp uıyqtaımyn. Mine, eki jarym aıdaı kórgen ómirim osy». Budan keıin avtor sóz etken romannyń sońǵy núktesin qoıyp, «baspaǵa jiberip otyrmyn» degendi de anyq-qanyq jetkizedi.

 

Jazýshy ómiri men shyǵarmashylyǵyn zertteýshiler úshin bul keltirilgen úzindiniń mańyzy joǵary ekeni arnaıy dálel, dáıektemeni qajet etpese kerek. Bastysy, jazýshy eńbegi men shyǵarmashylyqqa óte-móte qajet. Jalpy, joǵarda eske alǵan «Hat» avtordyń M.J.Kópeevpen baılanysty bolǵanyn ǵana kórsetpeıdi .Sonymen birge ádebı murany jınaý, bastyrý ,kópke usyný máselesin de kóteredi. Aıtalyq, 1927 jyldyń 20 mamyrynda Shymkent shaharynan jazylǵan hatta M.J.Kópeevtiń ótken ómiri, kóp jasaǵanyn eske ala otyryp avtor: «.... qalǵan ómirde qalammen syrlasyp ótken durys» deıdi.Oǵan toqsan úsh jastaǵy túrikmen aqynnyń sózi, Maıly (Maılyqoja) men Sháńgereı óleńderinen mańyzdy oı, utymdy mysaldar keltiredi. Sóıtip, keıingi jáne búgingi óleńderin qazaq shejiresi men aqyndar aıtysyn, bı-sheshenderdiń ónegeli sózderdin eske túsirip, jınap, joldaýyn ótinedi, «... óz atyńyzben basylady» deýdi de umytpaıdy.

 

Bul – J.Aımaýytulynyń ustazdyq – ǵalymdyq ,shyǵarmashylyq jumystan tys ádebı muraǵa, ulttyq qazynaǵa degen kózqarasyn aıqyn ańǵartady.Ult rýhanıatyn baıytý isinde de munyń bereri kóp-aq.

 

Endigi bir túıindi másele - «Aqbilek» romanynyń qaıda jazylǵandyǵy haqynda. Bizdinshe, munyń jaýaby qysqa: alǵashqy kólemdi de kórkem, «uzaq áńgimesi» (avtor osylaı kórsetken – R.T) «Qartqoja 1926 jyly Qyzylordada jaryq kórgen. J.Aımaýytuly kóp uzamaı Shymkent shaharynda aldymen ustaz, sosyn dırektorlyq qyzmet atqarǵan (ped. tehnıkýmda – R.T. ). J.Aımaýytuly osy kezeńde ustazdyq qyzmetin abyroımen atqara júrip kezeń kórinisteri men ómir-ýaqyt shyndyqtaryna toly,taǵdyr talqysy men turmys sýretteri keńinen kórinetin kelesi kórkem ári shabytty jazylǵan, talant qarymyn mol jumsaǵan - «Aqbilek» romanyn qysqa merzimde aıaqtady.Ony joǵaryda eske alǵan «Hat»ta, fılologıa ǵylymynyń kandıtaty Á.Ospanulynyń «Aqbilek» - Shymkentte jazylǵan» atty maqalasyndaǵy: «... eń áýeli jazyla bastaýy da, aıaqtalýy da bizdiń oblys ortalyǵynda júzege asqan» ,profesor Q.Ergóbek. «... «Aqbilek» sekildi qazaqtyń tuńǵysh psıhologıalyq romany bolsa da Shymkent qalasynda,pedagogıkalyq ýchılıshede sabaq bere júrip jazylǵan»degen joldar da jan-jaqty naqtylaı túsedi / 4 /.

 

«Aqbilek» romanynyń jazylýy men oǵan áser etken ómir – turmys jaǵdaıattary, jalpy jazýshynyń osy taqyryp tóńiregindegi murat – mindetteri Q.Ospanov, K.Tilenshiuly sekildi shákirt – oqyrmandarynyń syr – suhbattarynan, aqyn – qalamger D.Ábilev pen ustaz- ǵalym B.Kenjebaevtiń estelik – áńgimelerinen, ádebıet pen óner zertteýshileri S.Qırabaev, B.Qundaqbaev t.b izdenis -eńbekterinen de keńinen kórinedi / 5 /.

 

Joǵaryda eske alǵan estelik- áńgime, derek kózderiniń qaı- qaısysy da «Aqbilek» romanynyń ómirden alynǵanyn ,kezeń kórinisteri men ýaqyt shyndyqtary,keıipkerler júıesi men sújettik jelisi,oı-sóz máneri,til-stıl qubylystary shynaıy shabyt pen shyn sheberlik jemisi ekenin joqqa shyǵarmaıdy. Aıtalyq, joǵarydaǵy « Hattan» keltirilgen úzindiden-aq atalmysh romannyń ómirge kelý sáti,shabyt shalqary men shyǵarmashylyq úderis, ıakı jazylý tarıhy haqynda mol maǵlumat alamyz. Sondaı – aq, avtordyń kólemdi romandy qysqa merzimde (eki jarym aı kólemde) aıaqtaýy men qoltańba ereksheligi, talanty,yqylasy jóninde de óz aýzynan estımiz. Eń negizgisi, «Hat» avtorynyń M.J.Kópeevke yqylas -qushtarlyǵy joǵary, ádebı muraǵa degen janashyr kózqarasy, tazalyǵy da erekshe tanylady. Sondaı – aq, B.Kenjebaev,D.Ábilov t.b aıtyp, jazǵan estelik, áńgimelerinen de ótken kúnderdiń belgi- bederi, Aqbilek álemi, Qazan tóńkerisinen keıingi qazaq aýylynyń ómir – tirshilikteri, aq gvardıashylar áreketi,adamdar qarym-qatnasy,taǵdyr talqysy t.t keńinen kórinis beredi.Mańyzdysy – jazýshynyń jan álemin (jaýlap alǵan)bolashaq týyndy tabıǵaty, taǵdyr -talaıy, sheberhana órnekteri aıqyn ańǵarylady. Arıstotel kezeńinen belgili aqıqat – adam ómiri, taǵdyrynan tys sóz óneri bolýy múmkin emestigin oıǵa alsaq ,J.Aımaýytulynyń shyǵarmashylyq áleminde ádebıettiń negizgi nysanasy – adam, ómir shyndyǵy, sol arqyly ǵana kórkem ,naqty beıne, bederge aınalady. «Aqbilek» áleminiń syry, ulttyq -estetıkalyq áseri, kórkemdik nári men rýhanı oljasy osynda jatyr.

 

Osy retten kelgende,qazaq romanynyń ózindik tarıhy men taǵylymy mol.Al, «Aqbilek» romanynyń taqyryptyq Hám janrlyq júıesi, jazylý-jarıalaný tarıhy men kórkemdik-estetıkalyq qundylyqtary kóp.Akademık S.Qırabaev; «Aqbilek» taqyryby jaǵynan «Qartqoja» romanymen úndes.Eger «Qartqojada»jazýshy eski qoǵamdyq qurylys jaǵdaıynda teńsizdikke ún keshken qazaq kedeıiniń quldyqtan qutylyp,azattyq kúres jolyna shyqqanyn sýrettese, «Aqbilekte» de osy ıdeıany jalǵastyrady.Munda feodaldyq-rýshyldyq ortada jikshildik tartystardan qorlyq kórgen qazaq qyzynyń jańa zaman shyndyǵyn paıdalanyp,óz baqytyn tabýy,teń quqyly azamat bolýy beınelenedi.Romannyń basty keıipkeri – Aqbilek ákesine óshikken Muqash degen jigittiń kqrsetýimen qashqan aq áskerleriniń qolyna túsip,birqatar qorlyq kqredi.Odan keıin óz aýlynda áıeldi qoljaýlyq kórgen ortanyń azabyn shegedi.Aqyry jańa zaman týyp,Aqbilek aǵasynyń kómegimen qalaǵa ketip,oqý oqyp,baqytyn tabady.Bul Júsipbek Aımaýytovtyń jańa zamannyń eńbekshi halyqqa ákelgen qýanyshyn,sonyń arqasynda buryn teńdikti sezbegen ,bilmegen kedeıler men áıelderdiń teńdik alyp,kúres pen baqyt jolyna shyqqanyn júıeli túrde sýrettegenin dáleldeıdi «/ 6.13-14 /.

 

Romannyń jazylý ádis – mánerinde asa bir qalyptasqan júıelilik joq. Avtor ómir arnasy men oqıǵa órimine saı aldymen Altaı óńirin, Kúrshim men Marqakól mańaıyn, tabıǵat tamashalaryn, áserin shabytty sóz etse, endi birde ala at mingen jalǵyz adam týraly, onyń ózi birnesheý bolyp beıbit elge zábir kórsetýin, sosyn jekelegen beınelerdiń (Aqbilek, Bekbolat, ofıser, Muqash) ózin sóıletedi. Adamdyq murat pen mindet tóńireginde keıipker monologtary da qoldanylady. Romanynyń sońǵy bóliginde áýeldegi beınelerdiń birsypyrasymen eseıgen, kózqarastary ózgergen qalpynda qaıta kezdesemiz. Ásirese, Aqbilek pen Kamıla áńgimesi, Aqbala – Aqbilek, Baltash jelileri, kúndelik jazbalary jańa ómir belgileri retinde syr tolǵaıdy. Bul aıtylǵan jaılar roman kompozısıasyna kórkemdik nusqa keltirip turǵan joq. Kerisinshe, shyndyq ómirdiń beınesi retinde ońdy, senimdi áser qaldyrady. Munyń mysalyn romannyń áleýmettik máninen, rýshyldyq – tartystarynan, jekelegen keıipker men ómir oqıǵalarynan kóptep kezdestiremiz. Aıtalyq, romannyń áleýmettik mánine nazar aýdarsaq, sol kezeńniń saıası ahýaly, qazaq aýyly men ondaǵy adamdar ómiri men turmys – tirshiligi, qoǵamdyq jańarýlar men qaıshylyqtar, basqa da kóptegen máseleler ýaqyt shyndyqtaryna saı sýretteledi. Týyndy tulǵalary dáýirimen bet – bet kelip, ómir, ýaqyt talaptaryna saı áreketter jasaıdy. Bul rette avtor Aqbilekti ómir – taǵdyr talqysyna sala otyryp, aýyldyń ósek aıańynan arashalap, qara murttyń aldyndaǵy álsizdigin de sezdirmeı, qaladan baqytyna jolyǵýy – keńestik kezeńniń kórinisi,sóz óneri damýy men janr talaby,avtorlyq ustanym men kórkemdik murattyń toǵysy,keıipker álemi men qazaq áıeliniń erkindik alǵan saltanatynyń qyzyqty, jemisti sáti.

 

Nazar aýdararlyq bir jaıt –jazýshy negizgi týyndylarynyń taqyrybyn:basty tulǵa atymen ataıdy ( «Aqbilek»).Onyń ózi kóptegen tanymal týyndylaryna tán ( mysaly, «Qartqoja», «Kúnikeıdiń jazyǵy», «Qanapıa-SHárbaný», «Rábıǵa», «Shernıaz» t.t.). Budan basqa,anyq ańǵarylatyny:avtor roman oqıǵasyn túıindi, sheshýshi sátten bastaıdy.Kelesi kezekte sonyń sebep-syryn taratyp,oqıǵalyq jelisi keń óris,shynaıy sıpattarǵa ıe bolyp,kórkem de kelisti baıandalady.Qoǵamdyq qubylystar men kezeńdik kórinister,ómir-ýaqyt shyndyqtary ,aýyl,turmys sýretteriniń baıandalý joldary realısik sıpattarymen,kórkemdik paradıgmalarymen,tildik-stıldik aıshyq-naqyshtarymen nazar aýdartady. Roman oqıǵasy bulaısha óris – arna alýy keıingi jerde baıandalar oqıǵalardyń bastaýy,ıakı kilti ispettes.

 

Endigi sóz roman keıipkerleri týraly.

 

Shyǵarma atyn ıemdengen basty tulǵa – Aqbilek aıaýly áke men qymbat ananyń aldynda erke de ásem bolyp ósti. Qurbylarymen de ázili jarasyp, aqylyna kórki men kóńili sán berip edi. Biraq, bul jarastyq saltanatyn tústeri sýyq, oılary teris, júristeri sýyt «qalpaǵy bar, myltyǵy bar, kók shekpendi, qaqańdaǵan,qoqılanǵan» tórt atty buzǵan-dy. Olar beıbit aýyl men eldiń apshysyn qýyrdy. Úlken – úı, dáýletti Mamyrbaıdyń shańyraǵyn ortasyna túsirip, orny tolmas ókinishke qaldyrdy. Onyń báıbishesin atyp, «jas túlegi, jalǵyz qyzy- Aqbilekti»oıbaılatyp aldy da jóneldi. Budan keıingi jerdegi Aqbilektiń ómirin, kórgen zorlyǵy men tartqan azap – taýqymetin eshkim de dushpanyna tilemes.Ómir shyndyǵy-óner órnegi men órisine aınalar tusy da osy sát.

 

Bul – baı qyzynyń es bilgeli kezikpegen kedergisi, jat adamdardyń túsi sýyq, júristeri sýyt áreketterimen de alǵash kezigýi edi.Úmitin úreı basyp, kóleńkesiniń ózi qorqynysh ákelgendeı bolatyn. Eń bolmasa, ol ortada Aqbilektiń kóńil – kúıimen, jaǵdaıymen sanasqan eshkim bolmady.

 

Qosty aınalyp, qashýǵa áreket jasamaqshy da edi. Biraq ,qyraǵy kóz qalt jibermedi. Sumdyq soıqan, jantúrshigerlik jábirleý, azap – qorlyqqa toly ómir endi bastaldy. Buryn erkek ataýlyǵa qarsy kelmek turmaq, tikeleı qaramaǵan, on ekide bir gúli ashylmaǵan - Aqbilek endi sodyrly toptyń ortasyna tústi. «Ashý – dushpan, aqyl – dosty»da, aıla – amaldy da júzege asyrý qıyn – aq. Jan saýǵalap «odan qashqan, budan qashqan jetpis shaqty ofıser, flottar» Aqbilektiń erkinen tys áreketter jasady, asyl qazynasy – abyroıynan aıyrdy, Qaramurtqa ermek boldy...

 

Feodaldyq – patrıarhaldyq sana myqtap qalyptasqan kezde Aqbilek basynan ótkergen aýyr hal, jan azaptary, taǵdyr talqysy ómirlik tańba bolyp basyldy. Jan saýǵalap qashqan aqtardyń artynda «buralqy kúshikteı qańǵyryp Aqbilek» jalǵyz qaldy. Aqtardan tartqan jan azabynan soń da Aqbilektiń jaqyn-jýyqtan kórgen qorlyǵy,kúızelisteri kóp –aq.

 

Aqbilektiń jandaýysy, sherli muńy keýdesinde jany, sezimi barǵa jetkendeı – aq. Biraq, oǵan til qatyp, ún qosqan eshkim bolmady. Eń negizgisi, ol erteńgi kúnge senimin joǵaltpady, jaqsy, qaıyrymdy jandarǵa jolyǵarmyn degen úmitin de úzbedi. Osy maqsatpen kók pen jerge de, taý men ózenge de syr ashty, «kúzdiń sarǵysh japyraqtaryna», «saıaldyq qara bulttarǵa»muń shaqty. Kózi kórip, kóńili sengen, bastan ótkergen kórinis – jaılardy bólisti. İskendir dýanamen kezdeskennen keıin janyn jegideı jegen azap pen qorlyqtyń salmaǵy bir mezet jeńildep, umytylǵandaı bolyp edi. Biraq, naǵyz azap, kúızelister aldynan taǵy shyqty. El ishindegi ósek – aıań, burynǵy ǵashyǵy Bekbolattyń toıattaǵan soń syrt aınalýy t.t Aqbilektiń jan- jarasyn odan saıyn qozdyrdy. Buǵan «kózi tikshıgen, tymyraıǵan» qatygez minezdi ógeı sheshesi - Óriktiń de keri áseri mol boldy. Es bilip, boı túzeı bastaǵannan taǵdyr taýqymetin mol tartqan Aqbilekti araǵa bes jyl ótken soń kórgendegi áser ózgeshe. Aǵasy Tólegenniń artynan izdep baryp, oqýǵa túsedi. Naǵashysy Kámılámen kezdesip, óz ómirleri tóńireginde órbitken syr – suhbattary, Aqbala,Baltash t.b qatynastar mezgil áýenin ańǵartýmen qosa ,basty tulǵanyń dúnıetanym evolúsıasyn da tanytady. Jas ómirin óksikpen ótkizgen Aqbilektiń Baltash syndy azamatpen kóńil qosyp, İskendirmen qaıta tabysýy jan jarasyn jazyp, nurly ómirge batyl, senimmen qadam jasatady. Roman tilimen aıtsaq, Aqbilektiń «júregin jýyp tazartqan altyn legen – aıaýly jany, Qarataýdaı qaıratty, aı men kúndeı ǵylym edi». Qysqasy, dúbirli dáýirdegi qazaq qyzynyń ómir, taǵdyr joly shyndyqqa syıymdy ,kelisti kórinis tapqan. Demek, Aqbilek beınesi – qazaq qyzynyń taǵdyr – talaıyn tanytýmen birge baqytqa umtylǵan, jańa ómirdi, qyzyq – qýanyshty aldan kútken kúrdeli ári bederli beıne. Qalamger muraty – jeke adam, ıakı Aqbilek arqyly halyq ómirin, tarıhy men taǵdyryn, turmys – tirshiligin shyndyq oqıǵalar, naqtyly kórinistermen kórsetý bolsa, bul mindet kúrdeli janr – roman arqyly ulttyq – estetıkalyq deńgeıge kóterilgen, ári Eýropalyq úrdistegi týyndylar tabıǵatyna jazylý baıany,sýretteý máneri turǵysynan úndes, sáıkes keledi.

 

Romanda jekelegen beınelerdiń monologtary, ómirdegi muraty men mindetteri de aıqyn bederlengen. Máselen, Bekbolat ózi jaıynda tómendegishe syr tolǵaıdy: «Qara tory,orta boıly, qoshqar tumsyq,túlki murt,shúńirek kóz jigitpin. Jasym jıyrmanyń jeteýine shyǵyp tur. Atym – Bekbolat. Basymda barqytpen tystaǵan qara eltiri jekeı tymaq, qara ala japqan kúmis belbeý, aıaǵymda kóneleý qısyq tabanym bar. Belbeýimdegi jarǵaq dalbaǵaıym, shashaqty sary qynda múıiz sapty ótkir kezdigim, aldyńǵy qaptaldaǵy dabyl baılaıtyn uzyn qaıys shettigim – meniń ónersiz jigit emestigime aıǵaq bolar».

 

Odan ári Bekbolat «buryn baıdyń», qazir «orta sharqy úıdiń ortanshy balasymyn» deıdi. Úı – ishilik, turmystyq jaǵdaılaryn da eske alyp ótedi. Balalyq, jastyq shaǵynyń da bosqa ótpegenin aıtady. «Jamanbalanyń shotpaq qara qyzyn mensinbeı, Mamyrbaıdyń Aqbilegin elden tańdap aıttyrǵanyn», soǵan jolyqqaly shyqqanda, aqtarǵa kezigip, oń ıyǵynan jaraqat alǵanyn qysqa, sheshen baıandaıdy. Alaıda, Bekbolat beınesi adamdyq qasıetteri turǵysynan, aınala – álemge kózqarasy jaǵynan kóńilge uıalaǵanymen,jastyq pen dostyq, mahabbat máselesinde, ásirese «elden tańdap aıttyrǵan» Aqbilegin aıalap-baǵalaý isinde turaqtylyq, jigerlilik jetispeıdi. Qalamger de Bekbolat órisin asa kóp damytpaıdy.

 

Ofıser – romannyń basty tulǵasyn jábirlep, aryn aıaqqa taptaǵan jıirkenishti jan ǵana emes, ımperıalyq saıasattyń ǵasyrlar boıy halqymyzdy bılep, basyp – janyshyp kelgen kórinisi retinde de este qalady. Avtor roman ózegin – Aqbilek pen ofıser arasyndaǵy qatynasqa qaraǵanda «mahabbat sımvolynyń» úlgisi retinde emes, kerisinshe, qazaq – orys arasyndaǵy «tamyr Hám týystyq» baılanys turǵysynda tereń ashady. Buǵan óz jaıynan birer maǵlumat bergen ofıserdiń tómendegideı oılary aıqyn dálel: «Orys sıaqty jeri mol, qoltyǵy keń jurttyń qol astyna qaraǵanyna qazaq táýbe qylý kerek qoı. Anyǵynda, qazaq memleketke ne paıda keltirip otyr?....Tek qymyzyn iship, qarnyn sıpap, qatynyna qarap, borbaıyn tyr – tyr qasyǵandy biledi....Teginde qazaqtyń soldat bolýdan qoryqqany bizge teris te emes. Kim biledi, qolyna qarý berse, orys jurtyna jaý bolyp ketpesine kimniń kózi jetedi?....Áıteýir, qazaq óz aldyna el bolyp jatqan joq. Endeshe, orysqa baǵyný kerek».Budan keıin ofıser qazaq jerine,aýyl-turmysyna,onyń adamdaryna,atap aıtqanda áıeline, malyna kóz tigedi.Oraıly tusta, Reseıdiń «keleshegi men taǵdyryn» oılap qamyǵady.

 

Demek, ofıser beınesinen, is – áreketterinen Reseı ekspansıasy, ıakı «uly halyqtyń» derjavalyq-ımperıalyq saıasatyn, qazaq halqyn ultsyzdandyrý men áýel bastaǵy mádenı qunarynan qol úzdirý sekildi taǵylyq «minezin» tanımyz.Bılik pen bilek kúshin de,zorlyq-zombylyǵyn, ozbyrlyǵyn da kóremiz. Endeshe, ótkenniń ókinishi keleshekte qaıtalanbaıtyndaı sabaq bolýǵa tıis. Ofıser beınesiniń «taǵylymy» osy.

 

Al, Muqash ózi jaıynda bylaı deıdi: «Men tańqy muryn, badyraq kóz, shunaq qulaqtaý,jarqabaqtaý,kirpi shash,qarys mańdaı, qara sur jigitpin. Jasym 35-te.Ákem Toıbazar, ózim Muqash bolǵaly aýzym asqa, aýym atqa jaryǵan emes. Es bile esikte júrmin». Onan soń Tileýbaıdyń qozysyn, Shamanbaıdyń qoıyn baqqanyn, balalyq bazary jat bosaǵada, kisi qabaǵyn baǵýmen ótkenin eske alady. «Qalaı Badyǵuldyń jylqysyn baqtym, solaı kózim ashyla bastady,-deıdi ol.- Qashaǵandy jalǵyz ustaımyn. Asaýdy jalǵyz úıretemin. Kúzetke jalǵyz baramyn. Bodanda jylqy baǵamyn. Aıazben, asaýmen, qarańǵy uzaq túnmen, urymen,qasqyrmen, qaýip – qatermen alyspaı, adam adam bolmaıdy eken...Jylqy baqtym,kisi boldym».

 

Muqash aýzynan baıandalatyn monologtan budan keıingi jerde el qataryna qosylǵanyn, otbasy bolǵanyn, qyzmetke kirise bastaǵanyn, bolys bolý nıeti baryn da estımiz.Biraq, el ústinen kún kórgen joǵarydaǵy «qyzmetteriniń» áserinen bolystyqqa saılanbaıdy. Mamyrbaıdyń balasy is – qaǵazdardy keńsege tapsyrypty degendi estıdi. Tilin shaınap, tisin qaıraıdy. Kek qaıyrýdy oılaıdy. Aqtarmen astyrtyn baılanysyp, Mamyrbaıdyń Aqbilegin olarǵa kórsetip berip, aǵasynan kegin qaıtarady. Munyń sońy belgili – Aqbilek bir top erkektiń ortasyna túsip, Qaramurtqa ermek bolady...

 

Bul rette Muqash – óz múddesi úshin jan alyp, jan beretin, bir esebi ishinde.Qoly qaltasynda,biraq qastandyqty júzege asyratyn «qarýy bar». Túpki oıynda sony júzege asyrýdy ǵana ditteıtini anyq.. Áıtse de, «ishki esebi» ýaqyt óte kele jarıa bolyp, sonyń azap – kúıigin molynan da tartyp júredi. Janama keıipker retinde Muqash óz mindetin atqarǵanymen Aqbilektiń azapty, qasiret – kúıinishke toly ómirine sebepker boldy.Ómir-taǵdyryna balta shapty.Jolyn kesti. Sol úshin de Mamyrbaı aýylynyń alǵysyn emes, qarǵysyn alady. Al, bizdiń qoǵamymyzǵa ádiletsizdik,jaýapsyzdyq, ekijúzdilik minez jat. Muqash shyndyǵy osy.

 

Jazýshy jańa ómirdiń tynys – tirligin ár alýan deńgeıdegi adamdar arqyly da kórsetedi. Aıtalyq, Yqań(Ystybaı), Typań(Tyshqanbaı) kezinde bedeldi de, dostary da kóp bolǵanymen «dáýlet qusy bastarynan ushqan adamdar».Áıtse de aǵalyq – úlkendik joldaryn, eski bedelderin kóńilge medeý etedi. Tólegenniń úıindegi basqosýda Yqyń men Typańnyń mundaı «qasıetteri» tanylǵan – dy. Olardan basqa da onda talaı jigit bolǵan-dy.Onyń biri «qoshqar týǵan qozydaı kelbetti, bitimdi Aqbala edi, endi biri kelbeti de, kıimi de qońyrlaý, júris – turysy da solapattaý Baltash degen jigit edi. Tórtinshi – Doǵanyń janynda ershikteı ,baltanyń janynda shapashottaı jymyraıǵan Jorǵabek degen kisi edi ».Jorǵabek jeńil,jylpostaý kórinse, Doǵa bedelge ıe, ishimdikke de jaqyn bolyp shyqty. Aqbala sózge jaqyn bolsa, Baltash táp-táýir qyzmetker, mahabbat máselesinde de baıandy ǵumyr keshedi. Bul retten alǵanda, atalmysh beıneler ózindik kózqaras,áreket-qımyl Hám ómirdegi oryndarymen erekshelenedi.

 

Jyltyr – isinde birlik, sózinde bereke joq keıipkerdiń biri. «Onyń qylmaǵan buzaqylyǵy joq. Ol áýelde Mataıdyń Ábenine tilmásh bolǵan. Ábenmen birigip eldi qanaǵan. Ábenge shákirt bolǵan. Ol qazynanyń aqshasyn da jegen. ...abaqtyǵa júz túsip, júz shyqqan...Onyń ótirigine naıza boılamaıdy». Bul retten alǵanda, Jyltyr oıymen de, isimen de Áben, Muqashtar qatarynda. Romandaǵy oqıǵalardyń damý epızodtarynyń ózara baılanystary tusynda buǵan ábden kóz jetkizýge bolady. Osy oraıda ,jazýshy bederlegen beınelerdiń árbiri óz oryndarynda ári is –áreketterimen nanymdy sóz bolatyndyǵyn baıqaımyz. Demek, qalamger keıipkerler júıesin jasaýda, jansaraılaryn ashýda,áreket-qımyldaryn kórsetýde de edáýir jetistikterge jetken.Olardy daralaýda dáldik,beıneleýde naqtylyq,sýretteý sátterinen shynaıylyq sekildi sıpattarymen de erekshelenedi.Qysqa qaıyrǵanda: «Aqbilek» romanynan adam minezderiniń ensıklopedıasyn kórýge bolady» (R.Toqtarov).

 

Kúrdeli janrdaǵy týyndynyń tórtinshi bólimi alǵashqylaryna qaraǵanda ekpin – serpini mol, pýblısısıkalyq sarynda óris alady. Aqbilek pen Kámılániń kezdesýi, ótken ómirleri, ózara suhbattary, kúndelik shertken syrlary – tutastaı qazaq áıeli turmysynan, is – áreketterinen,dúnıetanym arnalarynan, syr-sezim ıirimderinen de mol derekter beredi.

 

Romandaǵy áıelder beınesin eske alǵanda, Aqbilektiń jaqyn, jaqsy kóretin jeńgesi – Urqıa jaqsylyqqa jany qumar, meıirimdi jan. Adamı álemi,minez qyrlary baı.Jan jylýy,meıirim shýaǵy da mol.«Bar aıyby – pushpaǵy qanaǵan joq,áıtpese jibi túzý áıel». Mamyrbaıdyń báıbishesi dúnıeden qaıtqanda da, Aqbilektiń aq soldattary jurtynda qalyp, İskendir dýana arqyly eline kelgen soń janashyry da, syrlas – muńdasy da Urqıa boldy. Qaıyn sińlisiniń baqytty bolǵanyn qalaǵan Urqıa ony Bekbolatpen de kezdestiredi .Balasyn baýyryna basyp, tárbıe de beredi. Bul retten alǵanda – Urqıa jańalyq, jaqsylyqty ózgeniń basyna tileýdi,ózi sonyń jylý – shapaǵatymen ómir súrgendi qalaıtyn, ári onyń ústine adaldyǵy men adamgershiligi mol, qıyndyq – qınalysta jol tabatyn bederli beıne retinde este qalady.Bastysy,adam janyn tereń túsinedi,Qınalǵanda qol ushyn berip,aqyl-keńesin de oryndy aıtyp,tıisinshe sheshim shyǵarady.Aqbilek basyndaǵy aýyr hal,otbasylyq ahýal,taǵdyr talqysy-Urqıa janyna da batady.Kúrdeli kezeń,qıyn sátterde Aqbilek janynan tabylyp,aıalaı da,baǵalaı da biledi. Al, Órik bolsa «úıge jylan kirip kelgendeı súıkimsiz», «qara sur adam».Aqbilektiń baýyrlaryna da jaǵymsyz, jaısyz jan. Ómir – taǵdyryna nazaly Órik ashý – yzasyn da Aqbilekten alatyndaı, jas óskin – Sara men Qajikenge de osy retpen qyryn qarap, qaharyn,qarǵysyn sát – saıyn sezdiredi. Ásirese, «Aqbilek ekiqabat» degen sózdi estigende kókten izdegeni – jerden, janynan tabylǵandaı «rahat sezimge»bólenip, «ǵajaıyp-ǵalamat» kúı keshedi. Aqbilekke birer kún «arazdyǵyn umytqan kisideı» sóılesip,jyly ushyrap ,oń qabaq tanytady. Aqbilek munyń shyn ekenin, aıarlyq ekenin bile almaǵan kezderi de bolady. Biraq, bul «kisimsý kezeńi» uzaqqa sozylmaıdy. Aqbilektiń aıaǵy aýyrlyǵyna kózin jetkizgen soń aıaýshylyǵyn umytyp, arazdyǵy men óshpendiligin órshite túsedi. Bul oraıda, Óriktiń minezi men is – áreketterinen obraz bolmysyna qatysty belgiler mol, ári troptyń túrleri:ıronıa(kekesin)ıirimderi,sarkazm(mysqyl)sıpattary , satıralyq elementter de molynan ushyrasady.Avtor sóz óneriniń kórkemdik quraldaryn bar boıaý, bederimen paıdalaný nátıjesinde Órik obrazyn kúnshildiktiń kórsetkishi, arsyzdyq pen aıarlyqtyń, teńsizdiktiń barometri retinde kórsetedi. Sondaı – aq, baǵynan sory basym Kámılá –eski salt, ádet – daǵdynyń qurbany bolǵanymen,romannyń damý arnasynan ańǵarylatyny: adamı álemi baı,aqyl-parasaty men dúnıetanymy keń, jan-júregi taza, tózimi berik,oı-sóz júıesi aıqyn bederli beınelerdiń qataryna jatady.

 

Ómirde óz isi men ornyn biletin adamdar az emes. Romanda da ondaı tulǵalar bar, biraq kóp te emes. Aıtalyq, Altynaıdyń (Muqashtyń kelinshegi) kúıeýi kekshil, dańq pen daqpyrtqa jaqyn bolǵanymen, ózi «úı mindeti - áıelde» ekenin jaqsy túsinedi. Al, İskendir dýana-jaqsylyq, janashyr jannyń beınesi retinde kórinedi. Taý- tas,saı-sala,eski mola –bári de oǵan úı. Onda el de joq. Onyń eli dúıim qazaq.Onda mal da joq.Ol dúnıe jınamaıdy. Aqsha berseń,kez kelgen aýyldyń balalaryn jarastyrady da, báıge úlestiredi.İskendir dorba salmaıdy, irimshik, qurtyńdy almaıdy, oǵan qolma-qol tamaq berseń bolǵany.Ol istegen isin,jasaǵan jaqsylyqtaryn saýdaǵa salmaıdy.Onda jasyryn syr,ishki esep joq.Mine,osyndaı kisi,ıakı paıdasy bolmasa zıany tımeıtin jan Aqbilekke kezikken bolatyn.Aqbilek adasqanyn aıtqanda: «Alyp baraıyn,jolǵa salaıyn»,-dep naqty kómek etken.Jasyn da,eńbegin de esepke almaǵan İskendirdiń bul jaqsylyǵy - Aqbilekke ǵana emes,oqyrmanǵa da jyly,taǵylymdy áser qaldyrady.Roman avtory adam-pendeniń ómirdegi orny: aqıqat jol,ádiletti is,arman-ańsarlaryn júzege asyrý,osy baǵytty basty tuǵyr etý bolsa,onyń ózi jaqsylyq jasaýmen,izgilik-ónege kórsetýmen baıandy,maǵynaly ekeni İskendir dýana arqyly keń óris,tereń mánge ıe bolyp realısik sıpat alady.

 

«Aqbilek»romany janr tabıǵaty men talabyna tolyq jaýap berýmen birge kemel oı men kórkemdikke,naqyshty til men kelisti sýretteýlerge de toly.Ony,atap aıtqanda,Altaı men aýyl kórinisteri,Ertis – Kúrshim sıpaty,Marqakóldiń móldir sýy men onyń aınalasyndaǵy ań -qus,jan-janýarlar álemi,alýan tústi adam portretteri men etnografıalyq derekter baıyta,tolyqtyra túsedi.Saıyp kelgende,qazaq qyzynyń ómir,taǵdyr jolyn baıandaǵanda da J.Aımaýytulynyń eski aýyl,etnografıalyq sýretterdi,adamdar qarym-qatynasyn oı men sezim órilimi arqyly rıasyz jetkizer til baılyǵyna,sheberik ıirimderiniń úlgi –órnekterine kóz jetkizemiz.Sondaı-aq,romandaǵy áleýmettik-psıhologıalyq ıirimderden,jekelegen keıipkerlerdi músindeý men olardyń ishki monologtarynan,eń negizgisi qazaq turmysy men zaman kórinisterinen,ýaqyt syrynan realıs sýretkerdiń kózqaras, qoltańbasy aıqyn kórinedi.Demek,J.Aımaýytulynyń shyǵarmashylyq murasyndaǵy basty týyndylardyń biri- «Aqbilek» romany qoǵamdyq qubylystar men kezeń kórinisterin ómir-ýaqyt shyndyqtaryna saı senimdi sýrettep,adam álemin bar qyrynan jarqyrata kórsetip,ásirese qazaq qyzynyń tarıhy men taǵdyryna,ósip-eseıý joldaryna taǵylymdy sıpattar berip,ony aıryqsha mándi,kórkemdik óris pen ózgeshe órnektermen beıneleýi bederli oryn alady.

 

Kórnekti sóz zergeri Ǵ.Músirepov «Chýdesnyı nárse» dep romanǵa qatysty qysqa da utymdy baǵa berip, «Men Aımaýytovtyń qolyn tanyr edim», «Meniń ustazym – Aımaýytov!» deýi onyń talanty men shyǵarmashylyǵyna ádil kózqarasyn ańǵartary anyq. Bul baǵytta, akademık S.Qırabaev: «Aqbilek» bir qyzdyń taǵdyry negizinde áleýmettik revolúsıalar dáýirindegi ahýaldyń jańarýyn sýretteıtin alǵashqy qazaq romanynyń biri» dese, profesor T.Kákishev: «J.Aımaýytovtyń ádebıet tarıhyna oralýy – onyń «Qartqoja» «Aqbilek» romandarymen, talaı mándi dramatýrgıalyq shyǵarmalarymen ádebıetimizdiń qalyptasý dáýirinde de synshyl realızm dástúriniń ozyq úlgileri óziniń orasan zor yqpalyn jasap qana qoımaı, jańa kórkemdik ádiske ulasqanyna naqty dálel bola alady» dep jazýshy shyǵarmashylyǵyn, sóz ónerindegi ornyn naqtyly kórsetip berdi. Osyndaı kózqarastar men oı-pikirler - M.Atymov, M.Bazarbaev, Sh.Eleýkenov, R.Nurǵalı, S.Muratbekov, B.Baıǵalıev, D.Dosjan, S.Dáýit, B.Maıtanov, K.Kereıqulov, R.Turysbek, A.İsimaqova, G.Pirálıeva, D.Ysqaquly t.b.mándi maqala, zertteý eńbekteriniń negizgi nysanasyna aınaldy. Atap aıtqanda,profesor B.Maıtanov: « Ózine deıingi qazaq prozasynda roman dástúri tereń tamyr jaımaǵanyna qaramastan, «Aqbilek» romany stıldik, kompozısıalyq turǵydan, sóz júıesi boıynsha irgesi kórkemdik talaptarǵa qysylmaı qymtyrylmaı jaýap beredi. Qyr qazaǵy úshin óleń sózdiń aıryqsha qadirin biletin qalamger, ásirese birinshi bólimdegi alǵashqy taraýda epıkalyq jyr yrǵaǵyna saı ólshem qoldanady. Qara sóz uıqasa jorǵalap jelip otyrǵan...

 

Jazýshynyń jeke adamǵa qatysty tartys sıpatyn zor áleýmettik beleske kótere bilýi, tarıhı shyndyq pen naqty keıipkerler jan júıesiniń aqıqatyn sheber úılestire taldaýy, jalpy shyǵarma poetıkasyndaǵy aıshyqty qoltańba, «shybynsyz jazdaı» tamyljyǵan til - «Aqbilek» romanyn qazaq ádebıetiniń qymbat jaýharyna aınaldyrar jotaly stıldik belgiler» dese, ádebıet zertteýshisi Q.Ergóbek: «Búginde qazaq romanynyń HH ǵasyr basynda týǵanyna eshkim de kúmán keltirmeıdi. Alaıda, burynǵydaı birdi-ekili roman tóńireginde kúmiljip, qorynyńqyrap sóılemeımiz. Qazaq romanynyń túý bastaýynda M.Dýlatovtyń «Baqytsyz Jamal», S.Toraıǵyrovtyń «Qamar sulý», «Kim jazyqty?», «T.Jomartbaevtyń «Qyz kórelik», S.Kóbeevtiń «Qalyń mal», J.Aımaýytovtyń «Qartqoja», «Aqbilek», M.Áýezovtiń «Qıly zaman», S.Muqanovtyń «Adasqandar», S.Seıfýllınniń «Tar jol, taıǵaq keshý», S.Sádýaqasovtyń «Sársenbaı» sekildi alýan tabıǵatty shyǵarmalary túr dep nyq senimmen aıta alamyz.

 

Qazaq romany - HH ǵasyr jemisi. Qazaq romany áli jas janr. Osy epıkalyq janrdyń qalyptasýynda jampoz jazýshy Júsipbek Aımaýytovtyń «Aqbilek» romany kótergen júk aýyr, atqarǵan mindet sondaı zor. «Aqbilek» aty roman ǵana emes, roman janrynyń bar talabyna tolyq jaýap beretin klasıkalyq shyǵarma»,-dep baǵalady.

 

Teginde, mundaı oı-pikirler, izdenister kóp-aq. Bárinde de «Aqbilek» romany qazaq halqynyń ómiri men turmysynan alynyp, bolǵan oqıǵa izimen jazylǵan, ıdeıalyq-tarıhı turǵydan negizdi, kórkemdik-tildik, stıldik qubylystary jaǵynan ózindik kózqarasy, qalyptasqan qoltańba máneri bar shyǵarma ekendigi ashyq aıtylady. Buǵan qosa atalmysh shyǵarma tabıǵaty áıel teńdigi taqyrybyndaǵy týyndylar - «Baqytsyz Jamal», «Qyz kórelik», «Qalyń mal», «Ádil men Márıa», «Adasqandar» t.t. adam álemin ashýymen, onyń ómirdegi bolmys-bitimin, taǵdyr-talaıyn beıneleý mánerimen de, obrazdyq ózgeshelikterimen, dúnıetanym ıirimderimen daralanatynyn aıryqsha atap aıtqymyz keledi. Demek, «Aqbilek» romany – halqymyz basynan ótkergen kúrdeli kezeń kórinisin, negizgi tulǵa men onyń tóńiregindegiler ómirin, eldik dástúr - ónegeni, tálim-tárbıe taǵylymdaryn keń kólemde kórsetetin tereń mándi,kórkemdigi nárli parasatty týyndy.

 

Tutastaı alyp qaraǵanda, J.Aımaýytulynyń shyǵarmashylyq murasy, ásirese kúrdeli janrdaǵy týyndylary («Kúnikeıdiń jazyǵy», «Qartqoja», «Aqbilek») qazaq ádebıetindegi realısik prozanyń damý joldaryn aıqyndap qana emes, qoǵamdyq, kezeńdik qubylystardy, adamı-rýhanı máselelerdi kórkemdik-ıdeıalyq turǵydan sheber de shynaıy beıneleýimen bıik beleske kóterilgendiginiń, alys-jaqyn shet el qalamgerleriniń professıonaldyq dárejesine jetkendiginiń birden-bir dáleli de, deregi de bola alady.Munyń ózi halyq danalyǵynda aıqyn bederlengendeı: «Sheberlik ómirdi kóre de, túsine bilýden, sosyn obektini durys tańdap ala bilýden bastalady».

Jazýshy Júsipbek Aımaýytuly shyǵarmashylyq sheberliginiń myń san qyry,shynaıy shyndyǵynyń bir syry.tereń máni osynda jatyr.

 

Bul – «Aqbilek» romanyna da qatysty aıtylar kemel oı men mańyzdy máselelerdiń biri bolyp tabylady. Óıtkeni, «Aqbilek» álemi – halqymyzdyń ótken ómiri men tarıhynyń, qazaq qyzy men áıeliniń taǵdyr-talaıyn keń kólemde sýrettegen taǵylymdy týyndy. El muratyn asqaqtatqan,ult rýhanıaty men kórkemdik tanymdy bıik beleske kótergen dańqty týyndy.Jazýshy eńbegi men shyǵarmashylyqtaǵy izdenis arnalaryn,janr júıesi men kórkemdik muratty,tildik-stıldik qubylystardy beıneli bederlegen aıshyqty qoltańba jemisi.

 

«Aqbilek» áleminiń aqıqaty osy.

 

Ádebıetter

1.Ádebıettaný.Termınder sózdigi.Qurast; Z.Ahmetov,T.Shańbaı.- Semeı- Novosıbırsk, «Taler Pres»,2006.- 298-300 better

Qazaq ádebıeti//Ensıklopedıalyq anyqtamalyq//.-Almaty;Arýna,2005.- 443 bet

Lıteratýrnyı ensıklopedıcheskıı slovar.- Moskva;Sovetskaıa ensıklopedıa,1987.- str.329-333

2. Qabdolov Z. Sóz óneri.-Almaty;Mektep,1976.- 324-325 better

3.Qırabaev S.Júsipbek Aımaýytov.- Almaty; Ana tili,1993.- 73-74 better

4.Ospanuly Á. «Aqbilek» Shymkentte jazylǵan.- «Jibek joly» jýrnaly, 1990, jeltoqsan;Q.Ergóbek.El úshin jaralǵan eren tulǵa.- «Jebe»,2013, 5 qyrkúıek

5.Kenjebaev B. Telegeı teńiz/estelik/. - «Lenınshil jas», 1989, 6 qańtar; Ábilev D. Kókeıde qalǵan kezdesý /estelik/. - «Egemendi Qazaqstan», 1992, 26 jeltoqsan, t.t.

6. Aımaýytov J. Bes tomdyq shyǵarmalar jınaǵy. – Almaty. Ǵylym, 1996, 1-tom / Alǵy sóz – « Júsipbek Aımaýytov»/.- 13-14 better

7. Maıtanov B.Qazaq romany jáne psıhologıalyq taldaý.- Almaty; Sanat,1996.- 31, 49-50 better

8. Ergóbek Q. Arystar men aǵystar.- Astana; Tanym, 2003.- 182,204 better                

 

Raqymjan Turysbek,

fılologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor

---