InfoHub Logo

Teatrdaǵy daıyndyqtan ter-ter bop, talyp kelip, tósekke qulaı ketti. Sálden soń kirpikteri aıqasyp, dúnıe betin boz tuman jaılap jaba bastady.

Tús kórdi..

...Spartaktyń minezi qyzyq eken. Qalyń shashy burqyrap, buǵan búrkit qabaq astynan qadala qarap turdy-turdy da, eki júzdi sholań semserin jarq etkizip, jalǵyz qımylmen qynaptan sýyryp aldy. Tiktep qulaǵan kún sáýlesi semserdiń qylpyldaǵan sýyq júzinde myńǵa bólinip shashyldy. Ǵajaby, bul záredeı de seskengen joq. Tizesi dirildemek túgil, tym bolmasa titirkenbedi.

Gladıator semserdi úıirip-úıirip laqtyryp kep jiberip edi, zymyraǵan kúıi áýdem jerge tikesinen tik shanshyldy. Shyr aınalyp emes, aýa aıyra sadaq jebesindeı emine túp-túzý bop ushty. Kók bolat qalqan qarama-qarsy jańqa ketti zyrqyrap. Sosyn segiz kóz saýytty sypyrdy.

Temir-tersekten qutylǵasyn týnıkosy jelbiregen Spartak besikteı baltyrynyń bulshyq etteri bultyldaı nyq adymdap buǵan qarsy júrdi.

Qyzyq-aı, Spartak qazaqsha oıǵa salsań qyrǵa ótip, qyrǵa salsań oıǵa ótip, sýdaı aǵyp tur. Muńdy júzben: «Jalyqtym soǵystan», — dedi Raqymnyń ıyǵyna sol selyı salyp. «Bıleıik!» — dedi ár saýsaǵy bala bilegindeı oń qolyn sozyp.

«Bıleıik!» — dedi Raqym.

Sonsoń alǵashqy pa de deni jasady. Ǵumyry sart-surt aıqasqan semser, shaq-shuq soǵysqan qalqan men qyzyl qan arasynda kún keship kele jatqan alyp gladıator munyń ábjil qımylyna ilese almaı, óz aıaǵyna ózi shalynyp qulap qala ma dep qaýiptengen. Qulaı qalsa kúlip jibermeý úshin tistenip, ernin qymqyryp aldy. Qulamasa eken dedi. Tirliginde tize búkpegen adam jaýyrynymen jer sıpamasa dedi.

Spartak jylyp turǵan bıshi bop shyqty. Pa de deni Rańymnan oralymdy jasady. Jalt-jult qımylynda syrtqa sańylaý taýyp shyǵa almaı bulqynǵan qýattyń dúmpýi bar. Munyń kókiregin áldenendeı keremet kúsh kernep, qaradan qarap delebesi qozdy. Júgirip kelip, bashpaı ushynan shanshyla joǵary sekirdi-aı deısiń.

Gladıator; «Qalaı sekirýdi kórip al, shyraq!» — dep, jer kúńirente aıqaılady da, qarǵyp-qarǵyp ketti.

Bul bir sátke bar kúsh-qaıratyn tek eki aıaǵynyń bulshyq etterine jınap, bar pármeni, yntasymen umsyna aspanǵa atyldy.

Spartak odan bıigirek sekirdi.

Taǵy qarǵydy.

Báribir budan ámanda asyp otyrǵan Spartaktyń kóleńkesi bir ýaqytta kún kózin kólegeıledi.

Kelesi mınýtta gladıator tup-týra kúnniń balqyǵan kózine qaraı saýlap bara jatty. Jáne jerdeı alystaǵan saıyn kishireıgenniń ornyna zoraıa, úlkeıe túsip, bútkil aspandy alyp ketkendeı. Aıqaıy jer jarady.

— Bostandyq! Bostandy-q! Bostandyq-q-q!

...Jelkesi áldenege tańq etip soǵyldy. Eń aldymen birtindep kirpigin jazyp edi, tyraıyp jalańash edende jatqanyn sezdi. Jańaǵy Spartakpen jarysqan kóp «sekiristerdiń» birinde tósekten aýyp qalsa kerek. Aspan betin bermegen alyp Spartaktyń ornynda abajýr shaıqalady. Qara terge túsipti. Sý-sý shashy mańdaıǵa jabysqan. «Spartaktyń minezi qyzyq eken, — dedi ishteı kúbirlep. — Arbańdap bılegeni nesi? Bıin qoıshy, buǵan tańsyq emes. Qalaı sekirýdi kórip al, shyraq dep aıqaılaǵanyn aıtsańshy. Ózi áldenege renishti sekildi, qabaǵy qatý».

Saǵatyna qarap edi, Spartaktyń qysqa semseri sıaqty sholaq tili keshki altyǵa ilinipti. Spektákldiń bastalýyna bir jarym saǵattaı ýaqyt bar.

Túregeldi. Kıinbesten buryn jańaǵy túsin eske aldy. «Qalaı-qalaı qarǵıdy sabazyń!» Oryndyqta otyrǵan kúıi óz-ózinen jymıyp qoıdy. Tym bolmasa Spartaktyń bir ǵana sekirisin qaıtalamaq bop, ilgeri qarǵyp edi, oryndyqty qaǵyp qulatty. Onymen qoımaı stol qyryna tizesin ońbaı soqty. Qalaı aıtsań olaı aıt, bar-joǵy otyz sharshy metr oımaqtaı úı oınaqtata qoımas. Ompysynan túsip, qaq ortada otyrǵan bette tóńiregine qarap edi, tórt, durysy, asty-ústinen qaýmalaǵan alty qabyrǵa kúrgeıleı kelip qysyp turǵandaı eken. Raqym tas qabyrǵalardyń salqyn yzǵaryn sezgendeı titirkenip ketti. Sosyn kúrgeılep kep qysqan qabyrǵalardyń ági shynymen juǵyp qalǵandaı, ústin bir ynta-jigermen maıpazdap qaqty. Jańa ázirde munyń ornyna Spartak bılese ǵoı! Ol shirkin, ompıyp ortaǵa qulaǵannyń ornyna myna tas biteý tórt qabyrǵany tórt jaqqa teýip kete barar ma edi, qaıter edi.

Kıindi de syrtqa shyqty. Kókjıekke qulaǵan kún kózi Spartaktan taza, din aman, dúnıege talaýrap, qyryn qabaqpen qaraıdy. Kekil qozǵar jel bar. Saýdyraǵan sary japyraqtar jamyrap jatyr. Aıaldamaǵa bet aldy.

Avtobýs joq eken. Jaǵasyn tik shanshyp kótepip tastady. «Osy búgin «Spartaktyń» qansha márte qoıylǵaly otyrǵan kúni? Premerasynyń ótip ketkenine jyldan asypty-aý». Sosyn Rańym anaý jyldyń dál osyndaı sarala kúzin eske túsirdi. Onda da kókjıekke dip-dir balqyp kún qulaıtyn. Sary japyraqtar sýdyrlap jamyraıtyn. Kekil qozǵaıtyn samal jel de soǵatyn. Biraq ol kezde Spartak, Raqym Spartagi dúnıege kele qoımaǵan edi.

Shyǵara alsam ıgi dep qatty qobaljyp júrdi. Úlken astanadaǵy dańqy alysqa ketken teatrdyń aldy álem, sońy el kórermeni tańdaı qaǵyp, moıyndaıtyn bas baletmeıster bılep bergen Spartakten soń taǵy da quldyqtyń tas qarańǵy zamanynda arystandaı aqyrǵan rımdik gladıatordy bılep beremin deý kózjumbaılyq dep sanalatyn uǵym teatr tóńireginde qalyptasa bastaǵan edi. Spartaktyń osyǵan deıin jazylyp úlgergen tom-tom tarıhı romandardaǵy, plenkaǵa túsirilgen syńarlary taǵy bar. Onyń ústine Raqym teatrǵa kelgeli «Aqqý kólindegi» prıns, «Jızeldegi» graf Albert, «Baqshasaraı fontanyndaǵy» Vaslav, «Don Kıhottaǵy» Bazılıa sıaqty ylǵı bir asyl tekti bekzattardy bıleıtin. Shetterinen sánmen basyp, yzdıyp júretin tunyq sýdaı tynysh keıipkerler. Myna Spartak bolsa olarǵa múldem qarama-qarsy polústegi, qaıraty men jigeri tula boıyna sımaı janar taýdaı atqylaǵan, bylaısha aıtqanda, eki ıyǵyn julyp jegen «tentek» qaharman. Tek ol ǵana ma... Bul shirkinniń dostarynyń ortasyndaǵy, jan jarynyń qasyndaǵy náziktigin, on sátte on boıaýǵa ózgeretin seziminiń myń qatparly baılyǵyn qaıda qoıarsyń! Osyndaı segiz qyrly, bir syrly jan Rańymnyń sabyrly, baıypty mineziniń tabıǵatyna, ıine kóne de bermeıtin tárizdi. Onyń ústine bul oqyǵan akademıalyq horeografıa ýchılıshesindegi klass balet dúnıesinde qalqyǵan jumsaq júrisi, plasıkalyǵymen áıgili.

«Spartak» baletiniń mýzyka syn osyndaı qat-qabat kúdikpen tyńdap shyqqasyn Raqym; «Qaıtse de bıleý kerek» degen short kesimge qol qýsyryp kelip qaldy. Qudiretti áýen bir jarym saǵat boıy Raqymdy óz ýysynda ustaǵan. Kerek dese qybyrlaýǵa qorqyp otyrdy. Qybyrlasa boldy, áldenendeı ásem zatty abaısyzda qıratyp alardaı qalt etpedi. «Iá, ıá, bul balet mýzykasyn sol kompozıtor, sol ǵana jazýy tıis. Kavkaz halqynyń ór de qaısar, bostandyq súıgish minezi áýen arqyly Spartak rýhymen qalaı til tabysqan deseıshi. San myń qoldyń sartyldaǵan júrisin, ekpinin, qaharyn qolǵa dóńgelentip sap beretin «Qylyshtar bıiniń» ózi nege turady?» — dep ishteı tamsanyp otyrǵan.

Ter tógilgen aılar ótip jatty...

Spektákl premerasyna alys astanadan býryl bas kompozıtordyń ózi arnaıy ushyp keldi. Teatrda ıne shanshar jer joq... Bul bolsa ózine qadalǵan myńdaǵan kózdi, shyntaǵynan demeı, sáttilik tilegen áriptesterin, trýbalary, trombondary, qyl shekteri sáýle syndyryp jarqyldaǵan orkestrdi, sahnany keskilegen jaryqty, dáneńeni kórmegen. Shań, jan ushyrǵan aıqaı men sart-surt soǵysqan semserler dybysy qosa qabat áýeleı kóterilgen aıqas alańyn kórdi. Qylysh astyna túsip týralyp qalǵan dostarynyń denesin attaı osy dúleı dúnıe ortasynda ósken jasqanshaq ta jalǵyz tal gúlge janushyra umtyldy. Bostandyq úshin arystansha arpalysty, jolbaryssha julysty. Frıgıa aldynda sosyn jaly jyǵylyp, jas balanyń haline tústi.

Maqtaý, dáripteý az bolǵan joq. Raqym esinde olardyń bireýi-aq qalypty.

Ol — kompozıtor tóreligi edi. Onyń minezi qyzyq eken. Balet bitken soń kórermender syılaǵan qyzyl-jasyl gúlderdi qushaqtap turyp ta, keler kúni teatr dıreksıasy men artıserdiń bas qosqan jınalysynda da lám-mım dep jaq ashpady. Tek sabalań qalyń qastardyń astynan ózine jalt etip, bir-eki qaraǵan alaqan kózdi baıqap qalǵan. Tek bular top bolyp shyǵaryp salyp turǵanda, samolet trapyna kóterilip bara jatyp, keıin qaıyrylyp, buǵan bir-aq sóılem aıtqan. Ol: «Úlken teatrda Spartakty osy qalypta bılep berseń kóp qol soǵýshyńnyń biri men bolamyn»,— degen sózder bolatyn. Basqa qolpashtaýdyń qajeti shamaly edi...

... Avtobýs áli joq. Raqym kórgen túsin qaıtalap eske aldy. Spartak qalaı-qalaı ǵajap bıledi! Aıaǵynyń ushymen bylaı... bir túrli qalqyp tura qaldy. Qoly búıtip...

Rańym qolyn soza berip, ókshesin kóterip-aq qalyp edi, qoltyǵynan bireý ustaı aldy. Jalt qarasa ashyń kúnde, nege ekenin qaıdam, tóbesine qolshatyr kótergen qart adam:

— Abaılańyz, avtomashına astyna túsip qalýyńyz ǵajap emes, — dep jymıdy.

Bıshi tilin tistedi. Áýe ashyq, jer jazyqta da bir adym attaı almady-aý. Spartaktaı narqasqanyń jalǵyz adymyna jalpaq jer shirkinniń shynymen jetpeı qalǵany ma?

Keń kóshe netken tar edi.

Al qońyzsha qybyrlaǵan avtomashınalar kóp-tin. Kóptigi sondaı bıshi basar ultaraqtaı jer qaldyrmapty.

Qaıtkenmen de myna mashınasy kóp kóshe Spartakty sekirtip qoıatyn Italıanyń býaldyr jazyqtary emes.

Avtobýsqa súlesoq kúıde kóńilsiz kirdi. Jolaýshylar az eken. Jaılasyp otyrdy da, taǵy spektákl, Spartak, tús jaıly oılardy quryqtap ketti. Semserdi jarq etkizip qynaptan alar anaý sáti kóz ilespes shalymdy eken. Gladıatorlar mektebinde ondaı ádisterdiń uńǵyl-shuńǵylyna deıin ábden tóselgen adamǵa semser sýyrý buıym bop pa? Semserdi qynaptan Spartaksha sýyrý qıyn emes-aý, samsaǵan semserler ortasyndaǵy jasqanshaq jalǵyz tal gúldi aıalaı alsa ǵoı.

Semser sabyn syǵymdap ustaǵandaı alaqanyn qushyrlana qysty. Sonsoń sýyra...

Shyntaǵy oryndyń arqalyǵyna sart tıdi.

Raqym tereńnen tarta aýyr kúrsindi.

Teatrǵa kirdi. Dálizde arly-berli sapyrylysyp bıshiler júr. Jarqyldaǵan saýyt kıgen Krass — Baqyt ketip barady. Kádimgi shynjyr balań shubar tós rım shonjaryndaı shalqaq, pań. «Krasty bılegeli Baqyt kirpıaz bop ketti»,— degen ázildiń teatrda tarap ketýi teginnen tegin emes-aý.

Kıinip úlgergen Frıgıa-Zara elpildeı basyp qasyna keldi de:

— Kóńilsizsiń ǵoı, Spartak? Jáısha ma? — dedi jaýtańdap.

— Semserdi sýyra almadym, — dedi de kilt aınalyp, grım bólmesine kirip ketti.

Dáneńe túsinbegen Frıgıa ań-tań.

... Segiz qarýy túgel boıynda shymyldyq syrtynda kezek kútip tur. Orkestr spektákl ývertúrasyn oınap jatyr. Aýyr qoldyń jer teńselte basqan adymdarynyń birkelki dybysy qulaqqa jetkendeı. Kók temir qursanǵan gladıatorlardyń semser jalańashtaǵanyn shyń etken urma aspap bildirip ótti. Qazir, kelesi sekýndta aıqas bastalady. Al Spartaksyz shaıqastyń sáni men ári kele me?!

Áldekim bilegin qysty. Jalt qarasa — Krass.

— Aıaǵyń jeńil bolsyn, Spartak!

Sekirip sahnaǵa shyqqanyn mańdaıynan urǵan aýadan bile qoıdy. Qońyr barqyn qarańǵylyq jutyp qoıǵan zal ishi dý qol soǵyp jiberdi. Sheńber jasap tastap, sol qabyrǵadaı tutas qarańǵylyqqa kóz tastap edi, ózine eminip qarap, búkil urys dalasyn alyp, gýildep turǵan kil gladıatorlardyń júzderin emis-emis baıqap qalǵandaı eken. Kórermender otyrǵan qatar-qatar tizilgen oryndyqtar bul úshin gladıatorlardyń tórt buryshtanyp kelgen qalyń saptary. Taǵy da kózine jalǵyz tal gúl shalyndy. Keýdesine aýa toltyryp ap, joǵary sekirdi.

Quıyndaı uıytqyp, urshyqsha aınalýǵa endi bul dúnıede kim qarsy turar eken?!

Tún jamylǵan qala kóshesi óz tirshiligimen ábiger.

Sol kóshelerdiń birin boılap beli qaıqaıyp, bıshi otyrǵan avtobýs yńyrana jyljyp barady.

Taǵy bir sekirgende eden alystap, tóbeden tóngen jaryń birden aıqyndalyp, jaqyndaǵandaı boldy. Qulaǵyna talmaı jetip turǵan semserler sartylynyń arasynan Frıgıanyń názik úni talyp jetedi. Quldyq qamytyn sypyrǵan azat gladıator — Raqym sahna ortasynda shyr kóbelek aınalady. Aspanǵa atylady. Qýanyshqa qaryq gladıator bostandyq býyna mas. Páterdegi, avtobýstaǵy tórt qabyrǵa qamaýynan qashyp shyqqan Raqym ózin qudaıdaı qudiretti sezedi. Tilese kúnge qoly jetetindeı kórindi. Bar daýsymen atoı saldy.

— Bostandyq! Bostandyq-q! Bostandyq-q-q!

Shyńyraýlatqan aıqaıdy ózge túgil, ózi de estimegen.

Syrtta súmbileniń sýyq jeli sydyrta soǵyp turdy...

---