InfoHub Logo

Aınur Ábdirasylqyzynyń «Mezgilsiz dáýren» atty shaǵyn jyr jınaǵyna alǵysóz jazǵan keskekti erdiń soıyndaı tegeýrindi aqynymyz Farıza Ońǵarsynova bylaı depti: «Aleksandr Pýshkın jazǵan eken: «...eger muńy bolmasa, ol poezıa bolmaıdy dep. Aınur aqynnyń óleńderinde muń kóp, ıaǵnı ol — Aqyn, óıtkeni muńsyz aqyn bolmaıdy».

Árıne, Pýshkın soqtyqpaly zamannyń qaı-qaısysynda da solq etkizip soǵyp ótetin aýyrtpalyqqa qaırat kórsete almaı únjurǵasy túsip, moınyna sý ketip, muńnyń munaryna kirip, qaıǵynyń qalyń tumanynda adasyp ketetin áreketsiz aqyn týraly aıtyp otyrǵan joq. Qandaı bir aýyrtpalyq zamanda da bel sheship, bilek sybanyp kúreske kirisip ketetin áreketi bar aqyn týraly aıtyp otyr. Iaǵnı, Pýshkın muńdy aqyn janyn qozǵalysqa túsiretin kúsh dep bilgen.

Farıza aqyn aıtsa aıtqandaı, Aınur óleńderinde muńdy óleńder, ýaıymdy jyrlar jeterlik-aq eken. Aınur, beıne bir, muńmen kindiktes, tipti muńmen egiz týǵandaı. Odan da dálirek aıtsaq, kóńildi de, kózdi de qatar arbaıtyn qyzyldy-jasyldy kóp gúlderdiń ishinde kúńgirtteý qońyrqaı boıaýyn ishine tartyp ózinen-ózi tumshalanyp alǵan Muńlyqgúl sekildi.

Álginde aıttyq qoı, muń men ýaıym degen keıbir aqyn úshin qozǵaýshy kúsh dep. Bul sóz Aınur úshin de aıtylǵan. Árıne, ol ózine-ózi qanshama tumshalanyp alyp tunjyrap tursa da, báribir aınalasyna muńyn da shashpaı, syryn da ashpaı tura almaıdy. Taǵy da ol muń óziniń qaraqan basynyń qamyn qamdap, jaıyn jaıǵaýdan týǵan muń emes qoı. Onyń muńy — halyq qamyn jeýden, ultynyń erteńin oılaýdan, eldiń ıyǵyna túsken zil batpan aýyrtpalyqty qaıtsem jeńildetem degen kisilikten týǵan úlken Azamattyq muń.

Taýsylyp bitpes tolǵaýym,
Tarqalyp bitpes shemenim!
Túnektiń kórdiń torlaýyn
Esińdi jıshy, er elim!!!
Tusalar tusqa taıadyń:
Tegine tartar túriń joq.
Ańdasań etti, aıaýlym,
Minezsiz ulttyń muńy kóp.

Bul joldar, sóz joq, bárimizdiń ózegimizdi órtep, bárimizdiń janymyzdy jep, etimizdi ezip, súıegimizdi kemirip jatqan oılarmen jymdas, úndes qoı. Janymyzdy jep júrgen ol oılar osy óleń joldaryn oqyǵan kezde taǵy da seniń boıyńnan kól betinen áldeneden dúrlige úrikken qaz-úırekterdeı dý etip kóterilip shyǵa kelmeı me?!

Mine, dál osy tusta aqyn minezi, aqyn pozısıasy aıqyn tanylýǵa tıis. Ol, ne kúltalqany shyǵyp kúırep, bas kótermeı qumyǵyp búk túsip jatyp alý kerek, na qaırat kórsetip, dúr silkinip ornynan turyp ketýi kerek. Ekiniń biri. Basqa jol joq. Súısingenimiz, Aınur minezi — qaıratty minez eken. Sondyqtan da álgi óleń:

Sezimniń senshil shegi joq:
Tuǵyrym, tinim, teńi joq!
Sen barda maǵan semý joq,
Men barda saǵan ólim joq! —

dep aıaqtalady. Bul — naǵyz aqyn minezi. Aqyn qyzyp turǵan tabaǵa túskendeı shyjǵyrylyp, kúıip-pisip tursa da kúıgelek emes. Bıik, eńseli! Minezsiz elinen túńilý de, beziný de joq! Qaıta ol óz eliniń tamyryn semdirmeıtin de, óz eliniń jaryǵyn sóndirmeıtin de kúsh-qýat kózi. Ásirese, Aınurdyń ózine degen, óziniń boıyndaǵy qaıratyna degen senimine tánti bolasyń. «Men barda saǵan ólim joq» dep tur ǵoı ol. Netken asqaq, iri sóz! Mundaı asqaq, iri sózdi iri minezdi aqyndar ǵana aıta alsa kerek.

Aınur sekildi iri minezdi aqyndardyń, sóz joq, aınala qaýymnan da el aldynda tý bop jelbirer, el aýzynda uran bop aıtylar iri minezdi ulan izdeýi zańdy.

Qundylyqtaryń qunsyzdap,
Qurdymnyń jaılap jıegin,
Qumyqqan kegi qur syzdap,
Esil de elge kim ıe?!
Úlgime tutar úrdis jat,
Tuǵyrsyz týǵan tul emen.
Tektiden qalǵan týdy ustap
Burar ma kóshti bir eren?!
... Taǵdyrdyń tańy bozarmaı,
Taptyrmaı túnek joǵymdy.
Kókjıek jaqtan kóz almaı
Kútýmen kelem jolyńdy...
Parasatty erim, pir tulǵam!
Er salsań atqa eltinjal,
Ul ermes bolsa ultymnan
Sabyńda turar sertim bar!
Belgińdi bildir, bekem er!
Jaraǵyn jurtyń saılasyn.
Ǵalamnyń rýhyn kóterer
Ǵasyrdyń uly qaıdasyń?!

Kóbimiz aıta almaı, biraq kókeıimizde hattalyp, kómeıimizde jattalyp júrgen sóz ǵoı bul. Dál qazir bizdiń myna ómirimizge qanynda qazaqtyń rýhshyl qany atqaqtaǵan, janynda qazaqtyń rýhshyl jany lapyldap turǵan, qaraǵaıǵa qarsy bitken, artyq ta týǵan bir ulan kerek-aq.

Mundaı jilik maıy tolyq, julyny berik, almastaı ótkir sózdi «tolyqsyp turǵan zamannyń ash ózeginen jaralǵan» aqyn ǵana aıta alsa kerek. Sondyqtan ol myna zamannyń búkil aýyrtpalyǵyn moınyna alýǵa, ony búkil tula boıymen kóterýge ázir. Taǵy da ol júkti qatar turyp kóterisýge óz zamandastaryn, óz býynyn shaqyrady. Úndep te, urandap ta emes, árıne. Mindettep, salmaq sala otyryp!

Talqy-taǵdyr tektisin tulymdaıdy.
Kóńiline kóp túnep uryn-qaıǵy.
Qan kesh meıli, qaza kesh, eı, zamandas,
Bizdeı býyn eshqashan týylmaıdy!!!
Qaıraı tússin kegińdi quıyn-zaman,
Súıgenine saqtaǵan syıyn dalam:
Bizden buryn ótkenniń bárine de
Bizdeı aýyr amanat buıyrmaǵan!

Mundaı emendeı eńseli sóz aıta alatyn býynǵa senbegende, Qudaı-aý, endi kimge senesiz! Sondaı amanatty arqalaýǵa bel sheship, bilek sybanyp daıyn turǵan býynnyń anttaı adal, sertteı berik sózin estigende ishteı shúkirshilik etip eriksiz «Táýbá, táýbe!» deısiń.

Aınur jalt-jult etken álemish boıaýly, jarq-jurq etken ásireqyzyl oıyn-saýyqqa aldanyp, olarǵa boı aldyra qoıatyn jan emes. Áıtpese ol, «shattyǵym shyǵar tym taıaz, al muńym meniń — tereńde» demes edi ǵoı.

Qyl shylbyrdaı ábden shıryǵyp, shıyrshyq atyp alǵan mundaı jan, sóz joq, daýyldy kúni astań-kesteń bop jatqan teńizge de qoıyp ketetin táýekelshil jan. Alǵan baǵyty, tańdaǵan joly qaıda aparady? Aldynda ne kútip tur? Qazir onyń bárin esepshotqa sap esepteýge, marshrýtyn syzyp belgilep otyrýǵa ýaqyty da joq, peıil-zaýqy da joq. Ne bolsa da, aıtqan betinen qaıtpaq emes.

Tiriden tappas tirekti
Óliden izdep óksigen,
Jubatyp jyraý-júrekti
Jebeýshim bolyp jetshi, dem!
Estańdy bolǵan erkimniń
Kúrmeýli kúıin shesh, onda!
Sergeldeń etpeı sertimdi
Ne jolǵa basta, ne sorǵa...

Mundaı keskekti oı men kesimdi sózdi ár adymyn ólshep, ár qımylyn aldyn ala piship otyratyn, óziniń qamyn ǵana kúıttep, óziniń janyn ǵana oılaıtyn músápir miskin, beıshara beıbaq aıta almaıdy. Eli men jeri úshin bárine de ázir, táýekeli zor, jigeri serpindi, namysy naızaly, ózeginde órti bar iri minezdi aqyn ǵana aıta almaq.

Bir sózben aıtqanda, Aınur Ábdirasylqyzyn biz, qanshama ol «jolsyzdyqtan jaratylǵan eken muń» dep tosylyp qalsa da, «azabym meniń aı-tolǵaq emes, jyl-tolǵaq» dep qınalsa da, báribir muńnan da qaırat tabatyn, shemen bop qatqan sherden de kúsh-qýat alatyn qajyrly aqyn retinde qabyldadyq.

---