InfoHub Logo

Naǵyz aqyn, sóz joq, eń aldymen, ádildiktiń joqtaýshysy, shyndyqtyń tý kóterýshisi. Olaı bolmady ma, onda ol, júregi jarylyp ketse de aıtý kerek, aqyn emes! Solaı bola tura, biz keıde jaqsy bir teńeýi úshin, sátti bir obrazy úshin «pa, shirkin, myna bala quıylyp turǵan aqyn ǵoı» dep tańdaıymyzdy qaǵyp tamsanyp, tipti, buryn-sońdy basqa óleń oqymaǵandaı tebirenip, emirenip ketetinimiz ótirik emes. Árıne, jaqsy teńeýsiz, jaqsy obrazsyz, tosyn sóz tirkesterinsiz jaqsy óleń bolmaıdy. Biraq ol óleńderde shyndyq pen rýh bolmasa, álgi aıtqan jaqsy teńeýińiz de, sátti obrazyńyz da, tosyn tirkesterińiz de jaı ǵana álemish, jansyz ılústrasıalar ǵana bolyp shyqpaq. Sondyqtan ádebıettiń tabaldyryǵyn attaǵan ár bir jas, aldymen aqynnyń sol mindeti men paryzyn bilip alýy tıis. Tanakóz Tolqynqyzy ádebıetke aqynnyń sol paryzy men boryshyn bilip kelgen eken.

Aqyn degen kim deıdi?
Mahambetpiz biz degen Jáńgirlerdi jylatqan.
Buhar jyraý bolamyz buqarany jubatqan.
Oıhoı, bizder Abaımyz, abaılańyz endeshe,
Rysqulbekov Qaıratpyz uly Odaqty qulatqan.
Aqyn degen kim deıdi?
Qasymbyz ǵoı biz degen Almatyǵa syımaǵan.
Tólegenbiz biz degen táńir tegin syılaǵan.
«Men — qazaq» dep jar salǵan Juban da biz bolamyz.
Taǵdyrmenen tartysyp, taıtalasyn tyımaǵan.
Aqyn degen kim deıdi?
Tanytady kókesin talaılardyń ol áli.
Muqaǵalı sekildi poezıamyz shoń áli.
Tanymasań, tanyp qoı, dál Qudaıdyń qonaǵy.
Aqyn degen, qaraǵym, mine osylar bolady.

Ras qoı. Aqyn degen, mine, osylaı bolý kerek. Eldiń kózi, Eldiń sózi! Ol eshqashan da áldekimderdiń qolyna sý quıyp, eshkimniń de maılyq-sýlyǵy bola almaıdy. Eshkimniń de aldynda búgejektemeı, eshkimnen de taısalmaı, aıtatynyn aıtyp tynbaq. Sonda ǵana onyń kóńili tynshyp, sonda ǵana onyń jan saraıy ashylady. Sonda ǵana ol ózine-ózi rıza bolady. Árıne, shyndyqty aıtý ońaı emes. Onyń óteýi aýyr bolýy múmkin. Ony aıtam dep azapqa da, tuzaqqa da túsýiń kádik. Solaı bola tura naǵyz aqyn shyndyqty aıtyp qana opa tabady. Tanakózdiń «shyndyqty aıtý — ol úlken baqyttylyq» deýi sondyqtan.

Shyndyqty aıta alatyn adam, ádette, ór, órshil, ójet bolyp keledi. Tanakóz óleńderi de órshildik pen ójettikten týyp jatady eken. «Biz taýlyqpyz!» dep shyń ústinde turǵandaı asqaq sóıleýi, myna jalpaq dúnıege bıikten qaraýy sodan bolsa kerek. «Eı, Taýlar! Qudaı bizge bergen seni, bir kúni ketpesin dep alasaryp» deýi bizdiń bul sózimizge kýá.

Maǵynasyn asha almaı aıattardyń
Taǵy da bir ǵasyr aıaqtaldy.
Bostandyqta qańǵyrǵan, bosqyndar-aý,
Taǵdyrymyz nelikten taıaqtaldy?!
Maǵynasyn asha almaı súrelerdiń
Ibilistiń ǵasyry júre berdiń.
Urandardan taptalyp bitti júrek
Quranmenen keledi túregelgim.

Minekı, keshegi, búgingi kún sýretteri. Basqa-basqa, «bostandyqta qańǵyryp bosqyn» bolýdan aıanyshty hal bola ma?! Ne aıattyń, ne súreniń maǵynasyn asha almaı, ne bostandyqty tanyp-bile almaı dáldúrish bolýdan ótken sorlylyq bar ma eken?! Shyndyq pa? Shyndyq. Betimizge shyjǵyryp basý ma? Shyjǵyryp basý.

Tanakóz, áliginde aıtyp ótkendeı, qaıta-qaıta óziniń taýlyq ekenin eske salýmen bolady. Ol taýdan qaırat pen kúsh, órlik pen asqaqtyq alǵanyn, sondyqtan da alasaryp ómir súre almaıtynyn, jaqsy ánniń qaıyrmasyndaı qaıtalap otyrýmen birge, taýdyń men degende túıtkili nemese kúmán-kúdigi joq pa eken degendeı keıde ımenip, keıde tartynyp sóıleýge májbúr. Óıtkeni ol Taý ǵoı! Qansha órshil bolsań da qıasyna shyǵaryp uıasynda ósirgen Taýǵa ójekteı berýge bolmaıdy.

Eı, taýlar, basy bulttan arylmas kóp,
Senimen aqyn jyry saryndas dep
Ózińdi qushaqtaımyn júregimmen
Sen maǵan qaraısyń ba, qaryndas dep.
Ózińe ne basty qaratam dep,
Quıynyn qulshynystyń boratam dep,
Men seni áke kórip masattanam
Sen maǵan qaraısyń ba, balapan dep.
Pań kórkiń balań tildi keri kúrmep,
Aıtýǵa dát jetpeıdi serigim dep.
Men seni sheshe kórip erkeleımin
Sen maǵan qaraısyń ba, eligim dep.
Betińnen súıgim keldi aqyryn kep
Bultyńa jantaımaqpyn jaqynym dep.
Men seni Mýza kórip tańyrqaımyn
Sen maǵan qaraısyń ba, aqynym dep.

Apyr-aý, ánsheıinde adamnyń janyn jegideı jep jiberetin kúmán-kúdigińiz sonshalyqty kesapatty, keseldi qubylys emes eken ǵoı. Kúdik pen kúmán degenińiz keıde osy men, alaqanyna sap elbiretip ósirgen týǵan el men jelbiretip tóbesine kótergen týǵan jerdiń seniminen shyǵyp, nıetin aqtap júrmin be dep ózine syn kózimen qaratatyn sarabdal da qubylys eken ǵoı. «Taýdyń betinen aqyryn kep» súıe alatyn, ony ákesi men sheshesindeı kóre alatyn Tanakózdiń maqsaty da úlken, muraty da bıik. Endi onyń ózi de taýǵa aınalǵysy keledi.

Men taý bolam,
Jaralansa júregim,
Aq tumannan tabam onyń bir emin.
Appaq bultty dáke etip oraımyn
Júregimniń qanǵa bókken silemin.
Men taý bolam,
Únsiz jıam kúıikti.
Kún birinshi sodan meni súıipti.
Eskertkish bop turam máńgi munartyp
Ajyratyp alasa men bıikti.

Osyndaı órlik pen bıiktikke qol sozǵan aqyn basynan talaı-talaı taǵdyrly sátterdiń ótýi zańdy bolsa kerek. Ol da qamyǵyrylyp qamyqqan, omyrylyp taryqqan. Tapqanyn joǵaltqan, barynan aıyrylǵan. Biraq onyń bárin ol ómir bergen sabaq, taǵdyr bergen dáris dep qabyldaǵan. Sondyqtan ol «janyma batsa jeke min, jabyrqap, júdep ketemin. Qaıǵy ǵoı biraq tanytqan — baqyttyń qandaı ekenin» dep fılosofıalyq mán men maǵyna tabady. Al mundaı mán men maǵynaly qorytyndy jasaý úshin aqyn qanshama tar jol, taıǵaq keshýlerden ótý kerek deseńizshi! Qaıǵynyń qanshalyqty aýyr ekenin sezine bilgen jan, ony eshkimge tilemeıtin adam tosyn áreketterge, tipti, qıal jete bermeıtin qubylysqa aınalady. Árıne, ol tek shyn aqynnyń ǵana qolynan kelmek. Sózimiz qur sóz bop qalmas úshin Tanakózdiń myna bir óleńin tutas oqıyqshy.

Renjitpes úshin tul quzdy
Kúshimdi barlyq jumsaǵam.
Moınyma taǵyp juldyzdy,
Turmysqa shyqtym, tún, saǵan.
Igerip túnniń sıqyryn,
Uıyqtattym barlyq jandardy.
Keregin sonda uıqynyń
Bul álem sonda ańǵardy.
Keýdemde meniń qalǵydy,
Aýyldar, alyp qalalar.
Tynyshtyǵymdy ańdydy
Ózendi qushqan saǵalar.
Ánimnen dala múlgidi
Barlyǵyn uıqy jeńgen-di.
Daladan alyp úlgini
Uıyqtap ket, qaıǵy, sen de endi.

Kúnge de emes, juldyzǵa da emes, túnge turmysqa shyqqan arýdyń tilegi qandaı aýqymdy, nıeti qandaı iri?! Alyp anaǵa aınalyp dúnıeni baýyryna alyp, ony tynyshtyq qushaǵyna engizip jiberip, qaıǵyny da uıyqtatpaq bop terbetip otyrǵandaı. Osyndaı aq adal tilekpen, osyndaı sútteı appaq nıetpen ómir súretin aqynnyń aramyzda júrgeni qandaı jaqsy!

---