InfoHub Logo

Balalar álemi – ózindik ereksheliteri mol, kúrdeli de qyzyqty álem. Sol álemge erkin enip, nebir názik  sıpattardy sezimtaldyqpen tanyp, zerdelilikpen zein salý, zergerlikpen beıneleý – qalamgerler qaýymy úshin úlken syn. Odan ótý úshin balalar jazýshysy bolyp týý kerek. Óıtkeni balalardyń oılaýynda, dúnıeni tanýy men aralasýynda ózgeshe sıpat bar. Sony túsiný ári balǵyndar rıza bolatyndaı beıneleý – sheberlik.

Kózi jańa ashylǵan qaınardyń qaı arnaǵa bet alýy – aǵystyń móldir ózenge ulasýy, nemese sý aıaǵy qurdymǵa ketýi tabıǵattyń yqpalyna baılanysty. Oń solyn tanyp úlgermegen, ómirdiń uzaq jolyna túsip, jan - jaǵyna ań-tań bolyp qaraılap kele jatqan bala úshin de ádebıettiń rýhanı- emosıonaldyq áseri sol sekildi erekshe. Qalyptasqan irgeli dástúrdiń tarıhı tájirıbesinen tamyr alǵan ádebıettiń, rea- lızm, romantızm ádebıetiniń ýaqyt syrynyń naqty da tiri kýásindeı obrazdary balalar úshin shyndyqtyń ózindeı nanymdy ári erliktiń, patrıottyq pen adamgershiliktiń jan súısiner jaısań ónegesindeı. Ómirdiń ózinen alynǵan ónege qashan da órenderdi órge bastasa kerek. Balalar úshin ádebıet tek qana rýhanı azyq - bazarlyq bolyp qana qoımaı, rýhanı tárbıeshi de bolsa, qadiri arta túspek. HH ǵasyrdyń 20-30 jyldarynda balalarǵa arnalǵan shyǵarmalardyń negizinen - ashyq jarqyn mánderde jazylyp, oıyn kúlki qyzyqqa toly bolýy kózdelgeni málim. Bul kezeńde ádebıet beletrıstıkalyq formada qandaı da bir ıdeıalardy sińirý ádisi retinde qarastyrylady. Bul ustanymdy « pedagogıkalyq » syn da qýattaǵan edi. Ol kezgi shyǵarmalar keıipkerleriniń boıynda kemshilik joqqa tán bolatyn. Shyǵarma aıshyqty, tolyqqandy naqyshta jazylatyn. Tili asa kúrdeli bolmaǵan. Ol kezeńde balalar ádebıeti estetıkalyq reńkter, názik psıhologıalyq taldaý ataýlydan ada boldy Tereń paıym, eresekterge tán muńly saryn jat edi. 

Bir sózben aıtqanda, balalar ádebıeti qarapaıym mazmun, túsinikke jeńil tilge qurylatyn edi. 30-50 jyldary da osyndaı jaǵdaı oryn alyp keldi. Soǵan qaramastan, sol XX ǵasyrdyń basynda - aq Gorkıı, Marshak, Lýnacharskıı sıaqty qalamger qaıratkerler jas oqyrmandardyń úlken ádebıetpen jaqyndasýyn quptap, eresekterge arnalǵan ádebıetti balalardyń oqýyna tyıym salýǵa, jalpy ádebıetti bulaısha bólip qaraýǵa qarsy boldy. Sol zamannyń ózinde bul úrdis aýqymnan shyǵa alǵan shyǵarmalar bolǵan jáne olar shynaıy kórkem týyndy deńgeıine kóterigen, al aıtylǵan qalyptan shyǵa almaǵandary umyt qalǵan. Árıne, balalarǵa arnalǵan ádebıettiń ózindik beınesi, ádesi, baǵdary, bar. Mektepke deıingi, mektep jasyndaǵy balalarǵa arnalǵan shyǵarmaalardyń belgiliri, ólshemderi aıqyndalǵan. Áıtse de « ótpeli» kezeń jasyndaǵy balalar men jasóspirimdegi arnalǵan ádebıettegit keıbir shyǵarmalardyń sheti men shegi, aýqymy máselesi ara - tura kúmán, daý týǵyzatyny bar. Ǵalym B.Aqysh óziniń jumasynda «..... jazýshynyń kórkemdik ıdeıalyq negizgi kredolarynyń biri – adam boıyndaǵy eń taza qasıetterdi, naǵyz ádebıettiń negizgi kredolarynyń biri - adam boıyndaǵy eń taza qasıeterdi, naǵyz ádebıettiń negizinde jatatyn shyndyqty tıtteı de - burmalaý kerek, óıtkeni bala asa sezimtal keledi sol sebepti ony ádebıetke degen, ónerge degen úlkenderge de gen senimnen aıyrýdan qorqý kerek. Balalar men eresekterge arnalǵan ádebıetti kúshtirek baılanystyratyn romantıkalyq shyǵarmalardyń orny bólek. Romantıkalyq shyǵarmalardyń negizgi - erkindik, rýh azattyǵy. Olar qalyptastyrǵan janarlyq qurylymdardyń ishinde eń birinshi kezekte tarıhı roman,lırıkalyq-epıkalyq poema jáne ádebı ertegini ataý kerek.

Toqanova Aıaýjan

---