InfoHub Logo

novela

Kókjıek qyzyl shymyldyq qymtana bastady. Sol shymyldyqtyń etegine oranyp, maýjyrap qısaıýǵa aınalǵan búgingi kúnmen ekeýimiz únsiz ǵana qoshtastyq.

Aspan ashyq, aýa tymyq edi. Tymyq aýa kúndizgi shilińgir ystyqtan ish tartyp, endi boıyna qońyrjaı lep sińire bastaǵan syńaıly.

Artymyzdaǵy aýyl keshki qarbalastyń byjynaǵan shýyna qanyǵyp, bul kúndi de rızalyqpen uzatyp jatyr. Mashınanyń gúrili, sıyrdyń móńireýi, úırek-qazdyń qańqyly men «áýkim-áýkimdegen» áıel daýysy beıbit keshtiń qulaqqa etene qujynaǵan yrǵaǵy. Áne, aýyl shetinde velosıpedteriniń rýli batar kúnmen jalt-jult oınap, bezip bara jatqan balalar, alaıaq torysyn jetektep, ózenge eńkeıgen meniń atam.

Tóbesine qara tútin laqtyryp, shaıqalaqtaǵan «Belarýs» qyrdan yldılady. Shópten erte qaıtqan traktorshy búgin bir jaqsylap tynyǵaıyn dep aptyǵyp kele me? Múmkin, onyń kóńilin dáıektetpeı qýalap ákelgen alyp-qashpa júris kórshimizdiń kúlimkóz, qyzyl shyraıly qyzyna degen azyn-aýlaq saǵynyshtyń sadaǵasy-aq shyǵar. Tutasyp ketken sharýa naýqanynyń jigin taýyp, enshilegen ólsheýli ýaqytyn júrekpen jazyp, janymen oqyr syrshyl shaqqa ǵana baǵyshtaǵysy kele me?

Biz ekeýmizdiń de jumys ýaqyty aıaqtalysymen, aptyǵyp kelip asyǵa tabysqanymyz álginde ǵana. Qysqa ǵana til qatysqannan keıin, suqtanǵan kógen kózderden aýlaq aýyl syrtyna, keńpeıil tabıǵattyń mamyrajaı tórine jáne eń bastysy sol tabıǵat-ananyń aıasyndaǵy tynyshtyq áldıine asyqqanbyz. Bet alǵanymyz — seldir-seldir taldardyń arasy.

Attaǵan saıyn qońyrqaı baltyryńdy ábden pisip, búrshiktengen shóp bastary qaǵady. Túbinen bir býyp, bos tastaǵan qolań shash eki jaýrynǵa kezek aýnap, tynym tappasa, syrtqa qashqan biren-saran taldary qubylanyń qyzylyn jutyp, qubylyp qalady. Men úshin osynyń bári sán, osynyń bári jazylǵan án syndy.

Tula boıyń keshki araıǵa malshynǵanda, ezýinde qaýyz jarǵan gúl-jymıys sharshańqy janymdy jadyratyp, kóterińki kóńil-kúımen qaýyshtyrdy meni.

Osy jupyny qalpyńda-aq et júregimdi ısindirip, buıyǵy sezimge «áýez tamyzyp», tek jaqsylyqqa talpyndyratynyń qandaı tamasha.

Balapan qıaldarymdy baýlap, sezimimdi kúnásiz keshtiń sábı jyrlarymen sýsyndatasyń sen.

Seniń balǵyn músinińdi kózime qanar jalqy kórinis etip kele jatyp, oı qushaǵynan odaǵaı shyǵa alsamshy. Bári basqasha bastalyp edi-aý!

... Oqýǵa túse almasam da, qalaǵa baılanyp, eki jyl sandaldym. Aýylǵa qurqol, salbyrap qaıta oralýdan qaımyqqandyq emes, qyzyǵy men shyjyǵy jeterlik shahar ómirinen shettegim kelmegen. Men ǵana emes, oqýǵa túse almaı, aýyldan oqshaýlanyp shyqqan talaı jas sińip ketip jatqan jer. Jumystan da bereke tappaı, qashanǵy júrerim belgisiz edi.

Aýylǵa barýǵa múlde qulyqsyz edim. Qaladaǵy bir qadirmendi aǵaıdyń aıtqanynan shyǵa almadym. Syılaıtyn adamym qoı, kókeıime qonbasa da, bergen aqylynyń yǵynda kettim. «Eki jyl tekke sendelgeniń jetedi. Aýylǵa baryp, qurysa bir jyl jumys iste. Sosyn sol jerden joldama alyp, aýylsharýashylyq ınstıtýtyna kel. Eńbekpen jegen nannyń dámi ózgeshe bolady. Bulǵaqtama, jónel». Amalsyz jolǵa shyǵýǵa týra keldi.

Oıda-joqta salań etip jetip kelgenim úı-ishin eleń etkizdi. Áke-shesheme aman oralǵanym shúkirshilik. Ne oqýǵa túse almaı ne dym bitirmeı, bosqa ýaqyt óltirip, qunsyzdanǵan súlderimdi qaıta kórsetkenime ásirese inim renjýli. «Nemenege qańǵısyń, túk bitirmeseń. Eldi uıatty qylǵansha».

Sóıtsem maqtanshaq neme joldastaryna «aǵam qalada, úlken oqýda» dep, dabyraıtyp júredi eken ǵoı. Men kelip, ony jerge qaratyppyn. Onymen qoımaı, bel sheship qara jumysqa kirispekpin.

Ákemniń de renishi birtoǵa minezimen qymtaýly eken, syzdyqtatyp shetin shyǵarǵany. «Bala, sympıyp keıpińe kelip qalypsyń. Báse, neǵyp qaladan shyqpaıdy bul azamat desem, áleýlaıym bolýǵa talap qylyp júr ekensiń qoı. Áke-shesheniń tapqan-taıanǵanymen buzyqtyqqa jetip bolsań, tirlikke kiris endi».

Daý aıtýǵa dármen qaıda? Shet jaǵalap keńse, mekeme mańynan jumys izdegen boldym. Yńǵaıly oryn tabylmady. Kimniń balasy ekenimdi, qaıdan kelgendigimdi bilisimen-aq, ústi-basymdy kózderimen shımaılap, taısaqtaı beredi bári. Tikminez bireýler kómeıindegisin irikpeı, betime salyq qyldy:

— Endi munda jetpegeni — sen sıaqty selteńbaı edi. Áke-shesheniń arqasynda qıyndyq kórmeı, qalada ósip eń. Jeńil jumys istegiń keledi, á? Mundaǵy jumys saǵan qol bola qoıar ma eken?

Meniń qaǵaz qyzmetin qarastyryp júrgenimdi bilgende ákemniń qysyq kózderi óńmenimnen ótip, zárlengeni-aı! Daýsy da munsha ashshy bolar ma:

— Áı, endi qalmaǵany osy ma edi? Bálensheniń uly qalada qańǵyp júr degen at alǵanymyz az bolǵandaı. Aınalyp-úıirilip jamanatyń bizge shoqpar bolyp tıedi jer ortaǵa kelgende. Qıqańdy qoı da, el qusap qara jumys iste. Bálem, qolyma tıdiń, endi tabanyńdy tilip turyp, aıdaımyn. Osydan kór de tur. Oıyńa kirip-shyqpaıdy eken eńbek etý. Osy jasqa kelgenshe óbektengenge toıynǵan ekensiń...

Áke ashýynyń kópten zapyran bolyp, keýdesin qyjyldatyp júrgeni anyq. Mindi únsiz moıyndap, bas shulǵı bergennen bóten amal joq. Basyma bastapqyda kelgeni — «Ne bolsa da, aıtqan jerine baraıyn, artyn kóre jatarmyn» degen oı ǵana.

Osy jasqa kelgenshe bul meniń aýyl jumysyna alǵash aralasýym edi. Mektepti qaladaǵy ınternatta bitirgemin. Oqýǵa túse almaı, áskerge attandym. Qaıta kelgen soń qalada qalyp taǵy eki jyl sandalǵanym ras.

Ne oqý, ne jumys joq bolyp kóshe taptaǵan kóp kúnderim mundaǵy eldiń oıyna kirip-shyqpaǵan oqıǵalarǵa toly. Bul ýaqyttyń ishinde bir jumystan shyǵyp, ekinshisine kirip, ózim syqpyttanǵan seri jigitterdiń jeleýinde qanshama qańǵyrdym deseńizshi. Úı ishin oqýda júrmin dep aldaǵan kezim esime tússe, jerge kirerdeı bolamyn áli de. Áıteýir qysylǵanymda taryqtyrmaǵan - ata-ananyń aı saıynǵy qarajaty. Ol qarajatty qyzdarmen qydyryp, joldastarmen iship, sýdaı shashqanymnan da bul kisiler habarsyz. Bir-eki ret essiz qalyp, aıyqtyrǵyshqa túskenim, top tóbeleske qatysamyn dep, on bes táýliktik túrmede túgendep shyqqanym da áli beımálim bolýy kerek.

«Aýyldyń jumysy ne táıiri. Bul bas — ne kórmegen bas. Úırenip alamyn» degenim astamshylyq eken. Men kelgende jurttyń bári shóp shabý naýqanyna jumyldyrylypty, ákemniń silteýimen shabyndyqtan bir-aq shyqqam. Brıgadır «tepse, temir úzetin tyń azamat keldi» dep jonymnan qaqty da, aıyr temirdi ustatty qolyma. Mindetim — prestelgen býma shópterdi traktorǵa tıeý. Keldim de, qatýly qarttyń yrqynan shyǵa almaı, qara jumysqa kiristim. Eki jylǵy selteńbaı tirlik bos belbeý etip jibergen be, qara jumysqa da qaraıyp qalyppyn. Aldymen shóp tasýshylarǵa qosylǵan. Býma kóterip, tirkemege tıeýden-aq tıtyǵym qurydy.

Ózim sıaqty jigitterdiń qalaı tótep júrgenin qaıdam, namysqa tyrysyp, tórt kúnge ázer shydadym. Bel men bilek syr berdi aldymen. Alaqanym da kúldirep oıylyp tústi.

Besinshi kúni synǵan aıyrdy syltaý etip, brıgadırmen boqtastym da, syzyp berdim. Úıge barǵamyn joq. Áke syry belgili. Sheshe de qaıbir jetiser deısiń.

Aqyry onshaqty kún qańǵyp júrip, aýdan ortalyǵyndaǵy jyljymaly qurlys brıgadasyna kirdim. Onda da áke ashýynan qoryqqandyqtan. Arnaıy mamandyǵym joq bolsa da, áskerde qurylys jumysynda istegenim bar.

Qara jumystyń aty — qara jumys. Munyń da jeńil eshteńesi kórinbeıdi. Áıteýir, kóbine túzde júrip, eldi mekennen tys jerdegi qystaý, qyrman, baza sıaqty oqshaý obektilerdi jóndeýden ótkizemiz. Elsiz dalada kirpish kóterip, laı ılep júrip, mundaı sorly qylǵan taǵdyryma nazalanyp, laǵnet aıtamyn. Buryn da boqtampaz edim, endi tipti naǵyzdyń ózi bolyp aldym. Qalalyq aqshyl óńim kúreńitip, modaly uzyn shash bilte-bilte bolyp, usqynymnan da aıyryldym.

Ómirimde tuńǵysh ret eńbek qıynshylyǵyn, tirshilik taýqymetin tarttym. Az kúnde azyp-tozyp ketkendeı sezindim. Alǵashynda tyrmysyp-aq edim. Qalaı ekenin qaıdam, el qatarly qımyldasam da, tez boldyrttym. Boldyrǵan soń, qozǵalýǵa da qulqyń kemıdi. Bir-eki ret «jalqaýsyń» degen sózdi estip, kekseleý bir jumysshymen tús shaıysyp aldym. Ólip-talyp, endi bolǵanda bul jerden de taıyp tursam qaıtedi dep oılaı bastaǵanmyn. Arty ne bolaryna kóz júgirtpesten, oıǵa alǵan nársemdi dereý iske asyra salý — qalyptasqan ádetim.

Sovhozdyń kókónis ekken baqshasynyń basyndaǵy qalqıǵan jalǵyz tamdy jóndeýge kiriskenbiz. Kún torǵaıdyń mıy qaınaǵan shilińgir. Aı dala. Ásheıinde tónip turǵan taýlar da bulyń-bulyń saǵymǵa irip, kókjıekke qaraı júzip ketken. Sovhoz ortalyǵy sonaý oıda. Odan bergi alqap — bólimsheniń baý-baqshasy. Qoshqyl japyraqtardyń arasynda qalqyp, shóp otap, jemis túptep júrgen áıelder.

Kópten tabıǵattyń bel ortasynda bolyp, boı úıretpegendik pe, kóz jeterlik keńistik tym keńeıip ketkendeı. Dalıyp, kókjıekti ári tartqan baıtaq álemde qaınaǵan jandy tirshilik osy mańaıda ǵana qalǵan syńaıly. Qanshama myń adam qaptap kelse de, myna jalpaq jazıra jym-jylas sińirip alyp, tóńirekti ıesiz etip kórsetetin sekildi.

Ýaqyt keri sheginip, meni tarıhtyń qaıdaǵy biri artqy belesine shyǵaryp tastaǵandaı. Ár saǵatynan ǵasyr tynysy, dúbirli ómir aryny adýyndaǵan qala, sıvılızasıanyń ómirsheń ózegi múlde sezilmeıdi. Jantalasqan toqtaýsyz qozǵalys, qubylǵan alýan tús pen qıly dybystar yrǵaǵyn ańsap, kóńilim qulazydy. Byjynaǵan tirshilik dúbiri áldeqaıdan ábden talyp estilip, eriksiz elegizitedi.

Qalanyp jatqan qabyrǵanyń kúnnen tasa kóleńkesin pana tutyp, esinep otyrǵanymda, qıalymdy baýrap áketetin — taǵy da qala tirligi. Kebersigen tańdaı bulaq bastaýynyń muzdaı sýyn mise tutpaı, qashannan dámdes syralǵy syrany kókseıdi. «Shirkin-aı!», -dep oılaımyn qalqa bolar qaýqary joq tamnyń túbinde kúnge shyjǵyrylyp otyryp. — Nemenege sandalyp kele qaldym eken munda? Ózimdi ózim azapqa baılap berip... Qazir ǵoı, qaladaǵy dostarym Markel men Rafık qyzdardy qasyna alyp parkte júr... Al sen entýzıast otyr osylaı soryń qaınap!».

Terezeniń kásegin qıystyramyn dep jatyp, barmaǵymdy baltaǵa janshyp alǵanym. Terisi myljalanyp, qan qaqsady. «Osyny syltaý etip, keshke qaıtaıyn, — dep sheshtim. — Sonan soń bul jerdi jelkemniń shuqyry kórsin!»

Pushaıman bolǵan barmaǵymdy shúberekpen orap alyp, ilbip qozǵalǵansyp júrdim.

Kún taq tóbeden shaqyraıǵanda baqsha jumysshylary túski tamaqqa qaıta bastady.

Asty shıfer lapastyń astynda ishemiz. Qurylysshylar bir bólek, baqshashylar bir bólek. Manadan bir jaǵy ózegim talyp, áreń otyr em, áıelderdiń kele jatqanyn kórip, burynyraq oryn alýǵa umtyldym. Meniń jalanyp jetip kelgenimdi aspaz áıel jaratpady. Ydys súrtetin oramalmen lapas astyndaǵy shybyndardy jelpı júrip, kóz qıyǵyn qıǵashtaı tastady:

— Nemene, áketip bara ma? Aldymen ana baqshashylar ishedi. Erkek basyńmen ıtinip kelip turǵanyn. Qatynnan arman áljýaz bolarmysyń.

Anadaı jerde osharylyp turǵan jigitter sylq-sylq kúlisti. Ózderi de tyqyrshyp tur, sonda da ádep saqtaǵan túrleri.

— Ol — gorodskoı. Baıqap sóıleńiz, apaı.

— E, gorodskoı bolsa, odan ármen. Báse, shashy jalbyrap... Onan da myna baspanany bitirmeımisiń. Eldiń jatar orny joq.

Shydaýyn áreń shydadym. Sharshańqy keıipte áıelge buryldym da:

— Kóp aıqaılamańyzshy. Meniń sharýam joq onda. Qazir tamaq iship alamyn da, ketemin, — dedim salǵyrttaý ǵana. Aqyryn aıtsam da, ermek qyp ekeýmizge qarap otyrǵan qurylysshylar da eleń ete qaldy. Narazy bolatyny belgili. Qurylys bitpeı, kim jibere qoıýshy edi meni.

— Ne bolyp qaldy? — dep, shar etken ún aspazdiki.

Odyraıyp maǵan qarap tur.

— Saýsaǵyn aýyrtyp alyp edi. Soǵan bola! He, he.

Murtty qurylysshy mazaq qylǵandaı keńk-keńk kúldi. Ózgeler de ilese jymyńdaıdy:

— Ásheıin aıtady. Qaljyńy ǵoı...

— Qarańyz da turyńyz, qalaı ketpes ekem. Aýyryp áketip barady. Jibermeımiz deıdi eshe!

Qıqarlyǵym ustap, qıqaıyp otyrmyn. Álginde ǵana osy mańda menen jaman adam joqtaı biraz jerge aparyp tastaǵan aspaz áıel oramalyn jelpip, qasyma jetip keldi. Qońyrqaı qatpa óńi sarań tership, kishirek kózderine shilińgir ystyqtyń bir tamshysy daryǵandaı, jylyp qoıa bergen:

— Qaı jeriń, qane, kórsetshi.

Men kir shúberekpen dobaldaı ǵyp oraǵan qolymdy jeńime basyp, daldalaǵan boldym.

— Buny aýyrsynatyn kim dep tursyz? Biraq, kirpish kóterýge jaramaıdy.

Áıel qoıarda qoımaı oraýdy sheship, eti myljalanǵan barmaǵymdy kórdi.

— Qazir margansovkamen jýyp, orap bereıin, — dedi sosyn. Sol eki arada baqshashylar da shaıynyp, úzdik-sozdyq beri qaraı bettegen. — Buryn mundaıdy kórmegen bota tirseksiń ǵoı tegi.

Aspaz tamaq qamymen bolyp ketti de, brıgadırimiz maǵan shuqshıdy:

— Áı, seniń jańaǵyń ne sóz, oıynyń ba, shynyń ba?

— Sizben oınap maǵan ne kórinipti. Dárigerge qolymdy kórsetem. Ekeýimizdiń kerildesken únimiz stolǵa jaıǵasqan áıelderdiń de

nazaryn aýdardy.

— Ne bop qalyp edi? — degen áýesqoı sybyr da qulaqqa tıip jatyr.

Jańaǵy aspaz sorpa-sýyn tası júrip, daýystap qoıady. Sóz mánine qaraǵanda endi meni jaqtasa qalypty.

— Ózderi jetpegendeı qoly aýyrǵan balany da jumysqa qýalap...

— Qaıter deısiń!.. Er jigit. İstesin. Myna qyz bala qurly joq pa? — dedi tolyqtaý kekse áıel. — Tańerteń tápkimen aıaǵyn uryp alyp edi. Demal desek, bolmaı, aqsańdap jumys istep júr. Qalaı ózi áli aýyrmaı ma? — dep oryndyq shetinde bir qyryn jaıǵasqan qara qyzǵa buryldy. Jasy menen kishileý bolar, qysyqtaý kózderin men jaqqa eleýsiz tastap, oramalyn jelpingen kúıi basyn shaıqap qoıady.

Bárine qoldy bir siltep, kete berer me edim, qaıter edim, eger de sol jerde sen kezige ketpeseń.

Janshylǵan barmaǵymdy syltaýratyp, qasymdaǵy jigitterge ketetinimdi sezdirip em, narazy únderden bas kótere almaı qaldym.

Baqshashy áıelder de beısaýbat keriske áýestene zer saldy:

— Myna qyz qurly joq pa? Somadaı bolyp alyp, qarashy ózin. Jibermeńder. Quryǵanda jatyn oryndy jóndep ketińder.

Másele men kútpegen jerden aıaq astynan sheshile ketti.

Tús qaıta men ishine shań toltyryp saldyrlaǵan Ýazık mashınasynyń ishinde selkildep ketip bara jattym.

Brıgadır eki kúnge jiberdi. Sóz láminen belgili bolǵandaı, onyń túpki maqsaty meni qaıyryp ákelip, qaıtadan jumysqa qosý. Mashınanyń meni selkildetip otyryp ákelip, tastap ketýge tıisti jeri — sovhoz ortalyǵyndaǵy dárigerlik pýnkt. «Iá, ákeńniń basy, barar Shódeń ol feldsherińe. Mashınadan túskesin, shańymdy bir-aq burq etkizerimin» degen oıdy brıgadırge aıtyp jyndymyn ba?

Aıtpaqshy, manaǵy aıaǵyn jaralap alǵan qyzdy da menimen birge mashınaǵa salyp jibergen. Jolǵa shyqqannan keıin nege ekenimdi bilmeımin, manadan shıryǵyp turǵan júıkem bosap, ózimnen ózim kóńildenip sala berdim. Kóńildengenim sondaı — kólik ishindegi taǵdyrlas boıjetkenmen til qatysa bastadym. «Boıjetken» degenge ah bir sulý eken dep, úmittenip qalýdyń keregi shamaly-aý osy. Áketip bara jatqan eshteńesi joq, aýyldyń kádimgi támpish tanaý, bıdaı óńdi qyzy. Bıdaı óńdi bolǵanymen, kúnge kúıip, jel qaǵyp degendeı, betiniń ár jeri qarala-toryalaý kórindi. Tek kóz toqtatýǵa jaraıtyn múshesi— úlkendeý qońyr janarlary. Áýelide maǵan uzyn kirpikteri buzaýdiki sıaqty kórinetin. Endi qarasam, eshteńesi joq, kádimgi qoıý kirpik. Biraq nege ekenin qaıdam, ózi uıalshaqtaý. Uıalshaq adamdar kóbine tartynshaq keledi ǵoı, jańa áıelder jabylyp júrip, ózin mashınaǵa áreń mińgizdi. Sondaǵy ýáji: «Barmaı-aq qoıaıynshy, ózi-aq jazylyp ketedi». Meni ǵoı, brıgadır jibermeı jatyr, al myna qyz bolsa, kejegesinen keıin tartyp, osynaý ıt baılasa turǵysyz aıdalada ól dese, sony oryndaı salýǵa qulshyna umtylatyn túri bar. «Dárigerge kórinbese bolmaıdy, gangrena bolyp ketse, qaıtesiń? Seniń jaraqatyń úshin men basymmen jaýap beremin» dep turyp aldy baqshashylar bastyǵy. Birdeme etip myna ýazıkti shaqyrtqan da sol kórinedi. Mine, qaıyrymdylyq dep osyny aıt, bizdiń brıgadır ǵoı, jumysshyǵa jany bar adam dep emes, tek qara kúshtiń ıesi ógiz dep qaraýdan aryǵa bara ma deseńshi.

Bir qosta bes-alty kún boıy qatar eńbek etip júrip, osy qyzdy neǵyp baıqamaǵanmyn? Ózi bylaı ajary ortasha, qalpy bostaý, momaqan bolsa da, adamǵa juǵymy bar jan ba deımin. Álde osylaısha tym jaqyn qatar otyryp qalǵannan keıin be eken?

Áıteýir onsha jarasyp ketpesek te, ekeýimiz áńgime tıegin ájeptáýir aǵytyp tastadyq. Bizdi arly-berli laqtyryp ákele jatqan shoqalaq joldyń tez bitip qalǵany álde sondyqtan ba eken?

Ýazık shoferynyń:

— Áı, sachoktar, túsińder! — degen jarqyshaqtaý daýsy shyqqan kezde shań basqan áınekten syrtqa qaraı syǵalasam, aýyl ortasynda turǵan sıaqtymyz. Tipti dárigerlik pýnkttiń týra aldy bolmasa neǵylsyn. Manaǵy «Túskennen keıin bir jónimdi tabarmyn» dep, ózime ózi bergen ýádemniń qaıda ketkenin bilmeımin, bir kezde qarasam, Aryskúlge (támpish tanaý qyzdyń aty ) ilesip, men de dárigerlik pýnkttiń ishine kirip ketippin.

— Siz birinshi kirińiz, — deıdi qyz meni aldyǵa jiberip. Baıaǵy uıalshaqtyǵyna basyp ımenip turǵany belgili. Jurttar jaqtyrmaı, kókjalqaý, sachok dep kemitse de, jigiti atym bar emes pe, áıel balasynyń aldyna túsip, meni ne qara basypty.

Qolymdy tazalatyp, baılatyp, qaıta shyqsam, dálizde birge kelgen taǵdyrlas boıjetkenniń kóleńkesi de joq. «Meni tosýǵa uıalyp taıyp turǵan ǵoı. Álde túsinigi osyndaı topastaý ma eken? Saý bol deýge de mádenıeti jetpegeni me?» degen oımen, syrtqa shyqtym. Jan-jaǵayma qarap shamaly turdym da, ilbı basyp júre bergem. Sóıtsem, anadaı jerdegi shaǵyn dúkennen shyǵyp Aryskúlim kele jatyr. Jaraly bashpaılary aýyrta ma, aıaǵyn bir túrli ımene basady.

Keıin bildim, qyz meni tosyp turýǵa shynynda da uıalyp, ádeıi dúkenge kirip ketken eken ǵoı. Sonyń ishinde turyp, kóziniń bir qıyǵymen dárigerlik pýnkttiń esigin kúzetken. Ony maǵan keıin Aryskúl emes, dúkenshi áıel aıtty.

— Qane, maǵan súıenip júr, — dep, qyzdy qoltyǵynan demep, ıkemdeı berdim. Sol-aq eken, qolyn shoq basyp alǵandaı ary qaraı shorshyp túskeni. Ekinshi qaıyra talap qylǵanymda:

— Arman, keregi joq. Aýyl ishi ǵoı, jurt kórip qoıady, — dedi shynymen qysylǵan túr tanytyp. Jańaǵy qolyna tıgen shoq endi alystan sharpyp ketkendeı lez arasynda bıdaı óńi qyzǵylttanyp shyǵa keldi. Meniń yqylasyma bar bergen jaýaby — qolyndaǵy túıinshegin ustatqany.

Biri qolyn, ekinshisi aıaǵyn oraǵan eki jaraly aýyldyń shań basqan kóshesimen asyqpaı aıańdap kelemiz. Abyroı bolǵanda, kóshede oshań etken tiri jan kórinse neǵyl dersiz. Jan-jaǵyma jiti kóz tastap kelemin. Bir kezde anadaı jerdegi kóldeneń qısyq kósheden bir arbaly qıystap óte berdi. Boqtampazdyqtan ábden jýandap ketken zor daýysymdy aıaımyn ba, aıqaılap, solaı qaraı tura júgirdim. Qalpaq kıgen eki bala eken, ózderi pysynap terlep otyr, bireýi kúnge ábden totyǵyp, qap-qara bolyp ketipti.

Aryskúldi arbaǵa demep otyrǵyzdym da, delbeni alyp, qaǵyp-qaǵyp jiberdim...

Qaladan jańa kelgen jigitterdiń bir ádeti — aıaqtarynyń basy qaıqaıyp, aýyl qyzdaryn mensinbeı qalady ǵoı. Shárli jerdiń kóleńkede ósip, tal boıyn kútýmen aınalysatyn kerbez sulýlarymen salystyrady da, aýyldyń sharýa baqqan balpyaıaqtary kózderine tym jadaǵaı, jupyny bolyp kórinedi. Muny aıtyp otyrǵan sebebim — óz basymda bar jaǵdaı. Dala qosynda júrip alǵashqyda Aryskúl sıaqty qyzdarǵa anadaıdan pysqyryp qaramaýymnyń sebebi de osynda jatyr-aý.

Sol kúni keshkisin Aryskúldiń úıin tóńirektedim. Brıgada basyna qaıta kelýime kim sebep bolǵanyn ondaǵylarǵa jarıa etpegenim aqyldylyq boldy ǵoı dep oılaımyn.

Ekeýimiz keshkisin qydyrýǵa shyǵamyz. Qydyrǵanda qaladaǵydaı munda saıabaq nemese gúlzar bar deısiń be? Ústi-basymyzdy shybyn-shirkeıge, masaǵa shaqtyryp, pisip ketken shalǵyndy japyra árli-berli júre beretinimiz sondyqtan.

Kókirek qamaýynda dúbirlesken qos júrek ózińdik dilmen ekeýara ǵana úndesip, uǵysyp jatqandaı. Baıyp batqan kún sulýdyń qubaqan nuryn ashqaraq aspan jutyp qoımaı turyp, kelbetińniń kóz qýandyrar qudiretine qanyp qalmaqqa tyrystym.

...Kóńiline kelmesin, keremet deıtińdeı kórikti emes ediń. Er ataýly essiz emirene, eriksiz tamsana suqtanar úr sıpatty sulýlyq ústirt qana sylap-sıpap óte shyǵypty. Ushyratqanymda — alǵash aıqyn ańdaı almaǵan ekenmin: bolmys-bitimiń, júris-turysyń jasańdylyq ataýlydan alys, kóńil ıiter izettilikke beıim eken. Men sol joly seniń tula boıyndaǵy buıyǵyp jatqan, selqos sezimdi sergitip jeter ádemiliktiń negizin tek juǵysa kele, túsingenimde, qaıran qalǵanym jadyma oralsa, qazir de qaradaı qysylamyn.

Seni ushyratý arqyly men ózimdi ózim endi tanyǵandaımyn. Baıaǵy urda-jyq sotqar, paryqsyz da jaýapsyz Arman qaıda ketken deseńshi. Meniń osy az ýaqytta ózgerip shyǵa kelgenime sebepker jan... endi osyny atap aıtý kerek pe? Seni qanshama jaqsy kórsem de, jigittik namys degenniń jelkemnen tartyp jibermeı jatqanyn kórmeımisiń. Keıbir jigitsymaqtardyń sezimtaldyǵyna joǵarydan mysqyldaı qarap, mımyrt tirshilikterine, mıaýlaǵan qalyptaryna mysqyldaı kúlýshi edim. Endi kelip sol kepti ózim kıgenim qalaı?..

Jumsaq jymıyspen shyraılanǵan kúnqaqty óńinde áli oıanbaǵan ýyz tańnyń shapaǵatty tazalyǵy tunyp tur eken. Qazaq qyzdarynyń kóbine tán dóńgelek júziniń qyzǵyltym ári shymyldyǵyna álginde ǵana jasyrynǵan kún sulýdyń amanat juǵyny ispetti. Kún uzaq dalada júrip, qarasýyqqa qaqtalǵan betińniń ushy azdap jarylypty.

Qolyńdy ustadym: qara jumys qajaǵan alaqandaryń qatqyldaý, ári ystyq ta: sen dál osy turǵan qalpynda da mynaý kúlli tirlik ıeleriniń bastaý-baılyǵy tabıǵat ananyń óz alaqanynda álpeshtep ósirgen aıaýly boıjetkenisiń. Osy jupyny kúıinde-aq maǵan qymbatsyń.

Eńbek eseıtken qımyl-qozǵalysyń kóktemniń kókirek saraıyńdy ashar erke samalyndaı jelpingen erkindikke toly.

Sen kúlseń, marjan tisterińniń arasynan shadymandyq áýezin aınalańa shashý etip, alańsyz aqtarasyń. Jadyrap atqan kóktem tańyndaı jan qýantar sátińniń biri osy.

Sen qabaq shytsań, nóser úıirgen qara bulttaı qoshqyl túske qasyndaǵylardy da amalsyz kiriptar etesiń. Qysqasy, bar bitimiń arý tabıǵatpen ajyraspastaı bolyp astasyp jatqandaı kórinip ediń maǵan.

Eger qazirgi kún men tún oryn almasyp jatqan beıýaq shaqta da jalt berip joǵalsań, tóńirek ógeısip, elegizip qalardaı.

Kesh aýnap barady. Beıýaq shaqtyń salqyn samaly shaıyp, tońazı bastaǵan bilegińe alaqanymdy jyljyttym: terisi shytynap, jarylsa da, túrpideı jaısyz tıgen joq. Kerisinshe, jumyspen jumyrlanǵan qonyrqaı bilek qýatty qarapaıymdylyqty, qarapaıymdylyqtyń sulýlyǵyn urandamaı, uıala jarıa etetindeı.

Keshki tylsym shaqtyń qymsynyńqy qupıasyn kómkerip úlgergen qoıý kirpikti janarlaryń jigit boıyndaǵy jalǵan, laqpa sezimderdi julyp tastaý úshin jaralǵandaı edi.

«Asyly boıaýǵa úıirsek bolý sulýlyq muqtajdyǵynan týatyn qubylys-aý» dep oıladym men. Jigit janyn jadyratar tabıǵı tazalyǵyńa /ol tazalyq degenimiz sulýlyq serisi emes pe/ opa-dalapty jýytpaı, aman saqtaǵanyń úshin; jan dúnıendi jasańdylyqqa jaýlatyp almaı, aq shańqan qalypta kirpıaz kútkeniń úshin; adamgershilik asyldaryn shashaý shyǵarmaı, páktik sharasynda móldiretkeniń úshin... úzdige yntyqpasqa, ynty-shyntymmen rýhanı baılyǵyńa umtylmasqa sharam qaısy?

Ymyrt úıirildi. Kesh artyn qýalaı júgirip etken sýsyma samal sylań qaǵyp baryp tynshyǵan. Qońyr keshtiń aspan eteginde aıaldap turǵan sońǵy shuǵylasy tún aranyna jutyla berip, jaqut juldyzdar shashty.

...Osylaı týra bersek dep oıladym. Seni súımeı, tipti qushyrlanyp qushaqtamaı da, ashyq álemdi jamylǵan kúıi ekeýimiz ǵana egiz tura berýge qulyqtymyn. Dál qazir qandaı da bir qımyl jasasam, osy ádemi kúıdi kúıretip, tunyq sezimderdi shaıqap alardaı shaılyǵatyn sekildimin. Bar bitirgen sharýam túngi qarashyqtarǵa ımene úńilgenmin: tóbemizden byjynap tónip turǵan sansyz juldyzdyń qos ushqyny janarynda dirildep tur eken.

Jeńil ǵana kúrsindiń de, basyńdy ıip ákep, keýdeme tapsyrdyń...

---