InfoHub Logo

Shyǵys Qazaqstan Oblystyq Bilim Basqarmasynyń
«Tarbaǵataı koleji» komýnaldyq memlekettik mekemesi
Daıyndaǵan: İİİ kýrs stýdenti Serikbekov Álibek
Jetekshisi: Arapbaeva Sharbat Beısengalıevna

 

Álem elderi qazirgi tańda tehnıkalyq jáne kásiptik bilimniń qajettiligin alǵashqy orynǵa qoıa bastady. Elimizdiń turaqty ekonomıkalyq ósýi eńbek naryǵynyń qurylymyna eleýli ózgerister ákelip bilimdi de bilikti, belsendi azamattyq ustanymy bar azamattar, básekege qabiletti kásibı mamandarǵa degen suranys kún sanap arta túsýde. Sol sebepti ulttyq deńgeıdegi bilim berýdiń maqsaty-elimizdiń áleýmettik, ekonomıkalyq jáne saıası ómirine qatysýǵa daıyn quziretti, ıntellektýaldy jáne rýhanı jaǵynan damyǵan tulǵanyń qalyptasýyna yqpal etý.

Elimizdegi tehnıkalyq damý árbir adamnyń joǵarǵy deńgeıde grafıkalyq saýattylyǵymen, mádenıettiligimen tyǵyz baılanysty. Óndiristi mehanıkalandyrý, avtomattandyrý jáne olarmen jumys isteý úshin adamdardyń tehnıkalyq saýattylyǵyn kerek etedi. Al tehnıkalyq saýattylyq sol adamdardyń syzbalardy erkin oqı da,olardy oryndaı da bilýi ekenin eskerý kerek. Zaman talabyna sáıkes burynǵy syzý pánin oqytý baǵdarlamasyna keıbir ózgerister engizilip, negizinen tehnıkalyq syzbalarǵa kóbirek kóńil bólingen (bul jerde aıta ketý kerek,osyǵan deıingi baǵdarlamalarda negizinen geometrıalyq qurylymdarǵa sáıkestendirilip jasalǵan bolatyn. Sabaqqa berilgen ýaqyttyń birazy sol geometrıalyq deneler jáne olardyń kombınasıalary taqyryptaryna bólinetin).

Ǵylym men tehnıkanyń damýyna sáıkes kolej stýdentteriniń grafıkalyq daıyndyǵyn jaqsartýdy kerektigi, bul - ómir talaby. Osyǵan baılanysty oqý pánderiniń sıstemasynda syzý pániniń alatyn orny anyqtalyp, ol óz ornyn tabý kerek. Neǵurlym osy pándi oqytý ádistemelerin jetildirip, ony ómirge durys paıdalana bilsek, soǵurlym adamzat tirshiliginin barlyq salasynda qoldanylatyn syzbalardy oqýshylarymyz oqı da, oryndaı da alar edi.    

Syzba dep nárseniń keskini jáne ony túsindirýge qajet basqa da málimetter keltirilgen qujatty ataıdy. Sondyqtan syzba — ushaqtar, kemeler, zymyrandar, traktorlar, ekskavatorlar jáne t.b. jasaý úshin, kez kelgen ǵımarattar, kópirler, joldar, sońdaı-aq sý, gaz, munaı, elektr energıasyn t.b. jetkizýge arnalǵan ártúrli jeliler turǵyzý úshin qoldanylatyn negizgi qujat bolyp tabylady. XIX ǵasyrdyń basynda-aq fransýz ǵalymy Gaspar Monjdyń «Syzba -tehnıka tili» deýi tegin emes.

Syzý - tehnıka tili bolǵandyqtan, kazirgi zamanǵy óndiristiń negizgi, zańdylyqtaryn túsinýde atkaratyn kyzmeti orasan zor. Kún saıyn zavodtarda ár túrli buıymdar, ushaqtar, turmystyq buıymdar, t.b. nárseler jasalyp jatyr. Bulardyń bárin syzbasyz jasap shyǵarý múmkin emes. Syzbalar boıynsha mashınalardyń tetik bólshekterin daıyndap, daıyn bólshekterden kúrdeli mashına mehanızmderin qurastyrady. Syzý tehnıkada ǵana kerek emes. Bizdiń  zamanymyzǵa saı kez kelgen mamandyq ıeleriniń únemi serigi bolyp tabylady. Biz bul qubylysqa kóńil bóle bermeımiz. Tek qana, «nege mundaı?, nege sondaı?, nege qısyq?, nege túzý?» t.b. osyndaı suraqtar týyndaǵanda ǵana, sol suraqqa jaýap izdep shytyrman syzyqtar, ólshemderdi qaǵaz betine qalaı túsirgenimizdi bilmeı qalamyz. Bul – syzý. Demek, tehnıkanyń damýynyń tili.

Syzý pániniń mańyzy. Syzý - grafıkalyq keskinderdi rásimdeý, oryndaý jáne aıyryp taný teorıasynyń negizgi qaǵıdalary jáne praktıkalyq amaldary oqylatyn oqý páni. Sondyqtan syzýdy tehnıka tili retinde ǵana anyqtaý jetkiliksiz. Syza bilý — jaza jáne oqı bilýden keıingi ekinshi saýattylyqqa aınaldy. Olaı deıtinimiz, syzýdy meńgerýdiń nátıjesinde ǵana adam qaǵazda nemese dıspleı ekranynda óz oıyn (oılap tapqanyn) durys keskindeı alady jáne basqalar oryńdaǵan nemese ártúrli tehnıkalyq qondyrǵylar ekrandarynda paıda bolǵan keskinderdi túsine alady.

Syzý pániniń mindeti. Qurama syzbalardy oqı bilýge stýdentterdi oqytyp-úıretýde buıymdardyń geometrıalyq formalary jaıly jáne bólshekterdiń ózara ornalasý jaıyn, olardyń quramdy bólikterin, buıymnyń jumys jasaýyn, sondaı-aq ózge tehnıkalyq jáne onyń tehnologıalyq sıpattamasyn qajetti málimetterdi maqsatty baǵytta alýǵa kómektesetin buıymdar jaıly aqparattardy oqýdyń belgili bir júıeliligin jasap shyǵý usynylady.

Syzý sabaǵy stýdentterdiń logıkalyq oılaný qabiletin arttyrý, kórý, qadaǵalaý, olardy salystyrý, taldaý, sıntezdeý qabiletin qalyptastyrýǵa baǵyttalý kerek. Baǵdarlama árbir sabaqqa oqý materıaldaryn tıanaqty daıyndap, olardyń stýdentterge kóp salmaq túsirmeıtin jaǵy da qarastyrylýy kerek. Beriletin tapsyrmalardyń kóp ýaqytty almaıtyndan, biraq tereń túsinetindeı jattyǵylardyń úlgisi daıyndalady. Qoǵamnyń damý jolyndaǵy óndirgish kúshter men ǵylymı tehnıkalyq progrestiń ósýi tehnıkalyq mamandardy daıyndaýǵa joǵary talaptar qoıady. Tehnıkalyq bilimderin jan-jaqty tereń ıgerýdiń maqsaty, syzba túrlerin praktıka júzinde oryndaı alýy men qatar aýyzsha oqı alýy jetistikteri, grafıkalyq saýattylyq ekendigin túsiný kerek.

Syzý pánin oqytýdyń basty maqsaty, stýdentterdiń keńistiktegi kórinisteri kóz aldyna elestetýdi damytý arqyly oqýshylarǵa syzbalardy erkin oqı bilýin jáne olardyń tehnıkalyq sýretin oryndaý, sulbasyn syzý bilýin damytýtehnıkalyq syzbalardy oqı da, oryndaı da bilýine jol ashý, mehanızmdegi bólshekterdiń ózara baılanysyn syzbalar arqyly oqı bilýi, olardyń keńistiktegi zattardyń ornalasýyn kóz aldyna elestete bilýin úıretý bolyp tabylady. Bul keleshekte  ártúrli kásiptegi, ártúrli mamandyqta jumys isteıtin adamdardyń túrli operasıalardy oryndaýda óz oılaryn tolyq jetkizýine múmkindik jasaıdy. Oqytýshy syzý pániniń baǵdarlamasy boıynsha kerekti kórneki quraldarmen dıdaktıkalyq úlestirme materıaldaryn izdene otyryp, sharshamaı, ýaqtyly daıyndap otyrsa, osy pándi oqytý barysy jandana túsip, stýdentterdiń bul pánge degen qyzyǵýshylyǵy artar edi jáne alǵan tıanaqty bilimin keleshekte erkin qoldana alýyna múmkindik bolar edi.

Árbir oqytýshynyń aldynda úsh suraq turady: nege oqytý, ne úshin oqytý jáne qalaısha oqytý.

Oqytý ádistemelerine ǵylymı turǵydan anyqtama beretin bolsaq: Syzba ádisteri  - bul jalpy bilim berýdiń, tárbıeleýdiń maqsaty men talabyna sáıkees grafıkalyq saýattylyqtyń mazmuny men ádisterin anyqtaıtyn pedagogıka ǵylymdarynyń bir salasy. Sonymen birge syzý ádisteri grafıkalyq jumystar oryndaýdaǵy formalardy taldaýda jáne oqý prosesin tıimdi uıymdastyrýda únemdi tásilderdi qoldaný ádisterin zertteıdi.

Sonymen qatar syzý pánin oqytý prosesinde oqýshynyń ózindik erkin shyǵarmashylyǵyn damytýdy keńinen qamtý kerek. Biraq árbir oqytýshy óziniń pedagogıkalyq qoltańbasyna, temperamentine, erýdısıasyna, sheberligine jáne ózindik minez-qulqyna sáıkes óz tájrıbesinde basqa da ártúrli ádistermen birge ózge tásilderdi qoldanýy da múmkin.Árbir tájirıbeli oqytýshy árdaıym oqýlyqtan oqyp bilgenin syn kózben qarap, óziniń kásibı tájirıbesimen salystyra otyryp, naqty jaǵdaıyna beıimdegennen keıin ǵana ol kitapty qalaı qoldanýǵa bolatynyn oılana otyryp, sheshim qabyldaıdy.

Atalǵan maqsatty oryndaýdaǵy negizdelgen talaptar tómendegideı:

-  syzý pánin oqytýdaǵy tájrıbeli muǵalimderdiń qoldanyp júrgen tıimdi ádisteri;

-  oqýshylardyń oılaný qabiletin jáne keńistiktegi nárseni kóz aldyna elestete bilýine talaptandyratyn ádister men quraldar;

-  aksonometrıalyq proeksıa negizderine sáıkes oryndalǵan eskızder men kórneki keskinderin beıneleý ádisteri men quraldary;

-  praktıka júzinde syzbalardy oqı da, oryndaı da bilýine múmkindik jasaýdy qamtıtyn ádister men quraldar;

Jazyqtyq betine keńistiktegi formalardy keskindeý arqyly onyń mazmunyn túsiný, basqa pánderdi oqýda da úlken kómegin tıgizetinin eskergen jón. Sondyqtan árbir sabaqta oqýshy óz logıkasymen oılanyp, praktıkalyq, bolmasa grafıkalyq jumys istegeni durys. Bul jerde aıta ketý kerek, biryńǵaı grafıkalyq, bolmasa praktıkalyq jumys pen shektelýge bolmaıdy. Tereń teorıalyq bilimmen qarýlanǵan oqýshy, praktıkalyq bilimdi tyǵyz ushtastyrý arqyly ǵana óz dárejesindegi grafıkalyq saýatty oqýshy bola alady. Ártúrli tásildermen oryndalǵan túrli syzbalardy, grafıkalyq keskinderdi, sqemalardy erkin oqı da,oryndaı da bilgen oqýshy osy pándi tolyq ıgeredi dep esepteýge bolady.

Kez kelgen praktıkalyq tapsyrmalarda oqýshylardyń keńistiktegi zatty kóz aldyna elestetýin damytýǵa, tanymdylyǵyn arttyrýǵa, olardyń bilim órisin keńeıtýge yqpal jasaý kerek. Osyndaı ádister oqýshylardyń ótilgen materıaldardy este saqtaı otyryp, olardyń oılaný qabiletin, aınalany qorshaǵan ártúrli formadaǵy kórinisterge basqasha qaraı bilýine, shyǵarmashylyq qabiletin damytýǵa múmkindik jasaıdy. Oqytýshynyń syzbalardyń damýy, olardyń qandaı sebeptermen ózgeriske ushyraǵany, syzbalardy kórmeýdegi ózgerister týraly qyzyqty tarıhı ángimeleri, oqýshylardyń bilimin jan-jaqty arttyrý ǵana emes, olarǵa tárbıelik mán beredi. Ondaı ángimeler barysynda, mindetti túrde, ártúrli qyzyqty sýretter men kórnekilikterdiń, zaman talabyna saı oqytýdyń qazirgi tehnologıalarynda qoldanylatyn quraldyń kómegimen /kodoskop, oqýlyq teledıdary, kompúterlik júıelerdiń múmkindikteri, t.s.s./ ártúrli mamandyqtar, mashınalar, tehnologıalar, qurylystarda qoldanylatyn syzbalardyń atqaratyn qyzmeti týraly ángimelerdiń beretin áseri mol.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á.Nazarbaev halqyna  joldaýynda: «Biz búkil elimiz boıynsha álemdik standarttar deńgeıinde sapaly bilim berý qyzmetin kórsetýge qol jetkizýimiz kerek»,- dep atap ótken. Bilim berý salasynyń basty mindeti – bilim berýdi damytý jónindegi memlekettik baǵdarlamany  oryndaı otyryp, osy salanyń qyzmet kórsetý aıasyn keńeıtý.

Bilim jáne ǵylym mınıstrligi zamanǵa saı bilim alýǵa jáne ozyq tehnologıalardy ıgerýge múmkindik beretin bilim berýdiń tıimdi ınfraqurylymyn jasaýdy aıaqtaıtyn bolsyn dedi.

Elbasy Nursultan Ábishuly óz joldaýynda: ulttyń básekelestik qabileti birinshi kezekte onyń bilimdilik deńgeıimen aıqyndalady, - dep atap kórsetti. Joldaýdy oryndaı otyryp, biz ınovasıalyq oqýdy tájirıbemizge engizip, oılaý qabileti damyǵan, óz betinshe sheshim qabyldaı biletin bilimdi urpaqty daıarlaýymyz kerek.

Burynǵy ádetke aınalǵan oqý úrdisinde muǵalimge basymdylyq rol berilse, al qazirgi zamanaýı tehnologıalarda oqýshy belsendilik kórsetýi tıis, ıaǵnı muǵalim oqýshyny oqytpaıdy, ol ony ózdiginen oqyp bilim alýǵa jeteleıdi. Sol arqyly oqýshy óz qajettiligin ózi tańdaǵan jolynda qamtamasyz etip, jetistikke jetýge múmkindik alady.

---