InfoHub Logo

Bıikte-bıikte shý-shý etip qurqyltaı ushyp júr. Myńbulaqtyń bir bulaǵy — Shoqybas saıy. Jarqabaǵy shurq tesik: jybyrlaǵan qurqyltaıdyń uıasy. Qustar uıalaryn tastap qys bolmaıtyn jaqqa ketpekshi.

Sony kórip, qystyń kele jatqany Noıannyń esine tústi. Tory taıdyń ústinde kún shýaqtap otyrsa da, aıaz qaryp ótkendeı tula boıy túrshikti. Byltyrǵydan da aýyr qys bolatynyn bala júregi kún ilgeri sezgendeı. Qyryq úshinshi jylǵy qys esten, sirá, shyǵa qoımas.

Noıan byltyr jeltoqsanda toban aıaq bolyp mektepke bara almaı qalǵan. Táńiri jarylqaǵyr, Tımofeı shal kóterem ólgen ógizdiń terisinen shıki shoqaı tigip berip ábúıir bolǵan. Shoqaı sý tıse ezilip júre beretin. Biraq shulǵaýyn qalyń orap, ilekerlep mektepke baryp qaıtýǵa jaraýshy edi.

«Bıyl qysta ógizdiń terisi tabyla ma, tabylsa ony Tımofeı taǵy tigip berýge kelise qoıa ma?..»

Noıan tory taıdyń kúzegen jalyn sıpap osyny oılady. Taı bul kúnde jýasyp qalǵan. Ottamastan múlgip tur. Ol da bir oıdyń shyrmaýynda sıaqty. Tory taıdyń enesin byltyr áskerge alǵan. Áskershe kıingen eki adam kolhozdyń bastyǵy úsheýi kelip jylqy aralap, ishinen birnesheýin tańdaǵan. Bireýi osy tory taıdyń enesi. Óte eńseli, tulǵaly bıe edi, janýar. Áskerı adamdar onyń tisin ashyp kórdi. Keýdesin, turqyn, tirsegin, tipti quıryǵyna deıin santımetrlep ólshedi...

Tory taı endi enesin saǵynatyn bolý kerek, anda-sanda adamsha kúrsinedi.

Qazir jylqy saıdyń tabanynda jaıylyp jatyr. Burynǵydaı sýsyma emes. Kólik maly kóp oıqastaýǵa joq. Qamyttan moıny bosasa boldy, tórttaǵandap basyn ottan almaıdy. Jylqy jyljyp ótken sazda pyrdaı bop jas tezek qalady. Saıdyń qabaǵynan qaraǵanda, oıpańda qaptaǵan qasqaldaq qonyp otyrǵandaı.

Shóp qataıǵan, gúl semgen. Kóbelek qaltańdap kóp ushady. Biren-saran qalǵan teńgejapyraqtyń qyzǵyltym gúline turaqtamaıdy, shyryn shyqpaǵan soń,tez-tez ushyp ketedi.

Sámbi taldyń japyraǵy ún-túnsiz úzilip, bastaýǵa qalqyp túsedi. Endi bir sát sarǵaıǵan japyraqtan qaınardyń móldiregen qara sýy kórinbeı qalady.

Noıan taý jaqqa qarady. Taýǵa taıaýda belýaryna deıin qar túsken. Sony kórip, óziniń jalań aıaq ekenin taǵy da esine aldy. Noıan áskerdegi aǵasyna hat jazyp qoıǵan, biraq qaltasynda júrip tozdy. Hattyń sońynda aǵasynan bir báteńke ala kelýin ótingen. Al hatty qaıda jibererin bilmeıdi. Aǵasy sońǵy habarynda ázir hat jazbaı qoıa turyńdar, belgi ózimnen bolady, jańa adresimdi aıtyp jazamyn dep edi, jarty jyl ótti, sodan beri derek joq.

Kenet, keremet! Noıannyń kókten izdegeni jerden tabyla jazdady.

Saı basyndaǵy qara joldan bozańdatqan shań kórindi. Ústi jabyq úsh arba qaz-qatar tizilip, adamdary azan-qazan ándetip, kóshpeliler kelip, sazǵa attaryn doǵardy.

Aldyńǵy arbadan kespeltek kelgen dýdarbas kisi sekirip tústi de:

— Oho, dedi. Qyzyl etikti aıaǵymen kógaldy jerdi teýip-teýip shirene qaldy. Jylqynyń pysqyryǵynan basqa dybys estilmegen saıdyń ishi lezde han bazardaı gýledi.

Tek on úsh-on tórt jastaǵy bota kóz qyzǵana basqalarǵa qosylyńqyramaı oqshaý turyp, qolyndaǵy qobdıshany ashty. İshinen qalaqtaı qobyz shyǵaryp aldy. Noıan onyń skrıpka ekenin bilmeýshi edi. Baǵanadan beri kóshpelilerden boıyn aýlaq ustap, shet turǵan. Shashy órilmeı ıyǵyna sýsyp tógilgen, alabajaq kónetoz kóılek kıgen kishkentaı qyz skrıpkanyń ıyǵynaı egimen qysyp alyp, názik saýsaqtary maıysqanda, Noıannyń tula boıynan yssy bir tolqyn júgirip ótti. Eriksiz tebinip edi, tory taı bir-bir basyp taborǵa jaqyndaı tústi.

Basqa kúıbiń qý tirshilikte qyzdyń isi bolmady. Keń dúnıede ózi jáne skrıpkasy ǵana turǵandaı, óz oıynyna ózi elitip, baıaý ǵana kózin jumdy.

Noıan mundaı mýzykany buryn estigen emes. Taýdyń basyndaǵy kúmis tájdi altyn nurǵa malyp kún shyǵyp kele jatqanda, sonyń shapaǵynan oıanǵan dúnıe-álemniń án salǵanyndaı, aıly tynysh túnde jalǵyz bulbuldyń tańdaı taqyldatqanyndaı.

Bala bárin umytty. Ótken qysty da, keler qysty da, jalań aıaǵyn da, apasynyń ińir qarańǵysynda qyzylshadan tıtyqtap áreń jetip, úni bitip, tańdaıy keýip, bir jutym shalap suraıtynynda, brıgadırdiń: «Aınalaıyn Noıan, búgin mektebińe barmaı-aq, jylqy baq» dep jalynatynyn da — bárin-bárin umytqan.

«Aqyrzaman osy shyǵar,— dedi bir kez Noıan ózine-ózi. — Apam aıtýshy edi: aqyrzaman bolarda jerdiń júzinen sıqyrly án júrip ótedi. Oǵan ileskender qaıtyp jer betine oralmaq emes. Ol sıqyrdan eshkim de aman qalmaıdy eken dep. Sol osy bolar».

Bir mezgil bala osy kóshpen ilesip, alysqa ketkisi keldi. Tek udaıy myna mýzyka oınap tursa ǵana. Biraq keshke úıge qyzylshadan erni kezerip keletin apasyn, oǵan shalaptyq aıran qaldyrmaı iship qoıatyn inilerin oılady.

Kóshke ilese almaıdy. Myna mýzyka kórgen tústeı. Túste de osyndaı bir ǵajaıyp shaqtar bolady.

Onyń oıyn dýdarbas kisi bólip jiberdi.

— Iá, jigit,— dedi sýdaı qazaqsha. — Kimniń balasysyń?

— Shahamannyń.

— Ákeń joq qoı?

— Joq. («Ony qaıdan biledi?»)

— Aǵań áskerde ǵoı?

— Áskerde. («Ony qaıdan biledi?»)

— Men bilemin seniń aǵańdy. Ol — naǵyz batyr. Kórsem senen sálem aıtamyn. Astyndaǵy taıyndy satasyń ba?

— Satpaımyn: Bul kolhozdiki.

— Áı, aqymaq-aqymaq. Men bilmeıdi deısiń be. Árıne, seniń ákeńnen qalǵan taı emes. Mundaı taıy bar adam jalań aıaq júrmeıdi ǵoı.

Noıan aıaǵyn qoıarǵa jer tappaı, torytaıdyń qoltyǵyna qysa tústi.

«Qyz estip qoıdy ma?»— dep qysyldy.

Dýdarbas jabyq arbanyń ishinen bir par báteńke alyp kelip, taıdyń shoqtyǵyna ile saldy.

— Má. Bilemin, qınalyp júrsiń. Aǵań keledi soǵystan. Budan da jaqsy báteńke ala keledi. Mynaý da jaman emes. «Rabochıı». Talaı qysta tepkilep kıip shyǵasyń.

— Senbeı tursyń, á? Teginnen-tegin qaıtip alamyn dep tursyń ǵoı. Azamatsyń. Sende ondaı kúdik qalmasyn. Bir qamyt ákep bere ǵoı. Iá kádimgi attyń moınyna kıgizetin qamyt. Bilesiń ǵoı qaıda jatqanyn. Kázir arbakeshter attaryn shyǵaryp, tústikke ketti. Baryp, alasyńda qaıtasyń. Jan balasy kórmeıdi de,bilmeıdi de. Bar shap! Senbeseń, báteńkeni ala ket!

Noıan qyzylsha jaqqa qalaı shoqytyp bara jatqanyn bilmeı de qaldy. Qyzyl ızen, tas mıanyń arasynan bir top buldyryq pyr-r etip usha jóneldi. Sary ala kúzde qyzylsha dalasy tym jasyl bop jaıqalyp jatyr. Arshylǵan tátti tamyrlar semiz qoıdyń quıryǵyndaı teńkıgen. Attary shyǵarylǵan arbalar qańtarýly. Jan balasy joq. Tek japyraqtan qurt tergen zymyran shymshyqtar ǵana shıq-shıq etip ushyp júr.

Arbakeshter japyraq astyna jasyryp ketken qamyttardyń bir ilingenin Noıan taı ústinen kókparsha julyp alyp, postromkesin salańdatqan kúıi salpyldap keri shapty. Tuıaq astynda qyzylsha japyraǵy qarshyldady.

Soǵys jyldarynyń sory qalyń attarynyń teri sińip, qolqany atqan qamytty jylqyshy bala dýdarbas kisiniń aldyna shıyryp urdy.

— Ket, endi bul jerden!— dedi Dýdarbas.

Munysy qıyn boldy. Balanyń osynda qala turǵysy kelip edi. Shashy órilmeı ıyǵyna tógilgen skrıpkashy qyzǵa qaraı bergisi kelip edi. Biraq qyzyl etikti:

— Ket! — dedi. Burynǵydaı emes, jaýyǵa qaraıdy.

Qolynda báteńke kele jatqanyn Noıan bylaı shyqqanda ańdady. Eski, eski de bolsa qaıysy qalyń «rabochıı» báteńke. Qystyń ýaıymynan qutylǵandaı edi, biraq esh qýanyshy sezilmedi. Bireýdi óltirip, aıaǵynan sypyryp alǵandaı sýyq kórindi.

Kóshpeliler apyl-ǵupyl jınala bastady. Saıdyń tasynan qalaǵan oshaqtyń oty byqsyp, jurty qaldy. Qara joldan boz ala shań shubatylyp shaǵyn tabor batysqa qaraı tartyp otyrdy.

«Keshke úıge kelgende, apam bul báteńkeni qaıdan aldyń dese, ne demekpin?»

«Qamytty arbakeshter qazir-aq izdep jatqan shyǵar?»

Apasy aıtýshy edi: «Bireýdiń sabaqty ınesin alýshy bolma! Aǵań alysta ot pen sýdyń arasynda júr. Bireýdiń bir nársesine tıip, aǵańnyń aq jolyna jaman yrym jasama!»— dep.

Sony qalaı umytqan! Myna sasyq báteńkege bola aǵasyna mysyqtileý tilemek pe!

Noıan taıdyń basyn buryp, kóshtiń sońynan shoqyraqtatty. Jyrym balaq, jalań aıaq qalpynda qara joldyń shańyn aspanǵa burq-burq kóterip, kósilte shapty. Taıdyń qulaǵynyń túbi jipsip, tanaýy deldıip, demi paryldap, qos aıaqty silteı saldy. Jol jaǵalaı shoq-shoq ósken aq shı teris aqqan ózendeı saǵymdanyp ol qaldy. Taý jaqqa kózi túsip ketip edi: qadaý-qadaý muzart shoqylar shoqań-shoqań etip ózimen qatarlasa jarysyp bara jatqandaı eken.

Dýdarbas otyrǵan aldyńǵy arbaǵa teńese bere, aýyldaǵy kókparshy shaldarsha álgi báteńkeni shatyrdyń ishine atyp urdy. Dýdarbastyń kózi baǵjań etti.

— Aǵataı, qamytty qaıtyp ber, — dedi oǵan Noıan arbamen jaǵalasa shaýyp kele jatyp. — Kólik turyp qalatyn boldy, aǵataı. Qyzylsha tasylmaı qalatyn boldy, aǵataı. Qamytty qaıtyp ber!

— Aqymaq! — dedi dýdarbas jaraý attardyń bojysyn qaǵyp-qaǵyp ýqalyp. — Nesine qorqasyń, qorqaq!

— Arba toqtap qalady, aǵataı!

— Aqymaq! Qorqaq!

Jabýly arbanyń ishinen skrıpkashy qyzdyń órilmegen sýsyma qara shashy kórindi. Qyz álsiz jińishke qoldarymen arbadaǵy dáý qamytty tyrmysa tartyp, laqtyryp jiberýge áreket qyldy. Dýdarbas artyna burylyp, bojyny bir qolyna jıyp alyp, bir qolymen kishkentaı qyzdy búrip ustap, arbanyń túkpirine ıterip kep jiberdi. Janynda jatqan uzyn qamshyny ala salyp, úıirip-úıirip, Noıanǵa qaraı siltep kep qalǵanda, myltyq atqandaı sart ete tústi. Tory taı oqystan osqyrynyp qap, jalt berdi. Noıan jalp etip qara joldyń qalyń topyraǵyn qushaqtaı qulady. Aýzy-basy topyraqqa tolyp, uzynynan túsken kúıi aıaq-qolyn jınaı. İzamen býlyǵa shyqqan jastan topyraq shylandy.

Tozań tutqan kirpiginiń arasynan kerýen kórinis tizbek-tizbek ótip barady. Jalań aıaq qar keshkeni... Apasynyń shalap joqta esiktiń kózine otyra qalyp, qara sýly tostaǵandy qyzylshanyń topyraǵy tozdyrǵan kús-kús qolymen bezgek qysqan adamsha ustaǵany... Qyzylsha artqan arbalardyń stansıaǵa qaraı syqyr-syqyr jyljyǵany... Arbakesh kelinshekterdiń uıqysyraǵan jýas kúzdi áldılep, áldeqandaı saǵynyshty án salǵany... Jalǵyz arbanyń japyraqtar arasynda qamytsyz, júre almaı jetimsirep qalǵany... Kúrdek-kúrdek qyzyl ızen arasynan pyr-pyrlap buldyryqtar ushqany... Soǵysqa ketken enesin esine alyp, tory taıdyń kóz jumyp turyp ishin tartatyny... Bári-bári kóshpeli kórinis.

Bir ǵana skrıpka tartqan qyz ıyǵyna súmbil qara shashy tógilip, janary jáýdirep Noıannyń kóz aldynda turdy da qoıdy.

---