InfoHub Logo

Ystyqkólge kútpegen jerden jolym túse qoıady dep oılappyn ba?!

Jurt degenińiz baryp-kelip jatady, aýyzdarynyń sýy quryp aıtyp jatady. Al bizdiki «barǵyzbasyń — barǵyzbas» qoı, baıaǵy. Kúrsinisti, kúreńitken munarly muń aǵystarynyń kenerkóginen ǵana kóriner ańsarlar qataryndaǵy aq kemeli kógildir kól týraly bizdiń biletinimiz bárińizge de belgili. Baryp-kelýshilerdiń tańdaı qaǵa tamsanýy jáne álemge áıgili jazýshynyń ataqty shyǵarmasy.

— Ystyqkólge baratyn boldyńyz, — dedi Astana jaqtaǵy basshylarymyzdyń biri. — Erteń Almatyǵa shuǵyl jetýińiz kerek. Odan ary avtobýspen aparady. Debatshylardyń halyqaralyq forýmy ótedi, sonyń aqyldastar alqasyna kirdińiz.

Biz paqyryńyz sasqalaq qaǵyp:

— Rahmet, myń da bir rahmet! — deımiz degbirden aıyryla abyrjyp. — Ystyqkóldi bir kórmekti armandaıtynymyz ras. Biraq...

— Ne biraq? — dedi bastyǵymyz kúlińkirep. — Shynymen-aq bas tartaıyn dep tursyz ba? Ádettegińizshe?

Qaıbir joly da Býrabaıdaǵy osyǵan uqsas bir basqosýdan qalyp qoıǵanymyz bartuǵyn. Sony aıtyp turǵany.

— Jo-joq! Bas tartyp nem bar? Biraq debatshy degenderińiz óńsheń órimdeı jastar, al biz...

— Al siz sol jastarǵa bas-kóz bolasyz. Onyń ústine senarı boıynsha halyqaralyq forýmdy asharda bata berý kerek eken, — dedi basekeń.

Jolǵa jedel jınaldyq. Almatyǵa aparar júrdek poıyzǵa jetip úlgerýimiz kerek-ti...

Almatydan erteńine tún ortasy aýa shyqqanbyz. Ystyqkólge tań bozynda ilindik. Jurttyń bári derlik tátti uıqynyń qushaǵynda edi. Kóldi kórmeı qalmaıyq dep kóz ilmeıtinder de joq emes sekildi. Solardyń biri — biz paqyryńyz.

Alǵashqyda Ystyqkólińiz onsha unaǵan joq. Álemge áıgili jazýshynyń shyǵarmasyndaǵy ǵajaıypqa da, myna paqyryńyzdyń qıalyndaǵy arman-ańsarǵa da kelińkiremedi. Sulq jatqan sý aıdynynan salqyndaý bir lep kelgendeı, avtobýstyń ishi sýyp sala bergendeı. Bir-eki stýdent ózara sybyrlasyp: «Ystyqkól!», «Ystyqkól!» — desti. Qalǵandary Soltústik Muzdy muhıtqa kelgendeı, boılaryn jıyryńqyrap, aıaqtaryn jıyńqyrap, uıqysyraǵan kúıi áldebir jyly kıimderin taýyp jamylyp, ájepteýir ábigerge tústi.

Sholpan týǵan shaqta belgilengen pansıonattyń bozarǵan qaqpasynan ótip, bólinip qoıylǵan bólmelerge ornalastyq. Jýynyp-shaıynyp alǵannan keıin de júdeý kóńildiń túkpirin timiskilegen ulyma kúshik jadaý sezimnen túk te aryla almaǵanyma qaıran qala júrip, japadan-jalǵyz serýendemek maqsatpen tysqa shyqqanmyn. Ózgelerdiń bári, jasy da, jasamysy da uıqyǵa kirisken.

Pansıonattyń baýlary býaldyrlanyp, býǵa býylyp turypty. Aqqaıyń men aqterek jáne arsha men shyrsha aralasa, kezektese kómkergen kúre jol kólge jeteledi. Endi ǵana elgezektene elerip, enteleı eleńdedim-aý. Kólge qarata qadamym jıiledi. Oıpańdaý jatqan jıekten júrek lúpildetken aıdyn sheti aǵarańdady. Seıilgisi kelmeı sál ǵana seldirlengen bý ústimen bir burqaq bulqyp jyljydy, ara-arasynan kerile syzylyp, kenerkókti tutas alyp jatqan Alataýdyń ala-bóten bóligi kórindi. Sálden soń baryp, arshyla túsken aıdyn tań bozynda tanytqan salqyndyǵyna ǵafý ótingendeı ǵajap qylyqpen jalt etip, jantaıa aýnady. Ystyqkólińiz túgel-tutas lyqsı tolqyp, jaǵajaıdy túgeldeı tolqyn-tasqyn alyp keterdeı sezildi.

— Yqylasyńnan aınalaıyn, Ystyqkólim, amansyń ba?! — dedim balalyǵyma oralyp. Aınalama alaqtap, qýystana qarap qoıam taǵy da. Bir baıqasam, kóz jasym kólge tamyp jatypty.

Kúrsine kúlip alyp, betimdi jýdym.

Ystyqkólge.

Arǵy bettegi Alataý silemine deıingi kerenaýlanǵan keńistikte nesheme aǵystar paıda bola bastaǵandaı.

Basym aınalyp, kózimdi jumdym. Kóp turdym teńsetilip.

Qubylystarǵa toly tolqyndar artymda qaldy. Qaıta-qaıta qaraılap qoıyp, pansıonatqa qaıttym. Kúni boıy qarbalas, qyzý sharýalar men sharalardan qolymyz qalt etpedi. Keshki salqyn lebimen birge debatshylardyń halyqaralyq forýmy saltanatpen ashyldy. Senarı boıynsha basqosýǵa qut qadam tilep, bata berilýi kerek ekendigin sybyrlaı eskertýshiler az emes. Halyqaralyq shara bolǵandyqtan, Amerıkadan, Anglıadan, Almanıadan, Túrkıa men Reseıden ókilder bar. Ózbekstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan qatysyp otyr. Uıymdastyrýshysy — ózimizdiń burynnan bastamashyl Qazaqstan. Bir tańdanarlyǵy, bári de — aǵylshyn jáne orys tilderinde daǵy, tek bata berý rásimi ǵana qazaq tilinde bolyp shyqty.

Áne, júrgizýshi qazaqtar aǵylshynsha da, oryssha da saırap turypty. Qazaqstan ótkizip otyrǵan sharańyzda qazaqsha eshteńe joq eken. Bul beısharalyqqa ne shara?! Biraq bátýaly batanyń senarıge kirgenine de shúkirshilik. Minekıińiz, shet elderden kelgen toptardyń bir-bir ókili sóıledi, taǵy basqalar quttyqtady. Kezek bizge keldi. «Jasy úlken kisi bata beredi», — degen sóz de alǵash aǵylshynsha, sonsoń oryssha aıtyldy. «Bismillá!» — dedik qolymyzdy jaıyp. Biz paqyryńyzǵa qarap, bári de qoldaryn jaıdy. «Elaralyq erekshe basqosýdyń qadamy qutty bolǵaı. Keregesi keń, ýyǵy myqty bolǵaı. Pikirsaıys — debattar qyzyqty ótkeı, keıbir kebersigen uǵymdardy buzyp ketkeı. Bul basqosýǵa qatysqan jastardan keleshekte kósemder shyqqaı kósilip, sheshender shyqqaı sheshilip. Ýa, nebir Parlamentterdiń depýtattary da, Prezıdentter de shyqqaı esilip! Bizdiń Býrabaı, Ystyqkól mánzeldes kólderimiz bútin bolǵaı. Jer júzindegi bar-barsha elderdiń tútinderi túzý ushqaı. Aınalaıyn albyrt jastar, yntymaqty baǵalaı biler barsha dostar aman bolǵaı. Áýmın!»— dedik betimizdi sıpap. Bári de sóıtti-aý sonda.

— Al, aǵaı, endigisin ózińiz bilińiz, — dedi Astana men Almatydan kelgen alqaly top músheleri. — Biz ótkizetin is-sharalarǵa qatyssańyz da, emin-erkin demalsańyz da — óz qalaýyńyzda. Úsh kún boıy jaqsylap tynyǵyńyz. Tórtinshi kúni qaıtyp ketýińizge de bolar, sebebi qurmetti qonaqtarǵa arnaıy avtobýs keledi. Biraq sizge Almaty arqyly emes, kógildir taýlardy kókteı ótip, Bishkek arqyly tikeleı Tarazǵa túsip, Shymkentińizge jele-jortyp jetip barǵan áldeqaıda jeńil-aý, áste.

Biraz-biraz is-sharalarǵa qatysyp ta baıqadyq. Anglıadan jas shamasy biz quralyptas bir ǵalym kelgen eken, jahandaný jaıynan leksıa oqydy. Jahandanýdyń jaǵdaıattary biz paqyryńyzdyń jarǵaq qulaǵymyzǵa jaǵyńqyramady. Áńgimesiniń bas jaǵy ájepteýir edi, birte-birte belgili áýenge aýyńqyrap bara jatqan soń, bildirmeı ǵana syrtqa sytyldyq.

Kól jaǵasynda júrip, sol kóldiń aıdynyn ańsaǵan qyzyq eken de.

Súmbileniń salqyndaý samaly Ystyqkóldiń yqylasty deminen saýlaıtyn yssy sáýlelerdi terek butaǵandaı tıpyldap úlgeripti. Jaǵajaıdaǵy adamdar anda-sanda ǵana. Tamyljyǵan tamyz aıymen birge talaı qyzyqtar qol bulǵaı qosh aıtyp ketip qalǵandaı, qabarjyńqy qaldyq-aǵystar ǵana taý men baýdan qylaý búrkedi. Tú-ý tústik tustaǵy alys-alys aqbas taýlardan aq munar, kúnbatys jaqtaǵy jasyl belbeýli jataǵandaý qyrattardan kók munar, teristiktegi tarǵyl taýlardan qońyrqoshqyl, al kúnshyǵys betkeılerden býǵa oranǵan buıra-munar osy mańaıǵa myń qubyla quıylatyndaı.

Bizben birge kelgen jastar ózderiniń pansıonattaǵy pikirsaıystarymen, jasamystar halyqaralyq mán-mańyzy zor túrli taqyryptardaǵy talqylaýlarymen áýre. Ertegideı arsha-shyrshalardyń arǵy jaǵyndaǵy, shoıyn órnekti qalqandarmen qorshalǵan ózgesheleý tórt-bes kotej kerbezdene zoraıady. Solardan kirip-shyǵatyn birer adam bar sekildi. Bizdiń korpýsta jatatyn demalýshylar da biren-saran. Jaǵajaıǵa kóbinese birer saǵatqa soǵyp, úsh-tórteýden alqa-qotan otyra qalatyndar, sýǵa bir-bir súńgip alǵannan keıin áıda-a-a, iship-jep, aıqaı-súreń sala bılep, kún batpaı qaıtyp ketetinder jıirek. Japadan-jalǵyz nemese juptasyp kelip, sýyna bastaǵan sýǵa tússe de, túspese daǵy, qımaǵandaı qıyla qarap otyratyndar da joq emes. Al endi aıaq-qoldary kúnge kúıip, qarǵanyń sıraǵynan beter shıdıgen aryq qatyndar men mektep jasyndaǵy ul-qyzdarda qısap joq. Jaǵajaıdy jalyqpaı júz aınalyp, zoryqpaı myń aralap, qaıta-qaıta aıqaılaıdy: «Syra-syra-a-a-a!» — deıdi bireýleri. «Qymyz-qymy-y-y-z-z!» — deıdi ekinshileri. «Ystalǵan baly-y-yq!» — deıdi úshinshileri. «Shabaq, shaba-a-a-aq! Kepken shaba-a-aq!» — deıdi tórtinshileri. «Alma-a-a, qyrǵyzdyń qyzyl almasy-y-y-y!» — deıdi besinshileri.

Demalýshylar múlde az, tabys mandyrymsyz bolsa da, qyzmet kórsetetin qaıyqtar, katerler, taǵysyn-taǵylar ázirshe azaıa qoımapty. Bir keremet kater bar eken, adam tirkelgen arnaıy parashútti kósh-qulash uzyn arqanǵa jalǵap alady daǵy, sý betimen syrǵyta súırep jóneledi. Birte-birte álgi parashútti jel kernep, adamymen qosa kókke kóterile beredi de, qus ushar bıikke deıin shyǵandaıdy. Kóz ushyna deıin ushyryp aparady eken, sonsoń motorly qaıyq kól aıdynymen, al adamy bar parashút aspanda qustaı qalqyp, qaıta oralady. Esepti endikterdiń, boljaldy boılyqtardyń boıymen sheńber syza júzip jetken katerińiz álgi adamdy qatersiz tusqa qondyrar.

Biz de qyzyqtyq buǵan. Kól ústinde anaý-mynaý aıdyn emes, Ystyqkóldiń qus ushar bıiginde qalyqtap kórmekke bekindik.

— Qoryqpańyz, — dedi parashútke bekite baılap jatqan qyrǵyz jigit.—Tizeńizdi sál-pál búgińkirep alyńyz. Kól betimen syrǵanaǵanda da, jerge qonarda da, tipti shaǵalalar sharyqtaıtyn aspanda ushqanda da qazaq pen qyrǵyzsha shirenbeı, qytaı men japonsha sál ıilip-búgilińkireńiz. Uqtyńyz ba?

— Uqtyq, — dedik biz. — Ózimiz de shirene almaıtyndardyń biri edik.

Qyrǵyz jigit taǵy da talaı-talaı aqyl aıtyp úlgerip, núsqaýlaryn nyǵyzdady.

— Qaı tusqa túskińiz keledi? — dedi eń aqyrynda.

— Qaıda bolsa da meıli, aman-esen kondyrǵaısyń, áıteýir.

— Alla jazsa aman kelip, esen otyrasyz, júreksinbegeısiz, — dedi ol. — Sýǵa ma, qumǵa ma? Adamdardyń arasyna ma? Qyz-kelinshekterdiń qasyna ma? Tańdaǵan tusyńyzǵa qondyramyz. Qalaýyńyz bilsin.

— Ońashalaý, adam joqtaý, jumsaq qumǵa túseıinshi, áldeqalaı bolady taǵy da, — dep, qorqyp turǵanymdy jasyrmadym.

Beker qaýiptenbeppin. Alǵashqyda, sý betimen syrǵanaı jónelgende asyp-sasyp, boı-basymdy bıleı almaı, serippedeı búgilip-jazyla bilmek kerektigin umytyp, osynaý iske bel baılaǵanym úshin óz-ózimdi jazǵyra sybap, ólerdeı ókindim. Ushamyn dep nem bar edi?! Qustaı ushpaqqa umtylý meniń ne teńim?! Jaǵajaıdaǵy jurttyń bári kózderin tigip qarap otyr. Ushpaı jatyp-aq, kól betinen kóterilip úlgermeı-aq bir búıirge aýnap túsip, qaıyq qaıyrylyp jetkenshe tunshyǵyp qalyp, qas masqaraǵa ushyrasam, ne betim?! Qol-aıaǵym qytaısha emes, qazaqsha qaltyrap, julyn-júıkem japonsha emes, qyrǵyzsha dirildep, kóz aldym buldyraı munartyp, janarymnan jas parlap, endi bittim-aý, áttesi-aı, demekke kete bergenimde, kenet qanat baılanǵandaı qalyqtaýǵa kóshippin. Sener-senbesimdi bilmegen kúıimde, sol bir rahat mınótin sezinýden aıyrylǵym kelmeı, tómen qaraýǵa qorqyp, kózimdi birden ashpaǵam. Barǵan saıyn kórkem álemge kirigip, aspan astarymen birigip, kól jaǵasynan ǵana kóretin muń-dirildi munarlarmen aralasyp bara jattym-aý! Julqyna bulqynǵan júregimdi ázer basyp, kózimdi ashyp, qus qalyqtar bıikten Ystyqkóldiń aıdynyna qaradym-aý, aqyrynda. Ańtaryla telmiremin. Terbele qalyqtap, arman qustaı ushyp kelemin. Ushpa munarlardy, aq ulpa aǵystardy aq shaǵaladaı qushyp kelemin. Appaq ulpa aǵystardyń bir tustary yssy, bir tustary jyly, endi bir tustary salqyn seziledi. Tómennen qaraǵanda, kóbinese bos keńistik kóriner aralyqtaryńyz aspan jaqtan aralasyp kep ketkenińizde, dúrıa dúnıege aınalady eken dá.

Qus bop ushyp kelemin. Ystyqkólimdi qushyp kelemin. Kenet taban astynan ándetkim kelgeni-aı. Baıaǵyda, besinshi klasqa kóship kanıkýlǵa shyǵyp, qoıdyń kezegin óz erkimmen, qýana-qýana baqqanym bartuǵyn. Sonda, Sarqyramanyń jasyl jazyǵynda qoı mamyrlap qozǵalmaı qalǵanda, elbirep erteńgilik samal eskende, jelbirep jelkekshóptiń úldiregi ushqanda, kóktem men jaz arasynyń kúni nur dıdarynan sáýle tógip turǵanda, úlbirek bulttar qyzemshek tóbelerdiń ústin úkideıin sıpap ótip bara jatqanda, jańa-jańa túıin tastaǵan sardolananyń oıý-órnekti japyraqtary jappaı jamyrap, jypyrlaǵanda she?! Án salǵym kelgen. «A-a-a-a-aha-aý-ý-ý!» — dep bastap, sózin de, áýenin de «óz janymnan shyǵaryp», biraz jerge baryp qalǵan ekenmin. Kenet:

— Paı-paı! Bizdiń aýyldyń Paqyrǵalıy da án salady eken ǵoı, paı-poı! — degen daýys estildi. Sarqyramanyń jasyl jazyǵy janyndaǵy Pushyqkezeń shatqalynan shyǵyp, kók eseginiń qaıshylanǵan qulaqtarymen qosyla, urlana tyńdap turǵan padashy Pernetaı eken. Áttesi-aı, ánimdi bastamas buryn ábden-aq aınala-tóńirekke qarap alǵandaı edim. Eshkim joq sıaqtytuǵyn. Endi qaıttim?! Qulaǵymnyń túbine deıin dýyldaı qyzaryp, alaýlap janyp barady-aý. Búkil aýylǵa ǵana emes, jarty álemge jarıalaıtyn boldy ǵoı, páderińe pále kelmegir Pernetaı! Bir aıtyp qana qoımaıdy, kún saıyn qyryq qaıtalaıdy-aý endi. Dep pushaıman bolǵanym, sodan keıin «áý» dep kórmegenim ózime aıan. Mine, endi Ystyqkóldiń qus ushar bıiginde qalyqtaǵan, shaǵala sharyqtar kóginde kólbeńdegen kezimde án salǵym kelgenin túsinýge tyrysarsyzdar. Kúıkileý tirliktiń kúndelikti kúıbeńinen, túrtinektep tynbaıtyn tirnekterdiń tartylys kúshinen tyrbana alystaýǵa tyrmysa tyrysyp, birshama bıiktegendegi syńaıymyz daǵy. Aq ulpaly aǵystar aımalaǵan bir tusta erkimnen tys elirip: «Aý-ý-ý-ýa-ý-ý-ýa-aý-ý-ý!» — dedim be, qaıdam. Salǵan ánimniń sıaǵy osyndaıǵa, týrasyn aıtsaq ulyǵanǵa da uqsap ketti. Kól betimen syrǵanaýdan bir tanbaı, parashútke baılanǵan biz paqyryńyzdy aspanda qalyqtatqan kater-qaıyǵyńyz keýirtteı ǵana edi, birsin-birsin úlkeıdi. Jaǵajaıǵa jaqyndap, «ulyǵan qusty» qondyrmaq maqsatpen qaıtadan qashyqqa qaraı quıyndata, quıǵyta zyrlady. Aqyldy aǵyl-tegil aıtatyn qyrǵyz jigit jymıǵan kúıi, synaı qarap qoıyp, jumsaq qumdy jaǵajaıdyń bir búıirinde japadan-jalǵyz jatqan áıeldiń janyna qondyrdy. Qyzyldy-jasyldy parashút qanattarynyń bir sheti kól tolqyndaryna malynyp, biz paqyryńyz ǵaryshtan oralǵandaı táltirektep, álgi áıel jalpaq qalpaǵyn kóterip qaraýǵa májbúrlendi.

Jıegi jalpaq qalpaqtyń astynan qaraǵan janarlardan myń qabat mazmunnyń andyzdaǵanyn ańǵarmaý múmkin emes-ti. Ystyqkóldiń búkil jaǵajaıy, áredik qana kózge shalynar shoǵyr-shoǵyr adamdar, qoldaryndaǵy barsha dúnıesin bazarlap qalmaq úshin aıanbaı aıqaılap, daýystary qarlyqqan, karaýytqan qatyndar men ulardaı shýlaǵan ul-qyzdar — bár-bári bir bólek, al myna áıel múlde basqa ekendigi baıqalyp turdy. Symbat bitimi sonshama saltanatty bola tura, táni qanshama taza asyl, bekzada bola tura, súmbile syzy búrke bastaǵan, salqyn tartqan jaǵajaıda jalqy jatqany kim-kimdi de tańdandyrmaı qoımas-ty. Buǵan qosa jıegi jalpaq qalpaqtyń astyndaǵy janarlarda kúreń kúrsinistiń, tipti qaıǵy shirkinniń arǵy jaq, bergi jaǵynan tabylatyndaı munarly muńnyń tunyp turǵanyn baıqamaý múmkin emes-ti. «Ǵaryshkerińiz» teńselip baryp, sýsyma sary qumǵa otyra ketken. «Ulyǵan qus» kúıinde álgi áıelge qaraǵan. «Qus ulı ma?» — dep, óz-ózine saýal tastaǵan. «Nege ulymasyn?» — dep bir ún jaýap qatqan. Qum astynan shyqqandaı qumyqqan ún ózinen estildi me, joq jańaǵy áıel jaqtan ba?! Dep, taǵy da tańyrqaǵan.

Ǵajaby sol, ǵaryshkerińiz álgi áıelmen únsiz-tilsiz sóılese bastaǵandaı.

«Jalǵyz ekensiz ǵoı?» — dedi bul.

«Túsinbedim», — dedi muńy myń qabat, syry san qabat áıel.

«Jaǵajaıda jalǵyz jatqanyńyzdy aıtam», — dedi bul.

«Iá-ıá, onda turǵan ne bar. Jalǵyz emespin, munda men óz muńymmen birge kelgem», — dedi áıel. Janarlaryndaǵy muń-munarǵa uzyn-uzyn, qap-qara kirpikteri diril aralastyrdy.

«Jalǵyzdyq jaqsy emes qoı», — dedi bul.

«Iá, onyń nesi jaqsy deısiz. Biraq men muńdy jalǵyzdyqty jaratam», — dedi áıel.

Ǵaryshkerińiz budan ári únsiz-tilsiz sóz qatysqan batyldyǵynan jańylyp, áıeldiń sonshalyqty sulýlyǵynan ynjyqtana yǵyp, Ystyqkólge buryla qarap qana qutyldy. Kól ústinde, qus ushar bıikte qıaldaı qalyqtap, kirbińdi kóńili kóterińki tartqan ǵaryshkerińizge sońǵy sekóndter asa aýyrlaý soqqan edi. Alaıda aspandaǵy aıdyń ǵaıyptan taıyp jerge túskenindeı tamyljyǵan jaratylystyń janynda otyrýy, jaı ǵana otyrmastan, únsiz kúıde til qatysyp, syr bólise bastaýy aýyrlyq ezip, azap janshyp júretin jan álemine jelemikteý jeńildik ákelgen. Sary qum súıkimdi bolyp barady. Sebebi sol, álgi áıel jáne bir aýnap túsip, syzyqsyz, daqsyz sanyna, Túrkibasy teregindeı tik baltyryna jabysqan sary qum saýlaı tógilgen.

Áıel ornynan turǵan edi.

Ǵaryshkerińiz tosyn terbelis sezingen. Áıelge birese otyzdy da, tipti qyryqty da berýge bolatyndaı. Otyzǵa jetpegen deseńiz jáne erkińizde. Taldyrmash, ózgelerdeı tym jalańash emes, kindik tusy torǵyn tormen shilterlengen. Qoıý qara shashyn jelkesinen bir baılaǵan. Tunjyr janarlaryn jáne bir buǵan qarata burǵan. Ǵaryshkerińiz táltirektep qalǵan. Áıel jaǵajaıdan kólge qaraı bir attasa, kógildir taýlar bir qadam; eki attasa, eki qadam berirek jyljıtyndaı.

Taǵy da únsiz-tilsiz sóz qatysty ekeýi:

«Sý betinen sáýle jımaqqa jınaldym», — dedi áıel.

«Sizge ilespekke batylym barmaı turǵany», — dedi bul.

«Ǵaryshker emessiz be?» — dedi áıel. Sóıtip, sál-pál ǵana kúlimsiregendeı kóringen. Onyń sol jymıysynan jaǵajaı jaryq tartyńqyraǵan. Muń-munarly aǵystarǵa ózgeriske toly ózge qubylystar quıyla bastaǵan.

Otyzǵa jetpegen, álde qyryqqa jetpegen qypsha bel áıel qyrlaýyttaǵan qum qyrattan asyp túsip, jaǵajaıdy jıekteı ıektegen tolqyndardy tizesine taman keship úlgergende, ǵaryshkerińizge hám es kirgen. Beımaza jany baıyz tappaǵan kúıinde, alaıda aınala-tóńirektiń de, áıeldiń de muń-munardan azdap ta bolsa aryla bastaǵanyna batyldanyp, sergektene seriktespekke bekingen. Bul sátte áıel sý betindegi sáýle bitkenniń bárin bir ózine ilestire úıirip alyp, aǵarańdaı júzip, alystaı bastaǵan.

Ǵaryshkerińizdiń ózegi órtenbeı jana jazdady. Júzýge tipti joqtuǵyn. Álde jyly, álde salqyn ekeni sol bir sátte túk te sezilmegen sýdy birte-birte boılap bara jatyp, keýdesinen asqanda, kól túbine ketkendeı, tunshyǵys tapty. Shýaq shymyrlaǵan torǵyn tolqyndardyń ústindegi áppaq áıel sol kúıinde sonaý kenerkók-kókjıekke de júzip-sýsyp jetetin sekildi. Ystyqkólińizdi qaq jaryp, arǵy bettegi aq nurly taýlarǵa ótetin de sekildi. Ǵaryshkerińizdiń amaly quryp, qus emes, mysh bolyp ulyp shegindi, súmireıe súıretilip, qumdaýyt jaǵaǵa sýy sorǵalaı ilindi.

Álden ýaqytta áıel oraldy. Ony jańa eskertkenimizdeı, otyzǵa jete qoımaǵan, álde qyryqqa jete qoımaǵan deýge bolatyndaıtuǵyn. Sýǵa túsip shyqqanǵa deıin solaıtuǵyn. Al endi, minekeıińiz, Ystyqkólińizge shomylyp shyqqan soń, súmbilesýdyń betinen sáýle jıyp oralǵan sátte, jıyrmadan jańa asqan deýge keletindeı keıipte, qap-qara, qoıý, sholaqtaý shashyn silkip qoıyp, áppaq, alaıda nyp-nyǵyz, taldyrmash denesindegi tamshylar móldirep, muń shilterlegen janarlary jáýdirep, janyna kelip otyrdy.

«Qasyńyzǵa jaıǵasqanyma qalaı qaraısyz?» — dedi únsiz-tilsiz.

«Tilsizbin, — dedi bul. — Muńsyzbyn, sirá, deı alman».

«Muń — meniń de serigim, muńsyzdyqtan jeridim», — dedi áıel.

«Bar muńym sol, sýda ilese almadym, — dedi ǵaryshker, — qumda qaldym qumyǵyp».

Jıyrmadan jańa asqan deýge kelińkireıtindeı áıel álginde ǵana, sýǵa túser sáttegi sál-pál kúlimsiregenindeı keıpine qaıta engen. Ústindegi tamshylar áldeqaıda azaıyp qalypty. «Shirkin-aı, myna móldir tamshylardy Ǵabıt Músirepovshe bir-birlep, sanap súıer me edi?!» — dep armandady ǵaryshkerińiz.

Jyly jymıystyń ulǵaıa túskeninen rahat tabý buıyra qoımady paqyryńyzǵa. Qarǵa sıraq qara qatyndar men ekvatordyń arǵy jaǵyndaǵy efıoptardan aýmaıtyndaı ahýalǵa túsken aınalaıyn balalar aınaladan antalap, tus-tustan taýarlaryn tyqpalaı bastady. «Ystalǵan baly-y-y-yq!»—deıdi bireýleri. «Sha-baq, shaba-a-a-aq! Tuzdalǵan, keptirilgen shaba-a-a-aq!» — deıdi ekinshileri. «Syra-a-a-a! Ara-a-a-a-aq!»—deıdi úshinshileri. «Sam-sa-a-a-a! Alma-a-a-a! Qyrǵyzdyń qyzyl almasy-y-y-y!» — deıdi tórtinshileri. Áıel ornynan turdy. Ǵaryshkerińiz hám ilese túregelýge májbúr. Saýda jasaýshylar kánigi shabýylshylardaı shep quryp, sheginer emes. Áıeldiń tula boıynan tógilip turǵan muń-meıirim men ǵaryshkerińizdiń bolmysynan seziletin shyn qaıyrym áser ete me, kim bilsin-aı, kim bilsin.

— Keshirińiz, tilińiz shyǵatyn ýaq jetken shyǵar? — dedi áıel. Onyń daýys áýeninen demin joǵalta jazdap baryp bul:

— Myna músápirlerge ursyp, shepterinen shegindirip tastaıyn ba? — dedi demigip.

— Jo-joq! — dedi áıel án sadaǵa ketetin áýendi únimen jer-dúnıeni úkideıin jelpip jiberip. — Uryspańyz olarǵa. Ondaı haqyńyz joq. Ertip júrińizshi bárin. Iá-ıá, ózimizben birge ertip júreıikshi.

— İlesińizder bizge! — dedi bul qarǵa sıraq qara qatyndar men «efıop» balalarǵa. — Bizben birge júrińizder.

Ekeýi bir qaýym halyqty ertken kúıi áıeldiń zattary jatqan jerge jetti. Zattardyń ıesi gúldeı kórkem, kórikti kúıinde tizerleı otyryp, áldebir ádemi qapshyǵynan býma-býma aqsha shyǵaryp, buǵan usyndy. Qara tobyryńyz jaqyndaýǵa bata almastan, bes-alty qadamdaı tusta tosyrqaı toqtaǵan. Ǵaryshkerińiz ań-tań qalyp, býma-býma qyrǵyz somyna ebedeısiz qol sozǵan. Kádýilgi qyrǵyz banki shyǵarǵan jyıyryma (jıyrma emes) somdyqtan tekshe-tekshe býmalar eken. Shoshaq bórikti, shoqsha saqaldy Toǵoloq moldonyń (molda emes) sýreti salynǵan jyıyryma somdyqtar óńsheń (oqyrmanǵa eskerte ketelik, bizdiń myń teńge — qyrǵyzdardyń eki júz elý somy).

— Sizden úlken ótinish, — dedi ústindegi móldir tamshylar túk qalmaı kepken áıel áýenine azdaǵan diril aralasyp. — Myna aqshany osy turǵan balalar men áıelderge túgel taratyp berińizshi, jaraı ma?

— Jaraıdy, — dedi ǵaryshkerińiz.

Toǵoloq moldonyń sýreti salynǵan sarǵysh jıyrma somdyqtardy taratý táp-táýir tartymdy jaǵdaıda atqaryldy. Qarapaıym adamdardyń árqaısysyna kem degende onshaqty jıyrma somdyqtan tıdi.

— Aıypqa buıyrmańyzshy, — dedi áıel úniniń ájepteýir ońala túskenin ańǵartyp. — Úsh kúnnen beri qalaı taratarymdy bilmeı júr edim. Qojanasyr atamyz aıtqandaı, bu da bir bitken is boldy. Rahmet sizge!

— Keshke qarata sizdi qaıdan tabamyn? — dedi endigi eren diril ǵaryshkerge aýysyp.

— Erteń qaıtamyn, — dedi áıel kúlimsireýin kúnge kómkerte. — Meni tabýyńyz qıyn, pansıonatta emespin, tanys shesheıdiń úıinde páter jaldap jatyrmyn.

— Oıbaı, meniń de qaıtýym kerek-ti,—dedi bul. — Bishkek pen Taraz arqyly.

— Oho! Onda Bishkekke deıin jolymyz bir eken, avtobýspen seriktesip qaıtýǵa qalaısyz?

— Siz... Siz... Shynymen-aq avtobýspen qaıtpaqsyz ba?

— Iá-ıá. Nege sonsha tańyrqap qaraısyz?

— Birtúrli. Jaraspaıtyn sekildi. Sizdiń avtobýspen júretinińizdi elestete almaı turǵanym.

— Tańerteńgi segizde alǵashqy avtobýs júredi eken, avtostansıada kútem,—dedi de, qol bulǵap kete bardy. Ǵaryshkerińiz odan saıyn ań-tań: «Oıpyraı, bul áıel qaı kezde, qalaıynsha jyldam jınalyp úlgerdi ózi, a?»

— Jetem avtostansıaǵa, jetem, — dep jótelińkirep qala berdi bul.

Keshkisin Astana men Almatydan kelgen uıymdastyrýshy ókilderge óziniń tańerteń taıaý poselkedegi avtostansıaǵa jetip, odan Bishkek jáne Taraz shaharlary arqyly Shymkentke qaıtatynyn maǵlumdady.

Ertesine avtostansıaǵa kelse, áıel ábden eskirip, alqam-salqamy shyqqan kútý zalynyń sarǵaıǵan oryndyqtarynyń birine jaıbaraqat jaıǵasyp alyp, kitap oqyp otyrypty. Ary ótkender de, beri ótkender de, tipti bılet satatyn kasa áıneginiń arǵy jaǵynda otyrǵandar da bul zamandarda mundaı oryndarda múlde otyra bermeıtin mynadaı ózgeshe óńdi, bólek bitimdi áıelge tańyrqaı qaraıtyndaı. Áıeldiń qolyndaǵy kitaptyń ábden tozyǵy jetip, aqjemdenip ketken eken. Ol elgezektene esendesip, erkeleı túregelgen. Erkeliginen eski oryndyqtar erip ketkendeı, súıkimdi syqyrlady. Eldiń bári ekeýine ǵana nazar jyqqandaı. Ylǵı da yǵyryńdy shyǵaratyn, tystary torkózdene tyrsıatyn qapshyqtarǵa deıin qańtaryla qaraıtyndaı.

— Avtobýstyń júrýine jarty saǵattaı ýaqyt bar, tysqa shyǵamyz ba? — dedi áıel. — Men eki bılet ap qoıǵam.

— Bılet ap qoıǵanyńyz yńǵaısyz boldy ǵoı, — dedi bul. Kóz aldyna keshegi jyıyrma (jıyrma emes) somdyqtar elestep ketip. — Shyqsaq shyǵaıyq.

Ekeýiniń de júkteri aýyr emes-ti. Avtostansıa janynan syldyrap aǵyp jatqan aryqtyń jaǵasyndaǵy kıreleńdeı ósken aqqaıyń túbinde turysty.

— Súmbiledegi sýǵa qaraı bergim keledi, — dedi áıel áýeni erek únimen. — Ádeıi ylaılap, qasaqana bylǵamasa, súmbilede sýdyń bári bólekshe tazaryp, móldirep ketedi ǵoı. Sál ǵana muń-munardyń kireýkeleıtini bolmasa...

Bul basyn ızep quptady.

— Búgin sál birtúrlisiz ǵoı? — dedi áıel.

— Túnimen uıyqtaı almadym, — dedi ǵaryshkerińiz. Shynyn aıta salǵanyna uıalyp, shynymen-aq qyzaryp ketti.

— Aıtpaqshy, myna kitapty keshegi aıtqan, ózim páter jaldap jatqan shesheıdiń úıinen alǵam, — dedi áıel. — Bilesiz be, bul Beksultan degen qazaq jazýshysynyki eken. «Qyrǵyz kelinshek» degen áńgimesi qatty unady. Qarańyz, muqabasy mynadaı bop qyrqylyp ketken. Asa kóp oqylǵan baqytty kitap bop shyqty bul. Apaıdan arnaıy surap, qalap aldym.

Ǵaryshkerińiz baqytty kitapty qolyna alyp, paraqtap qarady da, qaıtaryp berdi. Nesheme ýaqyttardan bermen qarata bulaısha julma-julmasy shyqqan, tabıǵı túrde tozǵan kitapty kórmegen-tin.

— Baqytty kitabyńyz durys-aq, — dedi bul áıeldiń taýyp aıtqan sózine rızalanyp. — Al baqytty jazýshynyń baqytty kitaby deseńiz, tipti jarasyp keter edi.

— Kitaby mynadaı bolǵan soń, avtory aıtty-aıtpady, armansyz emes pe?—dedi áıel. — Qarańyzshy, qalaı jazady, á?! Tyńdańyz: «Adamnyń adamshylyǵyn ósiretin — jaqsyny saǵyný. Bárimizdiń, sirá, baqyt dep júrgenimiz — jaqsyǵa jolyǵý. Jolyǵýyn jolyqqan bolarmyz-aý, qý tirshiliktiń kúıbeńimen júrip, qanshasyn joǵaltyp alǵanymyzdy aıtsańshy!» Áıeldiń áńgimege berilip ketkeni sonshalyqty, avtobýstyń júrgeli turǵany jaıynda habarlaǵan qarlyǵyńqy daýysty da estimedi, odan ári oqı bergisi bar.

— Siz Beksultan Nurjekeniń áńgimesin birjola aıaqtap shyqpaqsyz ba? — dedi bul. — Kólikten qap ketermiz.

Ekeýi avtobýstyń oń jaǵyn ala, orta tusqa taman jaıǵasty. Báribir, myna áıeldiń búgingi myna zamanda, tek qana qarapaıym adamdar júretin qarabaıyrlaý avtobýsta otyrǵanyna yńǵaısyzdanǵan qalpynan qutyla almaǵan ǵaryshkerińiz ózimen-ózi bolyp, oılanyp ketken.

— Shynymen aıtam, siz keshegideı emessiz, — dedi áıel erkeleý áýeninen jańylmastan. — Anaý aryqqa qarańyzshy, túbindegi baldyrlary balyqtaı anyq, al qyzǵylt sary japyraqtar zúbárjattaı jaınaıdy. Súmbilede ǵana sý osylaı móldireıdi! Baıqadyńyz ba keshe, Ystyqkóldiń qaı jerinen qarasańyz da, túbi jarqyrap jatqan joq pa?!

Kenet ǵaryshkerińizdiń kóńili sıqyrly kiltpen burap ashyp jibergendeı syńǵyrlap jóneldi, bolmysyn býyp otyrǵan buldyr birdeńe lyqsyp baryp, býnap baryp, seıildi.

— Osy sizdiń atyńyz kim? — dedi batyldanyp.

Áıel tysy tozǵan kitapty kim-kimniń de birden tike qaraýǵa batyly bara qoımaıtyn shoshaıyńqy omyraýyna qos-qoldaı qysyp otyryp:

— Shyn nyspymdy aıtpaımyn, — dedi áýendi erkeligimen eritip. Bul meıiri qanbastan, qazaq jazýshysynyń qyrǵyz áıeldiń keýdesindegi kitabynyń tóńiregine telmirgen. Tym taldyrmashtardyń omyraýy da osyndaı bolar ma?!

— Nege? — dedi kúrsinip.

— Asa qaýipti, — dep kúlimsiredi áıel. — Sholpan deı berińiz.

— Jaraıdy, Muń Sholpan desem bola ma?

— Meılińiz. Al sizdiń esimińiz kim?

— Men de shyn atymdy aıtpaıtyn boldym ǵoı, — dedi bul da, — Alpan deı berińiz.

— Shoń Alpan desem she?

— Jaraıdy, sizdiń aýzyńyzdan «shoń» degendi estýdiń ózi baqyt emes pe?!

— Siz «Muń Sholpan men Shoń Alpan týraly ańyzdy» biletin boldyńyz ǵoı? — dedi áıel.

— Ústirt qana estigenim bar, — dedi bul.

— Estimeı-aq qoıǵanyńyz da jón edi-aý, — dedi Muń Sholpan.

— Muń Sholpandy Jaratýshy ereksheden de bólekshe etip jaratad, — dedi ǵaryshkerińiz. — Ákesi sulý qyzyn qorǵashtap, uly munara, ıakı «dyń» salǵyzady. Muń oranǵan munara qanshama jasyryp, qalqalap baqsa da, kúnderdiń kúninde Shoń Alpan sol qalqataıǵa jol taýyp, qyzdy ózine qarata-a-ad...

Bul kezde bulardyń avtobýsy áli de Ystyqkóldi sál alysyraqtan boılaı orap júretin ırek jolmen kele jatqan.

— «Órnek aýyly» dep jazyp qoıypty, aty qandaı ádemi? — deıdi ǵaryshkerińiz. Ekeýi de ún-túnsiz úńilip, aýyldyń úı-jaılaryna, tizilgen terekterine qaraıdy. Árıne, Ystyqkóldiń munary arqyly kóz tigedi ǵoı.

— «Tamshy aýyly» degen qandaı?! Ystyqkóldiń tamshysy ǵoı! — deıdi Muń Sholpan.

Nebir aýyldar da artta qalyp barady. Endi qumshaýyt qyrattar, tastaqty tóbeler, jol jaǵalaı tereń-tereń jarlaýyttar kóbeıdi.

— Jarlar kóp eken, — dedi Shoń Alpan.

— Jarlar ma, jaralar ma? — dedi Muń Sholpan kúrsinis taýyp, muńaıa qalyp.

Birte-birte bıiktep, qaıtadan tómendeı bastaǵanda:

— Shý oblysy, — dedi Muń Sholpan.

— Qaıran Shýdy qyspaqqa qysyp, taýǵa janshyp, tasqa baǵyndyryp tastaıdy ekensizder ǵoı? — dep tańdandy Shoń Alpan shynymen-aq qaırańdanyp. — Oıpyrmaı, bulaı dep kim oılaǵan?! Qanshama asaýlyq tanytyp, tar qoltyqtarda aq kóbik shashyp alasurǵanmen, kónbis kúıge túsip, shyńyraý shuńqyrdan shyǵa almaı, arnamen ǵana amalsyz aǵa beredi eken-aý.

— Al, sonda ne demeksiz? — dep, erke nazdy ún-áýenmen aıtysqa beıimdeldi Muń Sholpan da.

— Qazaqtyń keń dalasyndaǵy keıpin elestetip otyrmyn daǵy, — dedi Shoń Alpan.

— Shymyr-shymyr Shý tolqyny, qarqaraly qamystar terbeledi yrǵalyp, — dedi Muń Sholpan.

— Qaıran Shýdyń sýyn qyspaqtan ushpaqqa biz shyǵarady ekenbiz ǵoı, — dedi Shoń Alpan.

— Jeńiletin jerińizge kele jatyrsyz, — dedi Muń Sholpan.

— Qalaı jeńilemin? — dedi Shoń Alpan.

— Qaıran Shýdy aldap-sýlap aparyp-aparyp, Sozaqtyń qumyna jutqyzyp jiberetin siz be, biz be? — dep syńǵyrlady Muń Sholpan.

— Jeńildim-jeńildim, ońbaı quladym! — dedi Shoń Alpan sybyrǵa kóship. — Qarańyzshy!

Shoń Alpanyńyz Muń Sholpanyńyzdyń ǵajaıyp omyraýyna tıip ketýden qorqyp-tolqyp, syrtqa qaraı umsynyp, tú-ý tómenge tesile qarady. Aǵashtarǵa asylǵan boz ulpalar Shýdyń sýyna telmire tógilip tur eken.

— Bilesiz be, boz ulpalar da tek súmbileniń kezinde kemeline keledi, olardy aǵashtyń kez kelgeni erkeletedi. Sanaýly kúnniń ishinde kez kelgen aǵashyńyzǵa órmeleı óristep, ósip ketedi de, ushar basynan asyp túsip, móldiregen sýǵa tesile telmirip, terbeledi de turady osylaı, — dedi Muń Sholpan.

— Qanshama kúzde kórip júrsem daǵy, boz ulpańyzǵa búgingideı nazar aýdarmappyn, — dedi Shoń Alpan.

— Sholaq aýylynyń mańynda Shýyńyz taýdan túsip, jazyqqa shyǵa bastaıdy,—dedi Muń Sholpan. — Qarańyzshy, ana-a-a-aý alys ta alys taýlardan asyp jetip, bálkim bizben ilesip kep, aqterekter men kókterekterdiń arasyna aǵyl-tegil quıyla tógilip turǵan munarlardy baıqaısyz ba?

— Baıqaımyn.

— Bos keńistikti osy bir aǵystar aıshyqtamasa, biz pendelerdiń kúnimiz ne bolar edi, aǵa?

«Aǵa» dep alǵash aıtýy edi. «Dyń» munara túbinen estilgendeı dyń-dybys qulaǵyn shyń etkizdi me, júregin shym etkizdi me, túsiniksizdeýtuǵyn. Sholaq aýylynyń aınalasy tizbek-tizbek kókterekter, shoǵyr-shoǵyr aqterekter eken. Aǵyn-aǵystarǵa alaqan tosyp, áýeleı ándetedi japyraqtarynyń ústi jaltyldap.

Aýyldyń arǵy jaǵyndaǵy arnasy jaıyla túsken Shýdyń aıdynynda shymyr da, shymyr tolqyn oınaıdy. Avtobýstyń júrisi údeı tústi. Muń Sholpandy kim bilsin-aı, kim bilsin, Shoń Alpan temir kólik toqtamasa eken, osylaısha uza-a-a-aq ýaqyt júre berse, júre berse, júre berse eken dep shyn tileıtindeı kúıdetuǵyn.

— Bishkekke de biraz ǵana jer qaldy, — dedi Muń Sholpan. — Men sizdi alǵashqy kúni, debatshylaryńyzǵa bata bergende kórgem.

— Qalaı?! Qaıda otyrdyńyz?

— Aqqaıyńdardyń arasynda turǵam.

— Jalǵyz ba?

— Japadan-jalǵyz. Aınalam — aınalaıyn aqqaıyńdar edi. Jaman adam emestigińizdi sonda sezgem. Jaǵajaıda ǵaryshtan túskenińizde jatyrqamaǵam.

Muń Sholpan kenet kúrsindi. Kúrsinip salyp:

— Bishkekke jetpeı, avtobýstan tótenshe túsip qalsaq qaıtedi? — dedi. Úni alabótendeý-tin. Shoń Alpanyńyzdyń júregi alqynyp, ókpesi órekpip:

— Meıli, — dedi tipti oılanbastan aıtqandaı kúıde.

Ekeýi avtobýstan tústi. Muń Sholpan taksı toqtatty. Alǵash asfált jol asa keń edi, keıinnen eńisteý jaqqa bir butaq shyǵyp, tym taryla bulańdady. Aınalada qazan bolmaqqa qaraǵan telim-telim, taqta-taqta egistikter kóbeıdi. Shaǵyn ǵana aıyldyń (aýyl emes) shetindegi qarapaıym úıge burylyp toqtady bular. Úıdiń janynan kórpe jońyshqalyq birden bastalyp ketedi eken. Shoń Alpanyńyzdyń álem júzindegi ádemilik ataýlynyń ishinde júregin baýrap alar súıikti sýretteriniń biri — osy kúz basyndaǵy kórpe jońyshqatuǵyn. Ásirese kórpe jońyshqanyń bir búıirinde boz bıe men qońyr qulyn shýaqtap tursa, shirkin-aı. Myna ǵajaıypty qarańyzshy, munda qońyrtory bıe men appaq qulyn arqandaýly eken! Aýyldyń apasyndaı bolyp, aıyldyń aq jaýlyqty anasy shyqty. Muń Sholpan qushaqtasyp, súıisip jatyr. Shoń Alpandy tanystyrmaqqa asyqqan.

— Álgi, bizdeı beıbaqtardy mensinbeıtin ókimet kúıeýiń osy ma? — dep, olqysynyp turypty apaıy.

— Jo-joq, — dedi Muń Sholpan yńǵaısyzdanyp qalyp, qyzaryp ketip. — Kúıeýim munda kele qoımas, apataı. Bul — ǵaryshker aǵataı ǵoı...

Qyrǵyzdyń qymyzyn quıdy Muń Sholpan. Apataıy keshke qarata naryn berdi ekeýine.

Súmbilede juldyzdar da ap-anyq kórinedi ǵoı. Alaıda alqarakók aspandaǵy juldyzdardyń jaýraǵandaı jaýtań qaǵatynyn baıqamaǵaly qash-sha-a-an?!

Ekeýi Muń Sholpan men Shoń Alpan jáne sulý qyzdyń ákesi saldyrǵan «dyń» munara týraly ańyzdy kezek-kezek aıtysty.

Birinshi varıantyn Muń Sholpannyń ózi bastady.

Ekinshi varıantyn Shoń Alpan jyrlady.

Úshinshi varıantyn ekeýlep tolyqtyryp, túnimen kóz ilmeı shyqqan.

Tań ábden atyp, kún kózi kúlimdegendegi kórpe jońyshqany kórgen de bar, kórmegen de bar. Kóre tura baıyrqalap baıqaǵan da bar, baıqamaǵan da bar. Kórpe jońyshqa ústindegi, tań azanǵy tazalyqta shek joq edi. Mundaǵy muń-munar myrzaterekterdi orap ótip turdy. Aıyldyń (aýyl emes) shetin shilterleıtin seldirleý qarqaraly qamys jıektegen arnaly aryqta da súmbileniń sýy syldyrap aǵyp jatyr. Túbindeginiń bári anyq ańǵarylady. Kenet kórpe jońyshqa Ystyqkól aıdynyna uqsap ketti. Japyraqtary jalt-jult aýnap, trıllıon tamshy mólteńdeıdi. Mıllıon emes, tup-týra trıllıon tamshy.

— Meni kim dep oılasańyz daǵy, ózińiz bilińiz, aǵa, — dedi Muń Sholpan. — Keshirip qoıyńyz endi «erekshe» qaryndasyńyzdy. Oqta-tekte osylaı, jylyna birer kún ǵana bostandyqqa mursat alyp, munar qushqan muń álemine oranyp, qalaǵan jaǵyma qarapaıym adam bolyp baryp qaıtam. Kúıeýimmen jasasqan «kelisimshartymyzǵa» sáıkes, súmbileniń sýy móldireıtin kezde eki-úsh kúndik erkindikke shyǵamyn. Stýdenttik shaqtarymda qımas, qymbat adamdaryma aınalǵan, nemese solarǵa aınymaı uqsaıtyn az ǵana apataılarymdy aralaımyn. Solaı, ǵaryshker aǵa. Shyn atymdy shynymen-aq aıtpaspyn. Sebebi myna men, Muń Sholpanyńyz, páleninshi, nemese túgeninshi «ledımin» demeı-aq qoıaıyn, asa joǵary laýazymdy bir kisiniń zaıybymyn. Jumbaǵym osy ǵana. Qosh bop turǵaısyz, aǵa...

Bar kórkinen aıyrylyp bozara bastaǵan bos keńistiktiń kórpe jońyshqa kórkeıtip turǵan bir buryshynda qol bulǵap qala berdi Muń Sholpan.

Taksı shirkin Bishkekke qarata júrgisi kelmeı qaıta-qaıta kibirtikteıdi. Qazan bolýǵa qaraǵan telim-telim, taqta-taqta egistikterdiń jıegindegi júdeý júgeripaıalar tússiz-túksiz, júnjigen kúıińde jansyz erbıedi. Kúnbaǵystyń jaz sońynda jarqyraı jaınap, burala bılegen bekzat boıy búgile kunystanyp, shattyqtan shyr aınalǵan qaıran basy qısaıa qabysyp qapty.

Aqyrynda avtovokzalǵa da jetti. Avtobýstyń sońǵy oryndyǵyndaǵy qyzdyń janyna jaıǵasty. «Aǵaı, tanymadyńyz ba? Siz de osyndaı avtobýspen júredi ekensiz, á?!» — dedi taýar tasýdan tarǵyl qaraǵa aınalǵan álgi qyz samsa jep otyryp. «Jyǵa tanymadym. Nege sonsha tańyrqap qaraısyń?» — dedi bul. «Birtúrli ǵoı, aǵaı. Sizge mundaı avtobýspen júrý túk te jaraspaıtyn sekildi»,—dedi qyz. «Apyraı, á?» — dep tańdanys tanytty bul. Sóılespekke zaýqy soqpaı, samsa sasyǵan qyzdan burylyńqyrap, tozańytqan terezeden syrtqa qarady. Kúndelikti kúıbeń tirliktiń tartylys kúshine qaıtadan kónbistik tanytyp, tereńdeý kúrsindi. Ózin-ózi ylǵı da ishteı kelemejdep kúlgende kóz aldyna keletin yrdýan arbanyń ıesindeı yrǵaı moınyn yqylassyzdaý ǵana sylq etkizip, tómen túsirdi.

Ǵaryshkerligin tezirek umyttyrmaqqa umtylǵandaı eski avtobýs ta jyldam qozǵaldy.

---