InfoHub Logo

Zamanynda Tolkovyı dep atanǵan Semen qart pen atyn eshkim de bilmeıtin jas tatar jigiti jaǵada, ottyń basynda otyr, qalǵan úsh qaıyqshy úı ishinde. Jasy alpystarǵa kelgen, aryq, tisteri túsken, jaýyryndy, syrt qaraǵanda áli de myǵym Semen qart mas ol úıge baryp jatyp uıyqtaıtyn edi, biraq qaltasynda jarty shtofy bar, sony úıdegi jigitter surap iship qoıa ma dep qaýiptengendikten ǵana barmaı otyr. Tatar aýrý. Qınalyp, shoqpytyna oranyp, Sımbır gýbernıasy jaqsy ekenin sonda, úıinde, sulý, aqyldy kelinshegi qalǵanyn aıtyp otyr. Jasy jıyrma besten aspaǵan, biraq qazir onyń bozǵylt, muńdy júzi ottyń jaryǵynda jas balanyń álpeti sıaqtanyp kórinedi.

— Árıne, bul jaq peıish emes, - dep otyr Tolkovyı. - Óziń de kórip júrsiń ǵoı ózen jaǵalaýy jap-jalańash, tóńireginiń bári saz balshyq, basqa túk te joq...

Jaryqtyq pasqa meıramy ótkeli qashan, seń áli júrip jatyr, mana erteńgisin qar da jaýdy.

— Hal múshkil! Hal múshkil! - dep tatar tóńirekke úreılene qarap qoıdy.

Bulardan on qadamdaı jerde yzǵarly ózen qaraýytyp aǵyp jatyr, sýy gúrildep, jyrmalanǵan jardyń balshyǵyna sholpyldaı soǵyp, áldeqaıda alystaǵy teńizge qaraı asyǵa aǵyp barady. Tap jaǵada úlken barja qaraýytyp kórinedi, ony qaıyqshylar "qarbas" deıdi. Arǵy bette, alysta, birese óship, birese shalqyp, aıdahardaı ıreleńdegen ottar kórinedi, olar - qaý shópke salynǵan órt. Sol aıdahar ottardyń arǵy jaǵy taǵy da meńireý qarańǵylyq. Usaq seńderdiń barjaǵa dúńkildep soǵylǵany estilip qalady. Aýa dymqyl, sýyq...

Tatar aspanǵa qarap edi. Munda da, tap óz elińdegideı, byjyrlaǵan juldyzdar, tóńirek te tap sol óz elińdegideı qap-qarańǵy, biraq degenmen birdeńe jetpeı tur. Óz elinde, Sımbır gýbernıasynda, juldyzdar da, aspan da tap mynadaı emes sıaqty edi.

— Hal múshkil! Hal múshkil! — dedi ol taǵy. Tolkovyı oǵan — Kóndigesiń! — dedi kúlip — Áli jassyń, balasyń, ana súti aýzyńnan kepken de joq, saǵan ózińnen asqan sorly jan joq sıaqty kórinedi ǵoı, al keıinirek, qudaı árkimge de osyndaı-aq baq bersin deıtin bolasyń áli. Sen myna maǵan qara. Bir jetiden keıin tasqyn qaıtady, osy jaǵaǵa parom qoıamyz, senderdiń báriń de Sibirdi sharlap ketesińder, al men osy eki jaǵanyń arasynda júrem de qoıam. Mine, jıyrma eki jyldan beri kórgen kúnim osy. Kúndiz de, túnde de. Shortan men shoraǵaı - sý astynda, men - sý ústinde. Sonda da qudaıǵa shúkir. Eshteńege de muqtaj emespin. Qudaı árkimge de osyndaı-aq baq bersin.

Tatar otqa tal tastap, jaqynyraq jyljyp jatty.

— Ákemniń syrqaty bar edi. Ol qaıtys bolsa, sheshem men áıelim osy jaqqa kóship keledi. Solaı degen ózderi.

— Sheshe men qatynnyń ne keregi bar? — deıdi Tolkovyı. — Onyń jaı aqymaqtyq, baýyrym. Seni álgi, qudaı atqan saıtan azǵyraıyn degen eken. Ol qarǵys atqannyń azǵyrǵanyna qulaq aspa, yrqyna kónbe. Saǵan qatyn týraly sybyrlasa, eregisip, keregi joq de! Ol saǵan bostandyq týraly aıta bastasa, keregi joq dep turyp al Eshteńeniń de keregi joq de! Eshteńeńniń de keregi joq quryp ketsin bári de.

Tolkovyı bótelkeniń aýzynan urttap alyp taǵy sóıledi:

— Men, baýyrym, qarapaıym mujyq emespin, kórgensiz jerden shyqqam joq, dákonnyń balasymyn. Kýrskide erkin ómir súrgen kezimde, súrtúk kıip júretinmin, al, mine, endi qara jerdi tósek etip, kók shópti qorek etip júre beremin. Qudaı árkimge de osyndaı-aq baq bersin. Maǵan eshteńeńniń de keregi joq, eshkimnen de qoryqpaımyn, maǵan salsań ózimnen baı, erkin jan joq dep bilem. Rossıadan osy jaqqa aıdap jibergende, alǵashqy kúnnen bastap-aq: esh nárseniń de keregi joq dep turyp aldym. Ázázil maǵan áıeliń qaıda, týysqandaryń qaıda, bostandyǵyń qaıda dep azǵyryp kórip edi, men oǵan: esh nárseniń de keregi joq dep sholaǵynan bir-aq qaıyrdym. Sóıtip óz degenimde turyp alyp edim, endi kórip otyrsyń ǵoı, jaqsy turyp jatyrmyn, eshqandaı ýaıym-qaıǵym joq. Al ázázildiń aıtqanyna qulaq asyp, sózine erseń bolǵany, onda qurydym deı ber, ondaı adam qaıtyp qatarǵa qosylmaıdy, batpaqqa belshesinen batyp, sonda qalady. Sender sıaqty mısyz mujyqtar bylaı tursyn, tegi jaqsy, oqyǵan azamattardyń ózi de mert bolady. Osydan on bes jyldaı buryn Rossıadan bir barın aıdalyp keldi. Aǵa-inilerimen enshige talasyp, ósıetnamany ótirik jazǵan ba, qalaı. Jurt ózin knáz eken, baron eken dep júrgen, álde jaı chınovnık pe, kim bilsin! Sol barın kelgen boıda, Mýhortınskiden úı men jer satyp aldy. "Endigi jerde terimdi tógip, óz eńbegimmen kúneltem, endi burynǵydaı myrza emespin ǵoı, aıdalyp kelgen adammyn" dedi. Jas kezi, tynymsyz, pysyq bolatyn, shópti ózi shapty, balyqty da ózi aýlady, alpys shaqyrym jerge salt ózi baryp-kelip júrdi. Tek bir jamany, kelgen jylynan bastap Gyrınoǵa, poshta kontorasyna bara berýshi edi. Parommen alyp ótkenimde kúrsinip: "Eh, Semen, úıden birazdan beri aqsha kelmeı qaldy!" deıdi. Men oǵan kelmegeni de jaqsy, Vasılıı Sergeıch. Aqshanyń keregi ne deımin. Siz ótkenniń bárin bylaı jıyp qoıyńyz, umytyńyz, esh nárse de bolmaǵan sıaqty kórińiz, kórinip ótken tús dep bilińiz de, jańa ómir bastańyz. Ázázildiń tiline ermeńiz deımin, ol jaqsylyqqa bastamaıdy, tuzaǵyna túsirip alady. Qazir mine, aqsha kerek dep tursyz, keıin taǵy birdeńeni, odan ári taǵy birdeńelerdi kerek ete bastaısyz. Eger deımin baqytty bolǵyńyz kelse, onda eń birinshiden eshteńeni de kerek qylmańyz. Iá... minekı, taǵdyr ekeýmizge teris aınalǵan eken, endi oǵan aıaǵyna jyǵyla jalynyp - jalbarynbaýymyz kerek, qaıta ózin mensinbeı mazaq etip kúlýimiz kerek deımin men oǵan. Áıtpese ol seni mazaq etedi deımin. Tap solaı dedim... Arada jyl ótken soń bir kúni ózin osy betke alyp ótkenimde, alaqandaryn ýqalap, kúledi maǵan. "Áıelimdi qarsy alýǵa Gyrınoǵa bara jatyrmyn" deıdi. "Meni aıap, izdep kelipti. Áıelim taza jandy, jaqsy adam" deıdi. Qýanyshy qoınyna syımaı, aptyǵyp tur. Kelesi kúni áıelin alyp qaıta oraldy. Jap-jas, sulý kelinshek eken, basynda qalpaǵy bar; qolyna náreste qyz bala kótergen, nárse-qarasy kóp-aq. Al Vasılıı Sergeıchim áıelin aınalshyqtap, qarap toımaı, maqtaýyn jetkize almaı júr. "Iá, baýyrym Semen, Sibirde de el bar ǵoı!" deıdi. Iá, dedim ishimnen, onsha máz bola qoımassyń dedim. Áne sodan bastap, Rossıadan aqsha kelmedi me eken dep Gyrınoǵa jeti saıyn shaýyp bardy da turdy. Shyǵyny basynan asyp jatty. "Áıelim maǵan bola myna Sibirde jas, sulý ómirin zaıa qylyp, beınetti menimen birdeı kórip otyr, sondyqtan onyń kóńilin ashyp, kerek degenin ázir etýge tıispin ǵoı" deıdi... Kelinshegine kóńildirek bolsyn dep chınovnıktermen jáne sol sıaqty bir qudaı atqandarmen tanys bolyp aldy. Ol ortany, árıne, ishkizý, jegizý kerek, fortepáno bolýy kerek, dıvannyń ústinde baraq júndi ıt jatýy kerek, aram qatqyry... Qysqasyn aıtqanda, sán - saltanat quryp, oıyna kelgendi isteý kerek. Kelinshegi onymen kóp turǵan joq. Qaıdan tursyn? Tóńirektiń bári batpaq, sý, sýyq, kókónis, jemis degenderiń atymen joq, adamdarynyń bári sypaıygershilikten maqurym nadandar men maskúnemder, al ózi astananyń erketotaıy... Árıne, ishi pysady. Kúıeýi de endi burynǵydaı barın emes, súrginde júrgen adam, baıaǵy qoshemet - qurmettiń biri de joq. Arada úsh jyldaı ýaqyt ótken soń áli esimde. Ýspene kúni qarsańynda túnde, arǵy bette bireýler aıǵaılaıdy. Paromymdy alyp barsam, álgi kelinshek qymtanyp, oranyp alǵan, qasynda, chınovnık bolsa kerek, bir jas myrza. Troıka... Bergi betke ótkizdim, sonsoń kúımelerine minip alyp, aıdaı jóneldi. Kórgen -bilgenim sol-aq. Tań aldynda, par atpen Vasılıı Sergeıch te jetti. "Kózildirikti bir myrza men meniń áıelim ótken joq pa, Semen?" deıdi. Ótti, endi quıyn qýalaǵan adamdaı, qaıdan izdeısiń olardy dedim. Sońynan qýa jóneldi, bes kún izdedi. Keıin arǵy betke alyp ótkenimde paromda, basyn taqtaıǵa soǵyp eńirep jatyp aldy. - Solaı bolaryn bilip em ǵoı, - dedim. - Kúlip: "Sibirde de el bar ǵoı!" dep, óz aıtqanyn aıttym. Odan beter basyn soǵyp jylaı bastady... Sodan keıin ol bostandyq alý áreketine kiristi. Áıeli Rossıaǵa qashqan soń ózi de sonda barǵysy, áıelin kórip, ashynasynan aıyryp alǵysy keldi. Sonymen, baýyrym, kún saıyn derlik birese poshtaǵa shapty, birese qaladaǵy chınovnıkterge shapty. Keshirim bolýyn, eline qaıtarylýyn suranyp, aryz degenderińdi birinen soń birin aıdady da jatty, tek jedelhattyń ózine ǵana eki júz somym shyqty deıtin. Jerin satty, úıin jáıtterge nesıege saldy. Saqal-shashy aǵaryp, búkireıip, kókirek aýrýy bar adamdaı túsi sarǵaıyp ketti. Kisimen sóıleskende ylǵı khe-khe... dep jótelip, kózi jasqa tolyp ketetin boldy. Sóıtip segiz jyldaı áýre bolyp, azap shegip júrdi, endi osy kúni qaıta jadyrap, kóńili ornyna tústi, óıtkeni endi oǵan jańa ermek tabyldy, qyzy ósip qaldy. So qyzyna qarap toıa almaıdy. Qyzy shynynda da táp-táýir, áp-ádemi, qasy, kózi qap-qara, ózi pysyq - aq. Jeksenbi saıyn qyzy men ekeýi Gyrınoǵa shirkeýge barady. Ekeýi paromda qatarlasyp turady, qyzy máz bolyp kúledi, al ákesi odan kózin aıyrmaıdy. "Iá, Semen, Sibirde de el bar. Sibirdegiler de baqytty bolady. Myna meniń qyzyma qarashy óziń! Mundaı qyzdy myń shaqyrym jer kezseń de kezdestire almaısyń!"deıdi. Qyzyń jaqsy, onyń ras, deımin... Al ózim ishimnen: "Tura tur áli. Qyzyń jas, boı jetip, ómirge talpyna bastar, al bu jerde ne ómir bar?" deımin. Qyzy sodan keıin ishi pysyp júdeı bastady... Ábden júdep bitip, aýrýǵa shaldyǵyp, aqyrynda júrýden qaldy. Qurt aýrýǵa shaldyǵypty. Áne, Sibirden tapqan baqyty sol, náleti, Sibirde de el bar dep júrip edi-aý. Sodan ákesi aınala shapqylap, dáriger bitkenniń bárin ákelip, qyzyn kórsetti. Eki-úsh júz shaqyrym jerde bir dáriger nemese balger bar dep esitse boldy, dereý shabady. Ol dárigerlerge shyqqan aqshanyń esebi joq, odan da sol aqshany iship taýysqan jaqsy edi.. Qyz báribir óledi. Óletini anyq, odan keıin ákesi de quryp bitedi. Ne qaıǵysynan asylyp óledi, ne Rossıaǵa qashyp barady, - ol aıdan anyq. Qashqan soń báribir ustalady, ustalǵan soń belgili ǵoı, taǵy sot, katorga, qamshynyń da dámin tatady...

— Jaqsy eken, jaqsy eken. —Tatar kúbirlep, qaltyrap búrsıe tústi.

— Nesi jaqsy? — dep surady Tolkovyı.

— Áıeli, qyzy... katorgada qaıǵy basyp júrgende áıeli men qyzyn kórdi... Sen eshteńeniń de keregi joq deısiń. Eshteńeń bolmaǵan jaman! Áıeli ózimen úsh jyldaı turǵan eken - ol qudaıdyń bergen baǵy. Eshteńeń joǵy — jaman, al úsh jyl birge ómir súrgen — jaqsy. Sony da uqpaısyń ba?

Tatar ózi bilgen azǵantaı orysshasyn qınala terip, tutyǵa sóılep qudaı jat jerde aýyryp ólip, myna muzdaı sary balshyqqa kómilýge jazbasyn dep, al endi áıeli bir kúnge, tipti bir saǵatqa kelse de, qudaıdyń sol bergen baqytyna shúkirlik etip, qandaı azabyna da kónýge yrza bolaryn aıta kelip: joq jaman, al bir kúndi bolsa da baqytty ótkizgenge ne jetsin dedi.

Sodan soń ol úıinde sulý, aqyldy kelinshegi qalǵanyn taǵy da bir aıtyp, basyn eki qolymen ustaı jylap, Semenge óziniń eshqandaı aıyby joq ekenin, bosqa kúıip júrgenin aıtty. Munyń eki aǵasy men ákesiniń inisi bir mujyqtyń atyn urlap, shaldy ólimshi etip sabapty, al qaýym, ádiletsizdik etip, bulardyń aǵaıyndy úsheýin de Sibirge aıdaýǵa úkim shyǵarypty da, ákesiniń inisi baı adam eken, ony arashalap elde alyp qalypty.

— Kóndigesiń! — dedi Semen.

Tatar áńgimesin qoıyp, eki kózi jasqa tola, otqa qarap otyr, júzinen ańtarylyp, úreılengeni baıqalady. Sımbır gýbernıasynda emes, myna, qarańǵy, dymqyl sýyqqa, jat adamdarǵa qalaı tap bolǵanyna áli de túsinbeıtin sıaqty. Tolkovyı ot basyna jatyp, áldenege myrs etip kúlip, yńyldap óleń aıta bastady.

— Ákesimen birge turyp ne qyzyq tabady? — dedi ol azdan soń. — Ákesi, árıne, qyzyn jaqsy kóredi, jubanyshy, ol ras; biraq ákesi de ońaı adam emes: qatal, tomyryq qart. Jas qyzdar qataldyǵyńdy unatpaıdy... Erkeletkendi súıedi, sonsoń, olarǵa ha-ha-ha men hı-hı-hı kerek, opa men dalap kerek. Iá... Eh, dúnıe, dúnıe — Semen kúrsinip, ornynan kóterildi. — Araq taýsyldy, endi uıyqtaýǵa da bolady. Solaı ma? Kettim, baýyrym...

Tatar jalǵyz qalǵan soń otqa tal tastap jiberdi, endi soǵan qarap jatyp týǵan aýylyn, áıelin oılaı bastady, eń bolmasa bir aıǵa, tipti bir kúnge bolsa da kelse eken, sonsoń tilese, elge qaıta bersin! Bir aı, tipti bir kún qasymda bolǵanynyń ózi qandaı. Al endi, áıeli ýádesine jetip kele qalsa, ony qalaı asyramaq? Qaıda aparady?

— Jeýge tamaq bolmasa, qalaı kún kórmekpiz? — dedi tatar daýysyn shyǵara.

Óziniń kúni-túni birdeı eskek eskende alatyny táýligine on tıyn; jolaýshylar shaıǵa, araqqa dep aqsha tastap ketedi, biraq onyń bárin ana jigitter ózderi bólip alyp, buǵan keleke qylyp túk te bermeıdi. Azyp, tozyp, ash, jalańash júrgeni mynaý, úreı joq... Qazir mine, denesiniń bári syzdap aýyryp, tońyp, qaltyrap otyrǵanda, úıge baryp jataıyn dese, jamylatyn eshteńesi de joq, sondyqtan úıdiń ishi buǵan daladan sýyq, bul jerde jamylatyny joq bolǵanymen, áıteýir otqa jylynasyń ǵoı...

Bir jetiden keıin sý múlde tartylǵan soń bul jerde parom ornatylyp, Semennen basqa qaıyqshylar kerek bolmaı qalady, sodan keıin tatar qaıyr surap, jumys izdep, derevnálardy qańǵyryp ketedi. Áıeli on jetide ǵana; ózi sulý, erke ósken, uıalshaq - sonda ol da betin jurtqa kórsetip, derevná aralap, qaıyr surap júrmek pe? Qoı, ondaıdy oılaýdyń ózinen janyń shoshıdy...

Tań atyp keledi; barja, sý ishindegi tal, sý betiniń kilegeılengen tolqyny anyq kórinedi, al keıingi jaq - topyraq, jar, yldıynda - tóbesin qaraıǵan sabanmen japqan úıshik qyr jaǵynda - jerge jabysa qalǵan derevná úıleri. Derevnáda qorazdar shaqyra bastady.

Myna sary balshyq jar, barja, ózen, jat, meıirimsiz adamdar, ashtyq, sýyq, aýrý -osynyń bári bálkim shynynda joq shyǵar. Munyń bári sirá tús pe eken, álde, — deıdi tatar oılanyp. Óziniń uıyqtap, qoryldaǵanyn sezedi...

Árıne, óz úıinde, Sımbır gýbernıasynda jatyr ǵoı, áıeli, tek atyn aıtyp shaqyrsań bolǵany, - á degeli tur, sheshesi qatardaǵy bólmede... Iapyr-aı, osyndaı da qorqynyshty tús bolady eken-aý! Osyndaı túster adamnyń záresin alyp nege kiredi eken? Tatar kúlimsirep kózin ashyp aldy. Mynaý qaı ózen? Edil me? Qar jaýyp tur. Arǵy bette bireý.

— Áke-el! Qarba-a-as! — dep aıǵaılaıdy. Tatardyń uıqysy ashylyp ketti, ol arǵy betke barý úshin joldastaryn oıatýǵa úıge qaraı júgirdi. Jyrymdalǵan tondaryn júre kıip, uıqydan turǵandaǵy qyryldaǵan daýystarymen sógine sóılep, sýyqqa búrsıgen qaıyqshylar ózen jaǵasyna keldi. Myna yzǵary súıegińe deıin jetken ózen uıqydan turǵan sorlylardyń qutyn qashyryp, úreıin ushyryp jiberdi. Bári de jaımen qarabastaryna sekirip minip jatyr. Tatar men úsh qaıyqshy, qarańǵyda sý shaıandarynyń qysqashtary sıaqtanǵan jalpaq qalaq uzyn eskekterdi qoldaryna aldy da, Semen paromnyń uzyn quıryǵyna etpetteı jabysty. Arǵy bettegiler áli aıǵaılap jatyr, sirá qaıyqshylardy uıyqtap qalǵan nemese derevnádaǵy kabakqa ketken ǵoı dep oılasa kerek, tipti alty atardan eki ret oq ta atty.

— Jaraıdy, asyqpa! — Tolkovyı bul sózin dúnıede asyǵýdyń keregi joq ekendigin, qansha asyqqanyńmen de báribir eshteńe ónbeıtinin anyq biletin adamsha aıtty.

Qolapaısyz aýyr barja irgesin jaǵadan ashyp, sý ishindegi tal butalarynyń ara -arasymen jyljı bastady, onyń bir orynda turmaı ilgerileı qozǵalǵanyn, tek taldardyń aqyryn keıin qalyp bara jatqanynan ǵana baıqaýǵa bolatyn edi. Qaıyqshylar eskekterin birdeı siltep, bir qalyppen esip keledi. Tolkovyı quıryq eskekti eńsesin sala ıtermelep, qaıyqtyń bir erneýinen ekinshi erneýine qaraı alyp ushady. Túnniń qara kóleńkesinde osynyń bári - myna adamdar, baıaǵy topan sýynan burynǵy zamandaǵy, aıaqtary tarbıǵan maqulyqqa minip alyp, shatasyp uıyqtaǵanda ǵana túske kiretin kóńilsizdik bir sýyq jaqqa asyp bara jatqandaı seziledi.

Parom taldyń arasynan aıdynǵa qaraı shyqty. Arǵy bettegiler eskekterdiń dúrsili men sýǵa sholpyldap soǵylǵanyń estip: "tez! tez!" dep aıǵaılap asyqtyryp jatyr. Taǵy da on mınýttaı ýaqyt ótken soń barja prıstanǵa kelip salmaǵymen soǵyldy.

— Áli jaýyp tur, áli jaýyp tur! Osynyń bári qaıdan shyǵyp jatqanyn qudaı bilsin, — dedi Semen betine jabysqan qardy súrtip jatyp.

Arǵy bette bulardy, ústinde sholaq túlki ishigi, basynda aq eltiri bórki bar, aryqtaý kelgen, shaǵyn boıly bir shal kútip tur eken. Attarynan shetirek bir orynda qozǵalmaı qalǵan tunjyrap, birdeńeni oıyna túsire almaı, óziniń umytshaqtyǵyna yzalanǵan adam tárizdi. Semen qasyna baryp, yrjıa kúlip basynan bórkin alǵanda ol:

— Anastasevkege asyǵys júrip baram, qyzym taǵy da nasharlap qaldy, Anastasevkege jaqynda bir dáriger kelipti, - dedi.

Tarantasty barjaǵa salyp alyp, bular endi keıin júzdi. Semenniń álgi Vasılıı Sergeıch degen adamy bular júzip ótkenshe bir orynnan qozǵalmaı, ernin tistep, kózin bir jerden aýdarmaı, melshıip turdy da qoıdy. Laýshysy onyń aldynda temeki tartýyna ruqsat surap edi, kart, estimegen adamdaı, úndegen joq. Al Semen qaıyqtyń quıryǵyna etpetteı jatyp oǵan syqaqtaı qarap:

— Sibirde de el bar. Ba - ar! — dep qoıdy. Túrine qaraǵanda Tolkovyı áldenege masattana aıtqany kelgenine qýanǵan adamdaı máz. Sholaq túlki ishiktiniń sorlaǵan úmitsiz túrine qarap qýanyp kele jatqan sıaqty edi.

Jaǵaǵa shyǵyp, attar jegilgen soń Semen oǵan:

— Jer batpaq qoı, Vasılıı Sergeıch, tobarsyǵanǵa deıin bir-eki jeti kúte turýyńyz kerek edi. Áıtpese, tipti barmaı - aq qoısańyz qaıtedi... Barǵanda birdeńe ónse eken-aý, ózińiz de bilesiz, jurt degen kúni-túni aǵylady da jatady, sonda da bitirgen eshteńeleri joq. Shynym! - dedi.

Vasılıı Sergeıch úndemedi, araq alyp ishýlerine aqsha berdi de, tarantasyna minip júrip ketti.

— Áne, taǵy da dáriger izdep bara jatyr! - Semen tońyp búrsıe sóılep tur — Iá, tabarsyń durys dárigerdi, quıyn qýalap, saıtandy quıryǵynan ustaımyn dep jaı tappaı shapqylaı ber! Mundaı da eserler bolady eken-aý, ıá qudaı, óziń keshire gór kúnákar pendeńdi!

Tatar jigit Tolkovyıdy kózimen ata, jırene qarap, burmalanǵan orys sózderine tatar sózderin qosa, qalshyldaı sóıledi:

— Ol jaqsy... jaqsy, myna sen jaman! Sen jaman! Barındiki jaqsy, óte jaqsy, al sen -aıýan, sen jaman! Barınde jan bar, sende jan joq, ólekse... Qudaı adamdy tiri bolsyn dep, qýansyn da, muńaısyn da, qaıǵyrsyn da dep jaratqan, al sen eshteńe de kerek emes deısiń, sen ólgen, sen myna tassyń balshyq! Tasqa eshteńeniń de keregi joq, sen de solaı... Sen tassyń, sondyqtan da qudaı seni qarǵaǵan, al barındi jaqsy kóredi.

Basqalar buǵan kúlip jatyr, tatar jigit jıirkene tyjyryndy da, qolyn bir siltep, shoqpytyna oranyp - qymtanyp, ot basyna qaraı ketti. Qaıyqshylar men Semen úıshikke qaraı bet aldy.

Qaıyqshylardyń biri, úıdiń dymqyl jer edenine tóselgen sabannyń ústine sozyla jatyp, qyryldaı sóıledi:

— Sýyq!

— Iá, jyly emes! Katorgadaǵy ómir degen osy ǵoı! — dedi oǵan ekinshi bireýi.

Bári de jatty. Esik jelmen ashylyp, úıge sýyq uıytqı kire bastady, biraq eshqaısysynyń da turyp, esikti japqysy kelmedi: ári sýyq, ári erinshektigi jibermedi.

— Ózime osynyń ózi jaqsy! Qudaı árkimge de osyndaı - aq ómir bersin,— dedi Semen kózi uıqyǵa ketip bara jatyp.

— Sen degen ótkelekten ótken katorjnıksyń ǵoı. Seni saıtan da almaıdy.

Syrttan ıttiń ulyǵanyndaı bir dybys estildi.

— Ol ne? Kim eken?

— Tatar ǵoı, jylap otyrǵan.

— Kórdiń be.... essiz nemeni!

— Kóndige - edi! - dedi de, Semen birden uıqyǵa shomdy.

Kóp uzamaı basqalar da uıyqtap ketti. Biraq esik sol kúıi ashyq qaldy.

Aýdarǵan Ǵ.Ahmedov

---