InfoHub Logo

Tengın jaıaý ásker polkiniń porýchıgi Lermontov Kavkazǵa, Groznyı qamalyna jer aýyp kele jatty.

Bıylǵy kóktem kádýilgi orys kóktemine uqsamaıdy. Aǵashtar kenjelep baryp búrshik jardy, ıesiz kulazyp qalǵan ýez baý-baqtarynda moıyl keshigip baryp sheshek atty. Ózender de kemerinen asyp, kópke deıin sabasyna túse almady.

Ózender tasqyny Lermontovtyń jolyn bógedi. Paromdardy sarǵaıa kútken kezderi de az bolmady, keıde parom buzylyp, jel qutyra soǵyp, tasqyn sýdy sapyrǵan shaqta, shalǵaı túkpirdegi qalalardyń birinde az-kem aıaldap qalyp ta júrdi.

Lermontov jol-jónekeı kezdesken jurttyń joıqyn sý tasqynyn, joldyń berekesizdigin aıtyp shaǵynǵanyn salǵyrt tyńdaıdy. Ol kesheýildep qalǵanyna razy. Etegi dalaqtap qaıda shapqylaıdy sonda? Ysqyrǵan cheshen oǵynyń astyna ma?

Sońǵy jyldary ol tuńǵysh ret ólim jaıyn degbirsizdene esine alady. Ómirdiń mán-maǵynasy ólimde dep uǵatyn ushqalaq balalyq shaq saǵymdaı seıilip joq boldy. Tap qazirgideı ol eshqashan ómirge qushtar bolyp kórmegen.

"Jaınaǵan jastyq otym sóner shaqta, syılar ma jaz kúlkisin mahabbat ta" degen sózder esine jıi túsetin boldy. Ol osy bir ǵajap óleń joldaryn jazǵany úshin Pýshkınge dán rıza. Bálkim, ol áli de bolsa tirlikten jan tebirenter jaqsylyq pen izgi isterdi kórer, ázız ananyń áldıindeı bir aıaýly áýendi esiter. Tek sonda ǵana sherli júrek qushaǵyn jaıa talpynyp, ańsaı kútken adam baqytynyń ne ekenin uǵynar.

Qaýsap qalǵan eski paromnyń kesirinen Lermontov lajsyz aıaldaǵan qalashyqtyń shaǵyndyǵy sondaı, "jolaýshylar nómiriniń" bólmesinen áne bir qol sozym jerdegi dalany, belýaryna deıin sý keship turǵan kúpshekteı taldardy, ózenniń arǵy betindegi derevnány alaqanyndaǵydaı kórýge bolatyn edi. Derevná úıleri, qurǵap, keýip qalǵan betkeıden qaptaı qonǵan qarǵalar shoǵyryndaı qaraýytyp kórinedi. Derevná ústinen tezek tútini shýdalanyp ushyp barady.

Tereze arqyly sonaý alystan, munartqan kókjıektiń ar jaǵynan qoıshy sybyzǵysynyń jaıma-shýaq tátti úni estiledi.

— Júregi qurǵyr uıtqýyn qashan qoıar eken? — dedi Lermontov kóńilsiz ezý tartyp. Ol shań basqan mýndırin sheship, oryndyq ústine tastaı saldy. — Uıtqyǵan júrek! Tolqyǵan oı! Otty sóz! Osylaı demeseń tipti bolmaıtyn da sıaqty.

Atqosshysy kirdi.

— Munda bir kartashy ofıserler turady eken, — dedi ol Lermontovqa. — Osy nómirlerde. Qudaı saqtasyn, daýkes, dinnen bezgender kórinedi. Sizdi surady.

— Ótirigińe bereke bersin! Olar meni qaıdan biledi?

— Siz áıgili adamsyz. Olarmen karta oınaısyz ba? Álde oınamaısyz ba?

— Qoıshy endi!

— Endeshe mýndırińizdi tazartaıyn. Mynandaı mýndırmen ústel basyna otyrýdyń ózi uıat. Shańnan kórinbeıdi.

— Tıme mýndırge! — dedi Lermontov zekip, sosyn eshbir renishsiz, jaıbaraqat qalpy birdeńeni bilgisi kelgendeı:

— Osy sen meniń aıtqanymdy isteısiń be, joq pa? — dep surady.

— Retine qaraı kóremiz ǵoı, — dep jaýap berdi qosshysy jaltaryp. — Men sizdi kózimnen tasa qylmaımyn dep, ájeńizdiń aldynda injil súıip, ant etkenmin.

— Aýlaq júrseń qaıtedi osy, a! Zyqymdy shyǵardyń ǵoı, — dedi Lermontov jaıymen ǵana.

Qosshy shyǵyp ketti. Lermontov kóıleginiń túımesin aǵytyp, syqyrlaýyq kerýetke jatty da, qolyn taraqtap jelkesine tósedi.

"Nómirlerdiń" janynda, taqtaıdan qıylǵan shaǵyn úıdiń terezesi aldynda, tyrıǵan jas jigit kúni uzaq bir án áýenin: "Ah ty, baryná - sýdaryná moıa! Ah ty, baryná - sýdaryná moıa! Ah ty, baryná - sýdaryná moıa!" - dep ándi erinbeı-jalyqpaı, garmonmen daryldatyp tartyp otyr kelip, tartyp otyr, shamasy, ólerdeı zerikken bolýy kerek.

Lermontov úıdiń dýalyna súzile qarap, án áýenin tyńdaıdy. "Reseı memleketine saıahatqa shyqqandar toqtaıtyn baspana" dep jazylypty dýalǵa.

Reseı memleketi, qaıran Reseı! Keleńsiz ata qonysym meniń!

Erteńgilik Lermontovqa kósheden sý qarańǵy soqyr soldat kezdesti. Qaıyr-sadaqa surap júr eken. Soldat ústi-basy alba-julba on tórtter shamasyndaǵy qyz balany jetelep keledi. Shoqpyt-shoqpyt lypa arasynan baldyrǵan jastyń ýyz denesi kórinip tur.

Bul soldat kimiń bolýshy edi? - dep surady Lermontov qyzdan.

Eshkimim emes. Zeńbirek oǵy kózin kúıdirip ketipti. Al, men jetimmin.

Tarýtın túbindegi shaıqasta, - dedi soldat sampyldap. Onyń isinip, qyzaryp ketken kózine shybyn úımeleıdi, biraq ony jelpip jatqan soldat joq.

"Ah ty, baryná - sýdaryná moıa! Ah ty, baryná - sýdaryná moıa! dep sarnaıdy garmon.

Lermontov soldatqa elý tıyn berdi.

Qosshysy "nómirdiń" terezesine keýdesin tosyp, kósheni kózimen sholyp tur eken.

Mıhaıl Iýrevıch, olardy jaman úıretesiz ǵoı, - deıdi ol terezeden jaqtyrmaǵan keıippen.

Úndeme áıtpese, Tarhanǵa taıǵyzyp jiberermin.

Iá, Reseı...Máskeýde, Pogodınniń úıindegi bir keshte, Lermontov alǵash ret Gogol men kezdesti. Qonaqtar baýdyń saıasynda otyrdy. So kúni halyq serýeni bolǵan. Kirpish dýaldyń syrtyńdaǵy býlvardan qaptap júrgen qalyń jurttyń ter ıisi keledi. Keshki shapaq nuryna bókken shań-tozań aǵashqa baryp shógip jatyr.

Gogol kózin syǵyraıtyp Lermontovqa — eńkishteý kelgen ofıserge uzaq qarady, sosyn baryp kerenaý til qatty: Lermontov, shamasy, orys halqyn bilmegen bolar, óıtkeni at tóbelindeı aqsúıekter qaýymyn tóńirektep, shyr aınala beredi. "Mujyqtarmen birlesip kvas ish, aıadaı shoshalada buzaýlarmen jeliles jatyp kór, qabaǵat qımyldap shop shaýyp, belińdi "syndyr" - sonda ǵana, bálkim onyń ózinde bolar-bolmas qana, qalyń halyqtyń muńyn muńdap, joǵyn joqtaı alarsyń".

Lermontov úndemedi, sypaıy syryn bildirmestiń kebin kıdi. Bunysy Gogolge unamady.

Lermontov Gogoldiń sózine, onyń kúńkiline qaıran qaldy. Keshki as kezinde Gogol tuzdy qıardyń qaısysyn túıresem eken degendeı, shanyshqysyn bulǵańdatyp, shuqshıyp turyp aldy.

Lermontovtyń qapysyz sezgen bir nerses sol - Gogol ony mensinbedi, kózine de ilmedi. "Árıne, daryndy bala - Aleksandr Sergeevıchtiń ólimine arnap táp-táýir óleń jazdy. Biraq jaqsy óleń jazatyndar az ba! Jazýshylyq - jan qurban etip jaratqanǵa tabyný, azapty amal. Al, myna ofıser ondaı jankeshtige uqsamaıdy".

Lermontov ańysyn ańdyp otyrdy da, Gogolge jaýap retinde "Msyrıden'" úzindi oqydy.

— Taǵy da oqy birdeńeni! — dedi Gogol buıyryp.

Lermontov endi Marıa Sherbatovaǵa arnalǵan óleńin oqydy:

Sıqyrlap basyn bı bóten,
Qyzyqtap ulyq arasyn,
Qalaısha kózi qıdy eken
Ýkraınniń ǵajap dalasyn.

Gogol kirjıip otyryp, umsyna tyńdady, etiginiń tumsyǵymen aıaǵynyń astyńdaǵy topyraqty túrtkileı berdi, sosyn baryp, áldenege qaıran qalǵandaı asyǵa til qatty:

— E, siz osyndaı ma edińiz? Júrińiz endeshe!

Olar qarańǵy aleıaǵa súńgip ketti. Sońdarynan eshkim ermedi. Qonaqtar aıvanda jumsaq oryndyqtarda otyrdy. Jasyl kóbelek pen shybyn-shirkeı bitken jarqyraǵan shyraqtarǵa sharpylyp jatyr. Býlvardan zyryldaǵan karýsel úni tynbaı estiledi.

Gogol aleıada oqys tura qalyp, óleńdi qaıtalap aıtty:

Juldyzy kókte jamyraǵan
Ýkraınanyń tylsym túnindeı, -
Qupıa kúshpen baýraǵan
Úı bar ma onyń únindeı.

Ol Lermontovtyń qolynan shap berip ustaı aldy da:

— "Juldyzy kókte jamyraǵan". Qudaı-aı, saqtaı gór, qandaı ǵajap sózder edi. Jalynamyn sizge - jas ǵumyryńyzdy qasterleńizshi!

Gogol oryndyqqa otyrdy, qaltasynan torkóz oramalyn alyp, betine basty. Lermontov til qatpady. Gogol oǵan jaıymen ǵana qolyn sermedi, Lermontov sonda ǵana aıaǵyn ańdap basyp, baýdyń alys túkpirine ketti, dýaldan op-ońaı qarǵyp túsip, úıine keldi.

Úı syrtynan kedir-budyr tas jolmen saldyrlap arba ótti, doǵaǵa taǵylǵan qońyraýdyń syldyrap baryp úni óshti, attar oqyrandy; meımanhana daıashysy etigi tarsyldap, basqyshpen júgirip tómen tústi; baǵanaǵy qaıyrshy qyz daýsy kúmisteı syńǵyrlap: "Sulý hansha, ǵarip bolǵan baıǵusqa tıyn-teben qaıyr-sadaqa ber" dedi jalynyp; yqylyq atqandaı selt etip, garmon úni de úzildi. Meımanhanaǵa taǵy bireý kelip, at basyn tiredi. Lermontov tóseginen turyp, terezege taıaý keldi.

Shań basqan kúımeden kóıleginiń etegin sol ǵana kóterip, názik qoly buralyp, shashy jaltyrap. suńǵaq boıly Marıa Sherbatova túsip keledi eken.

Lermontov terezeden jalt berdi. Osy bir ıtarqasy qıandaǵy qalada bul qaıdan júr? Onymen jýyrda ǵana Peterbýrgta qoshtasyp edi ǵoı.

Marıa ózin súıe me? Lermontov o jaǵyn bilmeıdi. Ómirde ózin qaltqysyz súıgen bir jan bar ma, joq pa, ol budan da beıhabar. Jaqyn tartyp, jaqsy kórgenderiniń biri de opa bermedi. Natalá Ivanova ony bir sýyq qoldy obyr ofıserge aıyrbastap ketti, al Lopýhına bolsa, bir shirigen baıǵa kúıeýge shyqty.

Sherbatova munda qalaı keldi? Peterbýrgte ol jolsaparǵa shyǵam demegen. Keıin baryp esine tústi - bul aıadaı qala kelinshektiń Ýkraınasyna barar jolda eken ǵoı. Qandaı súıkimdi qala edi ózi! Sonaý Dnepr syrtyńdaǵy japan túzde erkin ósken ǵoı bul kógildir kózdi jas arý.

Áıel ózin súıdi me, joq pa, ony Lermontov bilmeıdi. Biraq, ol qolynan kelse, osy aıaýlysyna kúlli álemdi syıǵa tartar edi. Onyń júreginde mahabbat, saǵynysh oty mazdaıdy. Aıalap, qasterleıtin de sol sezim, adasqan qazdaı saıaq júrgende, kóńil keýdesine baqyt quıar da sol sezim.

Bul úshin ol Sherbatovaǵa dán rıza. Buny ol bile me, bilmeı me bári bir. Áıteýir osy bir aıaýlysynyń pánı jalǵandy jalpaǵynan basyp júrýi, tirliktiń tar soqpaǵynan ekeýiniń oqys ushyrasýynyń ózi de sherli kepilge bir medeý.

Ol qosshysyn shaqyryp alyp, mýndırdi muntazdaı tazala dep ámir etti.

Marıa Sherbatova osynda! Ol ashymal tuzdyqtyń ıisi ańqyǵan dálizden kelinshektiń únin, torǵyn kóıleginiń sýsylyn, tanys adamnyń júrisin, qańsyǵan esiktiń syqyrlaǵanyn, móldir salqyn sýdyń shylapshynǵa shylpyldap tógilgenin esitti, tipti átirdiń hosh ıisin de sezdi. Aqyrynda, kelinshek kúımeden túskeli beri óziniń eleńdep asyǵa kútken sózin, onyń baıaý únin esitti: - Apyrmaı, Mıhaıl Iýrevıch osynda ma edi? Mine qyzyq! Endeshe oǵan myna bir nárseni aparyp bere qoıshy.

"Myna bireýi" bir japyraq qaǵazǵa asyǵa jazǵan hat eken. Qyzmetshisi ákep berdi.

Hatqa eki-aq sóz jazylypty: "Tezirek kelseńizshi!"

Oǵan dúnıede qysqa qaıyrylǵan osy bir eki sózden ystyq eshbir sóz joqtaı kórindi.

Marıa Sherbatovanyń ózi de ómirinde tuńǵysh ret bir ǵajaıyp syrly sóz jazdym dep oılady.

Osy bir sózde onyń jabyqqan kóńiliniń jasyryn muńy men yntyzar mahabbatynyń tynymsyz talpynysy bar edi.

Ol qarshadaıynan-aq ǵaıyptan bolar jaqsylyqqa senetin, ony yntyǵa kútetin, biraq qansha kútse de, onysy júzege asyp kórgen emes. Tek júdeý kóńildiń muń-sherin molaıta túsetin. Al qazir sol armany oryndalǵandaı.

Sol Peterbordyń ózinde-aq Lermontovtyń jer aýdarylǵanyn estip, Sherbatova so zamatyńda týǵan Ýkraınasyna qaıtpaq bolǵan.

Joq, keýdesinde jas júregi lúpildep soǵyp turǵanda, ol Ýkraınadaı gúlstan jaıyn Peterbordyń suryqsyz da sıyqsyz ábiger tirligine aıyrbastamandy. Osylaı dep óleń jazǵanda ol ózin orynsyz jazǵyrdy-aý. Ol júrmek boldy. Júreginiń bir qaltarysynda jalt etip kóringen tústeı, torǵyn saǵymdaı bir úmit shyraǵy úzilmeıdi, múmkin, onymen kezdeser, jolaı qýyp jeter. Ómirde ne bolmaıdy. Kóńilge medeý bolar "bálkim" degen bir sóz bar emes pe.

Mine, izdegenge - suraǵan. Lermontov osynda bolyp shyqty. Ol qaıtse de Lermontovqa asyq ekenin aıtpaq. Sosyn jan-júregi eljirep, tym bolmasa qysqa, baıansyz baqytqa da qoly jetpeı, úmiti kesilgen bul muńlyq kóńil sherin tarqata egilip bir jylar.

Ol qazir kóp nársege túsine bermeıdi. Endi ol osy bir shaǵyn qalany, sylaǵy sarǵaıyp. qaqyrap túse bastaǵan meımanhana aýlasyn, bazardaǵy kógershinderdi, traktırdiń "Qant pen shaı!" dep jazylǵan mańdaıshasyn, kedir-budyr kóshedegi aǵash jańqalaryna deıin ómir boıy jadynda saqtap qalǵysy keledi.

— Men bir qaıdaǵy joqty, ıá, qaıdaǵy joqty oılap otyrmyn! — dep kúbirledi ózine-ózi Sherbatova meımanhananyń kúńgirt aınasynyń aldynda asyǵys taranyp jatyp. -Qaıdaǵy-jaıdaǵyny oılaımyn kelip, al osyndaı janǵa jaıly jaqsy kún maǵan qaıta aınalyp kelmes. Eshqashan da kelmes! Ne demekpin oǵan! Qaı jerde aıtam? Joq, tek osy "nómirde" sóılespesem bolǵany! Biz qala syrtyna, ózen jaǵasyna ketemiz. Qısyq aıqyshy kúnmen jaltyrap kórinip turǵan áne bir sháýkıgen shirkeýge, ony qorshaǵan toǵaıǵa baramyz. So jerde zırat bolsa kerek, shamasy.

Ádette, kisiniń oıǵa alǵany bola bermeıdi, dıdarlasý da Sherbatovanyń oıyndaǵydaı bolmady.

Lermontovtyń asyǵa basqan tyqyry estilisimen, Sherbatova dálizge shyqty, basqyshpen júgirip túsip, aptyǵyn basa almaı qaqpa aldyna keldi. Shı qalpaǵyn kók jibek lentasynan ustap alǵan.

Olar qaqpa aldynda jolyǵysty, Lermontov áıeldiń qolyn súımek bolyp eńkeıe berem dep, onyń kógildir lentadaı kózinde etip baryp aýnap túsken tamshyny ańǵarmaı da qaldy.

Olar zırat basyndaǵy toǵaıǵa emes, qulazyp qalǵan qala baǵyna keldi. Mundaǵy torǵaılardyń shyryldasyp-shurqyrasyp jatqany sonsha:

— Júzdegen tabaǵa ýkraın maıyn qyzdyryp, jumyrtqa qýyryp jatqan sıaqty, — dedi Lermontov myrs etip.

Sherbatova jymıyp, ezý tartty. Ol jańa ǵana aıtqysy kelgen sózin endi aıta almasyn sezdi. Olar ekeýine ortaq yntyzar áńgimeden burys, aýlaqtap bara jatqandaı.

Tay baýraıyndaǵy laı sýda órkesh-órkesh bulttar úıirilip. aınalyp júr. Osynaý maýjyraǵan kúz kúni Sherbatovaǵa tabıǵat tartý etken qupıa syıdaı kórinedi. İzdegeni qasynda, menshiginde. Óziniń qaıda júrgenin, kimmen júrgenin tiri jan bilmeıdi. Keýde toly qýanysh. Onyń túrpideı mýndırine tıip ketse bolǵany - qoly dir ete túsedi. Súıiktisin qaýsyra qushyp, basyn keýdesine basar ma edi, shashynan sıpar ma edi...

Biraq bul oıy da jaıyna qaldy. Lermontov sál ımenip, qyzara kúlip, Reseı týraly, Reseıdiń jurt jaqtyrmaıtyn qasıetterin jaqsy kóretinin aıta bastady. Máselenkı, jurttyń bári ózenderdiń tasyǵanyna renjýli, al men bolsam, osy jaman qalashyqta tabany kúrekteı bir aı turýǵa barmyn, sonda myna shalqyǵan sýǵa qaraýdan jalyqpas em. Eger kóńil-kóziń kúndelikti qońyrqaı tirlikke qumar bolsa, dúnıeniń bári qyzyq bolatyn sıaqty.

Ol kelinshekpen janashyr dosyndaı, er men er syrlasqandaı syrlasty. Onyń tunyq qara kózinde jaltyldap nur oınady.

Ol ózi soldatty, ony jetelep júrgen kishkentaı qyzdy sóz etti. So bir qarshadaı qyz kúni uzaq esinen shyqpaı qoıdy.

"Mıhaıl Iýrevıch! - Sherbatova balǵyn saýsaǵymen Lermontovtyń ystyq qolyn sıpady. - Men týraly ne oılaıtynyńyzdy ańǵaratym sıaqtymyn. Biraq men ondaı emespin. Men qara halyqtyń ortasynda óstim. Tabanymdy shóńge tilip, buzaý baqtym, qaz qaıyrdym. Tap osy kezge deıin kindik kesip, kir jýǵan jerimniń óleńin estigende kóz jasyma ıe bola almaı qalam. "Zakývala ta syva zozýlá ranym rano pa zorı". Siz túsinesiz be? "Tań sarǵaıyp atqanda ánshi kókek jyrlaıdy".

—Túsinem ǵoı, — dedi Lermontov, qylyshynyń qynymen topyraqty syzǵylap jatyp.

— Mıhaıl Iýrevıch! — dedi Sherbatova qınala kúıinip. — Taǵy da zaryǵyp-toryǵa bastadyńyz. Sony boldyrmas úshin qaıtsem eken, ony ózim de bilmeımin.

— Bári de ótedi — ketedi, — dedi Lermontov salqyn. — Biz osynaý naqurys qaýymnan bir kúndi jymqyrdyq bilem. Báribir sonda da siz maǵan demeý bola almaısyz. Sizdiń oǵan batylyńyz da barmaıdy.

— Iá, batylym jetpeıdi, — dedi Sherbatova jaı ǵana kúrsinip.

— Siz kináli emessiz, — dedi Lermontov ony jubatyp. — Men sizdi súıemin, súıemin de. ekeýmizdiń enshimizge tıgen osy bir kúnge bola keıin opyq jeıtinińizdi bilip kúıinem. Biz jurt kózinen tasalana almaımyz. Osynda Peterbor ofıserleriniń sotqar toby jatyr. Solardyń arasynda bireýi bar. Áneý kúni-aq baıqap qalǵam. Kóleńkemdeı sońymnan qalmaı meni ańdyp júr. Bir kózin qara shúberekpen tańyp alǵan áldeqaıdaǵy bir jandarm rotmıstri. Benkendorftyń jalǵyz da bolsa, jalmaýyzdaı jiti kózi.

Sherbatova ornynan turyp, Lermontovqa qolyn sozdy, baqshanyń jataǵan oryndyǵynan onyń turýyna kómekteskisi kelgendeı: — Sóıtip ashyq aıtýǵa kóńilim daýalamaı qoıǵan nárseni siz ashyna — jaı aıta saldyńyz-aý, — dedi ol.

Ol jigitti jaıymen qolynan tartty. Lermontov ornynan turdy, kelinshek ony ıyǵynan qushaqtap, ernine, kózinen súıdi, qysylyp-qymtyrylmaı qýqyl tartqan jigit óńine telmire qarap, qushyrlana súıdi.

Bul taǵy da onyń oılaǵanyndaı bolmady. Júrekti jaryp shyǵatyn sóz de aıtylmady, asyqtardyń jyr-syry da shertilmedi. Ýáde-sert te betimen qaldy, olardy tek júrek eljiretelik ǵajaıyp bir názik sezim ǵana bılep alǵan edi.

Soqyr soldat sharap jertólesine túsip, Lermontovtan alǵan elý tıynǵa túgeldeı qazyna sharabyn satyp aldy. Biraq ony dúkenshede turyp ishpedi, "páterine" ákeldi, soldat qala shetindegi Slobodkada, oqshaýlaý turǵan bir japyraıǵan eski úıde túneıtin.

Páterdiń ıesi teri-tersek, qaıys-ábzel jınaıtyn bir berekesiz, úı synyq edi, sharap toly shólmekti kórip, jalpyldap, elpek qaqty, ústel ústine jyrtyq ta bolsa, tap-taza muntazdaı dastarqan jaıdy, tuzdalǵan sarǵysh qıardy aǵash tabaqqa toltyra saldy, bir taba nan men qara tuz salynǵan tostaǵandy ákep qoıdy.

Úı ishi kóktemdegi sıaqty dymqyl syz. Shirigen teriniń kúlimsi ıisi ókpeni atady. Aýyzdan shyqqan dem býlana burqyraıdy.

Áýlıe-ámbıelerge, arýaqtarǵa tıe bersin aıtyp, ekeýi sharapty ishe bastady.

Kishkentaı qyz jalań aıaǵyn astyna jıyp, sákide nannyń qabyǵyn jep otyr. Jýyrda ǵana mishimdegen aryq mysyq qyz aıaǵyna súıkenedi. Qyz jyp-jyly, jup-jumsaq mysyqqa kógildir kózi jáýdirep, ańyra qarady da, nannyń shetinen bir japyraǵyn syndyryp, mysyqqa tastady.

Mysyq tap bir tyshqan ustap alǵandaı byryldap, qaqalyp-shashalyp, basyn silkip tastap nandy soǵyp jatyr.

— Myrzasynýyn qara munyń! Haıýanǵa nan tastaıdy. Bul baryp turǵan kórgensizdik! — dedi úı ıesi.

Qyz jaýap qatpady, al soldat bolsa, úı ıesine dúrse qoıa berdi.

Men sıaqty myńdaǵan soldat patsha aǵzamnyń qyzmetinde, sorly basyńmen sen sony bilesiń be? Memleketti ustap turǵan soldat!

— Báse, kez kelgenińdi sileıtip, sabap jatatyny sodan eken ǵoı. Sen odan da ózińniń shyqqan tegiń qandaı, — sonyńdy aıt, — dedi úı ıesi.

Qaıdan ekenim esimde de joq, — dedi soldat dáýdirlep. — Qudaı aqyna umytyp qalyppyn. Bir nárseni ǵana umytpaımyn - meni aıdap bara jatqanda, sheshem buıra taldyń astyńda kúnge qarap shoqynyp jatty. Meniń sheshem syganka sıaqty asqan sulý áıel edi.

— Iá, soq ótirikti, kóńil shirkinge o da bir medeý ǵoı, — dedi úı ıesi. — Jurttan jınaǵan qaıyr-sadaqany qaıda qurtasyń sen osy. Qarnyń toıyp as ishpeısiń. Qyzyńnyń túri anaý shólmekteı bozarǵan, qulaǵynan kún kórinedi.

Onyń ózi bir mylqaý sıaqty, — dedi soldat. — Tek maǵan bola qaıyr suraıdy. Al, jaı ýaqta jumǵan aýzyn ashpaıdy. Katka? — dedi ol daýystap. — Sharap ishesiń be?

Qyz mysyqqa qaraǵan kúıi, basyn shaıqap otyra berdi.

— Áı tyńda! — dedi soldat daýystap, kúrekteı alaqanymen ústeldi qoıyp qalyp. - Meniń sózimdi tyńda, kórmedik! Tarýtın túbindegi shaıqasta meni komandırdiń ózi qushaqtap turyp súıgen! Mine, Egorev aıqyshyn kórip tursyń ba! Ony kórgende jalpaıyp jatyp almaı, ushyp túregelýiń kerek. Bul aıqyshpen men patsha saraıyna suraýsyz kirem, al kúzetshiler bolsa, betimnen qaǵa almaıdy. Kirip baryp, kúzetýshi generalǵa: "Bar, patsha aǵzamǵa aıt, pálensheniń balasy, kári soldat sizden kómek suraı kelip tur de" deımin. Sonda generalyńyz qyńq ete almaıdy. Tek ordenderin syldyratyp, patsha aǵzamǵa habarlaýǵa júre beredi.

— Oıpyrmaı, á! — dedi úı ıesi tańdanǵansyp. — Sóıtip, júre beredi deısiń, á?

— Júrgende qandaı! Mine maǵan ofıser jarty teńge berdi. Katka - qara tory kelgen jas ofıser deıdi. Kez kelgenge jarty teńge bere bermeıdi. Ony kisiniń kisisi ǵana alady, baýyrym. Men Kýtýzovtyń ózin kórgen adammyn. Qolbasshynyń ózin! Jalǵyz kózdi general. Arystandaı kúdireıgen. Atpen quıyndatyp shaba jónelgende tóbesinde jalaý jelbirep, "Ýra" degen daýys jer jaryp, Máskeýden estiletin. "Jigitter, Otan úshin jan pıda! Otan úshin jan pıda!" dep aıqaılaıtyn bizge.

Soldat aýzy-basy kemseńdep, jylap jiberdi. Ol siresip otyrǵan kúıi, keýdesindegi qaraıyp ketken Georgıı aıqyshyn ustap, únsiz egildi.

— Itshilep kún kórgenimiz bolmasa, bárimiz de batyrmyz ǵoı, — dedi otaǵasy kúrsinip. — Odan da sharap ishseıshi, sabazym. Soldat kóńil kóterýi kerek. Ýstav boıynsha.

— Qudaı biledi, durys aıtasyń, — dedi soldat qınala qyryldap, onyń júzi kúreńitip qabara berdi.

Eı, ońbaǵan, kamarınniń mujyǵy!

Óleńine oraı ústel astyńdaǵy aıaǵymen edendi qınala bir teýip qoıdy.

Aýdarǵan Ábilmájin Jumabaev

---