InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: Til – tunyq oıdyń káýsary

Sabaqtyń maqsaty: Tyńdaýshylarǵa Qazaqstan halqynyń tilderi merekesine arnalǵan onkúndik týraly aıtyp, osy oraıda memlekettik tildiń rólin, ana tilimizdiń baılyǵyn molynan ıgertý, tilge degen súıispenshilikke, tildi qurmettep qadirleýge úıretý, tyńdaýshylardyń bilimi men biliktiligi arqyly oı - órisin damytý, ushqyrlyq, oılaý qabiletin shyńdaý, shapshańdyq pen naqtylyqqa beıimdeý, jańa álipbıi boıynsha tapsyrmalarmen jumys jasatý.

Sabaqtyń túri: saıys sabaq

Sabaqtyń ádis - tásilderi: suraq - jaýap, túsindirý, áńgimelesý.

Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıd, úlestirme qaǵazdar, rebýstar, jańa álipbı

Sabaqtyń barysy

1. Uıymdastyrýkezeńi.

Júrgizýshi: Til – adamzat balasyna tán ǵajaıyp qubylys. Adamzat qoǵamynyń aıasynda halyq, ult jáne onyń tili júzdegen, myńdaǵan jyldar boıy qalyptasady. Ár el óz tili arqyly álemdi, dúnıeni, ómirdiń qundy taǵylymdaryn tanıdy da, keleshek urpaqtaryna jetkizedi. Til - halyq tarıhy, til - ulttyq qazyna, til - bizdiń namysymyz, arymyz, baılyǵymyz, barymyz.

Qymbat maǵan ana tilim, bal tilim,
Qymbat maǵan dana tilim, ar tilim.
Aq sútimen birge sińgen boıyma,
Ana tilim ardaq tutar altynym.

Til merekesine baılanysty ótkizgeli otyrǵan «Til – tuıyq oıdyń káýsary» atty saıys sabaǵymyzǵa qosh keldińizder! Saıys sabaǵymyz

5 - kezeńnen turady. Ár kezeń boıynsha saıyskerlerdiń jaýap berýlerine baılanysty 1 - 5 upaılarmen baǵalanady.
Saıysty baǵalaıtyn ádilqazy alqasymen tanystyrý.
1 - kezeń «Adasqan áripter»
2 - kezeń «Báıge» (suraq - jaýap)
3 - kezeń «Taýyp kór»
4 - kezeń «Maqal - mátelder» (orys tiline aýdarý)
  5 - kezeń «Sóz tapqanǵa qolqa joq»

Júrgizýshi:

Betasharyn saıysymyzdyń bastaıyq,
Kórermendi bir serpiltip tastaıyq.
Tanystyrsyn saıyskerler ózderin,
Ónerine dý qol soǵyp qostaıyq.
1 - kezeń: «Adasqan áripter» bul kezeńde qatysýshylarǵa sóılem beriledi, sóılemnen maqal - mátel qurýlary tıis jáne toptyń atyn anyqtaý kerek.

1. Qysdytońt, itl, talny, prikói. (Til – dostyqtyń altyn kópiri)

Toptyń aty «Dostyq»

1. İtl, úrijkı, mese, ıo, úrijkı. (Til júırik emes, oı júırik)

Toptyń aty «Júırik»

Júrgizýshi: Al, endi eki toptyń aty belgili boldy. Ekinshi kezeńge kósheıik.

2 - kezeń «Báıge» bul bólimde saıyskerler logıkalyq suraqtarǵa naqty, ári tez jaýap berýleri tıis. Árbir durys jaýap – 1 upaı. Suraqqa jaýap berý ýaqyty – 1 mınýt

Qoıylatyn suraqtar:

1. Aıgerimniń ákesinde 3 qyz bar: Gúlsaıa, Jansaıa jáne …..?

Aıgerim

1. Astanadan Qaraǵandyǵa jetý úshin 2 saǵat 30 mınýt qajet. Al Qaraǵandydan Astanaǵa qaıtýǵa 150 mınýt kerek. Nege olaı?

150 mınýt = 2 saǵat 30 mın

1. Qaı sóz árdaıym durys bolyp estiledi?

Durys

1. Ol sizge tıesili, biraq adamdar ony sizden jıi qoldanady?

Sizdiń esimińiz

1. Jabyq kózben neni kórýge bolady?

Tústi

1. Taýyq ózin quspyn dep aıta ala ma?

Joq, ol sóıleı almaıdy

1. Jańbyr eki kún qatarynan jaýýy múmkin be?

Joq, óıtkeni olardyń arasynda tún bar.

1. Avtobýs aýylǵa júrip kele jatyr. Ol qarama - qarsy baǵytta kele jatqan 3 avtokólikti kórdi. Aýylǵa neshe kólik bara jatyr?

1

1. Saıabaqtyń ishinde 6 oryndyq tur. Onyń ekeýin boıap qoıdy. Saıabaqta neshe oryndyq qaldy?

6

1. Adamdar bir aıaq jolmen 15 mınýtta jetedi. Al 3 adam bul joldy qansha ýaqytta ótedi?

15

1. Termometr 15 gradýsty kórsetip tur. Dál osyndaı eki termometr neshe gradýsty kórsetedi?

15

1. Jańbyr jaýǵanda kimniń shashy sýlanbaıdy?

Taqyrbas adamnyń

14. Sıyr nege jerge jatady.

Óıtkeni, otyra almaıdy.

Júrgizýshi:

Qýan halqym, kúshine endi «Til zańy»
«Súıinshi» dep aqyn ulyń jyrlady.
El eldigi baǵalanar tilimen,
Sol arqyly qulpyrady gúl baǵy.
  Saıysymyzdyń kelesi bólimi «Taýyp kór» dep atalady.
Mýltımedıalyq taqtadan:

(Til – qylyshtan ótkir)

(El qulaǵy elý)

(Oqý ınemen qudyq qazǵandaı)

(Jeti ret ólshep, bir ret kes)

(Til tas jarmasa da, bas jarady)

(100 teńgeń bolǵansha, 100 dosyń bolsyn)

(Bilim - altyn qazyna) (Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń)

(Mektep – keme, Bilim – teńiz)

Júrgizýshi: 4 - kezeń: «Sóz - máıegi maqal» dep atalady.
Berilgen maqal - máteldiń oryssha balamalaryn tabyńyz.
 1. Joldasy kóptiń - oljasy kóp (Drýzeı mnogo - shıre doroga)
2. Otansyz adam - ormansyz bulbul (Chelovek bez Rodıny, chto soloveı bez lesa)
3. Otan ottan da ystyq (Rodına goráchee ogná)
 4. Óner aldy – qyzyl til (Krasnorechıe – samoe vysokoe ıskýsstvo)
5. El ishi - altyn besik (Rodnaıa zemlá - zolotaıa kolybel)
 6. Aına - aına emes - halyq aına (Narod kak zerkalo)
 7. Kúsh bilimde (Sıla v znanıı)
 8. Aıtylǵan sóz atylǵan oqpen teń (Skazannoe slovo kak vypýshennaıa pýlá)


 

SERGİTÝ SÁTİ «TÚSİN MENİ» OIYNY
Júrgizýshi: Endi biraz tilge baılanysty qyzyqty aqparatqa kóz júgirteıik.

• Álemde 6500 - ge jýyq til bar. Onyń ishinde 2000 tilge quryp ketý qaýpi tónip tur.
• «Ana» («mama») sózi álemniń kóptegen tilinde «M» árpinen bastalady.
• Papýa - Jańa Gvıneıa turǵyndary 700 - ge jýyq tilde sóıleıdi. Bul shamamen álem tilderiniń 15 paıyzyn quraıdy. Al aýyldaǵy adamdarmen aralasý úshin taǵy kóptegen dıalektiler qoldanylady.
• Aǵylshyn tilindegi eń eski sóz – «town».
• Basqa elderge qaraǵanda Azıa men Afrıkada ártúrli til kóp.
• Sýahılı – arab tili, portýgal tili, afrıka tiliniń birigýinen týǵan til.
• Latynnyń «W» árpi alfavıtinde joq.
• Halyqaralyq Esperanto tilin 1887 jyly varshavalyq dáriger L. Zamengof jasaǵan.
• Gavaı álipbıinde tek 12 árip bar.
• Eń kóne álipbılerden ózgermeı saqtalyp kele jatqan árip – O.

Ana tilim - kúshim meniń qýatym,
Jyrym sendik júregimnen týatyn.
  Taýysar ma yrysyńdy, qoryńdy.

Tizerlesip qatar jazsa myń aqyn - dep saıysymyzdyń sońǵy bólimine de kelip jettik.

5 - kezeń «Sóz tapqanǵa qolqa joq» dep atalady. Bul kezeńde eki tapsyrma bolady.

1) Berilgen turaqty sóz tirkesiniń maǵynasyn ashyp, jaýabyn jańa álipbımen jazý.

Tilinen bal tamǵan (sheshen)

Tildi úıiredi — (tátti)

Tis jarmaý – ( aıtpaý)

Barmaǵyn tistedi – (ókindi)
Bas bildirý – (úıretý)
  Bas ızedi – (kelisý)

Kún qurǵatpaı keldi – (keshikpedi)

Taıǵa tańba basqandaı – (anyq)

It ólgen jer – (alys)

Taıaq tastam jer – (jaqyn)

Jerden jeti qoıan tapqandaı – (qýaný)

Tóbe shashy tik turý – (qorqý)

Taýyqqa tary shashqandaı – (az)

Aýzyn ashsa júregi kórinedi – (aqkóńil)

2) Bir mınýt ishinde jańa álipbıde jazylǵan mátindi oqyp shyǵý.

«Dostyq» tobyna

Til — adam janynyń tilmáshi. Tilsiz ult, tilinen aıyrylǵan ult bolyp jasaı almaq emes, ondaı ult qurymaq. Ultynyń ult bolýy úshin birinshi shart — tili bolýy. Ulttyń tili kemı bastaýy ulttyń qurı bastaǵanyn kórsetedi. Ultqa tilinen qymbat nárse bolmasqa tıisti. Bir ulttyń tilinde sol ulttyń jeri, tarıhy, turmys, minezi aınadaı ashyq kórinip turady. Qazaq tilinde qazaqtyń sary saıran dalasy birese jelsiz túndeı tymyq, birese quıyndaı ekpindi tarıhy, sary dalada údere kóshken turmysy, asyqpaıtyn, saspaıtyn sabyrly minezi — bári kórinip tur. Qazaqtyń sary dalasy keń. Tili de baı. Osy kúngi túrik tilderiniń ishinde qazaq tilinen baı, oralymdy, tereń til joq. Túrik tilimen sóıleımiz degen túrik balalary kúnderde bir kún aınalyp qazaq tiline kelmekshi, qazaq tilin qoldanbaqshy. Kúnderde bir kún túrik balalarynyń tili birikse, ol birikken tildiń negizi qazaq tili bolsa, sóz joq, túrik tiliniń keleshek tarıhynda qazaq ulty qadirli oryn almaqshy. Keleshektiń osylaı bolýyna bizdiń ımanymyz berik”.
 Maǵjan Jumabaev

«Júırik» tobyna

Qazaq tili – óziniń dalasyndaı keń pishilgen jaıdary da jalpaq til. Oǵan qysylyp - qymtyrylý, erin ushynan shúldirlep - byldyrlaý múlde jat. Qazaq neni aıtsa da aýyzdy toltyryp aıtady. Qazaq sózi qashanda dalanyń qońyraý jelindeı erkin esip turady. Qazaq tiliniń bıazy maqamy – dombyranyń kúmbir qaqqan sazyndaı. Asqaq áýendiligi shyrqap salar ánindeı. Sheshenderden shyqqan qara sózdiń ózinde óleńge bergisiz kelisim, ishteı úılesken yrǵaq bolady. Sóz ben sóz, dybys pen dybys ózara uıqasyp, jymdasyp jatady. Tyńdaýshysyn birden uıytyp áketetin osy úndestik pen ásem yrǵaq qulaq túbine hrýstaldaı syńǵyrlap, qazaq tilin sulý da sıqyrly etip kórsetedi. Keıde qazaq bolyp týǵanyń úshin jáne álemdegi eń baı, eń sulý tilde sóılegeniń úshin ózińdi baqytty sezinesiń.
 Qabdesh Jumadilov

Júrgizýshi: Mine saıysymyz da óz máresine taıap qaldy. Tereń oıdy aıadaı qalypqa syıǵyzyp, «Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıinin» jınaqtap, saıysymyzdy qorytyndylap6 jeńimpaz topty anyqtaý úshin qazylar alqasyna sóz kezegin beremiz.(Ádilqazy alqalary jeńimpazdy anyqtaıdy, saıysqa qatynasqan toptardy marapattaıdy).

Júrgizýshi: Mine osylaısha «Til – tuıyq oıdyń káýsary» atty saıysymyzda óz máresine de kelip jetti. Til ár ulttyń qaıtalanbas baılyǵy. Til bar jerde ult ta, el de, jer de bolmaq. Tilden artyq qazyna, tilden artyq qasıet joq ekenine kóz jetkizdik.

Qutty bolsyn bárińe,

Tilder kúni - mereke!

Qazaqstan jerinde

Bolsyn birlik, bereke

Kóńil qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa kóp - kóp rahmet!

Aqmola oblysy Býrabaı aýdanynyń mádenıet

jáne tilderdi damytý bóliminiń

«Tilderdi oqytý ortalyǵy» KMM

oqytýshysy Shakarımova Gúlnar Keńesqyzy