InfoHub Logo

Roman

Ekinshi basylym

…Estepohı, kogda seloe pokolenıe okazyvaetsá mejdý dvýmá epohamı, mejdý dvýmá ýkladamı jıznı v takoı stepenı, chto ýtrachıvaet vsákýıý estestvennost vsákýıý preemstvennostv obychaıah, vsákýıý zashıshennostı neporochnost

GERMAN GESSE

Ia predýpredıl tebá, slýchaınost ı otgorodılsá ot vsákogo tvoego taınogo pronıknovenıa. Nı tebe, nı drýgomý kakomý obstoıatelstvý my ne vydadım sebá. No kogda neobhodımostpovedet nas, my, s prezrenıem plúnýv na jızn ı na teh, kto za neı popýstý sepláetsá, ýıdem ız jıznı, v prekrasnoı pesne pobedno vosklısaıa, chto jızn namı horosho projıta.

EPIKÝR

I taraý

Teginde, buryn — Asqat Jaqanulyn bilmeýshi edim. Ekeýmiz qarqaralylyqtar bas qosqan saýyq keshinde, oıyn-tamashada kezdeısoq júzdesip, jaqyn tanystyq, sosyn kópke sheıin bir-birimizdi oraıyn taýyp, keziktire almaı júrdik. Qaryndasym onyń bokspen shuǵyldanatynyn aıtyp, meni odan saıyn qyzyqtyra tústi. Asqat Qaraǵaıly qalashyǵynda qazaq orta mektebin bitirip, sol jyly Almatydaǵy polıtehnıkalyq ınstıtýtqa qujattaryn tapsyrady. Ol jaqsy daıyndyqpen kelip, oqýǵa esh qıyndyqsyz, ońaı túsip ketedi. Biraq, ekeýmizdi tabystyrǵan múldem basqa nárse edi. Áýelde óleń jazyp júrgendikten be, jerlesterim meni bolashaqta úlken aqyn bolady dep oılaıtyn. Alaıda, olardyń úmitteri aqtalǵan joq — poezıany erte tastap kettim, sóıtip, prozaǵa birjolata den qoıdym. Asqat óleńdi jaqsy kóredi eken, qarqaralylyq aqynmen jolyqqysy kelip, dos-jaran arqyly meni kóp izdetipti, biraq, udaıy joly bolmaı júrse kerek. Keıin Asqat bozbalalyq shaq, jastyq dáýrende jazǵan óleń-jyrymdy túgel jattap aldy, al men bolsam — bokspen shyndap aınalysa bastadym.

Bir kúni ekeýmiz Shevchenko men Baıtursynuly kósheleriniń qıylysynda qapylys jolyǵyp qaldyq. Ol meni eń taqaý barǵa ertip apardy. Biz ishke kirgende, qarsy aldymyzdan bardyń jaqtaýy kózge ilikti, ar jaǵynan ydys-aıaq súrtken jas barmen kórindi. Zal sonsha keń emes, ishi qolqany qapqan kók jalqyn tútin. Asqat jyldam basyp, tórgi ústelge jetti de, maǵan jaıǵasatyn bos oryndyqty nusqap, ózi teris aınalyp, barǵa qaraı shuǵyl júrdi. Kórshi ústelde qyz ben jigit jaıma-shýaq shampan iship otyr, tost artynan taqta shokoladtan kerenaý ǵana tisteıdi. Qyz uqypty boıanyp alypty, shashy jelke tusynan qıylyp, kare úlgisine keltirilip qoıylǵan. Ústine kıgeni jibekten tigilgen aq blýzka, onysyn qysqa beldemshesine tyqpalapty. Kógildir, jaınaq leggings de kózdiń jaýyn alady. Asqat qaıtyp kele jatyr. Qolynda konáktyń shólmegi jáne tárelkege tizip, jypyrlatyp qoıǵan qıar men qyzanaq salaty. Ol taıap keldi de, qolyndaǵysyn dastarqanǵa bir-birlep qoıyp jatty.

— Konákpen aralastyratyn birdeńe alaıyn ba? — dedi.

— Qajet emes.

— Onda kishkene shyryn alaıyn.

— Almurt shyryny durys bolar.

— Jaraıdy.

Ol qaıyra ketip qaldy. Kóp uzamaı — bos egiz rúmka, qos bokal shyryn ustap qaıtyp kele jatqan. Kórshi ústeldegi qyz ben jigit shyǵyp ketipti. Ortalanǵan shampan, par fýjer jáne jup temeki tuqyly kózge túsedi. Asqat konáktyń qaqpaǵyn sypyryp, eki rúmkaǵa birdeı mólsherlep, teń quıyp qoıdy. Sosyn júzin kóterip, janarymen maǵan tesildi.

— Birdeńe aıtyp jiber.

— Baqyt úshin.

— Baqyt úshin, ras, ishýge bolady.

— Aldaǵy arman-maqsatymyz úshin.

— Degenmen, jaqsy densaýlyqtan asqan qandaı mu-rat bar.

— Onda, eshqashan aýyryp-syrqamaıyq!

— Ǵumyrymyz uzaq bolsyn.

— Yrys-bereke tileıik!

Biz rúmkalardy soǵystyrdyq. Men túbine sheıin iship saldym. Konák óńeshimdi jyrtyp ótkendeı boldy, sosyn keýdeme quıylyp, tóńiregin qyzdyra bastady. Asqat dámin tatyp kórdi de, rúmkasyn ornyna qoıa saldy. Ol ańǵaryp qalǵanymdy baıqap, kináli adamsha qysyla kúlimsiredi.

— İshpeıtin edim, — dedi ol.

— Kóńil úshin eptep alsa bolmaı ma.

— Bolmaıdy, ózimniń shartym bar edi.

— Qandaı shart?

— Ant.

— Túsindim.

— Jalpy, qansha óleń jazdyń?

— Kóp.

— Beker tastadyń.

— Qazir eshkim óleń oqymaıdy.

— Nege?

— Oqymaıdy.

— Menińshe, poezıa oqyrmany qalyń tárizdi.

— Jyr kitaby jastyq dáýrende jaqsy oqylady, bas quraǵan soń kimge kerek?

— Poezıada shek bar ma, taqyryby máńgilik emes pe?

— Endi, sezimdi turmys bıleıdi.

— Sonda qalaı?

— Ókinishke qaraı, óleń-jyrdyń shegi bar eken.

— Taqyryby taýsyldy ma?

— Joq, shydamy. Buryn aqynǵa taǵdyr kerek bolatyn, qazir — PR.

— Iá, PR aqsha turady.

— Ertede ónerpazdy talant jaryqqa shyǵaratyn, búgin jarnama týdyrady.

— Ókinishti.

— Jarnamasyz kitap satylmaıdy, beınebaıansyz ánshi tanylmaıdy.

— Múmkin, oqyrmannyń da, tyńdarmannyń da ýaqyty ótken shyǵar.

— Baıaǵyda kitap qubylys edi, qazir — taýar.

— Sátsiz taýar.

Ol kúrsindi.

— Merzimdi baspasóz júzin kórgen óleńderińdi túgel oqydym, — dedi ol.

— Ádebıetke obal, qazir oǵan eshkimniń jany ashymaıdy.

— Kim biledi, zaman ózgerýi de múmkin ǵoı.

— Jalpy, kitaptyń bolashaǵy, shynymen, qyl ústinde. Turmysy táýir adam tirshilikten tájirıbe, ómirden taǵdyr, kitaptan tujyrym izdemeıdi.

— Iá, tarıhqa zer salmaıdy.

— Biraq, kitap eshqashan ólmeýi kerek.

— Nege?

— Bilmeımin, menińshe, ólmeýi kerek.

— Qalaı?

— Kitapta ajal bolmaıdy.

Bar ishine siltideı tynyshtyq ornady. Asqat maǵan taǵy toltyryp qoıdy. Men shanyshqymen qyzanaqtyń bireýin túırep aldym da, aýzyma aparyp, aqyryn jeı bastadym.

— Kitaptyń azǵyndaýy múmkin.

— Ol da ólim emes pe? — dep surady Asqat.

— Joq, ol — dert. Daýasy bar, emi tabylǵan, shıpa qonatyn syrqat.

— Qandaı indet?

— Bul keseldiń aty — ermek. Kitap árkimniń ermegine, saýyqtyń tamashasyna aınalyp ketýi ǵajap emes.

— Bárimizdiń meımanamyz asqan eken.

— Búgingi mádenıet — saýyq mádenıeti.

— Iá.

— Meni kór, meni tat, meni súı, dep shaqyryp tu-rady.

Bardyń esigi aıqara ashylyp, tabaldyryqtan náshti kástóm-shalbar kıgen, galstýk taqqan qamyryqty bozbala attady. Ol meni shyramytyp, bizge qaraı samarqaý júrip keldi de, ústelge jetip kidirdi. Túregelip, onymen qushaqtasyp amandastym.

— Seni izdep júrmin, — dedi ol.

Kózderi shúńireıip, óńi qashyp ketipti. Qaltasynan temeki qorabyn shyǵardy. Shetin jyrtyp, bireýin sýyr-

dy, tisine qystyrdy da, qorapty qaıta qaltasyna salyp qoıdy. Sosyn shylymyn tutatty, bir márte soryp, burq etkizip tútin jiberdi. Ekeýmiz tysqa shyqtyq.

— Keıingi kez sharshap júrmin, — dedi qamyryǵa sóılep.

— Júdep ketipsiń.

— Ózimnen sharshadym.

— Nege?

— Qolymnan eshteńe kelmeıdi. Paıda kózdep, olja izdep, sharýanyń jaıyn, istiń kózin bilip, aqsha qosyp kóremin de, aqyrynda — zıan shegip shyǵamyn.

— Dáýleti tosyn artyp, tez baıyǵan eshkim joq.

— Túsim oılap, kiris kútip, bosqa aldanady ekensiń.

— Alaıda, keıbireýdiń dúnıe-múlki molyqty.

— Bilemin. Shyndyq bar ma, aıtshy.

— Ádildik she.

— Ámir, bıliktiń ıesi qazyna-baılyqty urlap, tonap otyr.

— Qylmysqa — jaza, eńbektiń zeıneti joq.

— Qaıdaǵy ismerlik, qaıdaǵy beınetqorlyq.

— Eldiń atynan memleket dáýletin ózine jekeshe-lendiredi.

— Qoryqpaıdy.

— Yrys — qolynda, yryq — ózinde.

— Zady, úkim jarlyq shashqansha, sheshim jaryq kórgenshe oryndalady.

— Ýaqyttyń belgisi — arsyzdyq, zamana kelbeti — kórneý qıanat.

— Iá, obal-saýapty umytty.

— Bilimge júginbeıdi, oıǵa toqtamaıdy.

— İzdenisterimiz rásýa boldy.

— Ómirdiń irgetasy shaıqaldy.

— Kitaptardy qaıtemiz, qanshamasyn oqydyq.

— Ras. Jastyq shaq Tolstoıǵa, Dostoevskııge, Áýezovke jumsaldy.

— Endi biz kimge kerekpiz?

— Bilmeımin.

— Jazyp júrsiń be?

— Iá.

— Men ony tastadym.

— Bárine jeńil qaraý kerek. Ǵumyrda máńgilik esh-teńe joq tárizdi.

— Osylaı búkil ómirimiz zaıa bolady!

— Ár adamnyń ómiri maǵynaly, tek ony taba bilý qajet.

— Bir kúni otyryp, sharap isheıikshi.

— Budan birdeńe ózgeretin bolsa, isheıik.

— Qamarıa ketip qaldy.

— Qudaıdyń basqasyn buıyrtqany da.

— Men ony qatty jaqsy kórýshi edim, qalaı umyta alamyn.

— Umytasyń.

— Ózimizdi aldap júrgenimizdi uqsaq qoı.

— Ózgeshe isteı almaımyz.

— Ýaqytyńdy alǵanyma renjime. Maǵan bireýmen sóılesý kerek boldy.

— Eshteńe etpeıdi.

— Dosyń ba?

— Dosym.

— Seni “Esik” meıramhanasyna ertip keteıin dep edim.

— Keıin bir jóni bolar.

— Sen tek renjime.

— Ýaıym-qaıǵydan kim qutylypty.

— Renjimeısiń ǵoı.

Ol qolymdy qysyp, ári aınalyp ketti de, jolǵa shyǵyp, ony kútip turǵan jeńil mashınaǵa baryp mindi. “Jıgýlı” markaly avtomobıl bardyń jazǵy alańynan uzaı berip, kóz ushynda joǵaldy. Men barǵa endim. Dastarqanǵa kelip, jaıǵasyp jatqanymda:

— Birdeńe bolǵan ba? — dep surady Asqat.

— Jaı.

— Birdeńe bolǵan shyǵar desem.

— Joly baılanyp... Beıshara qaıtsin.

— Esimi qalaı?

— Qanat Nurbekuly.

— Kisi ólgendeı, nege sonshama qaraly?

— Sharýasynyń beıneti asyp ketti.

Asqat rúmkasyn alyp, tilek aıtýǵa ońtaılandy. Bar ishine aǵylshyn tilinde, Witney Houston oryn-daýyndaǵy, sulý órnekti “I Am Every Woman” áni shalqyp, syzylyp kestelenip tógildi. Quıqyljyp, kıip-jaryp, birte-birte joǵary kóterilgen áýez aqyrynda sharyqtap bıikke jetti de, tamyljyp qalyqtap turyp aldy. Áýelep turyp, qaıyra úzilip ketti de, quıylyp tómen sorǵalap, ásem daýys qulaqqa jaǵymdy estildi.

— Densaýlyq úshin, — dedi Asqat.

Tóńkerip tastaǵanymda, konák kókiregimdi jylyta jóneldi. Alkogól kókiregimdi qyzdyryp baryp toqtady, sońy boıyma sińip, túısiksiz joǵalyp ketti. Sodan keıin ekeýmiz Witney Houston áýenin tyńdaǵan qalpy tabaldyryqqa baryp ilindik te, syrtqa shyqtyq. Ymyrt úıirilip, kóshe kúńgirt tarta bastapty. Jol beldeýine taqaǵanda, aldymyzdy shoıyn dóńgelekterin súıretip tramvaı kesip ótti. Jasyl tús janǵan zamatta oń qaptalyna jaıbaraqat burylyp, jeli arqan boıy uzap bardy da, aıaldamaǵa jetip, qatarlasa berip, tejeýishin qosty. Asqat ekeýmiz qıylysta irkilip kóp turdyq. Ol qolyn qaltasynan shyǵaryp, maǵan usyndy. Biz qol alystyq.

— Qaıtasyń ba? — dedi ol alaqanymdy qysqan kúıi.

— Iá.

— Áli kezdesemiz ǵoı.

— Árıne.

— Meniń kóp bilgim keledi.

— Biraq, odan paıda bar ma?

— Nege?

— Keıde osynyń bári ıt áýre sıaqty kórinedi.

— Bos mashaqat deısiń be?

— Iá, beker eńbek tárizdi.

— Páli, ne boldy?

— Eshteńe.

— Ne boldy?

— Jaı, ánsheıin.

— Ánsheıin emes.

— Nesine shabylyp júrmiz degen oı ıekteıdi, bári-bir, eshkim kitap oqymaıdy.

— Qıanat aıtpa.

— Ádebıet te, oqyrman da joq.

— Joq?

— Bári tegis jalǵan. Keıde osy eske túskende jaza almaı qalamyn.

— Renishten shyqqan sózder aqıqat bola almaıdy.

— Sonda, kúıinemin. Kúnderdiń kúninde qolyma qalam alǵanyma opynamyn.

— Ádebıet qajet qoı.

— Bilmeımin.

— Qajet, qajet. Menińshe, qajet.

— Múmkin, qajet te shyǵar.

— Kitap oqyǵanyńa ma, álde jazǵanyńa ma, qaısysyna opyq jeısiń?

— Ábigerge túskenime, álekti bastaǵanyma ókinemin.

— Beker qamyqpa.

— Ras, júdep qaıtemin.

— Upynba, Danaı.

— Biraq, men odan qol úze almaımyn.

— Qaıtip?

— Desek te, kóp eńbek sińirip qoıdym, beınetim esh bolyp ketpeýin oılaımyn.

— Eger ádebıet joǵalyp ketse, kitaptyń ornyn ne basady?

— Kıno óneri.

— Ol múldem basqa álem emes pe.

— Shyn. Kıno adamnyń ishki dúnıesin kórsete almaıdy.

— Jıi ýaıymdaǵan durys emes.

— Múmkin, bári ózgeretin shyǵar.

— Álbette.

Ol ári buryldy. Men solǵa qaraı júrip, joldy kóldeneń jaryp, Baıtursynuly kóshesiniń boıyna shyqtym. Avtomobılder túngi shamdaryn jaǵyp alypty. Qurmanǵazyǵa aıaq basqanymda, Almaty ártúrli shamdardyń burqaq tasqynyna aınaldy. Qurmanǵazyny qıyp, qaıtadan trotýarǵa túskenimde, qasymnan, taıaq tastam jerden toǵyzynshy baǵyttaǵy troleıbýs jyljyp uzap bara jatty.

Kitaptyń jer betinen joıylýy múmkin emes. Ha-ýyz salynǵan úıdiń irgesinen baıaý ilbip ótip bara jattym. Uly jaratylysty pendeniń túsinik aýmaǵynda táptishtep bergen Qurannyń izim-qaıym joǵalýy sanaǵa sıa ma eken. Injildi ekinshi mártebe qaıtalap kim jaza alady. Oń qanatymda Deneshynyqtyrý ınstıtýtynyń kesheni qalyp barady. Qarsy aldymnan Abaı dańǵyly kórindi. Sary sham qapylys sóngende, avtomobılder tolqynyn keship, dańǵyldyń arǵy jıegine jettim, aıaldamaǵa deıin únsiz, samarqaý aıańdap keldim. Jópeldemede, elý toǵyzynshy baǵyttaǵy avtobýs aýyr qozǵalyp, ońdy-soldy teńselip keldi de, esikterin shalqasynan ashyp kep jiberdi. Kitaptyń jer betinen joıylýy múmkin emes. Avtomobılderdiń sapasy jaqsarǵan saıyn júrgizýshilerdiń kisiligi artyp ketken joq.

Álde, adam balasy kitaptardyń ekitalaı taǵdyrynan almaǵaıyp óz beınesin kóre me deımin. Biraq, qasıetti luǵattar jaıly ne topshylaı alamyz. Ár adam qalaı týǵanyn bilmeıdi, esinde joq, keleshekte qaıtip dúnıeden qaıtaryn túsinbeıdi, ólip kórgen emes. Ómirdiń bastalǵanynan tegis beıhabar, ólimniń qashan kelerin aıtýǵa bári de dármensiz.

Biraq, kitaptyń jer betinen joıylýy múmkin emes. Báribir, adamzat kitapqa zar, kitap qashanda kisige jup, qos uǵym — eki dúnıede bir-birinen ajyramas par, kindiktes egiz, ekeýara baǵynyshty — jaratylys. Kitaptyń qadirine jete almadyq, syı-qurmetten aıyrsaq ta, ol qasıetin saqtap qaldy. Nur tógedi, aqyl shashady, qýanyshqa bóleıdi. Alaıda, boıyna daryǵan qutty jurttyń kóbi bilmeıdi, kitaptyń kóńilin bilý úshin — ony talmaı oqý qajet.

Kitap ta Qudiret sıaqty, ózine táýeldi, basqadan derbes. Bar, bireý jáne sheksiz. Biraq, árıne, Táńirdiń Ózi emes.

Aıaldamada toqsan jetinshi baǵyttaǵy avtobýs paıda boldy. Men salonǵa kóterilip, túkpirge baryp, terezeden — qaraýytqan bıik taýlarǵa, jumbaqqa toly juldyzdy aspanǵa — kóz jiberdim.

II taraý

Biz úıden shyqqanda, jańbyr bastalǵan bolatyn. Asqat, Qýanysh, Nurǵalı tórteýmiz Qabanbaı batyr kóshesimen ilbip, “Dınamo” sport ortalyǵyna keldik. Boksshylar zalyna kirgenimizde, rıngte Nurlan Qalybaev boı qyzdyryp júrdi. Onyń qarsylasy qorǵanyp qana úlgeredi. Nurlan tik umtylǵan qarsy soqqy kele jatqanda, súńgip ketip, oń qaptalyna shyǵa beredi de, qysqa hýkty jeńil tastaı salady. Odan keıin birneshe márte artqa shegine berip, sol qolymen tumsyqtan súıkep ótti. Biz rıngtiń dál irgesinen baqylap turdyq. Qarsylasy oń qaptalynan urmaqshy bop, oń qolymen hýk jasaǵanda, Nurlan sol qanatyna jyljyp ketti de, oń qolymen kókirekten qoıyp jiberip, sol qolymen qulaq-shekeden salyp qaldy. Álgi boksshynyń qoldary salbyrap, tizesi búgile berdi.

Rıngte kishkene úzilis bolyp, úsh-tórt mınýttan soń, Taılan Topaev kerýli arqandy kóterip, ortaǵa bılep shyqty. Oǵan qarsy buryshta ekinshi boksshy bylǵary qolǵaptaryn tóreshige teksertip turdy. Boksshylar teń ortaǵa kelip, sálemdesti de, keıin qaraı sheginip ketip, árkim óz bıleý mánerine kóshti. Taılannyń sol qoly qorǵanysty buzyp, keýdeni soqty, ile-shala jyldam joǵarylap ketti de, qulaq-shekeden ádemi súzip ótti. Taılan qaıtyp bara jatyp, tik soqqyny baǵyttady. Shabýyldy tamamdaǵan oń qoly kedergisiz júıtkip tumsyqtan tıdi. Qazylar urysty dereý toqtatqan edi. Baısaldy tóreshi saýsaqtaryn búgip, jetige deıin sanady da, boksty jalǵastyrýǵa ulyqsat etip, qolyn sermedi. Taılan eki aıaǵyna kezek salmaq túsirip, ádemi teńselip bılep turǵan. Ol bılegen qalpy sol aıaǵyn alǵa tastady, ilgeri tastalǵan aıaǵynyń qozǵalysyna úılese, sol qoly shuǵyl kókirekten qatty soǵyp, keıin qaıta bere, lezde bıiktep ketti de, jaq súıekten baryp perdi. Ózi sheginip bara jatyp, oń qolymen ıek astynan qaǵyp qalyp, aperkot jasady da, qarsylasynan alystap ketti. Maǵan Taılan udaıy oń jaq qyrymen kórinip júrdi. Biz rıngke taıaý turǵandyqtan, onyń árbir soqqysyna daıarlanýyn, kózdegen nysanasyna dóp tıgen judyryqtyń salmaǵyn jaqsy baıqaı aldyq. Gong soǵylyp, oıynnyń tamamdalǵanyn pash etti de, tóreshi boksshylardy eki buryshqa jiberdi. Taılan kerýli arqanǵa taqaǵanda, zaldan bir beıtanys adam ornynan kóterildi. Boksshy qolyn beri shyǵarýy muń eken, jańaǵy kisi jyldamdata bylǵary qolǵaptardyń baýlaryn aǵyta bastady. Ol eki qolǵapty sheship, ózine alyp qaldy da, Taılan rıngpen júrip ótip, ekinshi shetinen zalǵa tústi. Odan keıin biz ony kóre almadyq.

— Ony taýyp alaıyn, — dedi Asqat.

— Biz onda Eleýsizdi alyp, úı jaqqa bara beremiz, — dedim men.

— Ol kim? — dep surady Qýanysh.

— Danaıdyń inishegi, bokstan sport sheberi, — dedi Asqat.

— Onyń bolashaǵy zor.

— Danaı durys aıtady, — dep sózge aralasty Nur-ǵalı. — Eleýsiz áli on jetige tolǵan joq.

Asqat jartylaı ashyq esiktiń tabaldyryǵynan attap, ári ketti de, qalǵanymyz kóshege shyqtyq. Shyǵa-beriste Eleýsiz Qydyralın kútip turǵan. Biz ony ertip alyp, Qabanbaı batyr kóshesimen “Selınnyı” kınoteatryna qaraı bet túzedik. Jańbyr sirkireı jaýyp, asfált joldyń ústi jyljı aǵyp jatqan jylǵalarǵa aınalypty.

— Qansha bolasyń? — dep saýal qoıdym men.

— Bilmeımin, — dedi Eleýsiz.

— Qaraǵandy jylyndy ma?

— Jylyndy.

— Azıalyq baıqaýǵa tyńǵylyqty daıyndalý qa-jet.

— Bilemin.

— Abaı qalasynan kelgen jigitti sen utyp alasyń.

— Bári solaı aıtady.

— Sen oǵan senetin bol.

— Buny da bilemin.

— Meniń roman jazǵym kelip júr. Roman boks ha-qynda da, rep zamany týraly da, ózimiz jaıly da bolmaıdy. Biraq, sonyń ishine bári túgel enetin shyǵar.

— Jeńip alatyn sıaqtymyn.

— Men bolǵan jaıdy ǵana jazýǵa talpynamyn.

— Qazaqsha ma?

— Iá, roman qazaqsha bolady.

— Sen oryssha da jazasyń ǵoı.

— Jazamyn.

— Eń kúshti jazýshy kim?

— Dál qazirgi me?

— Iá.

— Maǵan jazý tásili turǵysynan Alen Rob-Grııe unaıdy.

— Taǵy kim bar?

— Gabrıel Garsıa Markes, Jan-Marı Gústav Lek-lezıo, Mılorad Pavıch.

— Qazaqtardan she?

— Beıimbet Maılın, Maǵjan Jumabaev, Muqtar Áýezov.

— Zamandastarymyzdan kimdi atar ediń?

— Muqtar Maǵaýın, Ábish Kekilbaev, Asqar Súleımenov, Tynymbaı Nurmaǵanbetovti. Bokstan Maık Taıson myqty.

— Biraq, ol Muhammed Álı emes qoı.

— Iá.

— Desek te, Maık Taıson — uly boksshy!

— Qaıtalanbas sportshy, qaıratker tulǵa.

Eleýsiz ekeýmiz el sońynda qalyp qoıǵan edik. Jurtpen qatarlasý úshin júrisimizdi údete tústik. Jańbyr sebezgileı jaýyp turdy. “Selınnyı” kınoteatryna jetkenimizde, boz jaýyn oqys qalyń nóserge ulasqandyqtan — júgire basýǵa týra kelgen. Kınoteatrdy sol jaǵynan aınala berip, kishigirim toǵaıǵa tap bolǵan bizder — ony qaq ortasynan jaryp, kesip óttik. Baıtursynuly kóshesiniń qarsy qabaǵyna shyǵyp, asyǵys kúıde, soltústikke qapylys buryldyq.

Asqat osy úsh qabatty úıdiń bir bólmesinde turyp jatqan. Biz bosaǵadan kóringenimizde, tórde Taılan Topaev áńgime shertip otyr eken. Úıge aldymen kirgen men oǵan taqap baryp sálem berdim.

— Taılan, — dedi Asqat, — Helsınkı qalasynda ótkizilýge tıis álem báıgesine Almatydan attanýǵa kelipti.

— Danaı Baıqýanysh.

— Danaı boksty jaqsy kóredi.

— Boks — ǵajap qubylys.

— Qazir birinshi qabatqa túsip, sonda aıaqty keń tas-tarmyz.

— Aseke, sharap keltirtip áýre bolmańdar.

— Qymyz aldyrǵanbyz, — dedi Asqat.

Taılan kereýetke shyntaqtaı qısaıypty. Ústine boıaýy qanyq bylǵary kúrteshe kıip, butyna kógildir reń sport shalbaryn tartqan. Shashy juqalanyp, uqypty qysqartylǵan, kózderi sál qysyńqy, óńi qara tory jigit eken. Eki ıyǵyna eki kisi mingendeı keń — qaqpaq jaýyryndy.

Bólmede elektr shamy janyp turdy. Sálden soń, Asqat Taılanmen qatar tize búkti de, men bolsam, qarsy tósekke, Eleýsizdiń qasyna jaıǵastym. Asqat ornynan kóterildi de, qolyn sozyp, balkon esiginiń tutqasyn ustady. Beri julqyp edi, esik syqyrlaı ashylyp, sýyq taza aýa lap berip bólmege quıyldy. Ol qaıyra Taılannyń irgesinen oryn tepti.

— Barselona olımpıadasynda ne boldy?

— Baǵymnyń janbaǵany da, Aseke.

— Shyn.

— Keıin sol záńgi qalǵanyn tegis utyp alypty deıdi.

— Á degende sonymen kezdeskeniń júldeniń saǵan buıyrmaýyna kóringen ǵoı.

— Ókinishti.

— Osydan soń, sen boksty tastap ketetin shyǵarsyń dep oıladyq.

— Eger bul joly álem jeńimpazy atansam, boksty, shynymen, tastap ketemin.

— Boks densaýlyqtyń túbine jetedi.

— Mı jasýshalaryn zaqymdaıdy. Jattyqtyrýshy-larǵa jeńisten basqa eshteńe qajet emes, qashanda áli de baǵyńdy synap kór dep aıta beredi. Eger densaýlyǵymdy qurtyp alsam, men eshkimge kerek bolmaı qalamyn.

— Ras.

— Sonda búkil ǵumyrym basqanyń alaqanyna telmi-rýmen ótpeı me.

— Erteń ótkiziletin jarys alańdatpaı ma?

— Alańdatpaıdy.

— Rıngke shyǵar aldynda qobaljıtynyń bar emes pe.

— Maǵan báribir.

— Álem deńgeıi she?

— Ol da. Eger maǵan jattyqtyrýshym Helsınkı-ge barmaısyń deıtin bolsa, men qazir-aq sómkeme qolǵaptarymdy salyp alyp, Qaraǵandyǵa esh ókinishsiz qaıtyp keter edim.

Tabaldyryqtan Spandıar attady da, meniń qasyma kelip jaıǵasty. Siltideı tynǵan tynyshtyq ornap, syrttan sebelep jaýǵan jańbyrdyń shýyly qulaǵymyzǵa jetti.

— Et daıyn ba? — dep surady Asqat.

— Daıyn.

— Taılan, astyńǵy qabatqa túsip, qystan qalǵan soǵym etinen aýyz tıip, bıylǵy qymyzben shól basaıyq.

Ol únsiz túregeldi de, sholaq kúrteshesin jóndep, bosaǵa jaqqa qaraı mańdaıyn túzedi. Jańbyr shýyly ashyq qalǵan balkon esiginen ótip bizge anyq estilip jatty. Taılan krosovkasyna aıaǵyn suǵyp, tómen ıilip, baýyn kúshtep tartty da, kúrmep baılaı bastady. Baılap bolǵan soń, basyn kóterip, eńsesin tiktedi, sosyn dálizge shyǵyp — bizdi kútti. Men salamandra tópilıimdi kıip, bosaǵadan uzap, Taılannan ári baryp turdym.

Biz baspaldaqpen túgel baıaý qozǵalyp, tómen túse bastadyq. Sementten quıylǵan kir baspaldaqtarda, udaıy temeki tuqyldary men qaǵaz qaldyqtary shashylyp jatatyn. Spandıardyń bólmesine kirgenimizde, mol dastarqan ústinen tústik. Asyqpaı et jedik — qaýqyldasyp áńgime-dúken quryp uzaq otyrdyq — salqyn qymyzdan ishtik. Sosyn Taılan qaıtýǵa ruqsat surap, ǵafý ótindi. Biz ony kólikke sheıin shyǵaryp salmaqshy boldyq.

Syrtta ony “Jıgýlı” markaly jeńil mashına tosyp turǵan. Jaýyn astynda qalmas úshin qapyl qoshtasqan ol júgirip baryp avtomobıldiń arǵy qaptalyndaǵy esikten ishke enip ketti. Birinshi jyldamdyqqa qosylǵan mashına baıaý qozǵala bergen.

— Ol — sheber boksshy, — dedi Asqat.

Men basymdy shulǵydym.

— Qaıtaıyn, — dedim.

— Qonbadyń ba?

— Maǵan úıge qaıtý kerek.

— Áli de shaı ishetin edik qoı.

— Búgin bólmede eshkim joq, az bolsa da, birdeńe jazyp kóreıin dep edim.

— Eleýsiz she?

— Maǵan barasyń ba?

— Baraıyn.

Eleýsiz beri attaǵanda, men qolshatyrdy jazyp, ústimizdi qalqaladym.

— Qashan soǵasyń?

— Bilmeımin.

— Múmkin, biz de baryp qalatyn shyǵarmyz.

— Kelińder.

— Senbige kelisip qoıdym. Ádemi qyzdar.

— Kóńilsizdik ıektese, ózim de kelip qaıtarmyn.

— Kindigiń ystyqqa tısin, — dedi Asqat Jaqanuly.

Biz qol bulǵastyq ta, ilgeri basyp, artymyzǵa burylmastan Baıtursynuly kóshesiniń boıyna tústik. Jol ústinde avtomobıl aǵyzyp kele jatqan. Eleýsiz toqtatyp edi, shopyr ońaı kelisip, ol aldyna mindi de, men artqy esigine bet aldym. Asfált jolmen quıǵyta jónelgen mashına qonaqúıge lezde jetkizdi, Júrgizýshige aqysyn tóledim de, esikti ıterip, tysqa shyqtym.

Sál bógelgen shopyr aqshany muqıat sanady da, gúr etkizip motorǵa ot berdi. Biz qonaqúıdiń ishine kirip, dálizben shamaly júrip bardyq ta, joǵary kóterilgen baspaldaqqa aıaq bastyq. Úshinshi qabatqa deıin únsiz keldik. Shalbarymnyń qaltasyna qolymdy salyp, kilt alyp shyqtym da, qulypty uńǵysyna tyǵyp, eki burap ashtym. Bólme ishi alakóleńke bolyp turdy.

— Aıyryp-qosqysh qaı mańda? — dedi Eleýsiz.

— Shamdy ózim jaǵamyn. Qazir.

Ekeýmiz bólmege kirip, tópilıimizdi sheship, tórge shyqtyq. Eleýsiz oń jaq qabyrǵanyń irgesindegi tósekke qulaı ketip, aýdarylyp shalqasynan jatty. Terezege jaqyndaǵan men erneýine shyntaǵymdy tirep, tysqa kóz jiberdim. Qapelimde shyny betinde tamshy paıda boldy. İlinip, kibirtikteı berip, shalynyp ketti. Yldılap júzip, shuǵyl tómen aqty, syrǵanap baryp jıek aǵashqa soǵyldy. Sodan keıin, jaryq taqtaıdyń jińishke syzatyna túsip, boılaı sińip, kóz ushynan joǵaldy. Qaıyra ekinshisi ushyp kele jatqan. O da dirildep kóp tura alǵan joq. Synyq boıaýdyń tilim-tilim jaryqshaqtaryna tezdetip, shapshań quıylady.

Toqajyratqyshty qosaıyn degen oımen keıin burylsam, Eleýsiz uıyqtap qalypty. Men qarsy qoıylǵan kereýetke tize búktim de, betimdi sıpadym. Jańbyr sybdyry aqyryn estilip jatyr. Boksta jıyrma jasyna deıin belgili bir nátıjege jetpese, Eleýsiz ómir boıy sol deńgeıinde ǵana qalady. Múmkin, bylǵary qolǵapty múldem tastap ketetin shyǵar. Iaǵnı, búkil ǵumyry zaıa bolady degen sóz. Álde boks ta, ádebıet te adamnyń ózi úshin ǵana qajet dúnıeler me eken.

Óz baqytyńdy basqanyń tirshiliginen izdeýge bolmaıdy. Men kishkene qısaıyp almaqshy bolyp, kózimdi jumdym, biraq kirpikterim aıqaspaı qoıdy da, kókeıime ár nárse orala berdi. Aýzymnan kermek dám bilindi. Jańbyr shýyly qatty estilip ketkenge elegizip, basymdy kóterip, terezeden surǵylt tartqan úılerge qaradym. Kóshede aq jaýyn alańsyz tógip jatty. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy.

III taraý

Eleýsiz ekeýmiz “Juldyz” kafesiniń mańynan túsip qaldyq. Men jol bastap, ishke áýeli kirdim, tórge taman ozyp, túkpirde turǵan ońasha ústeldi tańdap aldym. Keshikpeı, tóbesine aq jibekten bıik taqıa qondyrǵan súıkimdi daıashy bizge qaraı tolyqsyp júrip kele jatqan. Biz eki lúlá-kebab, sańyraýqulaq pen tuzdalǵan kapýsta aralasqan salat, eki bokal ananas shyrynyn jáne shotland vıskıin suradyq. Ótinishimizdi qaǵazǵa jazyp alǵan daıashy dastarqannan qapylys — tez alystady. Ol appaq sazandaı sandaryn sholaq etekten jarqyrata, jartylaı ashyp kórsetip, jyldam basyp uzap barady. Sálden keıin bir esikke basyn suǵyp, bizge kórinbeı ketken.

— Topaev osynda eken, — dedi Eleýsiz.

Men ol meńzegen jaqqa moıyn buryp edim, eki qyz ben bir jigittiń ortasynda jaıma-shýaq áńgime-dúken qurǵan Taılan Topaevty kórdim. Ataqty boksshy sol qanatymyzdan, úsh ústelden keıin jaıǵasypty. Eki jaǵyna eki boıjetkendi otyrǵyzyp alǵan ol júzin biz jaqqa qaratypty. Kenet Eleýsizdi kózi shalyp qalyp, qolyn joǵary kóterdi. Ústine keshegi boıaýy qanyq, ózine jaqsy jarasqan bylǵary kúrteshesin kıgen, aq kóılegine Per Karden qara galstýgyn taǵyp alypty. Salıqaly, baısaldy qalpynda ol keshegiden góri symbatty kórindi. Áńgime shertip otyryp bizdi taǵy baıqap qalyp, daǵdysynsha jyly kúlimsiredi. Qyzdarynyń bireýi jalbyr, sary shashty orys, kıgeni kapron tektes juqaltań qara kóılek. Ekinshisi orta boıly qara tory qazaq qyzy, aq blýzkamen shyraıy ashyla túsken, shashy kare úlgisimen yqshamdalyp qıylyp tastalǵan.

Manaǵy daıashy bizdi qaıyra nysanaǵa alyp, júrip kele jatty. Júrisinen sholaq etegi oqys kóterilip, jumyr bóksesin jalańashtap jiberedi. Taıap kelip, bıik ustaǵan tabaǵyn dastarqanǵa qoıyp, tárelkelerdi bir-birlep túsirýge kiristi. Jaıǵastyryp bitken soń, tabaǵyn qolyna ala berip, teris aınaldy, sosyn naıqala basyp, ári júrip ketti. Biz sońynan qyzyǵyp qarap otyrdyq.

Men vıskıdiń shólmegin alyp, qaqpaǵyn sypyryp tastadym. Eki fýjerge teń bólip, mólsherlep toltyryp qoıdym. Qashyq turǵan kóp ústeldiń birinen túregelip kele jatyp bir bozbala maǵan buryldy da, ezýine kúlki jınady. Olardyń ústelin qaýqyldasqan segiz kisi jamyraı qorshap otyr. Turǵan adam kógildir reń sport kástóminde edi, eńsegeı deneli, boıy syryqtaı uzyn, kókiregi kórikteı iri, qaqpaq jaýyryndy, keń ıyqty, sary óńdi jigit bolatyn. Ol beri qaraı júrgende ǵana, men ony bir-aq tanydym. Qasyma daýryǵyp, qýanyp jetken qalpy aıqara qushaqtady, dabyrlap sóılep arqamnan qaqty.

— Joǵalyp kettiń ǵoı, — dedi ol.

— Boksshylarmen júrip qaldym.

— Keshe biz jelókpe aýqatty topty kóp aqshaǵa qa-ryzdar ettik.

— Urdyńdar ma?

— Joq.

— Aıypty ma edi?

— Bizdiń jigitterge “Merýert” kafesinde bireýler tıise beripti.

— Sen be qaryzdar etken?

— Iá.

— Qazir ne istep jatyrsyńdar?

— Bir dáýdiń pıstoletin joǵaltyp aldym.

— Aqshasyn tóle deı me?

— Keshe keýdemsoqtap eki-úsh sarbazymen kelipti, men aptyqtaryn basyp, jigerin qum qylyp, qur qol qaıtaryp jiberdim.

— Omyraýlatyp qaıta kelip júrmesin.

— Bir kúni óltirip ketemin deıdi, mańdaıyn jaryp, tanaýyn buzyp, meni qorqytý múmkin emes ekenin túsindirdim.

— Olar she?

— Ózderi qorqyp ketti.

— Vıskı ishesiń be?

— Kishkene quıyp berýińe bolady.

Óz fýjerimdi aldyna ysyryp qoıdym. Maqsut lezde tóńkerip saldy. Shanyshqyǵa qol júgirtip, sańyraýqulaqtyń jarty qalpaqshasyn túırep aldy da, aýzyna salyp, jeı bastady. Ózime eptep toltyryp, Eleýsiz ekeýmiz shynylardy eppen bir-birine tıgizdik te, jutyp jiberdik. Vıskı óńeshimdi tilip baryp, keýdeme jetti.

— Bizge baraıyq, — dedi Maqsut.

— Jaraıdy.

Ornymyzdan japyryla turǵan úsheýmiz úzdik-sozdyq tizbektelip, uzyna jaıylǵan dastarqanǵa betimizdi túzedik. Bizge tez eki oryndyq taýyp berdi de, orys sharabynan shúpildetip qoıdy. Qarsy tize búkken bádendi qyzdyń maǵan tesile qaraǵanyn ańǵardym. Tabaqtaǵy qýyrdaqtan alyp jedim. Júzimdi joǵary kótersem, álgi bádendi qyz áli kóz almaı qarap otyr eken. Ol sypaıy kúlimsiredi.

— Sizdi bir jerden kórdim.

— Esimde joq.

— Maqsuttyń tanysy bolasyz ba?

— Iá.

— Ol — jigittiń tóresi.

— Bilemin.

— Keshe ol kóshede kele jatyp, eki adamdy kezek soǵyp, asqan jyldamdyqpen ekeýin de baýdaı túsirdi.

— Qos beıbaqty da qulatty ma?

— Iá, bir-birlep jerge top etkizdi.

— Beker tıisipti.

— Biz onyń soqqysyn synadyq.

— Qalaı eken?

— Maqsut kez-kelgen esersoqty bir uryp, etpetinen de, shalqasynan da sulata salady.

— Kisiligi dúleı kúshinen bıik edi. Qıanatqa qalaı qıdyńyzdar?

— Ol — jigittiń tóresi.

— Ony bári biledi.

Áýege aǵylshyn tilindegi baıaý áýen tarady. Áýez birte-birte kúsheıe tústi de, sharyqtaý bıigine jetip, qalyqtap turyp aldy. Bul Djordj Maıkldyń barlyq hıt-báıgede alǵashqy oryndardy ıelenip júrgen kúrdeli sazy edi.

— Bıleımiz be?

— Iá.

— Tura berýime bola ma?

— Bolady.

— Siz kóriktisiz.

— Raqmet.

Ol túregelip, ári ótti de, bı alańyna taman baryp turdy. Men qasyna taıap, ony belinen qapsyrdym.

— Esimińiz qalaı?

— Ǵanıpa.

— Danaı.

— Nyspyńyz neni bildiredi?

— Bilmeımin. Áıteýir — Danaı. Bıleýdi jaqsy kó-resiz be?

— Unatamyn.

— Bıdiń sońy ádette qaıda aparady?

— Ár nársege. Keıde qıyrǵa uzatady, keıde saıǵa qulatady.

— Qazir she?

— Qazir me? Jyrany kórip turmyn.

— Endi bılemeımiz be?

— Nege?

— Jyrada qaltarys, jyqpyl kóp bolady, qaýipti emes pe?

— Oıly-qyrly, uńǵyl-shuńǵyl...

— Dál solaı, qalyń jynysty, butaly, jarlaýytty jer. Barymtashy qaptaıdy. Ury-qary úıirsektep júredi.

— Qorqynyshty.

— Bytqyl-bytqylda aýyq-aýyq áýpildek áýpildep, oqta-tekte beımaza bódene bytpyldyqtap, aıdyn shalqar kólde qus shýlap, sosyn?

— Kenet án úzilip, ózen-sýdy úreı basty.

— Qyz bala qashyp keledi.

— Joq. Qyz bala jyradan syqylyqtap qashyp shyqty.

— Iaǵnı, batyrmyz.

— Iá!

— Búgin kórer tańdy kózben atyraıyq. Birge.

— Qydyryp pa?

— Qydyryp ta.

— Túndeletip?

— Iá, tún qatyp.

— Sosyn, túndiktep japqan aspan etegine bozamyq-tanyp syzat túskende, túnemelden qaıtyp...

— Qylań bergen shaqta.

— Bozaryp.

— Qulanıektenip.

— Eleń-alańda.

— Iaǵnı, tań sáride.

— Syzdy baıqap.

— Túrilgende.

— Ne?

— Qarańǵylyq seıilgende deımin.

— Anyq.

— Aıdan anyq.

— Beseneden belgili?

— Ámbege aıan.

— Biraq, áli kún batqan joq qoı.

— Barshaǵa málim.

— Álemge áıgili.

— Kópke tanys.

— Jarıa.

— Taǵy ras.

— Ýaqyt talaby.

— Kún jamyrap, jarqyrap atqan tań — sam jamyrap, toqyrap batqan kúnge ákeledi.

— Aqıqat.

— Daýsyz.

— Shyn.

Oıda-joqta ókshesin kóterip, ernimnen qumarlana ópti. Ne derimdi bilmeı, múdirip, kenet jaýaptan tosylyp qaldym. Tosyn qylyq júrek qylyn shertken ásem kúıimizdi aýdaryp-tóńkerip ketkendeı kórindi. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy. Ol dastarqanǵa qabaǵy túsip, júzi synyp, júnjip, qulazyp, aqyryn basyp keldi. Qapylys tobylǵy kózin tunjyrata qarady. Qasyma Maqsut taıady.

— Onymen bıleýshi bolma, — dedi.

— Jaraıdy.

— Budan da sulýyn taýyp beremin.

— Qajeti joq.

— Aıdana ne bitirip júr?

— Ýnıversıtette, stýdent.

— Nurlybek Asqaruly aıyrylmaýy kerek, keıin ondaı kórikti áıel zatyn eshqashan tappaýy da múmkin.

— Ol buny jaqsy biledi.

— Óziń úılenbeısiń be?

— Maǵan áli bir kýrs bar, kelesi jaz oılanyp kóremin.

— “Toty qus tústi kóbelek” atty roman jazyp jatyr degen sen týraly qaýeset shyǵypty.

— Ras.

— Kitabyn qashan kóre alamyz?

— Uzaq kútýge týra keledi.

— Ne jaıly?

— Ózimiz týrasynda, biraq biz haqynda emes.

— Meniń mundaı fılosofıany uqpaıtynymdy bi-lesiń ǵoı.

— Kóne grekterdiń paıymdaýynsha, “danalyqqa qushtarlyq”.

— Ol ne?

— Fılosofıa.

— Ádebıet she?

— Óner, menińshe, ásemdikke qushtarlyq.

— Konák ishemiz be?

— Isheıik.

Maqsut qarýly bilegin sozyp, shólmekti ustap, eki bos rúmkaǵa toltyryp qoıdy. Ekeýmiz álsiz soǵystyrdyq ta, túbine sheıin simirdik. Kenet soqtaldaı, eńgezer marqasqa bir qonaq ornynan kóterilip, táltirekteı basyp, kórshi ústelge jetti de, boıjetken qyz ben bozbala jigit soraptap otyrǵan kokteıl ydystaryn, kese-aıaqty jeńimen sypyryp, edenge túsirip jiberdi. Shaldyr etip jerge qulaǵan shynylar edenge soǵylyp, túgel syndy. Jópeldemede ne isterin bilmegen bozbala úreıi qashyp, oqys shyraıy ózgerip, birden qatty sasyp, abdyrap qatyp qaldy.

— Qaıdar mas bolsa, janjal-shataqqa izdenip jú-redi, — dedi Maqsut.

— Jelikken tóbet jelge úredi, — dedim.

— Ol ne?

— Qazaqtyń maqaly.

Kúldi.

Qaıdar bóten dastarqanǵa etpetinen sulapty. Ústeldiń eki shetinen tas qyp ustap, aıaqtaryn joǵary kóterip jiberdi. Bozbala janjaldyń artyn kútip otyr. Qaıdar dastarqannan turyp, ústin qaǵyp jatyp, jigittiń jaǵasyna jarmasa ketti. Maqsut arashalaýǵa tura umtyldy. Ol dereý jetip úlgergenshe, Qaıdar oń qolyn bosatyp, qulaq-shekeden qulashtap bar kúshimen soǵyp qaldy. Jigit oryndyǵynan syrǵyp, ári aýdarylyp, omaqasa qulap tústi. Maqsut Qaıdardyń qolyn artyna qaıyryp, erkine qoımaı súıretip, tysqa alyp shyqty.

— Qorqaq, — dedi boıjetken.

— Kafede tóbelesýge bolmaıdy.

— Ony óziń bilesiń.

Jigit basyn ustap otyr.

— Osy úshin sóz jarystyramyz ba?

— Qorqaq, — dedi qaıtadan.

Boıjetken jyldam túregelip, oımaqtaı bylǵary sómkesinen dóńgelek aınasyn shyǵaryp, túrin retke keltirip aldy da, shyǵar aýyzǵa qaraı tezdete júrip ketti.

— Seni jaqsy kóremin ǵoı, — dedi jigit.

— Ony óziń bilesiń, — dedi qyz burylmaı ketip bara jatyp.

Qara tópilıiniń bıik ókshesi tas edendi tyqyldatyp tabaldyryqqa deıin jetti de, odan sergek, jeńil attap, oń qaptalyna yrǵala buryla bere, nazardan tasa boldy. Jigit kózimen jer shuqyp otyr. Manaǵy tákappar keıpinen adasyp qalypty. Baılanǵan galstýgy sheshilip, moınyna jaı asylyp tur. Samarqaý kástóminiń túımelerin aǵytty. Kóıleginiń jaǵasy kóterilip ketipti. Bizdiń ústelge janaryn tiktegen ol, zer salyp, tesile qarap otyrdy da, qolyn únsiz dastarqanǵa aparyp, ortalanǵan konáktyń shólmegin ustady. Ózine súırete tartyp, fýjerdi keneresine deıin toltyrdy. Kóńili júdep, muń keshken onyń bıdaı óńi jadaý tartty. Fýjerdi tastaı saldy.

Ol maǵan aıanyshty kórindi. Ornymnan turyp, ústeline taqap keldim de, janyna jaıǵastym. Eki ıyǵy qýsyrylyp, moıny salbyrap ketken. Bozbala kózin tómen saldy. Iyǵynan ustap, ózime tartqanymda, ol jylap jiberdi. Aqqan jas tamshylaryn alaqanymen súrtip jatty da, tamaǵyna qaıyra óksik tyǵylyp, daýysyn shyǵara egilip jylady.

— Saǵan tóbelesý kerek edi, — dedim.

— Kúl-parshasy shyqty, — dedi ol.

— Qarsy soqqy jumsaǵanda, bári basqasha bolar edi.

— Bári bitti.

— Qazir ana buzaqyny jekpe-jekke shaqyr.

— Endi qaıtemin. Endi eshteńe ózgermeıdi.

— Bul saǵan qajet.

— Maǵan túktiń keregi joq.

— Er-azamat emessiń be?

— Bilemin, ol meni uryp tastaıdy.

— Sonda da.

— Eshkim jabylmaı ma?

— Jabylmaıdy.

— Eshqashan tóbelesken emespin.

— Áıteýir bir judyryqtasýǵa týra keledi.

— Bári bitken joq pa?

— Bul saǵan qajet.

Ol úndemeı qaldy. Esikten boı kórsetken Maqsut beri qaraı jyldam basyp keldi de, bos oryndyqqa tize búkti.

— Qaıdar jekpe-jek shyǵamyn deıdi.

— Daıyn ba?

— Iá. Menińshe, ádili osy.

— Kelisesiń be?

— Kelispeımin.

— Nege?

— Biz qamys arasynan shyqqan jabaıy emespiz.

— Aqymaq.

— Maqsut, tynysh otyr.

— Muny tońqalań asyryp jónimizge kete bergenimiz durys.

— Oılan.

— Shyqpaımyn.

— Bul maǵan da, Maqsutqa da kerek emes, bul saǵan qajet.

— Kelispeımin.

Maqsut ushyp túregelip, eki adym attap baryp, oń qaptalyna eńkeıe berdi de, oń judyryǵyn siltep qaldy. Jyldam soqqy ıeginiń ushynan dóp tıgen jigit ári qaraı shaıqalyp ketti de, oryndyǵynan súıretilip baryp, sypyryla qulady. Maqsut ornyna qaıyra sylq ete tústi. Kóldeneń jatqan bozbala eki qolymen edendi tireı, kóterile berip, qaıtadan etpetinen jyǵyldy.

— Beker urdyń.

— Shydaı almaı kettim, Dáke.

— Obal boldy.

— Ózi kináli.

— Beıshara, búgin naǵyz beıshara boldy.

— Kettik pe?

— Iá.

— Jigitter qala ma?

— Qalady.

Qaýyrt jınalyp, syrtqa shyǵyp, Maqsuttyń mashınasyna topyrlaı mindik. Eleýsiz, Qaıdar úsheýmiz artqy kresloǵa jaıǵastyq ta, Maqsuttyń qasyna suńǵaq boıly aq quba qyz otyrdy. Mashına Gogol kóshesimen kedergisiz zyrlady. Karl Marks qıylysyna tónip kelgenimizde, baǵdarshamnyń qyzyl kózi janyp, avtomobıl jyldamdyǵyn azaıtyp, tizginin shuǵyl irikti. Jasyl tús janysymen, qaıyra ilgeri jónep ketti.

Sodan keıin baǵdarshamǵa qaramadyq. Abylaı han dańǵylyna ilige berip, sol tusymyzǵa buryldyq ta, edáýir jer tegis asfált ústinde qustaı ushtyq. Mańdaı aldymyzdan shynylary jarqyraǵan Ulttyq kitaphananyń ǵımaraty kórindi. Biz Abaı dańǵylyn qıyp alýǵa umtylyp, basqarý tetigin oń qanatymyzǵa aınaldyrdyq. Ulttyq kitaphana sol jaq tusymyzda keıin qalyp barady.

— Qaıda jol tarttyq? — dedi qyz oryssha.

— Taǵy bir kafege.

— Kóp bolamyz ba?

— Joq.

— Demalǵan durys edi.

— Qaıdaǵy demalys?

— Iá, qaıdaǵy demalys, ǵumyr endi bastalyp keledi.

— Jetpis jyl adasyp, teris júrdik, shyn ómir, shuǵylaly kúnimiz jańa týdy.

— Qasymdy shyrqaıyqshy!

— “Jas dáýren — gúl jazıra qaıran jazym!”

— Danaıdy kezdestirmegenime kóp boldy.

— Maqsut, ýaqytyń tyǵyz bolsa, qınalmaı-aq júre ber.

— Brendı ishemiz.

— Maǵan syra ǵana.

— Saǵat neshe boldy? — dep surady Eleýsiz.

— Áli erte.

— Maqsut kesh dep eshqashan aıtpaıdy.

Jeltoqsan kóshesine túsip alǵan avtomobıl “Merýert” kafesiniń irgesine kelip toqtady. Men tysqa shyqtym da, bıkeshtiń esigin ashyp, qolynan ustadym. Ol qara tústi leggings kıip alypty. Áýeli, oń aıaǵyn shyǵaryp, tolyqsyp ıile berip — jarqyrap tolyǵymen ózi kórindi. Kók torǵyn juqa kóılektiń etegin beldemshesiniń ishine salmaı, leggings-tiń syrtyna jibere salǵan. Belin jez topsaly qynama kúderi belbeýmen tartyp qoıypty. Ushtary short qıylǵan shashy ıyǵynan asyp, arqasyna molynan tógilip, jalańash jaýyrynyn tutas japqan. Maqsut mashınasynyń motoryn sóndirip, beri aınalyp keldi.

— Kiremiz be?

— Kóp bolmaıyq, — dedi qyz taǵy da.

— Kóp bolmaımyz.

— Qaıdardy qaıda jiberdiń?

— Mashınada uıyqtap jatyr.

— Tentekterge raqat, — dedi ol, — teris qylyǵyn ar kórip, uıat sanap, beınet keshpeıdi, sondyqtan uzaq ómir súredi.

— Quzǵyn sıaqty.

— Shoqjuldyzdy aıtasyń ba?

— Joq, jemtik izdegen uzaq qarǵalardy aıtamyn.

— Uzaq qarǵalar bola ma eken?

— Bolady. Mashınada uıyqtap jatyr.

Tórteýmiz tabaldyryqtan attadyq ta, dálizben sál júrip, oń qaptalymyzǵa buryldyq. Tar esikten eńkeıip ótip, ásem bezendirilgen kafege tap boldyq. Ústelder jýan taqtaılardan qurastyrylyp, ár jerinen oımyshtap sheber kúıdirilgen. Birneshe ońasha otaýǵa bólip tastalǵan árbir úsh ústelge bir ortaq shańyraqtan ornatylǵan. Malta tastarmen kómkerilgen qabyrǵalardyń ústinen jyltyr boıaý júrgizilipti. Kafe ishi kúńgirt. Qazdaı tizilip shubyryp kirgen bizder tórgi otaýdyń ekinshi ústeline baryp kidiris taptyq. Eleýsiz ben bıkesh ústel basynda qalyp, Maqsut ekeýmiz shıraq basyp baryp, barǵa jete irkildik. Egde orys barmen kúlip qarsy aldy.

— Assalaýmaǵaleıkúm, Maqsut.

— Qazaqsha biledi, — dedi Maqsut.

— Ne alasyń?

— Ne alýǵa bolady?

— Palinca, jańǵaq dáni, mandarın shyryny.

— Eki shólmek Palinca, bir tabaq arshylǵan jańǵaq dáni, tórt bokal mandarın shyryny jáne tórt rúmka.

— Anardy qaıda tastap ketkensiń?

— “Juldyz” kafesine.

— Mynaý kim?

— Elmıra.

— Buryn biz mahabbatqa senýshi edik.

— Áli de senemiz.

— Rýhanı baı edik.

— Biraq, syrtqy keıipterińiz tym jupyny bolatyn.

— Stalın halyqty qalaı basqarýdy bildi.

— Djýgashvılı — jeti basty aıdahar!

— Jalmaýyz.

— Bul kim?

— Danaı. Uly gýmanıs.

— Stalındi qorlamasyn. Qorlatpaımyn!

— Keshirińiz, Stalın, shynymen, — Jeztyrnaq, ol týraly Osıp Mandelshtam jazǵan!

— Men gýmanıske quımaımyn, kafeden shyqsyn!

— Biraq, Stalın turaqty túrde, qurǵan jospary bo-ıynsha ár toqsanda júzdetip adam atqyzyp otyrǵany ras!

— Búgin sen ishpeısiń! Saǵan quımaıdy.

— Jaraıdy, Maqsut, ishpeımin!

— Danaı, oqydyq qoı, tipti, óz qolymen ólim jazasyna kesilgender tizimin tolyqtyryp jiberedi eken.

— Meni jazyqsyz atylǵan mıllıondardyń arýaǵy mazalaıdy!

— Sen massyń, Danaı, qoıa turshy.

— Bilsin, biz kósemderge emes, ózimizge ǵana senemiz.

Qartań adam tórt aıaqqa shyryn toltyryp, bizge usyna bastady. Tárelke alyp, ári aınaldy da, jańǵaq dánin salyp, aldymyzǵa qoıdy.

— Keńes Odaǵy jer sharyndaǵy eń uly memleket edi, qazir jalǵan kósemdar jetekshilerdiń kesirinen sıyrdyń búıregindeı bólshektenip ketti.

— Qandaı qyzyq kórdińder? — dedi Maqsut eki shólmekti barmenniń qolynan alyp jatyp.

— Men HHI sezge delegat bolǵanmyn.

Sol sát Maqsut myrs etip kúlip jiberdi.

— Yrjalaqtama, — dedi barmen, — biz dúnıe júzin ózgertken jandarmyz.

— Eki-aq márte, — dedim men, — áýeli Lenın úlken ózgeris jasady, odan keıin — Gorbachev.

— Mıhaıl Gorbachevti tarıh keshirmeıdi, — dedi egde orys barmeni.

— Qazaqtar da, — dedi Maqsut.

Biz ústelimizge oraldyq. Maqsut bótelkeni ashyp, tórt rúmkaǵa shúpildetip quıdy da, maǵan sóz berdi.

— Elmıra úshin, — dedim men.

Rúmkalarymyzdy japatarmaǵaı kóterip qoıdyq. Sary reńdi mandarın shyrynynan azyraq urttap, alaqanymmen ýystap, jańǵaq dánin aldym. Bir-birlep aýzymyzǵa salyp, bárimiz únsiz otyryp jedik.

Maqsut shólmekti taǵy da rúmkalarǵa eńkeıtip bappen quıýǵa kóshti. Bu joly únsiz tóńkerip tastadyq. Tóńirek ǵajap túske boıalyp ketken.

— Kóp alyp qoıdyq, — dedi Maqsut.

— Iá.

— Jónelemiz be?

— Sharshadyq.

— Myń bir tún eshqashan bitpeıdi.

— Bitedi.

— Uly ómir taýsylmaıdy, alaıda biz túbinde ǵaryshtyń shań-tozańyna aınalamyz.

— Uly ómir de taýsylady.

— Qalaı?

— Mysaly, Kún ózegine qulaıdy. Sheksiz syǵym-dalǵan bir núkteniń Alapat Jarylysynan týǵan jal-ǵyz perzenti úlkeıip baryp qaıtadan bir núktege sy-ıyp ketedi.

— Fılosofıa seniń túbińe jetedi, — dedi Maqsut.

— Eleýsiz erteń jarysqa ketedi.

— Onda aparyp salaıyn.

— Sóıt.

Tórteýmiz kóshege shyqtyq ta, avtomobılge taıap kelip, turyp qaldyq. Tún salqyn tartyp ketipti. Elmıra esikti ashyp, salonǵa kirdi de, ishinen jaýyp aldy. Eleýsiz artyna otyrǵan. Maqsut qasyma taqala berip, jaýyrynymnan qushaqtady.

— Sen bireýge sene alasyń ba?

— Bilmeımin.

— Meni eki dosym qıyn jaǵdaıǵa qaldyryp, ózderi jýyrda Almatydan qashyp ketti.

— Bul zamanda bireýge sený qıyn.

— Jarty mıllıon som taýyp beremin degen soń, basqa jaqtan aqsha izdemep edim.

— Ne boldy?

— Pedagogıkalyq ınstıtýttyń úsh balasyn ańdaý-syzda qatty uryp, mertiktirip tastappyn.

— Izdep kóreıin.

— Másele aqshada emes, — dedi ol.

— Zaman sondaı.

— Zamandy aqtaı almaımyn, biraq ol ekeýin eshqa-shan keshirmeımin.

— Olardy taıaqqa jyǵýdyń qajeti joq.

— Ne isteýge bolady?

— Ol jaǵyn bilmeıdi ekenmin.

Maqsut mashınanyń ar jaǵynan syrt etkizip esikti ashty. Kafeniń tabaldyryǵynan syrtqa attaǵan qyz ben jigit sol qaptalyna burylyp, qaraýytyp ketip bara jatty. Avtomobıldiń motory iske qosyldy da, jaryǵy mol shamdary jandy. “Merýert” kafesiniń aldynda túngi sýyq aýadan tońazyp turǵan meni bir sát muń basty.

IV taraý

Eleýsiz erteńine Taılandqa ushyp ketti. Kesh oıanǵan men tús aýa Jazýshylar odaǵyna bardym. “Qalamger” kafesine kóterilsem, oń qatardaǵy úshinshi ústelde Qanat Nurbekuly bir jas adammen sóılesip otyr eken. Men taıap keldim de, ekeýine qolymdy usyndym.

— Meniń tanysym — Danaı Baıqýanysh, — dedi Qanat.

— Álibek Aqanuly.

Álibek Aqanuly shashyn tyqyrlap alyp tastaǵan. Aq quba óńin qyr murny ajarlandyra túsken. Kúnnen qorǵaıtyn ıtalándyq qara kózildirik kıip alypty. Jazǵy kástóminiń ishinen aqshyl kók jeıdeshe ańdalady. Ol suńǵaq boıly, symbatty kórindi.

— Bizdiń Álibek kıno ónerimen shuǵyldanady. Bir fılmniń senarıin jazyp, ekinshisin ózi qoıyp shyqqan.

Ol únsiz. Kózildirigin tóbesine shyǵardy da, kesedegi qoıý qara kofeden kishkene urttady.

— Birinshi — áńgime taqyrybyna qalam tarttym.

— “Jalyn” jýrnalynan oqydym.

— Danaı Baıqýanysh jańa týyndylardy úzbeı oqyp turady.

— Áýeli jaqsy áser etken Ernest Hemıngýeı edi, keıin Ýılám Folkner talanty ózine uıytyp áketti, — dedi ol.

— Kamú da myqty.

— Alber Kamú qazaqshaǵa aýdarylmaǵan.

— Ókinishti.

— Oryssha nusqasyn kóp aınaldyrdym, san márte kıno tiline aýdaryp kórdim, basqa túrge kóshirýge kelmeıdi eken, biraq oqyp bolǵan soń, ǵumyrǵa basqasha qaraı bastaısyń.

— Teginde, ol Dostoevskııden kóp úırendi.

— Selındjerdiń “Teddı” shyǵarmasyn bilesiń be?

— Ony muqıat oqyp shyqtym, — dedim.

— Romany da kúshti.

— Markes she?

— Babyldyń ózine uqsas týyndy.

— “Júz jyldyq jalǵyzdyqty” aıtasyń ba?

— Iá.

— Onymen Horhe Lýıs Borhes talasa alady.

— Árıne.

— Kortasar da.

— Aıtmatovtyń “Teńiz jaǵalaı júgirgen tarǵyl tóbet” povesi sol deńgeıge jetedi.

— Hemıngýeıdiń “Shal men teńizi” sekildi.

— Hemıngýeıdi alasartpa, — dedi Álibek Aqanuly.

— Ǵabıt Músirepovtiń “Ulpany” da bıik.

— Taǵy kofe alaıyn ba?

— Iá.

Qanat Nurbekuly barǵa qaraı lypı jóneldi.

— Tomas Pınchon týraly estidiń be?

— Joq.

— Uly Tomas Pınchon. Eshkim bilmeıdi.

— Tonıno Gýerrony she, tanysyp pa ediń?

— Joq, men Alen Rob-Grııe atty danyshpandy kórgim keledi.

— Ol tiri, Parıjde turady.

— Sosyn, Mılorad Pavıchti kórsem deımin.

— Pavıch Belgradta, qala baqtarynda qydyryp jú-redi.

— Marqum Djek Kerýakty izdeımin.

— Myqty edi, biraq baǵy ashylmady.

— “Opýstoshenıe angelov”. Qazaqshaǵa “Perishteler kúızelisi” dep aýdaryp kórip edim, jańsaq tárizdi, aǵylshyn nusqasy “Desolation of angels” dep atalady.

— Men prozamen birjolata at quıryǵyn kesistim.

— Kelesi ǵasyrda ádebıet bolmaı ma?

— Bolady.

— Men de sol pikirdemin.

— Ózim ketistim. Qazir kıno óneri qaýyrt damyp keledi, ekrannan ıis te shyǵa bastady, keıipkerdi qarsy aldynan da, týra artynan da qatar kórýge bolady.

— Kitaptyń bolmysyn eshteńe aıyrbastaı almaıdy.

Qanat qaıtyp keldi. Qolyndaǵy dóńgelek tabaqta tıtimdeı-tıtimdeı úsh kese bar. Ol lezde ústelge jetip toqtady da, tabaqty dastarqanǵa qoıyp, keselerdi bir-birlep tize bastady. Bosaǵan tabaqty shetke taman ysyryp qoıdy.

— Kıno — ónerdiń atasy, — dedi Álibek Aqanuly.

Maǵan kitaptyń qadim dáýirden qasıetti dúnıe ekeni týraly oı keldi. Álibek qaltasynan temeki qorabyn shyǵaryp, bir talyn aldy da, aýzyna salyp, shaqpaqpen tutatty. Óziniń jalǵyzdyq keýlegen tynyq sheberhanasynda romandaryn únsiz dúnıege keltirip jatqan myńdaǵan belgisiz jazýshylar jadyma oraldy. Burq etip tútin úrlendi de, bıikteı berip, saqınaǵa aınalyp jatty. Balzak ne úshin ǵumyr boıy tynymsyz beınet keshti, Hemıngýeı nege óz janyn ózi qıyp, dúnıejaryqty tastap ketti. Prýst zar qushyp, sher tarqatyp, ýaıym shegip, qaıǵy jep, syryn ashqan qapadar, shynaıy dosyn — qaıdan izdep edi. Tútin ıisi murnyma jetti.

— Kıno nege kitapty yǵystyrýy kerek? — dedim.

— Óıtkeni, keleshegi zor, órisi keń, qaıraty mol.

— Kitapsyz adam ómir súre ala ma?

— Ómir súre alady.

— Bilmeımin, — dedim.

Flober árbir sóılemin qudirettiń ózine aınaldyrǵan, Stendal qalam tartyp bir paraq dúnıe jazý úshin uzaq túnder boıy janyn qınapty. Qazaqtar eski zamanda utymdy aıtylǵan sheshen sózdiń júıesin tanyp, qadirine jetip, qısynyna toqtap, urys dalasyn tastap ketpedi me. Álde adam balasy o bastan qaıyrymsyz. Kitap olardy áldıledi, tilsiz ǵaryshta jan serik boldy, búkil álemdik jalǵyzdyqtan qorǵady, qara sýyqta úsikten saqtady. Keshe ony aqyl-oı meńireý aspan qurdymynda es kórdi. Pana bolǵan kitap edi. Qunarly azyq bolǵan kitap edi. Sonyń arqasy. Qadirin eshkim umytpaýy shart bolatyn. Álde adam balasy o bastan qaıyrymsyz. Adam degenimiz kim? Kitap qashanda jadyna túıip, kókiregine toqyǵan adamǵa teń, biraq kisiden artyq emes, zady, jaqsyǵa naq, qaıǵysyzdan bıik. Ústelge qolymdy sozyp, keseniń bireýin aldym da, keneresinen aqyryn ishtim. Kofeniń kermek dámi tilimdi úıirdi. Ornyna qaıyra qoıyp jattym. Jym-jyrt aspan qaı ýaqyt syrǵa berik, syrt kózden únemi jasyrynady. Adam kemisin toltyryp, olqysyn jetildire almaıdy. Ony kitap jazǵan. Qaıdan adasyp kelgenderin jumbaqtaǵan da kitap, tirlik keship jatqandar muratyn túsindirýge talpynyp júrgen de kitap, damý joly qaıda aparyp soǵatynyn aıtpaı qoıǵan da kitap. Álde adam balasy o bastan qaıyrymsyz.

— Melvıll esińde me?

— Iá.

— Úlken kitap jazý úshin úlken taqyryp alý qajet dep, “Mobı Dık nemese Aq Kıt” romanynda jan-jaqty qısyndaı baıandap ketpep pe edi.

— Shyn.

— Sol tujyrymnyń kóńilge bekigen kórikti oıyn,

tegi, odan ary órbitip, shırata túsetin bolsaq, adam-zattyń búgin Qurannan úlken, Qurannan bıik kitaby joq sıaqty.

— Túsinbedim.

— Qudaı aqyl-parasatyn beınetaspaǵa jazyp jibe-re almaıdy.

Álibek Aqanuly oılanyp qaldy. Qolyndaǵy byqsı janǵan temekisinen tútin shyǵyp jatyr. Qara kózil-dirigi tyqyr shashyna asylǵan qalpy. Dúnıe júzinde kitap taǵdyry sheshiletin bir maıdan bolýy tıis. Jaratylys qazir kitapqa ený úshin jaratylmaǵan sıaqty1.

— Aldyn ala pátýa aıtpa, — dedi Álibek.

— Kim biledi, — dep kelise ketti Qanat Nurbekuly.

Bosaǵadan Aıdana Samatqyzy kórindi. Onyń kıgeni balaǵy tar, qara tústi juqa shalbar, syrtyna jibergen aq torǵyn jibek kóılegi myqynyn muqıat, bútindeı tolyq jaýypty. Aıaǵynda náshti, ókshesi alasa qara tópilı. Bizge qaraı kúlimsirep kele jatqanda ol orta jolda birinshi ústeldegi beıtanys bireýmen bas ızesip amandasty. Aıdana Samatqyzynyń qolań shashy beline túsýshi edi. Qazir ony tóbesine túıip alypty. Qolynda kún sáýlesi ótpeıtin ásem shynyly kózildirik. Ol qasymyzǵa taıap keldi de, kózildirigin omyraýy tusyna qystyryp qoıdy. Men ornymnan turyp, ony qolynan ustap, betinen súıdim.

— Seniń osynda ekenińdi bildim, — dedi ol.

— Tanysyp qoıarsyń, Qanat Nurbekuly, Álibek Aqanuly.

— Aıdana Samatqyzy.

— Joǵary shyq, Aıdana.

Ol bos oryndyqqa, Qanatqa qarsy tize búkti. Álibek te, Qanat ta oǵan qarap qalypty. Eki ǵarip-qaserdiń jan saraıynda ne bolyp jatqanyn túsindim. Taldyrmash uzyn boıly Aıdana ýyzdaı jas edi. Qasymyzǵa otyrǵan sátte de sol ajarly, symbatty qalpyn joǵaltqan joq.

— Ne alaıyn, Aıdana? — dedim.

— Kofe jáne shokolad, — dedi ol báseń daýyspen.

Túregelip, bar jaqqa mańdaıymdy túzedim. Barmen ústelin dymqyl shúberekpen súrtip jatyr eken. Súrtip bolǵan soń, júzin kóterip, maǵan qarady.

— Kofe jáne bir shokolad berińiz.

Barmen sóreden qoraptaǵy shokoladty alyp berdi de, keseni ustap, samaýyrynan kofe aǵyza bastady. Pıalany toltyryp, maǵan usyndy. Alyp jatyr edim, arqamnan bireý túrtti de, men keri burylyp, Qanat Nurbekulyn kórdim.

— Myna qyz kim?

— Aıdana ma, meniń fakúltetimde oqıdy.

— Kofesin men alyp barsam qaıtedi?

— Jaraıdy.

— Ol qaıda turady?

— Mende úıiniń telefony ǵana bar, — dedim.

— Beresiń be?

— Áýeli ózinen ruqsat suraıyq.

Ol kidirip qaldy.

— Jigiti bar ma?

— Bilmeımin.

— Nurlybek Asqaruly ǵashyq áz qalqa osy ma?

— Ózi biledi ǵoı.

— Árıne. Ózi biledi.

— Nege qınaldyń?

— Jaı.

— Menińshe, jaı emes.

— Shyn, jaı. Ánsheıin.

Únsizdik ornady. Bar siltideı tyndy.

— Ne qapa?

— Sher me, naz ba, aǵattyq pa, álde ótkinshek sezim be, múmkin, bilmestik shyǵar.

— Mazań qashyp... Ne boldy?

— Aıtaıyn ba?

— Jaraıdy, aıt.

— Nesine jasyraıyn.

— Iá, jasyrǵyń kelip te turǵan joq.

— Aıdana maǵan unap qaldy.

— Bárine de unaıdy, — dedim.

Tosyla qarady. Sosyn, aýzyna sóz túspeı, qıpaqtap, birtúrli degbiri qashty.

— Keshir.

— Qaıteıin?

Múdirip kóp turdy.

— Iá, qurydym.

— Oıyńnan adaspa, eseńgireme, Qanat, esińdi jı.

— Ras, kórgende, aqyldyń kózin baılady.

— Eńseńdi túze.

— Ózegimdi ǵashyqtyq qasireti jaryp barady.

— İshińe ot tústi.

Qozǵalaqtady. Kenet shydamym taýsyldy.

— Bekerge áýre bop qaıtesiń. Eshteńe shyqpaıdy. Menińshe, beker de artyq.

— Ony umyta almaıtyn tárizdimin.

— Jaqsy. Onda, yryq berdik.

— Renjimeshi.

— Erkińe baǵyndyq, yqtıaryńa kóndik.

— Keseni men aparaıyn.

— Apar.

Kese men shokoladty ustaǵan ol alǵa ozdy. Men artynan kesheýildep, jaıbaraqat, asyqpaı basyp keldim. Aıdana Samatqyzy Álibekten kózin almaǵan kúıi kofeden urttady da, shokoladty shetinen tistedi.

— Fılm adamnyń rýhanı tozǵan zamany týraly, — dedi Álibek Aqanuly.

Ornyma jaıǵastym da, keseni alyp, erneýinen jaılap ishtim.

— Maǵan shyǵarmashylyq halqy qyzyqty, — dedi Aıdana.

— Álemde qoltańbasy aıqyn, qaıtalanbas on aıtýly rejıser bar. Frensıs Ford Koppola, Mıkeland-jelo Antonıonı, Federıko Fellını, Andreı Tarkovskıı, Bernardo Bertolýchchı, Jan-Lúk Godar, Fransýa Trúffo, Per Paolo Pazolını, Stenlı Kýbrık…

— Zady, Koppola — danyshpan.

— Kınoǵa túskiń kele me?

— Oılanyp kórmeppin.

— Negizi, Kım Bessındjer biz syqyldy bastapty.

— Meni, shyn, Merılın Monro taǵdyry qyzyq-tyrady.

— Qasiretti taǵdyr.

— Eshkimge uqsamaǵan jan ıesi naǵyz juldyzǵa aınalady.

— Monronyń ómiri — qataldyq pen jalǵyzdyqtyń qurbany.

— Iá, — dep kelisti Aıdana.

Túkpirdegi ústelden Ámir Qaıratuly men Saǵyndyq Imanulyn kózim shalyp qaldy. Qasynda taǵy, janary — botanyki, shashy uzyn bir qyz júrdi.

— Qazir oralamyn, — dedim.

— Danaı Baıqýanysh dostaryn baıqap qaldy, — dedi Aıdana.

— Olardy men de tanımyn, — dep sózge aralasty Qanat.

— Ekeýin de túsine almaımyn.

— Ámir Qaıratuly tamasha aqyn bolady.

— Saǵyndyq she?

— Ol da.

— Ekeýin de túsine almaımyn.

Turyp ketip qaldym. Jaqyndap qelgen meni ańǵaryp, olar oryndarynan kóterildi. Ámir qarsy júrip, meni qushaqtady.

— Dáke, armysyz, — dedi ol qýana sóılep.

Odan soń, Saǵyndyq Imanuly kókiregine basty.

— Tórlet.

— Ámirdiń óleńi jaryq kórdi.

— Ol túbinde bárimizden ozady.

— Dákeń qaljyńdap tur, — dedi Ámir Qaıratuly.

— Joq.

— Dákeńdiki — qalanyń prozasy.

— Áıteýir jańa pálsapa, tyń mashyq dep, Ámir bárimizge maqtaıdy.

— Roman týraly estip jatyrmyz.

— Bastadyq.

— Dáýleti qaıtqan aýyl jaıly birdeńe bar ma?

— Iá, týǵan jerden baq taıdy.

— Barlyǵymyzdyń tegimiz qyrdaǵy, alqa-qotan qon-ǵan aýyldan, — dedi Ámir.

— Jaqsy aıtyldy.

— Kıiz týyrlyqty qazaq tek qana keń baıtaq jazyq óńir qyr dalaǵa jarasady.

— Oılaýy — at shaptyrym, tirshiligi — túıe soıǵandaı.

— Kestelep jatqan sózin qara, — dedi Saǵyndyq, — táýir qalamgerdiń tolǵamy.

Olar brendı ishýge endi otyrypty. Qaqpaǵy sypy-rylmaǵan torsyqtaı shólmek dastarqannyń buryshynda tur. Qyz maǵan sypaıy jymıyp, ornynan kóterildi.

— Saǵyndyqtyń báıbishesi.

— Dákeń áli kórgen joq, keliniń osy kisi.

— Gózál Danıalqyzy.

— Uıǵyrdyń bir arýyna qol jetkizdik.

— Otyr, Dáke. Omar Haııam, Maǵjan, Qasym, Muqa-

ǵalıdy oqyp, bal ma, ý ma, brendıden siltep jibe-reıik.

Ámir úsh rúmkaǵa da shúpildete quıyp qoıdy. Óz rúmkasyn qolyna alyp, shashyn keıin qaıyryp tas-tady da, maǵan qarady.

— Alǵashqy sóz Dákeńdiki, — dedi.

— Kez kelgen shytyrman detektıvtiń túıini bir-aq jolmen sheshiledi eken: eshqashan dostaryńdy orta jolda tastap ketpeńder.

— Sol úshin.

Rúmkadaǵy sharapty jutyp salǵanda, brendı tilimdi ashytyp, óńeshime jetip, jyrtyp ótkendeı boldy da, keýdemdi qyzdyra bastady. Tárelkeden qıar salatyn shanyshqymen alyp jedim. Beri qaraı Qanat Nurbekuly júrip kele jatty.

— Otyr, Qanat, — dedi Ámir.

Túgel amandyq surasyp shyqqan qapadar ol meniń janyma taıady. Oǵan toltyra quıdy, Qanat turǵan beti tartyp jiberdi.

— Danaı, jeke sóılesýime bola ma? — dedi ol.

— Bolady.

Ekeýmiz alystap baryp turdyq.

— Álibek Aqanuly tobyqtan qaǵa beredi.

— Álibek Aqanulyn jaqsy bilmeımin.

— Aıdanany alyp shyǵa almaısyń ba?

— Qanat, ne boldy saǵan?

— Qaıtsem, durys?

— Bilmeımin.

— Beker kórgen ekenmin.

— Qamyqpa. Óziń osynshalyqty kúırek pe ediń.

— Ózegimdi tildi.

— Egile berme, qoı endi.

Kózinde jas paıda boldy.

— Aıypqa buıyrma, keshir, jan qalqa. Qolymdy sozyp edim, biraq jetpedi.

— Borkemik, jasyq bolma, Qanat.

— Keshir meni, Danaı.

— Qaırattan.

— Keshir meni, Danaı.

Ol sál bógelip turdy da, tez qushaqtap, ári aınalyp, jyldam basyp ketti. Men dastarqanǵa bardym. Ámir, Gózál jáne Saǵyndyqpen qosh aıtystym da, ózimizdiń ústelge keldim. Ústel basynda Aıdana ǵana otyrdy.

— Álibekpen kete bereıin be?

— Iá.

— Jaqsy jigit.

— Unasa, boldy.

— Erteń seni qaıdan taýyp alamyn?

— Bilmeımin.

— Óziń telefon shalarsyń.

— Jaraıdy.

— Shilde týysymen Ystyqkólge ketemin.

— Ystyqkólde raqat qoı.

— Menimen barǵyń kele me?

— Oılanyp kóreıin.

— Pansıonattan oryn daıyndatyp qoıaıyn ba?

— Shilde aıynda ma, múmkin, ózim de tabarmyn.

— Ol tysta kútemin degen.

— Bara berýińe bolady.

— Romanda men týraly jazasyń ba?

— Jazýym múmkin.

— Kettim.

— Saý bol, Aıdana.

— Bye-bye2.

— See you later, darling3.

Ol aqyryn túregeldi de, meni betimnen súıip, shyǵar esikke bet túzedi. Bosaǵada sońyna burylyp, sál kúlimsiredi, maǵan qolyn bulǵady. Ilgeri jyljydy da, tabaldyryqtan attap baryp, kóz ushynan joǵaldy. Men sýyp qalǵan kofeden ishtim. Esikten Qanat Nurbekuly boı kórsetti. Teńsele júrip, qasyma kelip jaıǵasty.

— Bári qurydy, — dedi ol.

— Ómir alda, quryǵan dáneńe joq.

— Qıanat shyqty, ádiletsizdik jeńdi.

— Taýsylma, Qanat.

— Qyzyq bitti, ǵumyr tuıyqtaldy.

— Basqasy da jetedi.

— Aıdana, qaıran Aıdana!

— Jar esigin bermedi.

— Baǵym taıdy, rızyq buıyrmady, yrysym shaı-qaldy.

— Násip te, nesibe de óz qolyńda.

— Qolymnan eshteńe kelmeıdi.

— Keledi.

— Endi qaıttim?

— Mahabbat pisirip jatqan as sıaqty, keıde dámsiz bolady.

— Ádemi qyzdar nege maǵan kóńil aýdarmaıdy.

— Qanat, jylaǵanyń ne?

— Olar meni kózderine ilmeıdi, al olar úshin men ómirimdi qıa alar edim.

— Jylaýǵa bolmaıdy deımin, Qanat.

— Bári qurydy.

Qanat júzin kókiregime tyǵyp, toqtaýsyz jylaı berdi. Qapyda, men ony aıadym. Onyń jeńiltek, alypushpa, qańyltaq minezi, ádette, jıi opyq jegizip, únemi oıda-joqta ókinishke uryndyrady. Zady, ol, tipti, pasyq ta, kúnshil de, jaman adam da emes. Ol — óte kishipeıil, ańqyldaq, qaıyrymdy jan. Tek qana ylǵı kúıki tirshilikte joly bolmaı júredi.

Ú taraý

“Spartak” keshenine ýaqytynan erte keldik. Biz kirgende, boks zalynda rıng daıar bolatyn, órimdi jýan arqandar tórtkildep alań qurap — tórt qanatynan symdaı tartylyp, kerilip tastalǵan. Tór jaqtan qazylar alqasy uzyn ústel men birneshe oryndyqtar qoıyp, qazdaı tizilip otyryp alypty. Topyrlap bosaǵa tustan, rıngtiń bergi qaptalynan tegis irge teptik. Qaptaldaǵy tóreshiler oryndaryna baryp jaıǵasty da, búgingi jarysty uıymdastyrý tobynyń jetekshisi kirispe sóz aıtty. Biz eshteńe tyńdaǵan joqpyz.

— Men boksty ómirimde birinshi ret kórýge keldim, — dedi Aıdana.

— Maýsymnyń aıaǵynda ne kúzde Ulttyq ýnıversıtette bokstan qalalyq jarys ótedi.

— Jýyrda Danaı ekeýmiz Ystyqkólge baramyz.

— Tamyz aıy qolaıly shyǵar.

— Shilde aıynda úlken qalada berekemiz qashpaı ma?

— Joq, qashpaıdy. Birinshi, Asqattyń dıplomyn jýýǵa Qarqaralyǵa attanamyz, sosyn, “Azıa daýysyn” kórip, Medeý shatqalynda saýyq quramyz ári sol aıdyń tórtinshi juldyzynda Azamat Bolatulynyń úılený toıy bar.

— Shildeniń basynda Tashkentke júremin.

— Tamyzdyń toǵyzynshy juldyzyna deıin keletin shyǵarsyń.

— Iá.

— Sonda ketemiz.

— Teginde, bıyl salt basty, sabaý qamshyly boıdaq ómirdiń sońǵy demi, aqyrǵy saltanaty ǵoı, kelesi jyly saǵan úılenýge týra keledi.

— Ras, ájem shóberesin kórip qalsam deıdi.

— Úılenýden nege qorqasyń?

— Qoryqpaımyn. Maǵan jańa ómirdi bastap ketý qıyn emes. Biraq, bas qurap, turmys qurǵansha, romandy aıaqtap qoısam ba deımin. Bul meniń alǵashqy jáne sońǵy kitabym bolady.

— Keıin she?

— Keıin ádebıetti tastap ketemin.

Aıdana rıngke ádemi qoı kózderimen kóńilsiz tesilip turdy. Ol qaıyra tómendep, ornyna tize búkti de, jabyrqap, qapadar júzimen tańyrqap qarady.

— Nege?

— Ózim de túsinbeımin. Biraq, báribir, eshteńe jazbaıtynym anyq.

— Ádebıet qajet emes pe, oqyrman qaýymǵa, qalyń elge.

— Sen kitap oqısyń ba?

— Agata Krıstı, Borıs Akýnın, Harýkı Mýra-kamıdi.

— Árıne, jurt Agata Krıstı, Borıs Akýnın, Harýkı Mýrakamı tárizdi qalamgerlerdi izdeıdi, al Djeıms Djoıs, Frans Kafka, Ýılám Folkner sıaqty danysh-pandardyń shyǵarmasynyń betin de ashpaıdy.

Bas qazy alǵashqy jupty habarlap, rıngke tóreshi shyqty da, qaptaldaǵylarmen sóılesip jatty. Qyzyl buryshtan Marat Qasymuly kórindi. Ol arqandy shapshań joǵary kóterip jiberip, ońaı attap ótti de, qolǵaptaryn tóreshige teksertip aldy. Kók buryshtan Jaqyp Berikuly kóterildi. Marat Qasymuly respýblıka dárejesinde otyz jekpe-jek ótkizip, onyń jıyrma tórtinde jeńiske qol jetkizgen, ekeýin teń aıaqtaǵan, tórteýinde jeńilis tapqan. Jaqyp Berikuly jıyrma bes márte rıngke kóterilip, on toǵyzynda mereıi ústem bolǵan, qarsylasynan, jalpy, úsh dúrkin jeńilipti, qalǵan ekeýara kezdesýlerde báıgeni teń bólisken. Gong soǵyldy da, boksshylar qoldaryn túzep, bet-júzin qalqalady. Bylǵary qolǵaptar keýdeni de bútindeı tolyq qorǵaıdy. Marat eki aıaǵyna kezek salmaq túsirip, sol qolymen úsh mártebe tik soqqy jiberdi. Úsheýi de qorǵanysqa kezigip, mejeli jerine darymaı, paıdasyz bos qaıtty. Jaqyp qarymtalap, qaıtara soqpady, qos judyryǵymen júzin búrkep, sheginip kete berdi. Qaıyra sol qaptaldan qysqa hýk jasaldy da, Jaqyp qapylys jaltaryp, solǵa lyqsydy, qardaı jaýǵan kóp soqqydan teńsele qashyp, aqyry sytylyp shyqqan boıda kókirekten urdy. Ekinshi qoly qulaq-shekeni syryp ótti. Marat arpalysyp, jantalasta aptyqqan júregin, alqynǵan demin klınchte aıqasyp tejep alǵysy keldi. Jaqyptyń bilekterin qoltyǵyna qysyp, sosyn eki ıyǵyna asylyp, aýa jetpeı entigip, tunshyqqan ókpesine tynys berýge tyrysty. Jaqyp qoldaryn bıik kóterip, samaıynan eki márte soqqylap jiberdi. Soqqylar qatty bolǵan joq, tek tynyǵyp alýyna kedergi jasady. Tóreshi olardy eki aıyryp, jekpe-jekti toqtatyp tastady. Ekeýi bir-birinen alystaǵan soń, urysty qaıta bastaýǵa ruqsat etildi. Marat bıleı basyp, aıaǵyn ilgeri tas-taı berip, búkil ıyǵymen tutastaı alǵa julqynyp, sol judyryǵyn shapshań siltep qaldy. Judyryq betin qorǵalap júrgen eki bylǵary qolǵaptyń berik qorǵanysyn buzyp-jaryp ótip, aýzy-murnyna bútindeı qatty soǵyldy. Jaqyp tý syrtyna qaıqaıyp baryp, shalqaqtap ketip qaıta túzeldi. Ol esin jıyp úlgermeı, ile-shala ıekten dóp tıgen aperkot keldi, qapylysta Marattyń oń qoly beri sýyrylyp, qysqa sheńber syzǵan boıda qulaq-shekeden aýyr hýk tastady. Nokdaýn belgilendi. Boksshyǵa qadalǵan tóreshi saýsaqtaryn búgip, muqıat sanaýǵa kóshti. Toǵyzynshy sekýndta Jaqyp jekpe-jekti jalǵastyrýǵa basyn shulǵyp kelisimin bildirdi. Olar bir-birin ańdyp, sharshy alańdy aınala jaǵalap, buqpantaılap uzaq júrip qaldy. Gong soǵylyp, qos boksshy eki buryshqa tarasyp ketti. Qaptal shetke aýyq-aýyq shyǵyp kete bergen Jaqyp mezgil-mezgil kóz aldymyzda kóldeneńdep oıqastaı berdi. Bárimiz sportshylardyń ár qımyl-qozǵalysyn birinshi qatardan anyq kórip otyrdyq.

Gongtyń shyńyltyr daýysy estildi. Ekeýi ortadan alystap, qarama-qarsy eki jaq shette álsiz sekirip turǵan. İle bir-birine jaqyndap, ásem yrǵalyp, bıleı jóneldi. Marat Qasymuly rıngte basymdylyǵyn aıqyn tanytyp júrdi. Ol ádeıi tasalanyp, jorta eki ıyǵyn kezek qozǵap, sol qolyn siltep qalyp edi, qorǵanys ıektiń deńgeıinde adasyp, judyryq mańdaıdy jeńil sıpap ótti. Deneniń bar salmaǵy soqqyǵa túsken joq. Qaıyra eki-úsh dúrkin ońdy-soldy teńselip, oń qaptalyna buǵa berdi de, qaıtadan joǵary kóterile tik soqqy jumsady. Jaqyp bylǵary qolǵappen samaıyn japqan edi. Judyryq sátti aldap, tumsyqtan erkin soǵyp ótkende, murnynan qan saý ete tústi. Urysty dereý toqtatqan tóreshi aınalasyna jaltaqtap qarap, bireýdi izdep, tóńiregin sholdy. Zaldan súlgi ustap bir dáý qara shyqty da, Jaqyptyń murnynan syzdyqtap tamǵan qandy muqıat súrtip aldy. Ol kelgen izimen keri qaıtty. Rıngten túsken soń, tóreshi qolyn sermedi. Marat eki attap baryp, tómen ıile berip, oń jaq qulaq-shekeden hýk tastaı sala, sol qolymen tik soqqy baǵyttady. Jaqyp jyldam sheginip ketti. Marat aldyǵa sál jyljyp edi, ol taǵy shegindi. Zady, endi eshqandaı jaqsy boksty kútýge bolmaıdy. Keýdesi basylyp, beti qaıtqan talaısyz boksshy kútpegen jerden tiri bylǵary qapshyqqa aınalady. Tez qımyldaǵan Marat soqqylar kezegin túıdek-túıdegimen jaýdyrdy. Jaqyp betin ja-ýyp, shuǵyl eńkeıip qaldy. Soqqylar tizgininen yǵysqan ony Marat jantańdap baryp, jaq súıekten perdi, eseńgirep, talyqsyp ketken ol betin ashyp aldy. Qapelimde ańyryp, tumandanǵan qos janardy baıqadyq. Qoryqqanynan esi shyqqan Jaqyp oıda-joqta jeńilgenin moıyndap, jekpe-jektiń taǵdyryna moıynsynyp, yrqyna birjolata kóngen tárizdi. Úreı qonǵan álpetti sol qol batyra túıip jiberdi. Álemtapyryq keskin soqqy daryǵanda qalaı beıshara túrge enip, sýy qaıtqan temirdeı jasyp, lezde ózgergenin anyq kórdim. Kenet ony aıadym. Ol tap qazir pań, tákappar, kerdeń minezden arylǵan edi. Momyn, montany kúıde jáýdirep qarap, álsiz qaltyraıdy. Marat raýndty erte aıaqtamaq oımen salmaqtap urdy. Bul joly oń qoly sol jaq betinen tıdi. Jaqyp kózderin jumyp qaldy. Kelesi soqqy ıektiń ushynan dóp keldi. Jaqyp Berikuly artqa qaraı bir adym shegindi, sosyn jarty adym alǵa attady, qapylysta gúrs etip etpetinen shubatyla jyǵyldy. Marat Qasymuly aperkot jumsaǵan ornynda turyp qalǵan edi.

Teńselip ketken zal alabóten tolqyp, shýlasyp ketipti. Eki adam rıngke kóterilip, Jaqyp Berikulyn qoltyqtap aldy da, buryshqa ákelip otyrǵyzdy. Bireýi moınyna asqan súlgisin jyldam sheship, júzin súrtip, oqtyn-oqtyn samaldatyp jelpip qoıdy. Ol ter basyp qaıta-qaıta jypylyqtata bergen kózin tómen saldy. Keýdesinde ózegin tilgen qandaı kúıinish baryn túsinemin. Ol jylaǵan joq. Biraq, — baǵyp, toryp, ańdyǵan jurt nazarynan jasyrynyp, kıim aıyrbastaıtyn bólmege kirip alǵan soń, jalǵyz otyryp tamaǵyna keptetilgen kóz jasyna erik beretini sózsiz. El Marattyń esimin aıqaılap, aıtyp qalyp jatty.

— Maratpen tanystyrasyń ba? — dedi Aıdana.

— Tanystyraıyn.

— Qalaı Jaqyp Berikulyn byt-shyt qyldy.

— Ol bir sát taýy shaǵylyp, jigeri qum bop, sýy qaıtqan temirdeı jasyp qap edi, senimsizdik meńdep, qaıratynan aıyrylyp qaldy.

— Beker qoryqty, — dedi Asqat Jaqanuly.

— Maǵan soqqydan jaltarýdy kóp qaıtalaǵan jón shyǵar, — dedi Nurǵalı.

— Sen de jıi daǵdaryp qalasyń, — dedi Asqat.

Tóreshi Marat Qasymulynyń qolyn joǵary kóterdi. Artynan eki boksshy bir-birin kezek-kezek qushaqtady da, eki buryshqa tarasyp ketti. Biz túgel kıinip-sheshinetin zalǵa bet aldyq. Dýsh qabyldap shyqqan úsh boksshy jalańash bókselerin súlgimen orap alyp, judyryqtarymen aýany sermesip turdy. Zalǵa áýeli Marat Qasymuly kirdi. Ony urysqa da-ıyndalyp jatqan eki jigit qolyn qysyp quttyqtady. Asqat Jaqanuly bizdi bastap, Marattyń qasyna aparyp ıirdi. Ol kúlimsireı qarady.

— Kerim shyqty, — dedi Asqat.

— Birinshi raýndta ol tabandylyq kórsetip edi.

— Seniń tegeýrindi aperkotyń jibermedi.

— Raqmet.

— Tanysyp qoı, Danaı Baıqýanysh, mynaý — Aıdana Samatqyzy.

— Aıdanany úziliste kórip otyrdym.

— Maǵan kúrestegi minsizdigińiz unady.

— Aıdananyń ózi baıqap qalǵan soń, bizdiń de senýimizge týra keledi, — dedi Asqat.

— Senderdi kafege shaqyra alamyn.

— Baramyz, — dedi Aıdana.

— Búgin reti kelmes, erteń keshki jetide “Názikte” kezdeseıik.

— Danaı, bara alasyń ba?

— Iá.

— Danaıdyń barǵany durys, keıin ol bar jaıdy tegis jazyp shyǵady, — dedi Asqat.

— Onda, ıgi jaqsylar, osyǵan toqtadyq. Men erteń kúniburyn qam jasatyp, bokstyń shyn jankúıer qaýymyna dastarqan jaıǵyzyp qoıamyn.

— Naǵyz boksshy asjaýlyq jabatyn boldy!

Marat sómkesin alyp, dýsh qabyldaıtyn bólmege qaraı bettedi. Biz teris buryldyq. Jolshybaı uzyn sákiniń shetine tize búgip, qolymen júzin qymtaǵan bireýdi kórdik. Balaǵy tizeden keletin boks shalbarymen otyr, keýdesi — jalańash. Biz ony tanymadyq. Tysqa shyqqan soń, Asqat onyń Jaqyp Berikuly ekenin aıtqan.

ÚI taraý

Qabanbaı batyr men Lenın dańǵyly qıylysyna taksımen jetken Asqat Jaqanuly ekeýmiz sál aıańdap baryp, kafeniń aldyna keldik. Ishke kirgende, tórgi túkpirde, shaǵyn ústelde Marat Qasymuly men Aıdana Samatqyzy sóılesip otyrdy. Marat óńirine eki qatar túıme qadalǵan keń jaǵaly qyzyl tústi kástóm kıip alypty. Moınyna qyzyl reńge aq burshaq shashylǵan galstýk baılaǵan, shashyn keıin qaıyryp, bálzam jaǵypty da, sánin saqtatyp, ustatyp qoıypty. Ol qara tory, janary ótkir, qyr muryndy jigit. Aldyńǵy bir kúrek tisi altynmen qaptalǵan. Sol qulaǵynyń bóbeshiginde dóńgelek altyn syrǵa ilinip turdy. Aıdana bizge tý syrtyn bere jaıǵasqan — jaqyndap qalǵanda, ol beri buryldy da, meni kórip, jyly kúlimsiredi. Qolań shashy tutas oń jaǵyna qaıyrylyp, samaıyn tolyq japqan. Ústinde aqshyl qara kóılek, kese-kóldeneń kók syzyqtar júrgizilgen, al jeńi qoıý qara jibekten tigilipti. Kóılektiń etegi tizesine jedeqabyl qıylǵan eken, erekshe juqa qara shulyq oqtaýdaı jumyr uzyn aıaqtaryn názik kómkerip, túr-tulǵasy ajarlanyp, súıkimdenip tur. Asqat ekeýmiz Aıdanany betinen súıdik te, Maratpen qol alystyq.

— Meni izdedińder me? — dep surady Aıdana.

— Iá.

— Biz kóshede kezdesip qaldyq.

— Shampan alaıyn ba?

— Marat, shokolad ta ala sal.

— Danaı, ne ishesiń?

— Shotland vıskıi “Djon bar”.

— Asqat she?

— Men alkogól sýsyndaryna joqpyn.

— Shyryn alaıyn.

— Iá.

— Jáne qalbyrdaǵy “Holsten” syrasynan úsheý al, — dedi Aıdana.

Marat ornynan turyp, barǵa qaraı júrdi. Ári ketip bara jatqan ol symbatty kórindi. Boıy suńǵaq, aryqsha kelgendikten, kástómi jarasyp-aq ketipti. Barǵa taıap bardy da — barmenmen shúıirkelese bastady. Aınalaǵa “Ace Of Base” tobynyń áýeni tarady. Biz únsiz otyrdyq. Kóńilimizge tamasha áýez shaqyrǵan ynta-jiger, qulshynys, shabyt keledi. Marat shampan men vıskı shólmegin ustap qaıtyp kele jatty. Ol taqap qalǵanda, men ornymnan túregelip, eki bótelkege qolymdy sozdym.

— Otyra ber, Danaı, — dedi ol.

— Boksshylar daıashylyqqa da ǵajap, — dedi Asqat.

Marat ezý tartqan. Ol qaıyra barǵa ketti. “Názik” kafesinde kóterińki kóńilmen otyrǵan bizdiń daıashymyz myqty boksshynyń ózi boldy.

— Nurlybek Asqaruly qaıda? — dedi Asqat.

— Máskeýde bir sharýamen júr.

— Ony kórmegeli qashan, — dep kúle sóıledi Aıdana.

— Segiz qyrly, bir syrly jigit.

— Daý joq, — dedi Asqat.

— Ol shaǵyn seriktestik ashpaqshy.

— Jalpy, aıryqsha qabileti tańǵaldyrady.

— Kezinde maǵan esep shyǵarýǵa járdemdesip edi, biz sonda tanysqanbyz.

Marat dastarqanǵa tabaqpen úsh “Holsten” syrasyn, tórt tárelke maıǵa qýyrylǵan sańyraýqulaq, qyryqqabat jáne qıar aralasqan salat ákelip, bir-birlep qoıyp jatty. Syra men tiske basarlardy ústel ústine túgel jypyrlatyp tizip qoıǵan ol tabaqty alyp, qaıta ketip qaldy.

— Maǵan keshe bir pysyq, isker adam sóz aıtty.

Aıdana álsiz kúlimsiredi.

— Ǵashyq bolyp qalypty.

— Sen she?

— Qymbat restorandardy atap shyqtym, sosyn sa-ýalyńyzǵa mán berip, oılanyp kóremin dedim.

— Kelisti me?

— Kelisti. Biraq, áýeli Qyrymǵa baryp, bir apta qy-dyryp keleıik dedi.

— Jaqsy.

— Buǵan kelisken joqpyn.

Ústelge qalbyrdaǵy júzim shyryny, qomaqty qoraptaǵy shokolad, tórt fýjer, bir rúmka jáne tórt shanyshqy keldi.

— Telefon soǵamyn degen.

— Pysyq isker jaıynda ma? — dep ezýine kúlki jınady Marat.

— Iá. Meni mashınasymen úıge deıin apardy.

— Qalaı qoshtastyńdar?

— Qyzyq. Betimnen úsh márte súıý úshin — úsh anekdot aıtty.

— Kúlkili me?

— Bilmeımin. Men tyńdaǵan joqpyn.

— Qaıtip?

— Kúle berippin.

Bárimiz dý kúlip jiberdik.

— Aıdana úshin tost, — dedi Marat.

Lezde shampannyń tyǵynyn atyp, ózine jáne Aıdanaǵa kópirte quıyp qoıdy. Maǵan “Djon bar” vıskıin toltyrdy. Biz iship saldyq. Vıskı óńeshimdi qýyryp, keýdeme jaılap tarap, kókiregimdi jylyta bas-tady. Shanyshqyny alyp, týralǵan sańyraýqulaqtan túırep jedim. Maıǵa shylqyǵan.

— Súıgen soń taǵy úsh anekdot aıtamyn, ýaǵda oryndala ma dedi. Men endi altaý dep jaýap berdim.

— Ol she? — dedi Marat.

— Esine eshteńe túsire almady.

Bári qyran-topan boldy. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy. Ózime eptep vıskı tamyzdym da, ekeýine shampannan teń bólip quıdym.

— Aıdana úshin, — dedi qaıtadan Marat Qasymuly.

Maǵan onyń ózi keshegi sol isker egde adamǵa uqsap bara jatqandaı kórindi. Ol qazir Aıdanaǵa unamaı qalady.

— Men úshin emes, — dedi Aıdana.

— Dostyq úshin, — dedim men.

— Aıdana úshin ǵana ishemin, — dedi Marat.

— Danaı Baıqýanyshtyń jazylyp jatqan romany úshin, — dep kúlimsiredi Aıdana.

— Josyqsyz, jónsiz usynys, kelispeımin, — dedim, — bul roman ıesiniń jeke óz sharýasy. Múmkin, jazylyp jatqan túk te joq shyǵar.

— Ony renjitip aldyq.

— Saǵan eshqashan renjimeımin.

— Danaı dostyq úshin ishemin degen.

— Asekeńniń aıtqany bolsyn.

— Aıdana úshin ǵana ishemin.

Eshkim úndemeı qaldy da, aıaqastynan barlyǵy kúlkige tunshyqty. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik qaıtadan oıandy. Rúmkany aldym da, tóńkerip tastadym. Tamaǵymdy jyrtyp ótip, keýdeme jetti de, boıymdy qyzdyrdy.

— Qazaqstannyń eń kúshti boksshysy Taılan ba?

— Joq, — dedi Marat.

— Sol.

— Asqattyń baıyptaýy qata.

— Topaevtan sheber eshkim joq.

— Qanat Shaǵataev.

— Odan Topaev ozyq edi.

— Endi shyqsa, sońy basqasha bolady.

— Senbeımin.

— Keıin Eleýsiz Qydyralın túgel utady, — dedim.

— Belgisiz, — dedi Marat.

— Topaevtyń joly bolmaı júr, ol ertede Samsonov pen Akophanándy jeńgen.

— Bilemin.

— Nurlan Qalybaev she?

— Daýyl.

— Bektastyń bolashaǵy zor.

— Áýbákirovtiń, de.

— Jaqynda Eleýsiz Taılandqa ketti.

— Estidim.

— Onyń aǵasy — Baýyrjan da boksshy.

— İnileri de.

— Taǵy bir boksshy aǵasy — Sekenaı.

— Sportshy áýlet.

— Boksshylar mádenıetten tys, — dedi Aıdana.

— Barlyǵy haqynda bolsa, jańsaq pikir.

— Kóbisi.

— Serik Qonaqbaev jaqsy suqbat bere alady.

— Olar turpaıy keledi.

— Múmkin, — dedim.

— Bıkeshtermen sypaıy, mádenıetti sóılesýdi bil-meıdi.

— Biraq, olar — adamzattyń eń shynaıy bóligi,— dedim.

— Shyn.

— Ótirik aıta almaıdy, eki sóılegendi jaratpaıdy jáne mehnatqa tózimdi, beınetqor.

— Jankeshti aǵaıyn.

— Ómirdiń qadirine jetip, ajaldyń qurmetin kórgen, nar táýekel halyq, tirshilikten saýal tapqan, baqıdan jaýap izdegen.

— Árkimniń basty muraty sol — tirshilikten uly maqsat taba bilý, — dedi Asqat.

— Kitaptardaǵy aqıqat ózgelerden góri jaqynyraq jáne ózgelerden góri alysyraq.

— Unamaıdy degen joqpyn.

— Berildi, — dedi Asqat.

Marat Qasymuly shólmekterdi qaıyra qolyna alyp, ydystardy erneýine deıin shúpildetti. Biz taǵy simirdik.

— Toilettes4 qaı mańda? — dedi Aıdana.

— Toilet5? Men kórsete alamyn, — dedim.

Ekeýmiz bosaǵa jaqqa bet aldyq. Kafe ishi Chris De Burg áýenine bólenip turdy.

— Ol maǵan qyzyqty emes.

— Biraq, jaqsy boksshy.

— Ony birdeńe qylyp, Asqat alyp ketsin, áıtpese maǵan jabysyp, qalmaı qoıyp júrer.

— Sóıtedi.

— Qonaqqa barasyń ba?

— Qaıda?

— Maǵan.

— Kim bolady?

— Eshkim.

— Shyqqannan keıin kóremiz.

— Sesıa qashan edi?

— Bastaldy.

— Qarqaralyǵa bara almaımyn, anam aýylǵa jiber-mekshi.

— Toıǵa she?

— Baramyn. Qazir ájeme kómektesý kerek.

— Árıne.

— Óziń de ájeńdi jaqsy kóretin shyǵarsyń?

— Jaqsy kóremin.

— Keldik pe?

— Osy.

— Qazir.

Ol enip ketti. Kishkeneden soń shyqty da, qabyr-ǵadaǵy aınaǵa qarap, shashyn túzedi. Eki qolymen qobyratyp qoıdy.

— Osylaı unaı ma?

— Unaıdy.

— Bylaı she?

Shashyn ýystap, tóbesine jınap ustady.

— Bulaı da unaıdy.

— Ózim?

— Óziń de.

Ol kúldi.

— Anam kúıeýge shyq deıdi, shyqqym kelmeıdi.

— Áıteýir, bir shyǵý — mindet qoı.

— Ákem, kerisinshe, qarsy sıaqty.

— Sen táýirin, dáýlettiregin tap.

— Bári óz sezimderimen álek, ǵashyq ekendikterin táptishtep, júıkemdi tozdyrady, meniń taýym shaǵy-lady. Keıde ózime jany ashıtyn adamdy sońyma ertip...

— Nege sońyna? Qasyńa ert...

Ol rıasyz kúldi.

— Qoıshy sen.

— Jaraıdy, bóget jasamaıyn, ary qaraı, irkilme, aıta ber.

— Eshkim estip kórmegen, eshqashan taýyp kele al-maıtyn, jyldar boıy júzińe telmirip bir jan qa-ramaıtyn ıesiz alys araldarǵa ketip qalǵym keledi.

— Qansha ýaqytqa?

— Mazaq qylmashy.

— Ne isteısiń?

— Beısaýat qydyryp júre beremin.

— Belgili bir júris kestesi bolýy kerek qoı.

— Bas aýǵan jaqqa...

— Qyzyǵamyn.

— Men de.

— Sosyn...

— Sosyn... “seni alyp, tiri jan estimegen, adam aıaǵy baspaǵan alys jaǵalaýlar men ıesiz araldarǵa baryp, birjolata jersinýge nıet qylǵanmyn6”.

— Almatyda nesi jaman?

— Bári jaqsy.

— Menińshe, biz dúnıejúzindegi eń ǵajaıyp qalada turamyz.

— Tolyq kelisemin.

— Onda, nege ketip qalǵyń keledi?

— Endi, armandaǵan soń, bir jaqqa ketý kerek qoı.

— Mysaly, Birinshi Almatydan — Ekinshi Alma-tyǵa.

— Joq, kerisinshe, Ekinshiden — Birinshige.

— Men temir jol beketterin aıtyp turmyn.

— Mazaq qylmashy.

— “Keshqurym ýaq kún qyzylshyraılanyp batyp bara jatqanda, býyrqana soqqan teńizdiń jal-jal tolqynyn jalańaıaq jaldap, jaǵalaýdy boılaı, qol ustasqan kúıi janushyra júgiremiz7”...

— Ádemi.

— Ádemi me?

— Qaljyńdamashy.

— Shynym.

— Senbeımin.

— Qalaı sendirsem eken.

— Kettik pe?

Ol aınaǵa tesile qarady. Kózimen meni izdedi. Basymdy ızedim. Ekeýmiz keri qaıttyq. Ústel basyna Qanat Nurbekuly kelip qalypty. Aıdana toqtap, ózgergen jaı-kúı, jańa qalyptasqan hal-ahýaldy tez baıqap, Asqattyń irgesinen oryn tepti. Men kórshi ústelden oryndyq alyp jaıǵastym. Qanat kózin almaı Aıdana Samatqyzyna telmirip, ashyq qyzyǵyp, qadalyp otyr. Bul jaman áser etti.

— Ishemiz be?

— Qanat lıker alǵan.

— Jetedi, — dedi Aıdana.

Jurt tegis tym-tyrys.

— Danaı, meni shyǵaryp salshy.

— Ketesiń be? — dedi Qanat.

— Iá.

— Áli kesh emes qoı.

— Bireýge erte shyǵar.

— Danaı, senimen jeke sóılesýge bola ma? — dedi Marat.

— Bolady.

Ol meni qoltyqtap, ári alyp júrdi.

— Men Qanatty uramyn.

— Qaıtesiń uryp.

— Bárin búldirdi.

— Shyryqty kim buzdy, bilmeımin, anyqtaý qajet.

— Bilesiń, Qanat, iritki salǵan taqa ózi.

— Sıqy qashty, sáni ketti, endi otyryp bereke tappaımyz.

— Jaraıdy, tarqasamyz, biraq, bir áńgimem bar.

— Menińshe, bul áńgimeden aramyz buzylady.

— Ekeýmizdiń be?

— Joq, sen ekeýmizde bólip-jaratyn ne bar.

— Eshteńe joq.

— Qaıttyq.

— Sabyr, Danaı, shynymen, Aıdanany súıetin táriz-dimin.

— Ony da men aıtýym kerek pe?

— Kómektese almaısyń ba?

— Qalaı?

— Qalaı bolsa da.

— Ony meniń bir jaqyn dosym jaqsy kóredi.

— Ras pa?

— Ras.

— Onda eshqandaı talas joq.

— Saǵan demalý kerek.

— Tatyp almaýshy edim.

— Asqat shyǵaryp salady.

— Qolyńdy ákel.

Ol qolymdy qysty.

— Qanat qaıtyp kezdesse, uramyn.

— Toqta, Marat.

— Toqtadym.

— Oǵan tıispeımin dep, maǵan ýáde ber.

— Berdim.

Marat ilgeri ketti. Aıdana beri júrip kele jatty. Ony damyldaýǵa májbúr etip, betinen súıip aldy. Qanat kózimen uzatyp otyrǵan. Ekeýmiz tysqa shyqtyq. Keýdemizge tolyqsyp taza aýa quıyldy. Biraz aıańdap bardyq ta, Qabanbaı batyr kóshesine kóldeneń tústik. Aıaldamada turyp qaldyq.

— Sen bar jerde maǵan da qyzyqty, — dedi ol.

— Markesti oqydyń ba?

— Áli jatyr.

— Oqy.

— Jaraıdy.

— Remedıostyń beınesi jaqsy keskindelgen.

— Aıtqanyń esimde.

— Doktoroýdan “Aqyndardyń ǵumyry” povesin qa-rap shyq.

— Ne týraly?

— Tunyq sýret, móldir pálsapa týyndaıdy. Biraq, ózi kitapta jazylmaǵan.

— Almaty jalyqtyrdy.

— Meni eshqashan jalyqtyryp kórgen emes.

— Tashkent ystyq.

— Kári Tashkentte buıyǵy jatqan Shyǵys bar. Syrt kózden jasyrynyp, muqıat qymtanyp jatqan Shyǵys.

— Almatyda joq.

— Qaıran, Almaty — ashyq qala.

— Orta Azıa kentteri áldeqaıda jabyq.

— Almatyda qazaqtardyń ózindeı qasıet, jylylyq, meımandostyq bar.

— Jaqsy aıtyldy.

— Seni páterińe deıin shyǵaryp salaıyn.

— Jaraıdy.

Aıaldamaǵa taksı syrǵanap kelip, tejeýishin bosatty. Bizdiń aımaqqa alyp barýǵa kelisti de, ekeýmiz artqy esikten salonǵa kirdik. Avtomobıl qozǵalyp ketti. Salonda Witney Houston án shyrqap jatqan. Uly Witney Houston. Múmkin, ol da baqytsyz shyǵar. Men ózimdi mas bolyp qaldym ba dep oıladym.

ÚII taraý

Maqsutty kók bazardan taýyp aldyq. Ol basyna ala taqıasyn kıgen ózbek lápkesiniń aýzynda jańǵaq shaǵyp turdy. Ústinde kógildir reń sport kástómi. Asqat Jaqanuly ekeýmizdi shyramytyp, jyly ushyraǵan kúıi qarsy júrdi. Biz qushaqtasa ketkenbiz.

— Kelgenderiń jaqsy boldy, — dedi ol.

— Jumys qalaı?

— Nashar.

— Seni mılısıaǵa túsip qalypty dep estidim.

— Bileıin dep keldiń be?

— Iá.

— Bireýdiń jarty mıllıon aqshasyn tartyp alǵan-myn.

— Qaıtardyń ba?

— Joq.

— Qaıtip shyqtyń?

— Túk aıtpaı qoıdym.

— Ne úshin tartyp aldyń?

— Bir qara basy úshin aqshasy tym kóp, jartysyn halyqpen bólisýi kerek qoı.

Maqsut kúlip aldy.

— Asqatqa aıtyp kórip edim, ol jaqsy jumys bar, dedi.

— Qandaı?

— Oqqaǵarlyq, — dedi Asqat.

— Puly kóp pe?

— Aıyna sol jarty mıllıondy tóleıdi.

— Oılanyp kóreıin.

— Sen birdeńege urynyp qalasyń, odan da qolyńnan keletin jumysqa turyp alǵanyń durys.

— Ana jolǵy eki júlikti ustap aldym.

— Tıistiń be?

— Joq.

— Aıybyna qun bergen ǵoı.

— Iá.

— Elmıra qaıda?

— Sol túnnen keıin kórgen emespin.

— Qymyz bar ma? — dedi Asqat.

— Bar. Ishte satady.

Biz baspaldaqpen kóterilip, bazardyń ekinshi qabatyna shyqtyq. Qos qanatyna uzynnan-uzaq sozylyp ketken ústelderdiń arǵy jaǵyna uıǵyr men káris áıelderi tizilip turyp alypty. Olar shýlap qoıa berdi. Árbireýi óziniń buryshtalǵan, tuzdalǵan salattaryn jarysa maqtap, bir-birin kıip-jaryp sóılep, keıin qalyp jatty. Biz qaraǵan joqpyz. İlgeri júrip, shubatylǵan taqtalardy ortasynan qıyp aldyq. Osy tustan qazaq kelinshekteri kezdese bastady. Jaýlyǵyn qatty tartyp, shart túıgen áıel bizdi kóre sala, shyny shelektegi qymyzyn sapyrýǵa kiristi. Maqsut onyń shelegine úńilip turyp, basyn shaıqady. Úsheýimiz ilgeri jyljydyq.

— Meniki kóp pisilgen, — dedi kempir.

Ol bas oramalyn shekesine baılap, mańdaıyna túıip alypty. Aǵash tostaǵanmen qymyz usyndy. Tostaǵannyń sheti ketilgen eken. Boıaýy synyp, jaryla bastaǵan. Maqsut betine sary maıy kilkigen qymyzdy qolyna alyp, shaıqap turdy da, aýzyna apardy. Qymyzdyń qyshqyltym tańsyq ıisi bizge de kelip jetti. Murnymyzdy qytyqtaǵan. Maqsut tostaǵandy bir demmen tóńkere saldy. Dámin tushynyp biraz bógeldi de, tostaǵandy kempirge qaıtaryp berdi.

— Taǵy.

Ol taǵy ishti.

— Taǵy eki tostaǵan.

Asqat ekeýmiz birge ishtik. Odan keıin kók bazardyń Jibek joly kóshesine shyǵatyn qaqpasyna qaraı júrdik. Qaqpanyń bergi qaptalynda, bıik mańǵalda káýap qaqtalyp jatqan. Biz taqap kelgende, daıyny bolmaı qaldy da — irgedegi aǵashtan soqqan dúkendi tamashalaýǵa bardyq. El izdegen zatyn shaǵyn terezesinen alady eken. Biz fransýz galstýktaryn, túrik djınsy pıjaktaryn, keńes jáne shetel opa-dalaptaryn kórdik. “Skol” jáne “Holsten” syralary, qoraptaǵy shokoladtar, túrli dári-dármekter qaptap tur. Qaıta aınalyp kelsek, káýap daıar bolypty. Ózbek jigiti bizge alty talyn usyndy. Biz oǵan sirke sýyn seýip, týralǵan pıazdy istiktiń ushymen túırep aldyq ta, qýyrylǵan etpen qosyp jedik. Káýap dámdi eken.

Jep bolǵan soń, istikterdi ózbekke qaıtaryp berdik te, bazardy aralaýǵa bet aldyq. Baspaldaqqa jetip qalǵanda, Maqsutqa sury qashqan jas áıel qarsy jolyqty. Ol jylaǵan sekildi. Túri bozaryp ketipti.

— Olar keldi.

— Bári me?

— Iá.

— Men týraly aıtqan joqsyń ba?

— Aıtqan joqpyn.

— Onda ázir kete qoımas.

— Taýarymdy aqtaryp jatyr.

— Danaı, tóbelesemiz be?

— Tóbeleseıik.

— Asqat she?

— Tóbelesýge bolady.

— Kettik.

Áıel bizdi bastap júrdi. Baspaldaqpen tómen túsip, oń jaǵymyzǵa buryldyq ta, endi qyzǵan kartop saýdasynan asyp baryp, kıim-keshek satylatyn lápkelerge qaraı mańdaı túzedik. Jedeldete basqan boıy júk saqtaıtyn qoımalarǵa kelip kirdik. Bireýiniń esigi shalqasynan ashylǵan. Áıel bizdi sonda ertip ákeldi. Tabaldyryqta turǵan qaba saqal er adamdy alys-tan ańǵaryp, ishteı bekip, qarsy júrdik, qos serigi júkterdiń oraýyn jazyp, aqtaryp jatyr. Maqsut taıaǵan bette oń aıaǵyn ilgeri syrǵyta, qolyn túıip, qulashtap soǵyp jiberdi. Qaba saqal omaqasa qulady. Ornynan kóterilip, júresinen otyrdy. Sosyn betin ustady. Maqsut tumsyǵynan bir tepti. Qaıyra qulap tústi de, birshama jatyp, qaıtadan kóterilip kele jatty. Aýzynan qan kórindi. Men ony aıadym. Ekeý júk aqtaryp jatqan qalpy sileıip qalypty. Soqqydan talyqsyp, máńgirip otyrǵan er adam kózimen jer shuqylady.

— Endi kelmeńder, — dedi Maqsut.

Maqsut esikti nusqady. Ekeý qaba saqalǵa turýǵa járdem berdi de, úsheýi esikke jetip, súmireıgen kúıi dalaǵa bettedi.

— Endi kelmeıdi, — dedi Maqsut.

Áıel únsiz turdy.

— Olar kimniń jigitteri ekenin bilemin.

— Ózine de eskertseńshi.

— Eskerteıin.

Biz tysqa shyqqanbyz.

— Bazardan ne ápereıin? — dedi Maqsut.

— Eshteńe.

— Ylǵı osylaı deısiń.

— Mundaıǵa úırenbegenmin. Men úshin bireýdi jábir-lep qaıtesiń.

— Nege?

— Zorlyq-zombylyq jasaıtyn bolsam, jaza almaı qalar edim.

— Báribir ǵoı.

— Báribir emes. Jazý úshin aryń taza bolýy qajet.

— Aqyndar qyzyq,— dedi Maqsut.

Biz lápkelerdi aralap ketkenbiz. Ernin battas-tyra boıap alǵan bir áıel aq jáne qyzyl tústi shulyqtardy kórsetti. Ol baǵasyn túsirmekshi boldy. Keýdesine tósbelgilerin saýsyldatyp taǵyp alǵan kári shal kezdesti. Keńes dáýiriniń qaıratkerleri men jazýshylarynyń kitaptaryn satyp otyr. Bári onyń lápkesine toqtamaı ótip jatty. Biz Brejnev baıandamalary toptamasyn kórdik, taqtanyń qaltarysynan beı-bereket shashylǵan Stalın tomdaryn baıqadyq, qarıa ústel betine Shagınán óleńderiniń jınaǵyn, Gorkııdiń “Ana” romanyn, Engelstiń “Antı-Dúrıng” shyǵarmasyn, Gorbachevtiń sáýir Plenýmyndaǵy sózin qaz-qatar tizip jaıyp tastaǵan. Ordendi shal eskirgen qyzyl bomazı kóılek ústinen kónetoz kástóm kıipti, joǵarǵy túımesi joq, jeńderi qyrqylǵan. Biz kóz júgirtip óte shyqtyq. Qara jeıdeli jas jigit “jupar ıisti sabyn kerek emes pe” dep surady. Basymyzdy shaıqadyq. Amerıka dollaryn satyp alamyn dep jazylǵan qaǵazdardy oqydyq. Reseı aqshalaryn Keńes aqshalaryna paıyzdyq ósimmen aıyrbastaıtyndar ushyrasty. Lápkeler aıaqtalǵan tusta biz qol alystyq.

— Joǵalyp ketpe,— dedi Maqsut.

— Jumys jóninde tezirek habarlas, — dedi Asqat.

— Iá.

— Jýyrda Ulttyq ýnıversıtette bokstan jarys ótedi.

— Kelemin.

— Barlyq oqý oryndarynyń boksshylary qaty-sady.

— Qapshaǵaıǵa baraıyq ta.

— Baraıyq.

— Sý áli jylymaǵan shyǵar.

— Eki aptadan keıin babyna keledi.

— Jaraıdy.

— Anar ne bitirip júr?

— “Merýertke” kelip turady.

— Ony tanıtyndarda esep joq.

— Aqymaq qyz, — dedi Maqsut.

— Qazir bári aqymaq.

— Bir kúni kúıeýge shyqqym keledi dep aıtady.

— Kimge?

— Bilmeımin.

— Saǵan degen joq pa?

— Joq. Únemi túnde qasyńda bireý bolǵany jaman emes qoı deıdi.

— Sol úshin ǵana deı me?

— Solaı úshin ǵana deıdi.

— Aqymaq eken.

— Sen telefon soq.

— Osynda jıi bolasyń ba?

— Iá.

— Jumys jaıynda oılan.

— Ózim de keıde keleshegimnen qorqyp ketemin.

— Neǵyp?

— Óıtkeni, alasapyran, jantalas ómirden keıin tirligimniń ne bolary belgisiz.

— Dostaryńa baılanysty, — dedi Asqat.

— Árıne.

Biz qushaqtasyp qoshtastyq. Maqsut lápkeler jaqqa ketti de, Asqat ekeýimiz mana káýap jegen buryshtaǵy qaqpaǵa qaraı qadam bastyq.

ÚIII taraý

Asqat Jaqanuly maǵan qos shıngartty berdi. Men qolyma kıip aldym da, ilinip turǵan bylǵary qapshyqty eki dúrkin uryp óttim. Bylǵary qapshyq álsiz shaıqalyp ketti. Sol judyryǵym taǵy eki márte perip qaldy, ile-shala oń qolym baryp tıdi.

— Mynda soq, — dedi Asqat.

Eki qolyna arnaıy bylǵarydan tigilgen eki aýyr qolǵap kıip alypty.

— Áýeli kúsh salmaı, ekpindi ǵana shaqta.

Men tópeleı bastadym. Shıngarttar serpilip baryp, aýyr qolǵaptarǵa tyrs-tyrs tıedi. Serpinim qatty, pármenim bar. Asqat qoldarynyń deńgeıin shuǵyl aýys-tyryp, joǵary kóterip áketti. Qatarynan birneshe soqqy jiberdim. Mejeli nysanalar yldıǵa túsip ketkende, qapelimde shıngarttar apyl-ǵupyl kókte adasa berip, ańyryp baǵytyn kesh túzedi, sóıtip, bastapqy qarqynynan jańylysyp qaldy.

— Jaǵdaı qalt ózgerse, sen de ne isteý qajettigin lezde baıyptaýǵa tyrys.

Asqat aýyr qolǵaptaryn sheship, edenge laqtyra saldy da, judyryǵyn túıip, boksshynyń turysyna beıimdele qaldy. Ol asqabaqtyń úlkendigindeı qapshyqty shaıqap jiberdi. Beri qulap kele jatqanda, oń qolymen samaıyn qorǵap, solǵa syrǵyp ketti de, jyldam aınalyp, judyryǵymen sol qanatyna hýk tastady. Shyntaq ıyqtan bıik deńgeıde qazyqtalyp, hýktyń basy tómen sorǵalap, syrttan jedel urǵan qalpynda qapshyqty búıirden bylsh etkizdi. Sol qolymen dáldep tik soǵyp jiberdi de, soqqy qaraýylyna daryǵan zamatta jyldam artqa shegindi.

— Osylaı.

Sosyn, ol aýyr qolǵaptardy maǵan qaıyra tosyp turǵan. Sol judyryǵym túıip jiberdi, izin ala oń qolym tikteldi de, qaıtadan sol qolym solq etkizdi. Asqat aýyr qolǵaptardy bura qoıypty. Shabýyldy qorytyndylaı, sol tusyma hýk jumsadym.

— Qaıtala.

Men taǵy qaıtaladym.

— Endi, jaltarýdy úıren.

Ol soqqyny qarsha borata bastady, keıbiri kózdegen jerine dóp tıip jatyr.

— Shalt qımylda.

Asqat jópeldemede aperkot jasady. Iegimniń ushynan súıkep jiberdi. Soqqy álsiz boldy. Biraq, jaq súıegim batpan judyryqtyń salmaǵyn sezip qaldy.

— Basyńdy alystat.

Aperkot qaıta soqty. Úlgergen joqpyn.

— Tez shalqaıt.

Ózi shalt shalqaıyp, qalaı ekenin kórsetti.

— Daıyndal.

Bul joly aperkot qatty tıip, ári ushyp tústim.

— Meniki durys emes, — dedi ol.

— Eshteńe etpeıdi.

Ústimdi qaqtym da, shıngarttardy qysa túsip, soqqylardy qarsy alýǵa daıarlandym. Sol qoly beri umtyldy, jeńil jyljyp qashyp kettim, kelesi márte aldanyp, aıdalaǵa qańǵyp qaıtty. Shalǵaıdan qaǵyp túsýge oqtalǵan soqqy qyrymnan kele jatqan. Súńgip ketip, oń jaq baýyrynan shyqqanmyn. Sol kezde aperkot urdy. Qorǵanysqa jolyqpaı, bıiktep baryp, týra soǵyldy. Keıin qaraı ysyryp jiberdi.

— Qatty boldy ma?

— Joq.

— Áli de osylaı jattyǵý kerek.

Osylaı jaltaryp, áldeneshe ret jattyqtyq.

— Bolar.

Ol mańdaıynan syrǵyp, kózine quıylǵan tamshy terdi súrtip tastady da, qoldaryn salbyrata, tómen eńkeıdi.

— Jetedi.

Boıyn túzep, zaldyń shyǵar esigine bet aldy. Men sońynan erdim. Ekeýmiz dálizge shyqqanbyz.

— Dýsh isteı me?

— Isteıdi.

Baspaldaqpen joǵary órledik. Besinshi qabatqa kóterildik te, Nurlybek Asqarulynyń bólmesine keldik. Ol tósekte Djek Londondy oqyp jatty. Kitapty janyna qoıyp, ornynan turdy da, qolyn usyndy. Biz jyly amandastyq.

— Asqat dýshqa túsip alsyn.

— Túsip alsyn.

— Tez qabyldap shyǵamyn, — dedi Asqat.

Nurlybek dýshtyń shamyn jaqty. Qaıtyp keldi.

— Osy senbi Asqattyń dıplomyn jýamyz.

— Baramyn.

— “Shalqar” kafesinde otyramyz.

— Mindetti túrde kel, — dedi Asqat.

Asqat sheshindi de, dýshqa ketti. Nurlybek tórge baryp, magnıtofondy toqqa qosty. Gıtaranyń súıemeldeýimen Andreı Makarevıch án shyrqaı bas-tady. Nurlybek terezeden syrtqa kóz saldy. Tysta jańbyr sebezgilep turǵan. Kún bulyńǵyr, tańǵy tuman tolyq seıile qoımapty. Áredik shatyrdan úzilip túsken tamshylardyń jaqtaýdy uryp qulaǵan qańyltaq dybysy keledi. Qapylys Andreı Makarevıchtiń daýysy sharyqtap, kúbirlegen jaýyn shýyly estilmeı ketti. Nurlybek sol tesilip turǵan qalpy. Áýez qýaty azaıa bastady. Azaıa kelip, qumyǵa berdi de, sap tyıyldy. Tamshylar dúbiri qaıyra estilip jatty. Men tósekke baryp otyrdym. Ol maǵan buryldy.

— Máskeýge tartyp ketsek qaıtedi?

— Jaı ma?

— Qydyryp.

— Ýaqytym tyǵyz.

— Maǵan baryp kelý kerek sıaqty.

— Bul eshteńe ózgertpeıdi.

— Basqa ne isteı alamyn?

— Bıznespen aınalys.

— Mundaı kóńil-kúımen birdeńe jasaý múmkin be?

— Qaıǵy sulýdyń qoınynda qalady.

— Bolmaıdy.

— Endeshe, ony eshqashan esińe alma.

— Eger bul qolymnan kelmese she.

— German Gesse kez kelgen áıelge úırenisip ketýge bolady deıdi.

— Jazýshylarǵa senbeımin.

— Oqyǵanda, senesiń.

— Oqyǵanda ǵana.

Jańbyr shýyly qulaqqa anyq shalynady. Dala meldektep jatyr. Asfált ústi damylsyz aqqan jylǵalarǵa toly. Eńseni ezip, kóńilge muń ákeledi.

— Makarevıch bitti me?

— Sońy bolatyn.

— “Qar astynda qalǵan án” kompozısıasy bar ma?

— Bar.

— Qoıaıyq.

— Qazir.

Ol taspany aýdaryp qoıdy. Biz ne tarazylaı alamyz. Qar astyndaǵy án. Muń aınalsoqtap keter emes. Sonyrqalap — sony oı órisin, taza ojdan syılaımyn deıdi. Erkime múldem tutqyndalyp, menimen birge baqytyńdy taýyp alasyń deıdi. Qar astyndaǵy án. Sary kúzde sary ýaıym bolyp kelip edi, qys jetkende, qar astynda qalyp qoıypty. Án — sonyki. Shyrqap jatqan kesteli, órnekti adasqaq saz. Belgisiz da-

ýys, beımálim ún, qar astynan, bekigen qasat qardyń kóbesin sógip, kúńirenip, dúrkirep omyraýlap buzyp shyqqan jylqydaı — aǵyzyp, sorǵalap kele jatqan áýen, yrǵaq. Qar astyndaǵy án.

— Seni túsindim, — dedi Nurlybek.

— Ol, seniń óz oıyń, — dedim.

— Únemi saǵynyp júremin.

— Saǵynysh degen jaqsy ǵoı.

— Men ǵana emes, qusalylar — qara orman tárizdi.

— Múmkin.

— Ony kóp jurt saǵynady.

Esikti ashyp, bólmege Asqat Jaqanuly kirdi.

— Túsesiń be?

— Iá.

Men dýshqa kettim. Ishinen bekitip aldym da, ystyq sýdy aǵyttym. Áýeli salqyn boldy. Jylyna bastady. Ysyp, ystyq tasyǵanda, sýyq sýdyń burandasyn ashyp, aralastyryp qoıdym. Dýsh bólmesi ıran baǵyndaı qulpyrmaly, maıda qońyr, jaıma-shýaq. Tóbeńnen aqqan sebezgi sýdan da raqat tabýǵa bolady. Saǵan eshteńe qajet emes. Shashyrap quıylǵan sý denemdi tutas shaıyp, aǵyp ketip jatyr. Baqyt degenimiz absolúttik qajettilikten qutylý shyǵar. Álde, kerisinshe, ony aqyryndap moıyndaý ma. Maǵan baqyt qajet emes tárizdi. Biraq, bul saǵym sıaqty dúnıe. Qas-qaǵym sátti baqytqa balaýǵa bola ma eken. Baqyt — kóńilden eshqashan ketpeıtin, jaqsy qýanyshtan aınymaıtyn mereke. Ol — mahabbat, jastyq shaq jáne kitaptar ǵana. Eki burandany ja-

ýyp, bosaǵa jaqqa taman óttim de, súlgini alyp, muqıat súrtindim. Sodan keıin samarqaý qalpymda kıinip, bólme tabaldyryǵynan attadym. Makarevıch gıtara tartyp jatty. Oǵan qosa syrttan tolassyz jaýǵan jańbyrdyń álsiz shýyly estildi. Nurlybek taǵy terezege qadalyp qalypty. Asqat shaı qamdaýǵa kiristi.

— Ómirdiń aldamshy ekenin bilgenimde, eshqashan týmas edim.

— Qıyp ketýge bolady, — dedi Asqat.

— Endi ómirdi osy kúıinde qaldyryp, máńgilik tas-tap ketý múmkin emes.

Nurbek Asqaruly tosyn ýáj baılady.

IH taraý

Barlas Manashuly men Nadıra Jarasqyzy Nıkolskıı shirkeýiniń aldynan ushyrasty. Olar bazar aralap shyqqanǵa uqsaıdy. Men qarsy jolyqtym. Biz qol berip amandastyq. Ekeýi kúlimsirep tur .

— Biz Shymkentke baryp keldik, — dedi Nadıra.

— Bolary bolyp...

— Iá, boıaýy sińip qoıdy, dedik.

— Barlas Túrkistanǵa jalǵyz ketken edi, qaıta-rynda jolaı bizdiń úıge at basyn tiredi.

— Oń sheshken eken.

— Óziń qaıda jınaldyń?

— Ýaqyttaryń bar ma?

— Bar.

— Kafede Asqat Jaqanuly dıplomyn jýady.

— Baraıyq, — dedi Nadıra.

Úsheýmiz taksı ustadyq ta, Baıtursynuly kóshesimen atqan oqtaı zymyrap, Tóle bı kóshesiniń qıylysynan solǵa buryldyq. Taksı dońǵalaqtaryn túzep alyp, asfálty jańa tóselgen kúre jolmen zyrlap ketti. Salonǵa Elton Djonnyń “Qurbandyqqa shalý” áýezi baıaý tarady. Kóńilimizdi eltitken ánshiniń daýysy jaǵymdy estilip jatyr. Biz án áserimen alabóten tolqyp otyrdyq. Mashına áli zaýlap keledi. Tamyljyǵan áýen aǵylshyn tilinde tógilip, barshamyzdy áldıge bólep áketip barady. Danyshpan Elton Djon. “Altyn aıdar” kafesi sońymyzda qalyp, jol jıegindegi aǵashtarǵa jasyryna berdi. Jarokov kóshesin qıyp óttik. Shaqyrymǵa jýyq jerdi eńserip baryp, Gagarın dańǵylyna ilinisimen, sol qaptalymyzǵa baǵytymyzdy ózgerttik. Dańǵyldyń keń arnasyna jaılap túsip alǵan soń, avtomobıl qustaı ushty. Túrli mashınalardyń arasynan tumsyǵyn tyǵyp ózine bolmashy oryn oıyp ala qoıady da, qaq tilip, ortasyna synadaı qaǵylady. Jambyl kóshesine jetip, ońǵa burylǵan kóligimiz qaıta jyldamdyǵyn údetti, sońsoń Rozybakıev kóringende, údere júrgen júrisin irkip, úlken úıdiń irgesine tumsyǵyn suǵyp baryp toqtady. Birinshi qabattyń mańdaıynda “Shalqar” dep jazylǵan iri áripter tizilip turdy. Biz avtomobılden shyqtyq. Baıyǵan kún batys kókjıekte shuǵylasyn jan-jaǵyna shashqan mezgil. Taksıge suraǵan aqysyna qosyp ústinen taǵy aqsha berdim. Shopyr rıza bolyp qaldy. Úsheýmiz tas baspaldaqpen joǵary órlep, kafeniń kirer aýzyna taqadyq. Ishke engende, sol qanatymyzda bir top jas ústel basynda án shyrqap otyrdy. Tórden galstýk taǵyp, kástóm-shalbar kıgen Asqat Jaqanuly kózime shalyndy. Meni baıqaǵan onyń júzine kúlki úıirildi. Ezýine kúlki uıalaǵan qalpy ornynan turyp, maǵan qarsy júrdi. Jolda qalt toqtap, shýlaǵan jurtqa álpetin burdy.

— Danaı Baıqýanysh, — dedi jınalǵan qaýymǵa tanystyryp.

El qaıta shýlady. Ol meni qarýly bilekterimen qapsyryp, tósine basty da, Barlasty baıqap, ony qushaqtaýǵa bettedi. Barlasty súıip jatqanda Nadıra sypaıy jymıyp turdy. Úsheýmizdi tórge qaraı ozdyryp jibergen Asqat óz ornyna kelip, tize búkti. Asaba meımandardyń orta tusynan kóterildi. Ol qolyn shapalaqtap, halyqtyń nazaryn ózine aýdardy.

— Qonaqtar, qatarymyz kóbeıe tústi.

Ózi qyzyp alypty.

— Asqattyń bir úzim nandy teń bólip jeıtin dosy — Danaı Baıqýanysh, Barlas Manashuly, odan ary — Nadıra Jarasqyzy.

Bárimiz bas ızedik.

— Árıne, Asqattyń dostaryn búgingi bir keshte túgendep shyǵý áste múmkin emes.

Nurǵalı Barlas ekeýmizge djın toltyryp bergen. Biz álsiz soǵystyryp jiberdik te, tóńkerip tastadyq. Keýdeme jyldam taraǵan djın kókirek tusymdy jylyta bastaǵan. Shanyshqyny alyp, qaımaqqa bulǵanǵan qıar salatyna túırep, jeýge kiristim.

— Osy bir tamasha jigit Danaı bolady, — dedi asaba.

Jurt qol shapalaqtady.

— Sóz kezegi sonyki.

Maǵan bireý djın quıyp qoıǵan. Ústeldiń qarsy betinen tanys júz jyly ushyrady. Ol súıkimdi kúlip otyr. Odan beri Nurlybek Asqaruly jaıǵasqan. Sha-qyrǵan Asqattyń ózi bolýy kerek. Meniń tost aıtqym kelgen joq. Ornymnan túregeldim de, Asqatqa:

— Ózińe tiler tilegiń úshin, — dedim.

Ústel basyndaǵylar tegis qozǵalyp ketipti. Bir-birine ydystaryn umsynyp barady. Aıdana Samatqyzy rúmkasyn maǵan kórsete kóterdi de, eptep qana ishti. Artynan sypaıy ezý tartty. Djın móldiregen fýjerdi tastap jiberdim. Tamaǵymdy qyrnaı ótip, jylý taratyp jatqany sezildi. Árqaısymyzǵa peshten jańa shyqqan langet kóldeneń tartyldy. Japyraqtaı týralyp, qabarta pisirilgen kartop, ósimdik maıyna qýyrylǵan sıyr eti jáne tárelkeniń bir shetine úıile salynǵan qyryqqabat. Shanyshqyny sol qolyma ustap, oń qolyma qalaıy pyshaqty alyp, langetti usaqtap, jeýge ynta qoıdym. Japyraqtalǵan kartop dámdi eken, astyn kúıdirmeı jaqsy pisiripti. Dastarqanǵa qalbyrdaǵy aǵylshyn syralary top-tobymen aǵyla bastady. Aldyma kelip, baıyz tapqan bireýin aldym da, qańyltyr aýzyn beri julqyp, pyshyldata ashyp jiberdim. Oımaqtaı ǵana oıyq paıda boldy. Keneresine ernimdi tıgizip, jutyp edim, salqyn da qyshqyl syra janymdy jadyratyp, boıymdy sergitip, lázzatty bir kúı keshtirdi.

Kvartet oınaýǵa kirisipti. Ionıkada otyrǵan er kisi ándi ózi shyrqady. Bul bozbala ýaǵynda bizdiń ákelerimiz tyńdaǵan, shyrqaǵan, bılegen “Beatles”-diń árkimge tanys “Yesterday” áýezi edi. Ústeldiń aıaq tusy oryndarynan turyp, bir-birin jetelegen boıy kvartet jaqqa bet aldy. Olar aıaldaı qalyp, qos-qostan qaq jaryla, bıleýge kóshti. Tórgi jaq ta túregelip jatyr. Asqat Jaqanuly Ardaq Sabyrqyzyn qoltyqtap, foıege qaraı júrdi. Sáýle Janatqyzy oryndyqta temeki shegip, oı tuńǵıyǵyna batyp ketipti. Men kóp boksshylardy kórip otyrdym. Nurmuhambet Asanuly, Qaırat Darqanuly, Ábish Qaıyrbekuly, Marat Qasymuly. Bári bir buryshta úıirilip, bılegen jurtqa kóz qıyqtarymen sıpaı qarap, oqshaý áńgime-dúken quryp otyr. Qurmet Igilikuly Batyrbek Dosjanulymen qushaqtasyp alyp, tórgi buryshta qazaq ánderin shyrqaýǵa kóshken. Ekeýi de masaıyp qalǵan ba, aýyq-aýyq bir-birin qushaqtap, betterinen súıisip qoıady. Qurmet talanty bar táýir balýan, erkin kúresten Qaraǵandy aımaǵynda edáýir aty shyqqan jigit. Qyz-kelinshekke jany qumar, ásempaz saqı dilmar sheshen. Kvartet áýezin aıaqtady. Sál úzilisten soń, “Doctor Alban” tobynyń sazy qalyqtady.

— Bıleımiz be? — dedi Nadıra.

— Danaı, bir fýjer konákqa qalaısyń?

— Maǵan djın, — dedim.

Ol maǵan djın toltyrdy da, ózine “Napoleonnan” quıdy. Ekeýmiz shynylardy aqyryn soǵystyryp qaldyq ta, tóńkere saldyq. Djın óńeshimdi jyrtyp ótkendeı boldy da, deneme jylý taratty. Tóńirek túrlene bastapty. Biz ústel basynan uzap, ortaǵa bardyq. Kvartet basqa sazdy oınap, baıaý ekpinge saldy. Fıl Kollınz. Qamyryqty Fıl Kollınz. Tamyljyǵan saz áserge bólep, foıeni qoralaı turdyq. Barlas Manashuly Nadıramen bıleı jóneldi. Men Sáýle Janatqyzyn bıge shaqyrdym. Suńǵaq boıly, válske suńǵyla, orysshaǵa jetik, biraq qazaqshasy nashar, júzinen kúlki ketpeıtin ol — Qaraǵandy qalasynyń týmasy edi. Ardaq Sabyrqyzy ekeýi Arqadaǵy ýnıversıtette oqyp júrip tanysady, keıin kele jaqyn aralasyp ketedi de, syılas, syrlas dos-jar atanady. Sáýle ana tilin bilmegenge uıalyp júretin. Ol bilegimen moınymnan orady da, jyly kúlimsiredi.

— Qashan keldińder? — dedim.

— Keshe.

— Dıplom jazyldy ǵoı.

— Qorǵap ta tastadyq.

— Qaıda barasyń?

— Almatyǵa.

— Maǵan áli bir jyl bar.

— Jadymda.

— Byltyr qyzyqty bolatyn.

— Bıyl birtúrli kóńilsiz.

— Bıyl da qyzyqty.

— Sen men týraly oıladyń ba?

— Joq.

— Nege?

— Bireý jaıly eske almaýǵa tyrysamyn.

— Durys.

— Maǵan jazý unaıdy, shyǵarmany jazyp bitken soń, bar nárseni umytýǵa kúsh salamyn.

— Jadysyz ǵumyr keshý múmkin be?

— Keıde eshteńege kóńil aýdarmaýǵa talpynsam da, árdaıym birdeńeni oılap júrgendeı kúıge ushyraı-myn.

— Ne haqynda?

— Bilmeımin.

— Biz týraly roman jazyp jatyr dep estidim.

— Iá.

— Ózińdi qınap qaıtesiń, roman da jazbaı-aq qoı, eshteńege de umtylma, eshkimdi de tańǵaldyrma.

— Menińshe, adam ómiriniń maǵynasy — ónerde.

Án mana úzilgen. Sáýle qolyn túsirip, maǵan kózin salyp turdy.

— Kóp izdenisten soń, maǵyna sol maǵynany izdeýge aınalady. Onyń jumbaǵyn tek óner arqyly ǵana sheshpekpiz.

— Pálsapa she?

— Ol da — óner. Adam balasynyń kem-ketigin toltyryp, ulylyǵyn pash etip, jalǵyzdyǵyna serik, aqyl-oıyna ólshem bolatyn óneri.

Qaıta án shyrqaldy da, Marat Qasymuly Sáýlemen bıleýge ruqsat surady. Ekeýi foıeniń ortasyna qaraı teńsele syrǵyp, qushaqtasyp, shyr kóbelek aınala jóneldi. Olar oqta-tekte súıisip qalyp júrdi. Men ústelge qaıtyp keldim. Nurǵalı Ysqaquly rúmkaǵa djınnan toltyryp berdi.

Adam, shynynda, músápir. Tabynyp júrgenderin bir kúni tabanyna taptaıdy da, dattap júrgenderin aıaqastynan basyna kóteredi. Qyzanaq salatynan túırep, jeı bastadym. Hrıstospen de, aláıhıs sálám, Muhammedpen de, salla(A)llahý aláıhı ýá sállám, alysqan adamzat urpaǵy. Qyzyldyń dáýiri júrip turǵan zamanda, Qudaıdy joqqa shyǵarǵan sol urpaq qazir Allahqa ıman keltirip, tóńiregin qanaǵat-sabyrǵa shaqyryp, táýbesine tústi. Búgin taspıǵyn qolynan tas-tamaı, sanamalaı beretin qorǵansyz shaldarǵa aınaldy. Qoryqqanynan ba, toryqqanynan ba. Biraq, olardy endi eshkim qorǵamaıdy. Táńir de, qaıshylyqqa toly qoǵamdy tańdap alǵan olardyń nemereleri de.

Men tysqa shyqtym. Sýyq aýa bet-júzimdi jýyp, denemdi tońazytyp, boıyma sergektik ala keldi. Qıal topshylap jetpeıtin sheksiz ǵaryshta, adam qol soza almaıtyn zeńgir kókte muńly juldyzdar qaltyrap janyp tur. Tóbedegi aspan ózine tartyp alyp kete beretin túbi joq qara qýys sıaqty. Sony sharyqta qaq bólip shalqasynan Qus joly jatyr. Adam men sana sheksiz ǵalamda eki bólek adasyp júrgende, túısik pen oıdy qaýyshtyrǵan alabóten Qus joly jatyr. Jaýraı bastasam da, saýyq qurǵan elge shynydan telmirip kóz saldym. Aspan da adamnyń kelbeti tárizdi qaraýytady. Kókjıekter arasyna shymyldyqtaı tartylǵan aspan, shynymen, kópti kórgen qarıanyń qatparly júzinen aýmaı qalypty. Múmkin, osy dıdardyń qaǵaberis, buqpa jer, yqtyrma qalqasynda uly jaratylysty paıymdaıtyn keń-baıtaq alyp sana jaıylyp, sozylyp, shalqyp jata ma eken. Kóz aldymda qartaıǵan ájemniń beınesi elestedi.

Men kafege qaıyra kirdim. Bári “Duran-Duran” tobynyń áýezimen erinshek aınalyp, aqyryn bılep júrgen. Qurmet Igilikuly ústel basynda otyr. Oǵan Batyrbek Dosjanuly kele jatty. Qolynda “Semelt Rızlıng” sharaby bar. Ol dastarqanǵa jaqyndap keldi de, shólmekti eki-úsh shaıqap jiberip, pyshaqpen aýzyn ashty. Qos fýjerdi shaıyp, ózine taman jyljytyp qoıdy. Erneýinen asqansha shúpildetti. Qurmet oǵan nemquraıdy qarady. Shúpildetip bolǵan soń, eki shanyshqyny sıyr etine túıredi de, bireýin Qurmetke usyndy. Ekeýi tartyp jiberdi. Men qastaryna kelip, tize búktim. Aıdana Samatqyzy kórindi. Ol foıeden beri qaraı ádemi basa júrdi. Etegi tar, sholaq kóılegi júrip kele jatqanda, qaıta-qaıta joǵary túrilip ketedi, sol kezde appaq sany jarq etip ashylyp kózge túsip qala beredi. Aıdana etegin eki-úsh márte tómen tartqylap, tártipke keltirip túzep qoıǵan. Taqap keldi de, janymdaǵy bos oryndyqqa jaıǵasty. Kishkene qyzǵylt sómkesin ashyp, temeki qorabyn shyǵardy, sosyn ishinen bir talyn aldy. Men shaqpaq tutatyp, jalynyn tostym. Aýzynan burq etip tútin shyqty.

— Sen Sáýle Janatqyzyn bilesiń be?

— Iá.

— Aralaryńda ne bolyp edi?

— Eshteńe.

— Ol seni súıedi.

— Maǵan ol unamaıdy.

— Jaqsy qyz.

— Bilemin.

— Basqamen bılep júrip, saǵan kóz tastap qoıady.

— Saǵan aıtty ma?

— Ózim suradym.

— Ne deıdi?

— Mundaı symbatpen ózgeni jaqsy kórý múmkin emes deıdi.

— Sulýda mahabbat bolmaıdy degeni me?

— Iá.

— Jańsaq pikir.

— Syra ishemiz be?

— Isheıik.

Ústelden “Skol” syrasyn alyp, Aıdanaǵa ashyp berdim. Ol birshama jutty da, qalbyrdy qolyna ustaǵan kúıi maǵan janaryn tikti.

— Bılesek qaıtedi.

— Bolady.

— Sen maǵan ilesip bıle.

— Jaraıdy.

Onyń saýsaqtaryn alaqanyma qysyp, foıege qaraı qozǵaldym. Ekeýimiz Freddı Merkúrı sazyna eltip, yrǵalyp, aqyryn bıleı jóneldik. Ol kózderin jumdy. Eki aınalym jasaı berip, qaıyra ashty da, bilekterin moınyma asyp, qushaqtaı tústi. Biz tórt adym ári ketip, qazdaı qalqyp qaıtadan tórt adym beri júzip, shıraq qımyl-qozǵalyspen jurt nazaryn ózimizge aýdaryp ákettik. Aıdana kúlip jiberdi. Kúlip, tolyqsyp bara jatyp, aı qabaq altyn kirpikterin aıqastyrdy. Náshti áýez áldılep, abaılap terbetip, qulaqqa jyly tıip jatyr. Án bebeýlep, úzildirip baryp, sorǵalap, yldılaı berdi de, ekeýmiz foıeniń arǵy shetine shyqqanda, qaıyrylyp, qapylysta qalt tyndy. Biz kvartet adamdaryna qaradyq. Kompozısıany oryndaǵan basqa top tárizdi. Joq, magnıtofon qosylypty. Aıdanany ertip dastarqanǵa keldim, eki bokaldaǵy almurt shyrynyn ekeýmiz dem almastan taýysyp qoıdyq. Ol otyra ketti.

— Jaqsy boldy ma?

— Iá.

— Bir qarasam, qos bıshi jarasa ketippiz.

— Táýir bılediń.

— Kókiregińde ne qamyryq bar, álde kóńilińdi únemi qońyltaqsytyp júretin jalǵyzdyq pa?

— “Mahabbat joq, baqyt joq — bul ómirde8”.

— Sonda, qalaı, tirshilik jalǵan, murat aldamshy ma?

— Múmkin, Alapat Jarylysqa deıin de Ýaqyt bolǵan shyǵar?

— Bolǵan shyǵar, biraq, ol ne ózgertedi?

— Bárin ózgertedi. Baqyt týraly túsinikti de, Qu-diret jaıly oıdy da.

— Ardaq Sabyrqyzy she? Unamaı ma?

— Biz sanaǵa túıgenshe, Asqat Jaqanuly menshiktep te alypty, sondyqtan eshqandaı úmit, júzege asýyna áldeqandaı dáme joq.

— Jaqsy kórmeısiń be?

— Oılanbappyn.

— Sen bar jerde maǵan da kóńildi.

— Meniń boıymda el qyzyǵatyndaı eshteńe joq.

— Tulǵalyq bar.

— Erteń baǵyn ashatyn dáýletim de, kóńilin ashatyn ýaqytym da joq.

— Báribir.

Ol maǵan tesilip qarady. Teris aınaldym, aǵylshyn tilinde jańa áýezdi shyrqap jatqan kvartet tobyna kóz saldym. Aıdana temekisin tutatyp, bı alańyna uzaı berdi, kenet sońyna jalt buryldy.

— Barasyń ba?

— Iá.

Ornymnan túregelip, ilgeri bastym. Ekeýmiz foıeniń ortasyna jettik te, shake mánerinde yrǵaq dabysyna eligip, jelpinip, eki bólek bılep kettik. Jurt qamalap, tegis teńselip, jeligip bıleýge kiristi. Aıdana eki adym alǵa jyljyp, oń aıaǵyn joǵary kótere berip, qaptalyna shalt qapylys tolqyp, sol jaǵyna siltep, tastap qalady. Men tura qalyp, ony qaıtalaı bastadym. Denemiz qabat tolyqsı yrǵalyp, aıaq-qoldarymyz birge qozǵaldy. Ol etegi tar sholaq kóılekte oqshaýyraq kórinip — kózdiń jaýyn aldy. Kenet qalt toqtady, azdap mańǵaz, kerenaý ıilip, etegin tómen tartyp, sanyn jaýyp qoıdy. Sosyn qaıtadan yrǵaqty qımylyna kóshti. Endi aıaqtaryn alshaq qoıyp tura qalypty. Eki qolyn eki jaǵyna erbeńdete, qos ıyǵyn tolqynǵa aınaldyryp ákete berdi. Munysy ádemi shyqty. Túgel qorshaı qarap turdy. Án tamamdalǵanda, Aıdana etegin túzep aldy da, ústelge bettedi. Oǵan Nurǵalı Ysqaquly sýsyn quıdy. Juta salǵan ol — beri jyljydy. Onyń boıy bıik edi, aıaǵy oqtaýdaı túzý ári sondaı ádemi bolatyn. Ol jaıqaqtap basyp kele jatty, ústine kıgeni — júrisin qıyndatqan etegi qysqa tar kóılek, eki jaq qaptalynan uqyptap tilip, ádip júrgizip tastapty.

Janyma keldi de, ıyǵyma qolyn qoıyp, kvartetke zer saldy. Kvartet endi únsiz otyr. Magnıtofon qosylyp, “London Beat” tobynyń “I Have Been Thinking About You” kúrdeli sazy kafe ishin jańǵyryqtyra tarady. Biz bılep ketkenbiz. Bosaǵadan qyzyl kástóm, aq shalbar kıgen Qanat Nurbekuly kórindi. Ol qasyna jalbyr shashty sary qyz ertip kele jatty. Sary qyz kók losınaǵa jarastyryp etegi jalbyraǵan, birneshe tusynan uzyna boıy qıylǵan keń kóılek ilip alypty. Bálkim, Qanat ony “Teatralnoe” kafesiniń mańynan tapty ma eken, álde “Aqqýdan” kezdestirdi me, — túsiniksiz, tipti, onyń qyzǵa kóńil bóletin túri de joq, qurbysyna áldeqalaı nemquraıdy. “Scorpions” tobynyń “Wind Of Change” áni shyrqalyp ketti de, bireý jarty joldan álgi qyzdy qaǵyp alyp, úıirip, shyr kóbelek dóńgeletip, foıege shyǵaryp, toptalǵan bozbala, boıjetkenderden ári asyp kete bardy. Qanat Nurbekuly bizge taqady.

— Armysyń, Aıdana.

— Qaıda joǵalyp kettiń?

— Qyzyq boldy.

— “Ldınka” kafesinde tanysym kezigip qaldy.

— Sodan keıin iship aldyńdar.

— Iá.

— Ózi qaıda?

— Baratyn jeri bar eken.

— Mynaý kim?

— Sonyń qyzy.

— Danaı ekeýmiz de kóńilsiz emespiz.

— Iá, baıqadym.

— Nurlybek te — osynda.

Nurlybek sál masaıǵan. Qanat Nurbekulymen esendesip, Aıdanaǵa qolyn usynyp, bı alańyna mańdaı túzedi. Olar edáýir alystap baryp foıege ıek asty da, bıleı jóneldi.

— Men ony umyta alar emespin.

— Keshir, aralasqym kelmeıdi.

— Oǵan túsindire alasyń ba?

— Joq.

— “Ldınka” kafesinde otyryp, sony oıladym.

— Sezimińdi túsinemin.

— Ádemilik ne úshin qajet?

— Bilmeımin.

— Jandy qaýmetti beker qınaıdy.

— Qyzǵanady, sodan.

— Ras, jalǵyz ózi máńgilik ıemdene almaıtyny qınaıdy.

— Múmkin.

— Men ony umyta alar emespin.

— Ishesiń be?

— Vıskı.

Biz dastarqannan vıskı ishtik te, bı alańyna qaıtyp keldik. Aıdana Samatqyzy Marat Qasymulynyń qushaǵynda bılep júrdi. Nurlybek qaıtadan joq bolyp ketipti. Tysta júrgen shyǵar. Kóńilim jadyrap, janym keshti alabóten unatyp, jaqsy bola bas-tady. Ǵumyr keshken qandaı ǵajap. Bári meni sýyq, sezimnen jurdaı, mahabbatqa senbeıdi dep oılaıdy. Olar qatty qatelesedi. Asqat Jaqanuly qarsy kele jatyr. Qasyma jetti de, ıyǵymnan qaqty.

— Men qalaı judyryqtasamyn? — dedim.

— Kúshti.

— Árbir adam Maık Taıson bola alady.

— Árıne, — dedi ol.

— Maǵan keıbireýler pań, shalqaq qaraıdy, al men olardy shalqasynan da, etpetinen de sulata alamyn.

— Boksshylar — naǵyz shynaıy, asyl halyq.

— Men de kúshti boksshymyn.

— Qarsy pikir aıtqan joqpyn ǵoı.

— Topaevtyń ana joly qalaı soqqy jumsaǵanyn kórdiń be, ol áýeli kókirekten qoıyp qalyp, urǵan qolyn shapshań kótere beredi de, samaıdan toqmeıil súıkeı salady.

Men oǵan soqqy qalaı daryǵanyn kórsettim. Ol judyryqtar dóp tıip jatqanyn jaqynnan baqylap turdy.

— Dál osylaı, — dedi ol.

— Asqat, men kete bereıin.

— Óziń bil.

— Kóńilim ósip, izdegen muratyn tapqanda, merekeni jalǵyzdyqta toılaǵandy jaqsy kóremin.

Asqat meni kafeniń tabaldyryǵyna deıin shyǵaryp saldy da, qolyn berip qoshtasty. Ekeýmiz bir-birimizdi keýdemizden nuqyp qoıdyq. Men kóshege shyqtym. Kóshede qybyr etken jan qalmapty. Asfált ústi bos jatty. Jambyldyń boıyna túsip, baıaý aıańdap kettim. Qulaǵymda kafede estigen ánderdiń shala yzyńy bar. Qolymdy shalbarymnyń qaltasyna salyp jatyp, Aıdana men boksshylardyń túngi saýyqta qalyp qoıǵanyn oıladym. Qazir olardy qaıyra mol qyzyqqa, jan raqatyna — aldamshy qıalǵa jeteleıtin áýez tegis baýrap, eltip alatyn shyǵar. Naq osy sátte shylym shekpeıtinim teris sıaqty. Qamyryqta, qapaly shaqta ózińdi-óziń aldarqatyp temeki burqyratqanǵa ne jetsin. Jeti túnde jalǵyz ketip bara jatqan meniń kóńilimdi beımálim sher basty. Alystan mashına paıda boldy. İrgemnen qatty jyldamdyqpen aǵyzyp óte shyqty. Masaıǵanym basylyp qalypty, endi, zady, taksı ustap, úıge aman-esen tez jetkenim durys. Sońyma kóz jiberip edim, janaryma eshteńe ilikpedi. Asfált jol qańyrap bos jatyr. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy.

H taraý

Maqsutqa telefon soǵyp, qaı jerde kezdesetini-mizdi anyqtap, belgilep aldyq. Asqat Jaqanuly, Barlas Manashuly bólek attanyp ketti, Maqsut, Qanat Nurbekuly úsheýmiz jeke mashınamen shyqpaqshy boldyq.

Biz kelgende, Maqsut bir qyzben “Jıgýlı” markaly avtomobılde kútip otyr eken. Taıap qalǵanymyzdy baıqap, esikten basyn shyǵaryp, artynan ózi tola-ıym kórindi. Kúle qarsy alyp, ekeýimizdi kezek-kezek qushaqtady, bárimiz jabyla salonǵa minip aldyq. Rólde — ózi. Avtomobıl Raıymbek batyr dańǵylyna jetkenshe baǵdarshamǵa jıi aıaldaı berdi de, úlken arnaǵa túsip alǵan soń, jyldamdyǵyn arttyryp, ilgeri sýyrylyp — juldyzsha aqty. Keshikpeı, Qapshaǵaı jolaıryǵynan ozyp, qalany tastap shyqtyq. Sosyn keń jolda qustaı ushtyq.

Kól jaǵasyna qulaǵanymyzda, kún tas tóbege kóterilip, qyzýyn molaıta tústi. Olar qum ústinde qarta oınap otyrdy. Arasynda Aıdana Samatqyzy bar. Biz taqap keldik te, barlyǵyna sálem berip, jón surastyq. Men boksshy Marat Qasymulynyń qasyna jaıǵastym.

Aıdana maǵan qatarlasyp, etpetinen jatty. Ol qyzǵylt reń bıkınıdiń omyraýlyǵyn jibinen bosatyp edi, baýlary eki qoltyǵynyń astyna syrǵyp, qos anary jartylaı jalańashtanyp qaldy. Qolyn jastanyp, kózderin jumdy. Qanat Nurbekuly beri qaraı samarqaý kele jatyr. Nazary Aıdananyń táninde. Ózi kerenaý, erine basyp, súıretilip keledi.

— Ony qazir krospen qulatamyn, — dedi Marat Qa-symuly.

— Ne úshin?

— Unamaıdy.

— Menińshe, qıanatsyz, degdar adam.

— Áıel kórmegen sekildi, qadalǵany nesi.

— Ol Aıdanany, shynymen, súıedi.

— Men de.

Qaljyńy shyǵar dep, Maratqa den qoıyp, júzine muqıat úńilip qaradym. Ol, tegi, shynyn aıtypty. Jaqtyrmaı qaldym. Ornymnan turdym da, kólge qaraı bet túzep, selqos júrdim. Qum qıyrshyqtary tabanyma jan súısindire batady. Maıda túıirler tamasha sezimge bóleıdi. Tabanyńa úlkendi-kishili qatty tas batqanda, deneńdi birtúrli dir etkizedi. Kóńildi tolqytyp, kúıin órshitedi. Tamasha áser. Adymdap, kóldiń jıegine taqap keldim de, jaǵalaýyna jete berip, qalt irkildim. Eńkeıip, qolymdy sýǵa malyp edim, salqyndyǵy sezildi. Ilgeri jaldap, júrip kettim. Shalpyldatyp, tóńiregime shashyp baramyn. Sý beline deıin kelgen mezette, qoıyp kettim de, sý astymen edáýir júzip baryp, joǵary atyp shyqtym. Shalqamnan jatyp, qolymmen álsiz maltyp, tepe-teńdikti buzbaýǵa talpyndym. Batyp ketip, sý keship, qaıyra qalqyp, betinen kórindim. Jıekke mańdaıymdy buryp, qulashtap júzip, maltympazdanyp asyǵa jóneldim. Kól jaǵasyna júzip jetsem, Aıdananyń qasynda úıirsektep Maqsut júr. Jaǵajaıǵa shyqtym da, kıim aýystyratyn aǵash garderobqa bardym. Onyń tóbesi ashyq bolatyn. Ishine kirip, esigin kúrshekpen jaýyp, bekitip qoıdym. Kórshi bólmeden áıeldiń daýysy estildi. Qapelimde joǵalyp ketti de, shybyn yzyńy estiletin tynyshtyq ornady. Men lypany burap syqtym. Endi erkektiń úni shyqqan. Áıeldiń úzdigip alqynǵany sózderin úzip jiberdi. Olar súıisti de, syqylyqtaı kúlisip aldy. Eki arany japqan qabyrǵa taqtaıdyń tómengi tusy ashyq. Olardyń qumdy ysyrǵan aıaqtary baıqalyp qaldy. Kenet jerge bústgalter tústi. Ile-shala áıeldiń juqa sary lypasy sýsydy. Sary lypa lezde kóterilip alyndy da, áıeldiń renjigen daýysy eskertý jasady. Bústgalter sol kúıi jatyr. Men tysqa aıaq bastym. Kún jylýyn tógip tur. Esiktiń eski topsasy shıqyldap, bosaǵadan jas jigit kórindi. Dereý sol qaptalyna buryldy. Jigit uzaǵan shamada topsa aqyryn syqyrlady, syrtqa qyryqtar shamasyndaǵy óńdi áıel shyǵyp kele jatty. Áıel oń qanatyna qaraı júrdi. Jolaı qaltarysta óz betimen oınap otyrǵan bir kishkene sábıdi ala ketti.

Aıdana etpetinen sulapty. Maqsut eki tizesin qoldarymen qushaqtap alǵan. Men jaqyndap kelgende, Aıdana kózin tars jumyp alyp jatyr eken. Qum qıyrshyqtaryn sypyra júrgen aıaq dybysy qulaǵynyń túbine jetkende, ol kózin ashyp, meni kórdi de, jyly kúlimsiredi. Qoldaryn arqasyna jiberip, baýdyń eki ushyn bir-birine aıqastyra baılap jatty. Ol bıkınıdiń omyraýlyǵyn bos baılaı saldy, sosyn qum ústine tizerleı otyryp, maǵan júzin bere aıaldady.

— Maqsut seniń dosyń ba?

— Iá.

— Qazirgi ýaq dos degen bola ma?

— Bolady.

— Senbeımin.

— Qaısymyzǵa senbeısiń?

— Jalpy.

— Eshkimge?

— Iá.

— Ony nege suradyń?

— Dos bola qalǵan jaǵdaıda, ekeýińdi ne birik-tiredi?

— Týǵan topyraq, — dedi Maqsut.

— Ǵumyr.

— Onda Maqsutqa aıt, sońyma túskendi qoısyn.

— Aq tósińnen bir márte shóp etkizip súıýge bola ma dedim, basqa jazyǵym joq.

— Bolmaıdy.

— Maqsut endi qoıady.

— Sert beremin.

Aıdana kúldi.

— Bara berýińe bolady.

— Danaımen sóıleseıin de.

— Sóıles.

Ol shalqasynan jatyr. Aıdynda qaıyq júzip barady. Jelkenderin joǵary kóterip, tartyp, kerip qoıypty. Qaıyqta ekeý ǵana. Bireýi qyz bala sıaqty. Alystan ústine kıgen qyzyl lypasy kómeskilenip baıqalady. Janymyzǵa Asqat Jaqanuly keldi. Ardaq Sabyrqyzyn ertip alypty. Ardaq qara tory, janary úlken, qyr muryndy, erni tolyq kórikti qyz.

— Sýǵa túsemiz be? — dedi Asqat.

— Túseıik, — dedi Aıdana.

Olar kólge qaraı ketti. Men jaǵajaıda qaldym. Áýeli sýdan Maqsut shyqty.

— Maǵan erip kelgen shópjelke qaıda?

— Nurǵalı Ysqaqulymen júrgen.

Maqsut túregeldi de, jaǵajaıdyń shetin boılap, jaǵalap ketti. Kóp uzamaı, qaıyra oraldy. Aldyna salyp alǵan manaǵy beıopa qyzy bar. Qyz jylap alypty. Jasyn súrtpegen, keýip te úlgermegen.

— Ne boldy?

— Búldirip jatqan jerinen ákeldim.

— Jylatpasańshy.

— Jylatpaımyn.

— Óz sharýam emes pe, — dedi qyz.

— Meni tekten-tekke beıpárýa qyldyń. Beker er-tippin.

— Kim ábiger boldy, sen be?

— Iá.

— Áýrege túsetindeı eshteńe joq.

— Aqyrynda, qor ettiń.

— Kúlkili.

— Ne istedim saǵan?

— Sen be?

— Qaıtippin?

— İstegeniń kóp.

— Mysaly.

— Jezókshe dediń, súıekten ótetin namaqul sóz aıtyp, til tıgizdiń.

— Odan buryn, qandaı qorlyq kórdiń?

— Osynda kelgenshe de san márte ókpelettiń.

Qyz taǵy jylady. Kemseńdep biraz turdy da, teris aınaldy.

— Ótirik! — dedi Maqsut.

— Maqsut, qaıtesiń.

— Beri qara, men, tegi, seni bir úıreteıin.

Maqsut qyzdy qoltyǵynan shalt tartyp, jerge qulata saldy.

— Qazir búkil kıimderimdi jýasyń.

Beıopa qyz qorqyp qalypty.

— Sabynsyz jýasyń, biraq taza bolýy qajet.

— Qaı jerge jýaıyn?

— Anaý jaqqa bar.

Únsiz Maqsuttyń shashylǵan kıimderin jınaı bas-tady. Bul maǵan unaǵan joq. Qyz jınap boldy da, shyǵysqa mańdaıyn berdi. Maqsut eki qolyn jelkesine qoıyp, aspanǵa janaryn tiktedi.

— Beker istediń.

— Jáleptermen sóıtý kerek.

— Men ylǵı barlyq adam nege ar-namysyn taptatpaıtyn tákappar bolmaıdy dep oılaımyn.

— Ómirdiń júgi aýyr, basyp ketip otyrady.

— Osyny túsinbeımin.

— Aqyndar qyzyq, — dedi Maqsut.

Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy.

— Biraq, eshteńe ózgermeıdi.

Adamzat talaı zaman tolǵap, úkilep kelgen úmitin bir ǵasyrdyń ishinde tas-talqan etti. Adam balasynyń tabıǵaty alabóten, biz ańsaǵan murattan ózgeshe eken. Ras pa? Belgisiz.

— Áli jetpese, aıypty — ózderi.

Men ornymnan turdym da, kólge bet aldym. Mana ketkender qaýqyldasyp qaıtyp keledi. Aıdana ilgeri ozyp, qarsy oqshaý jolyqty. Eki ıyǵy búrisip, júgirip kele jatyr.

— Maǵan súlgi taýyp bershi.

— Júr.

Biz sol qanatymyzǵa buryldyq. Nurǵalı Ysqaquly jatqan jerge keldik te, jolqapshyqtyń aýzyn aǵytyp, ishinen súlgi aldyq.

— Aıdana tońyp qalypty ǵoı.

Aıdana jyldam súrtinip jatty. Nurǵalıdyń sózinen keıin baıaýlap qaldy.

— Meniń esimimdi qaıdan biledi?

— Kafede birge boldyq.

— Sizben?

— Iá.

— Nyspyńyz qalaı?

— Nurǵalı.

— Ádemi at.

Nurǵalı oǵan unap qalǵan syqyldy. Aıdana júzin ári buryp, bizge arqasyn berip turdy. Ol omyraýyn súrtip jatqan. Bolǵan soń, beri qarady.

— Men kómekteser edim, — dedi Nurǵalı.

Aıdana aqyryn jymıdy.

— Bara bersem bola ma?

— Qýyp jetemin, — dedi ol.

Ekeýi osy jerde qaldy da, men jabylyp mosy quryp, sháýgim ilip jatqandarǵa qaraı aıańdadym. Shaı qaınatýǵa kirisken jurt, zady, Nurlybek Asqaruly men Barlas Manashuly ǵana. Qazandyqta ot byqsyp, samarqaý janady. Kók tútin birden joǵary usha almaı, jer baýyrlap baryp, bıikke jol tartady. Nurlybek qolyndaǵy taıaqpen tamyzyqty qopsytyp, tutanyp ketýin ońaılatyp qoıdy. Jalyn ár tusynan lapyldap atyp shyqty da, bir-birimen jol-jónekeı qosylyp, úlken mazdaq otqa aınaldy. Barlas aýmaqtana túsken alaýǵa tesile kóz saldy.

— Kóńilsizsiń ǵoı, — dedi Nurlybek.

— Jaı.

— Káýap pisiremiz be?

— Bilmeımin.

— Ne boldy?

— Eshteńe.

— Tirlikte ár nárseni kúrdelendirmeı, múmkindiginshe ońaılatyp, máselege jeńildetip qaraýǵa daǵdylaný qajet.

— Biraq, bul jaýapkershilikten qashý emes qoı.

— Árıne.

— Jalǵyzdyqtan, biraq, qutyla alamyz ba?

— Qutyla alamyz, jalǵyzdyq ádette kóp aıaldamaıdy.

— Eshteńe jazylmaı júr.

— Jazǵanyńa sený qajet. Eshkim senbese de, óziń osy senimdi júrek túkpirinen izdep, taýyp alǵanyń abzal.

Sháýgim yzyldaı bastaǵan. Qyzyl jalynnyń súıir tili ári-beri súıreńdep, sýmańdaı janyp, sháýgimniń túbin jylp-jylp jalap ketedi. Tamyzyq taýsylyp, ot qyzýy mańaıyna tarap, kúsheıip alǵan.

— Jyldyń barlyq mezgilinen kúz ǵana janyma jaıly tıedi.

— Muń basqan nárseniń bári maǵan da jaqynyraq, — dedi Barlas.

— Jalǵyzdyq, el kóship, eski jurtqa tastap ketkendeı túısik, aldamshy ǵumyr, mánsiz tirshilik — kimdi bolmasyn qyzyqtyrady.

— Kleverdiń “Keshki tynyshtyq” sýretin kórgenimde, kóńilim ashylyp, júregimdi bireý alaqanymen qysyp ustaǵandaı kúıge bólenip, qanaǵattyń qushaǵynda tolqyp edim. Bul týyndyda toıymdyq, nysap, toqtam baıytylyp usynylǵan. Sýretke qadalyp turyp, ózińdi muqtajdyqtan ada, toıat sezinesiń.

— Qasteev atyndaǵy murajaıdan kórdiń be?

— Iá.

— Meniń bolǵanym bar.

— Sharl de Prave maıly boıaýmen salǵan “Peızaj” sýreti de sol taqyrypta. Tún jamylǵan teńiz jaǵasy, qarańǵylyqty qaq tilip úsheý saıaq qaıyqta asyǵys júzip barady.

— Mola Per Francheskonyń “Agardyń qýylýy” shyǵarmasyndaǵy áıeldiń bet-beınesi de unaǵan edi.

— Ol da ǵajap.

— Qyrkúıek aıynda Tretákov galereıasynyń kór-mesi ashylady.

— Shyn ba?

— Shyn.

— Qyrkúıek deısiń be.

— Kórme, báribir, kóńilińdi kórmeıdi.

— Sonda da. Men ishki dúnıemde bir ózgeris bolsa eken dep armandaımyn.

— Meniń de tilegim sol.

— Búgin qandaı murat bar, qazir, jalpy, ne qal-dy?

— Túk te.

— Túk te qalǵan joq.

— Ras.

— Sondyqtan, bir ózgeris bolsa eken dep armandaımyn.

Sháýgim tasydy. Nurlybek ornynan kóterildi de, jolqapshyqtan qaǵazǵa oraýly shaı alyp, sháýgimniń ishine tastady. Nadıra Jarasqyzy beri aıańdap keledi.

— Dastarqan jasaıyq, — dedi Nurlybek Asqaruly.

— Nadıra jasaıdy.

— Túgel shaqyryp keleıin, — dedim.

Men eldi shaqyrýǵa kettim. Qaıta oralǵanda, dastarqan jaıylyp turdy. As iship, áńgime shertip, bárimiz qaýqyldasyp qum ústine aýnaı-aýnaı jata kettik. Kún qyzýy álsiredi. Qasyma Aıdana taqady.

— Nurǵalı ekeýmiz tysqary shyǵyp keldik.

— Ol — aq kóńil jigit.

— Iá.

— Eptep bokspen aınalysady.

— Maǵan aıtqan joq.

— Eshkimge aıtpaıdy.

— Seni maqtap, aspanǵa shyǵaryp jiberdi.

— Beker.

— Nege?

— Kópe-kórneý, jorta, qasaqana madaq.

— Ádeıi?

— Ádeıi.

— Menińshe, shynaıy maqtady.

— Shynaıy emes.

— Ras aıtty, sondyqtan zor eńbegińe, qol jetken tabysyńa, izgi qasıetińe berilgen joǵary baǵa dep túsiný qajet.

— Qoıshy.

— Kútken joqsyń ba?

— Eshqashan paıymdamappyn.

Nurǵalı keldi.

— Aıdana, barasyń ba?

— Qaıda?

— Kórshi jaǵajaıǵa.

— Manaǵy ma?

— Iá.

— Baramyn.

Ol túregeldi. Denesine jabysqan qum túıirshikterin alaqanymen sypyryp túsirdi. Sosyn, maǵan qarady. Kúlimsiredi.

— Men baraıyn.

— Jaraıdy.

— Búgin osynda qonamyz ba?

— Qaıtatyn shyǵarmyz.

— Keshqurym oralamyn.

Olar ketip qaldy. Kóńilimdi qapa meńdep, qamyryq ózegimdi jardy. Kól jaǵasyna bet aldym. Taqap bardym da, jıegine jetip, irkilip kóp turdym. Tolqyn jaǵany jaılap soǵady. Asyǵys qaıtyp ketedi. Ýaqytty alshaqtatpaı, saǵynyp qaıyra shýlap kele jatady. Aıdynnyń orta tusyna taman, kóz ushynda úsh qaıyq buldyrap kórinedi. Oń qaptalda bir shaǵyn kater zaýlap barady. Shaǵalalar qaptap júr. Meni jalǵyzdyq sezimi ıektedi. Bólmege barǵan soń, tegi, qaıtadan qalamymdy ushtaımyn. Báribir. Eshkim oqymasa da, báribir. Biraq, kitappen qoshtasý ádilet pe? Dúnıe o bastan ádil, shynshyl jaralsa kerek. Zady, búkilálemdik jalǵyzdyqtyń tutqynynda jatqan adamzat óziniń rýhanı qazynasyn jer betindegi tamasha mekenge aınaldyryp alǵan. Óz túsinik aýmaǵynda, qalyptastyrǵan salt-dástúr aıasynda, qala berdi, sóz keńistiginde adam balasy udaıy úılesimdilikte júredi. Úndestikti buzyp-jaryp, shekteýden asyp, qurdymǵa shyqsaq qana biz túsiniksizdikke urynamyz. Táýbeden qashyp, dinsizdiń úıin panalaıtyn oıdyń bastaýy da, qaınary da osy. Qudaısyz ǵumyr keshe alamyz ba eken. Kitapsyz qandaı qasiretke ushyraımyz?

Shaǵalalar toptalyp alypty. Qaıyqtar arǵy qabaqqa alystap ketken. Men balyq izdep qaıta-qaıta tumsyǵymen sý shalyp, súńgip júrgen shaǵalany baqylap otyrdym. Shaǵala balyqty múldem ustaı almaı qoıdy

HI taraý

Taksı Lenın dańǵylymen zymyrap kele jatty da, eki júz tórtinshi úıdiń janynan tizginin tartty. Áýeli ózim shyǵyp, artynan Aıdananyń túsýine kómektestim. Týra irgemizden túsi qara temir aýlanyń jarma qaqpasy keń ashylǵan. Ekeýmiz qaqpa arqyly aýlaǵa óttik te, qaramaı tóselgen asfált jolmen ilgeri júrdik. Aldymyzdan bıik qabyrǵaly záýlim saraıdyń ózi kórindi. Biz eńseli ǵımaratty sol qanatynan aınalyp, esik aýzyna keldik. Kóp adam serýen quryp, bosaǵa mańynan uzap, qydyrystap barady. Esikten ishke kirip, ásem bezendirilgen saltanatty zalǵa tap boldyq. Tór jaqtan qalqıǵan baspaldaq kózge shalyndy. Baspaldaqpen ekinshi qabatqa órlep shyǵa berdik. Ústinde kisi mol eken. Aýyr ónerkásip salasynyń tóraǵasy bizden árirek, terezege taman áıgili jazýshymen emen-jarqyn áńgimelesip, qaýqyldasyp turǵan. Olar bizdi ańǵarǵan joq. Men eshkimdi tanymadym. Azamat Bolatuly men Dana Ǵalymqyzy áli qala aralap, saýyqtap júrgen bolyp shyqty. Jas jubaılardy uzaq kútip qaldyq ta, kóńilimizge kirbiń uıalady. Ústelder bir-birine sirestirilip, ıyq tirestire úsh qatardan qoıylǵan. Torǵyn dastarqannan qazaq asynyń barlyq túrin tabýǵa bolady.

Sodan keıin, kópten bir kórýdi ańsatqan ashań júzdi jas kelin aq otaýǵa tústi. Tóńiregine álsin-álsin qýana kóz tastap, kúlim qaqqan jaıdary eki úlken abysyny onyń ajaryn jibek shiltermen qalqalap, el nazarynan jasyryp, tasalap kórsetpeı ustap turdy. Sýyryp salma aqyn, ónerpaz asaba — jas jubaılardyń aldyna kelip, dombyrasynyń qulaǵyn burap, kúıin keltirdi de — eki-úsh márte shertip, qaǵyp-qaǵyp jiberip, betashar jyryn bastap ketti. Kelin týǵan-týys, aǵaıyn-jegjatqa tegis sálem salyp bolǵan soń, seri jigit onyń betin ashyp, kúmis tabaqtaǵy mol aqshany qaltasyna salyp aldy. Jas jubaılar tórgi ońasha dastarqanǵa qaraı júrdi. Aıdana ekeýmiz jaılap basyp, ekinshi ústeldiń aıaq jaǵyna baryp tize búktik. Oǵan “Rkasıtelı” sharabynan toltyryp berip, ózime qazaq konágynan quıyp qoıdym. Áldekim uzaq sóz sóıledi, el daýryǵa qol shapalaqtady. Biz álsiz soǵystyryp, tóńkerip tastadyq. Konák tilimdi qýyryp, tamaǵymdy qyrnap ótti de, keýdeme jaıylyp, mańaıyn qyzdyra bastady. Maǵan qarsy bir orta jastaǵy er adam otyryp alypty. Aıdanaǵa tesilip qaraǵan qalpy et pen kartoptan jasalǵan salattan shanyshqymen alyp jeıdi. Aıdana alma tolǵan tostaǵanǵa qol soza berip, onyń kóz qarasyn ańdap qaldy da, ashyq-jarqyn álpetimen maǵan nazaryn aýdardy. Men kúldim.

— Ǵashyq bolyp otyr ma, — dedi ol.

“Rkasıtelıden” oǵan taǵy shúpildetip qoıdym. Ol tartynbastan iship saldy. Fýjerdi dastarqanǵa qoıa berip, qoly shanyshqyǵa júgirdi. Qyzanaq salatyna suǵyp, bireýin túırep aldy da, aýzyna apardy. Endi taǵy bir salıqaly, jasy úlken kisi sóz alǵan. Biz tyńdaǵan joqpyz. Ústelge qýyrdaq tası bastapty, toıa jep jattyq. Aıdana qaıyra fýjerin maǵan ıterip qoıdy. Ekeýmizge “Lev Tolstoı” araǵynan toltyryp, tilektiń tolyq aıtylyp bitýin tospaı, tartyp jiberdik. Óńeshimdi jyrtyp ótip, kókiregime jetti de, aınalasyn jylytty.

— Bolat aǵanyń jalǵyz-aq balasy bar ma? — dedi ol.

— Joq.

— Qansha?

— Úsheý.

— Osynda ma?

— Senen keıingi úshinshi. Eń kishisi týysynyń qo-lynda.

Aıdana oń jaǵyna burylyp, Záýre Bolatqyzyna qarady. Sosyn:

— Súıkimdi eken, — dedi.

— Maǵan da unaıdy.

— Onyń bolashaǵy qamdalyp, josparlanyp qoıyl-ǵan shyǵar.

— Iá.

— Jigiti bar ma?

— Bilmeıdi ekenmin.

— Bári sheshilip qoıylǵan bolsa, ómir súrgende ne qyzyq qalady.

— Ras, eshqandaı murat bolmaıdy.

Záýre Bolatqyzy júzin sol qanatyna aýdaryp, meni kórdi de, sypaıy jymıdy. Men kúlip jaýap berdim. Ol shashyn jelkesinen sholt qıǵan, ústine bústgalteri kórinetin ádemi aq torǵyn blýzka men etegi shubatylǵan qara tústi beldemshe kıip alypty. Súıkimdi Záýreniń kóz qıyǵy uzyn, kirpikterin joǵary qaıqaıtyp, eptep ásirelep boıap alǵan. Ol dóńgelek óńdi, aq quba, juqa erindi bolatyn.

— Ákesi baı shyǵar.

— Solaı.

— Meniń de ákem baı adam, biraq, árıne, mınıstr emes.

— Ákeń tiri bolsa, odan asqan arman bar ma, — dedim.

— Keshir, — dedi Aıdana.

Meni aınala qorshap, ústimnen tóngen baılyq, dáýlet ıeleri kóńilimdi qońyltaqsytyp jiberdi. Júrek túkpirinde jatqan asyl armanym myna dúnıe-múlik, qazyna salmaǵynan janshylyp qalǵan tárizdi.

— Toryqpa, — dedi Aıdana.

Oǵan kóz saldym. Júzin muń torlaı qalypty.

— Men dáýletke qyzyqpaımyn. Qarjynyń kóptigi, kerisinshe, aqshanyń qunyn túsiredi.

— Múmkin.

— Seni bir apta kórmesem, nege ekeni belgisiz, úıge syımaı ketemin.

Ony qolań shashynan sıpadym. Ol ádemi qoı kózderimen maǵan qadalyp turdy.

— Bárimiz bir sátke ǵana dúnıege kelgenbiz.

— Kelisemin.

— Men on toǵyz jyl ómir súrdim, biraq sol jyldar áldeqalaı ushty-kúıli joq. Áli de kóp jyldar jer basyp júrgim keledi.

— Elý jyldan soń, biz bolamyz ba, joq pa, kim biledi.

— Bolamyz.

— Ras pa?

— Eshqashan ólgim kelmeıdi.

— Meniń de.

— Turmysqa da shyqqym kelmeıdi.

— Bireýge nemere kerek qoı, — dedim.

— Sosyn olar da osylaı qınalý úshin be.

— Joq.

— Ómir — qashanda úlken sátsizdik, qatty ókinish, túzetilmeıtin qatelik, týǵan soń, dúnıejaryqty qıyp, tastap kete almaı, qınalyp júresiń.

— Mundaı ǵajap álemdi kórip tamsanatyn sana bola almaıtyn óli tabıǵattyń nesi jaqsy.

— Bilmeımin.

— Bir márte kórinip, máńgilik umytylý — ómirdiń muraty, múmkin, máni de.

Ol araqtyń qaqpaǵyn burap ashty da, ekeýmizge quıyp qoıdy.

— Ne úshin isheıik?

— Sen úshin.

Aıdana jyly kúlimsiredi.

— Júregim qamyrdaı ezildi.

— Kóriktisiń.

— Shyn ba?

— Shyn aıtamyn.

— Saǵan ár keshte udaıy bir áıel zaty ǵashyq bolyp qalady.

— Raqmet. Saǵan da ǵashyq bolyp qalady.

— Ózimdi unaımyn dep oılamaýshy edim.

— Maǵan ba? Nurlybek te unatady.

Ol tosylyp qaldy. Ústelden órik alyp, aýzyna saldy da, sabyrly qalpy jep jatty. Súıegin bosaǵan ydysqa tastady.

— Tirlikte baqytty bolý múmkin be?

— Múmkin.

— Senbeımin.

— Baqyt degenimiz — súıikti isińmen aınalysý, áýre ómirden mán-maǵyna izdep álektenbeý.

— Mahabbatsyz adam baqytty bola ala ma?

— Bul, zady, árbireýimizdiń sezim tuńǵıyǵymyzǵa baılanysty.

— Iaǵnı, bolmaıdy.

— Solaı.

— Óziń eshkimdi jaqsy kórmeı júre alar ma ediń?

— Júre almaımyn.

— Men úshin baqyt tek mahabbattan turady.

Án kóterildi. Jurt ornynan túregelip jatyr.

— Taǵy bir kóremiz be?

Aıdana shólmekti ustady. Men basymdy ızedim. Ol eki fýjerge lyqyldatyp quıdy da, meni kútpeı, tastaı saldy. Fýjerdi qoıǵan beti qyzanaqtan jedi. Ishki dúnıemdi kóńilsizdik ıektedi. Ydysty qolyma alyp, kidirmesten jutyp jiberdim.

Ornymyzdan turdyq. Bı alańyna jettik te, jurt quttyqtap jatqan Azamat Bolatuly men Dana Ǵalymqyzyna tilegimizdi aıttyq. Olardyń shýaqty kúlkige shomylǵan júzderi birtúrli qapadar kórindi. Biz Blektiń oryndaýyndaǵy “Wonderfull Life” sazyna tolqyǵan kúıimizde shyr kóbelek aınalyp, bıleı jóneldik. Kelin qımaǵan janarymen uzatyp, alystap qala bergen.

— Sezim tozaǵyna kúıgen taǵy bir muńlyq paıda boldy, — dedi Aıdana.

Ol ezý tartqan keıpi basyn qoınyma tyǵyp, maǵan jabysyp, foıeni sheńberleı, júzip bara jatty. Saz úzilgen shaqta ústelge bardyq ta, shabdaly shyrynynan urttadyq. Qaıta oralǵanda, Whitney Houston shyrqaǵan “I Am Every Woman” áni estildi. Foıe shetinde, áýen áserimen tolyqsyp júrgen meımandardy kózimizben sholyp, oqshaý turdyq. Maǵan bireý telmirip qaraǵandaı kórindi. Bul kóz qarasty úıirile bılep, joldy tasalaǵan toptyń ar jaǵynan baıqadym. Onyń ústine kıgeni tógilip jerdi japqan aq torǵyn ádemi kóılek. Tóbesine gúl ádiptegen yqsham taqıasyn qondyrǵan. “2 Unlimited” tóńirekti jańǵyryqtyryp, “No Limited” ánine basty, bılegen top tez tarqasyp ketti de, kelin men kúıeý ekeýiniń beınesi ashyldy. Azamat Bolatuly qalyńdyǵyn ári buryp alyp, jaı ǵana án naqysyna salynyp, teńselip kete bardy.

— Biraq, sen qarama, — dedi Aıdana.

Men oǵan kóz saldym. Ol qýaqylanyp, jymıyp turdy.

— Munda kóńilsiz, — dedim.

— Tysqa shyǵaıyq

— Aha.

— Úılerdi tamashalaıyq.

— Ishki ister bosstary ýaqytyn osynda ótkizedi.

— Bir kezde bári halyqtyki deýshi edi.

— Qazir de solardyki.

— Ákem eshteńe ózgergen joq, komýnıser iskerlik qabilet tanytyp, búginde barlyq saýda men bank bıligin óz qoldaryna aldy deıdi.

Banket zalynyń saltanaty qaıyra qanshama jyl kóksep, ańsap, saǵynyp kelgen armanymdy taptap, ezip bara jatqandaı kórindi. Bolashaqtan bizge oryn qalmaǵan sıaqty.

— Biraq, másele — anada emes.

Aıdana qolymen qymbat baǵaly lústralar jaınaǵan tóbeni kórsetti.

— Mynada.

Ol jas jubaılardy nusqady. Olar bir-birimen qupıa, jasyryn kelisim arqyly qosylǵandaı, bireýiniń asqan dáýleti bar, ekinshisi patsha saraıyn toty qustaı jaınatyp, qulpyrtyp jibere alady. Aıdana, teginde, shynaıy mahabbat, shynshyl jandardy izdeıtin tárizdi.

— Bul bizdiń jumysymyz emes, — dedim, — olar ózderi biledi.

— Qos jar, demek, qoltyqtasqanda ǵana ásem ekeni ras.

— Oıyńa pikir qosqym kelmeıdi.

— Túsinemin.

Ekeýmiz baspaldaqpen astyńǵy qabatqa túsip, bosaǵa jaqqa qaraı jyljydyq. Dalada jańbyr jaýyp tur eken. Biz tabaldyryqta irkilip qaldyq. Ústińgi foıeden Witney Houston shyrqaǵan “I Am Every Woman” sazy qapylys qaıta estildi. Aıdana Samatqyzy kóshege atylyp shyqty da, qoldaryn sermep, sánmen bıleýge kóshti.

Jańbyr tamshylary júzimen shapshań tómen aǵyp baryp, omyraýyna úzdiksiz quıylyp jatyr. Ol bir sát búkil álemdi ózine qaratyp alǵandaı áser etti. Uly jaratylys, kók júzinde qaltyrap jana bastaǵan marǵaý juldyzdar, bizge múldem beımálim qashyq núkteler tek sulý qyzǵa ǵana qadalyp qalǵandaı. Jaýyn eki betin jýyp, ıeginiń ushyna jetip bolmashy kibirtikteıdi de, tómen úzilip túsedi. Qara shalbarynyń syrtynan jiberilgen aq blýzkasy malmandaı sý. Denesine etimen et bolyp jabysyp qala beredi. Qoldaryn joǵary kóterip, qos qaptalyna tolyqsyp laqtyryp qalady da, ózi eki jaǵyna kezek-kezek teńselip, toqtaýsyz syqylyqtap kúledi. Áýez baıaýlaı berip, ol ishke júgirip kirdi. Meni qaǵa-soǵa, zalǵa basa-kóktep enteleı ótip baryp toqtady. Maǵan janaryn tiktegen kúıi saqyldap kúle bergen. Qasyna jyldam taıap keldim de, ony jerden jeńil kóterip aldym.

— Baqyt degen osy!

— Sondaı baqyttymyn, — dedi ol.

Maǵan joǵarydan jyly kúlip qarady.

— Jaqsy.

Ol túnerip, qamyryǵa sóıledi.

— Tek qana meni Nurlybek Asqaruly súıedi dep aıtpashy.

Ony jerge túsirdim. Jańaǵy qýanysh ushty-kúıli joǵaldy — shattyq bizdi qapyda jalǵyz tastap ketti. Aıdana kózimen ǵımarattyń tas edenin shuqylady. Ony aıadym. Qapsyra qatty qushaqtap, shıe erninen súıip alsam ba degen oı qamalady.

Ne isterimdi bilmedim. Qatal ómirde udaıy solaı. Aıdanaǵa qaraı almaı turyp, ózimdi qandaı da bir kelesheksiz sezindim.

HII taraý

Tańǵy salqynmen áýejaıdan Aıdana Samatqyzyn Tashkentke shyǵaryp saldym da, kelesi kúni poıyzǵa minip, táýlik júrip, Qaraǵandy shaharyna at basyn tiredim. Temirjol beketinen Qurmet Igilikuly men Asqat Jaqanuly qarsy alǵan. Kún bulyńǵyrlanyp, teristikten sýyq jel soǵyp turdy. Biz taksı ustaǵan betimizde “Bıbigúl” kafesine tartyp ketkenbiz. Qurmet ekeýimiz úsh rúmka konáktan iship jiberdik. Sosyn, qalbyrdaǵy “Holsten” syralaryn satyp aldyq. “Bıbigúl” kafesinen shyqqan soń, Asqat Jaqanuly Aıdanany suraǵan.

— Ol Tashkentke ushyp ketti, — dedim.

— Jaı ma?

— Atasy ony bireýge aıttyryp qoıǵan sıaqty.

— Kelisken be?

— Joq.

— Beker.

— Rettep, qaıtyp keledi.

— Biraq, túbi turmys qurmaı qaıda barady.

Qurmet Igilikuly asfált jıegine taqap, avtomobıl toqtata bastady.

— Bilýimshe, Aıdananyń kúıeýge shyqqysy kel-meıdi, bala tapqysy da kelmeıdi.

Asqat jaýap qatpady. “Nıva” markaly mashına qaptaldaı toqtap, biz topyrlap salonǵa kirdik, avtomobıl jyldamdyǵyn arttyryp, qalanyń “Ońtústik-SHyǵys” yqsham aýdanyna qaraı — atqan oqtaı zymyrady. Baǵdarshamda qalt aıaldap, motory jolaıryqta dúrildep turdy. Fonardyń jasyl kózi janǵan mezette ornynan aýyr qozǵaldy. Avtomobıl endi baıaý sydyrtyp keledi. Ár tustan andyzdap shyqqan kólikter bir arnaǵa quıylyp, aldy-artynan qaptaı taqap, qapylysta tóńiregin baılap, keptep tas-tapty. Kelesi jolaıryqta baǵdarshamnyń qyzyl oty janyp, mashına júrisin shuǵyl qatty báseńdete bastady. Kóldeneń jolǵa taıap qalǵanda, syqyrlatyp tejeýishin basty. Biz aldyǵa umtylyp baryp, qaıtadan arqalyqqa shalqaladyq. Salonǵa Freddı Merkúrı sazy tarady. Áýen oı-sanamyzdy áldılep, kóńilimizdi terbep, “Orbıta” móltek aýdany irgesinen tizgindi irikpeı ótip bara jattyq. Mashınalar tarydaı shashylyp ketipti. Basqarý tetigi solǵa aınalyp, baǵytyn túzep alǵan kóliktiń — jyldamdyǵy jedel ósti. Keshikpeı, “Ońtústik-SHyǵys” yqsham aýdanyna iliktik. Kóp uzamaı Qurmet Igilikulynyń páterine jetken bizder júgimizdi buryshqa tastap, qonaqjaı dostyń tabaldyryǵynan attadyq. Qurmet asúıge ketip qaldy da, ile-shala shyjǵyrylǵan maıdyń ıisi shyqty. Asqat ekeýmiz teledıdar kórip otyrdyq. Sút pisirim ýaqyt ótkende, asqa shaqyryldyq. Ústelde, tabada — qýyrylǵan dámdi qýyrdaq kútip turdy. Asqat Jaqanuly bosaǵada jatqan sómkelerden tórt dana “Holsten” syralaryn alyp, dastarqanǵa qaıtyp oraldy. Ekeýin ashyp, aldymyzǵa ıterip qoıdy. Men nan tilimin shetinen tistep, úlken qasyqty qýyrdaqqa batyra saldym da, aýzyma apardym. Qýyrdaq pıazdyń shyrynyna bógip, jaqsy buryshtalǵan eken. Qalbyrdaǵy syradan azyraq jutyp, qýyrylǵan etten qarbyta jedim. Izin ala sút qatqan úndi shaıy kelgen. As iship bolǵan soń, júgimizdi alyp, toǵyzynshy qabattan lıftimen tústik te, kósheden taksı ustap, avtovokzalǵa zyrlap bara jattyq. Beketten Qaraǵaıly kentine qatynaıtyn avtobýsqa minip, Qaraǵandy shaharyn tastap shyǵa berdik. Ýlánovsk qalashyǵyn basyp ótip, úsh saǵat ishinde Qarqaraly qalasynyń vokzalyna jettik. On mınýttan keıin basqa kólikke otyryp taýdyń baýyryna jasyrynǵan ásem qaladan marǵaý, aqyryn qozǵalyp kettik.

Shyǵa beriste Úlken kóldi qaptal irgesinen qıyp, qatparly qalyń jota, pil saýyrly qoıan jon belderdiń tas qabaq jarymen qabyrǵalap júrip, aldaǵy shahardyń alqym tusynan qapylys bıik dóńge kóterildik. Biz ińirletip Qaraǵaıly qalashyǵyna jetkenimizde, kún shapaǵy kókjıekti kúreńdetip, solǵyn, kúńgirt qyzyl túske boıap, taýdyń eki jaq qıa beti otqa malynǵandaı kórindi. Beket basynda saparshylar úshke bólinip, árkim óz úıine tarqasyp kettik.

Men úıge qońyraý soqqanymda, anam páterde jalǵyz otyr eken. Kózildirik kıip oqyp jatqan gazetin kresloǵa asyǵys tastaı salǵan ol kúlimsiregen kúıi maǵan qarsy júrdi. Júkterimdi alyp, kórshi bólmege aparyp, qaıtyp keldi.

— Sońǵy aılar nege hat jazbaı qoıdyń? — dedi ol.

— Ne jazarymdy bilmedim.

— Umyttyń.

— Bir pálege ushyrasam, hat mindetti túrde keletin edi.

— Jaman sumdyqty bastama.

— Jaraıdy.

— Tús kórip júrmin.

— Qaljyradyq. Joldan qajydyq.

— Bilesiń be, biz seniń jasyńda ana, áke atanǵan-byz.

— Úılený qajettilikke aınalsa, kelin túsirýden bas tartpas edim.

— Qajet emes pe?

Biz asúıge óttik. Anam sháýgimdi sýǵa toltyryp, gazdyń ústine qoıdy. Shkaftan qumsheker salynǵan tostaǵan men eki kese alyp, beri buryldy.

— Qajet emes.

— Seni otbasy qyzyǵyn kórmeı óte me dep, jıi ýa-ıymdaımyn.

— Ájem ne deıdi?

— Kózim tiride shóberemniń mańdaıynan ıiskesem deıdi.

— Budan eshteńe ózgermeıdi.

— Kári adamnyń baqyty sol.

— Azǵana baqyt.

— Nege?

Anam oryndyqqa tize búkti. Eki qolyn dastarqanǵa shyntaqtady.

— O dúnıede, báribir, eshteńe joq.

— Paıǵambar, salla(A)llahý aláıhı ýá sállám, jolyna qaıshy sózdi aıtpa, — dedi anam.

Ózi ári aınalyp, shkafqa bettedi. Týralǵan nan men qaraqat tosabyn alyp, ústelge ákele jatty.

— Adamdar qashanda jalǵyz. Ómir de serik bola almaıdy, o dúnıege sapar shegip, maqsharda turǵanda nemese múldem joıylǵanda, ol, tegi, bu dúnıede qalady, pende barlyq qıyndyq pen belgisizdikte jalǵyz jú-redi.

— “Adasqan kúshik sekildi Ulyp jurtqa qaıtqan oı”, — dedi anam.

— Keıde ákem qaıda ketti, jeti qat kókti, túpsiz ǵaryshty sharlap júr me eken dep topshylaımyn.

— Kim biledi.

— Menińshe, jalǵyzdyq jastyqta qyzyqty, mosqal tartqanda — dert.

— Qartaıǵanda — ajal.

— Al, qaıtqanda she?

— Serik.

Anam jylap otyrdy. Qolyndaǵy oramalmen janaryn jaılap súrtip qoıdy.

— Endi jylamaımyn.

— Bilemin.

— Men qanshama aýyrtpashylyqty basymnan ótker-dim.

— Bilemin.

— Bu dúnıede ne qyzyq kórdik, baqyt baryn da baıqamaǵan ekenbiz.

— Buny da bilemin.

— Endi eshteńe joq.

— Nege?

— Biz qaıtyp eshqashan kezdespeımiz.

— Ras.

— Men ótken ómirimdi oılap tirlik keship jatyrmyn.

— Biraq, kim bilgen, múmkin, keıin bári bolatyn shyǵar, ómir de, jarqyn kezdesýler de.

— Sonda, ajal qashan keledi?

— Eshqashan.

— Sharshap qalmaımyz ba?

Anam kúldi. Perde tutpaǵan terezeden kóshe shamdary nazarǵa túsedi. Teristikten úıirilgen sýyq jeldiń ýili qulaqqa jetedi. Anam ornynan turdy. Kózinde belgisiz bir qýanysh, qupıa shattyq, alystan úmit kútken jaıdary kúlki bar. Ol sháýgimdi gazdan alyp, aqqumandy qamdady da, qaıtadan oryndyǵyna kelip jaıǵasty.

HIII taraý

Qaraǵaılydan tań sáýlesi jotany shomyldyrǵanda, shyqqanbyz. Avtobýs ilgeri enjar uzap bara jatyr. Teristikten esken túngi sýyq jel múldem basylypty. Jıyrma mınýt boıy tynymsyz júıtkigen kólik Úlken kólge jetken soń, Qarqaraly qalashyǵyna kelip kirdi. Biz qalashyqty qaq jaryp ótip, Qaraǵandy baǵytyna, batysqa tartqan qaramaı jolǵa túsip kettik te, biraz júrip baryp, sol qaptalymyzǵa buryldyq. Qarsy aldymyzdan Tasbulaq eldi mekeni kózge tústi. Eldi mekendi aıal qylmaǵan beti artqa tastap, qalyń ormanǵa sińip, kóz ushynan jyldam joǵaldyq. Jol oń qanatyna qıǵash tartqan, LAZ mashınasy shaıqalyp ketti, aýyr júkpen aqyryn teńselip baryp qaıyra túzelip aldy. Naýa jol birte-birte solǵa tartyp, mashına qabyrǵalaı júrdi, shaı qaınatym ýaqyt ótpeı, aldymyzdan demalys úıleri kezige bastady. Biz ári qaraı kedergisiz jóneı berdik. Oń jaǵymyzdan basqa demalys jaıy kórindi. Dońǵalaqtar baǵytyn ózgertti. Júrgizýshi eki páterli jer úıdiń irgesine ıek artyp baryp, tizginin irikti. Tysqa áýeli Asqat Jaqanuly shyqty, qyzdarǵa qolyn sozyp, túsýge kómektesip jatty. Biz júkterdi túgel jerge tastap, salondy bosatyp qoıdyq. Asqat Jaqanuly demalys orny qojaıynymen sóılesýge ketip qaldy da, keshikpeı, qasyna shashy býryl egde adamdy ertip kele jatty. Taıap keldi de, Asqat bizdi tanystyryp ótti.

— Nesheýsińder? — dedi ol.

— Segiz, — dep jaýap qaıtardy Qurmet.

— Osy úıge kirip, ornalasa berińder, kórpe-jastyq-ty qoımadan alasyńdar.

— Qazir me?

— Qazir de bolady.

Qurmet Igilikuly ekeýmiz qojaıynǵa erip, júk qoımasyna qaraı bettedik. Qaraǵaı men shyrsha ıin tirese ósken shaǵyn toǵaıdy boılaı júrip, ashyq alańqaıǵa kez boldyq. Qoıan jon dóńdi asyp, arǵy betkeıine shyqqanda, júk qoımasy janarymyzǵa ilikti. Kenet qojaıyn toqtaı qaldy da, qaltasyna qolyn suǵyp, temeki qorabyn shyǵaryp, shylym usyndy. Biz basymyzdy shaıqadyq. Ózi bir talyn sýyryp aldy da, tisine qystyryp, qorapty qaltasyna qaıtadan salyp qoıdy. Ottyǵyn jaǵyp, temekisin tutatty. Aýaǵa burq etip tútin jaıyldy. Egde adamnyń eki beti sharapty ólsheýsiz kóp ishkendikten, kúp bolyp isip, túsi qara qoshqyldanyp, buzylyp ketipti. Boıy tym alasa, kózderi boıyna sáıkes emes, badyraq. Ol shylym soryp turyp, Qurmet Igilikulyna jasqanshaqtaı qarady.

— Maǵan qyz bar ma?

Daýysy birtúrli senimsiz estildi.

— Jigitter munda óz qyzdarymen ǵana kelgen.

— Túnde bir-birimen renjisip qalatyndar bolady ǵoı.

— Bolady.

— Sonda qulaǵdar etip... degenim ǵoı.

— Qolqańyz qıyn, — dedi Qurmet.

Myna shal — jekkórinishti. Temekisin apyl-ǵupyl eki-úsh márte sordy da, jerge laqtyra saldy. Ózi-niń qoldary birdeńe ustaǵanda, qaltyrap ketedi, biraq qaltasyna salyp júrgende, dirili múldem baı-qalmaıdy.

Biz kórpe-jastyqty segiz adamǵa sanap aldyq ta, tóbeshikti keri asyp, qojaıynǵa kórinbeı kettik. Dalaǵa samaýyr shyǵaryp, ot jaqqanbyz — murjasynan kók tútin ıreleńdep, joǵary tartty. Úıge baryp kirsek, keń bólmesine dastarqan jaıylyp, ústine sharaptar tizilip qalypty. Ardaq Sabyrqyzy qıardy ashana pyshaǵymen týrap, sosyn qaımaqqa bulǵap, eptep tuz septi. Tuz seýip bolǵan soń, qyzanaqty iriletip týraýǵa kiristi. Bashıra Sabyrqyzy uzyn sákiniń orta tusynda otyryp, maǵan nazar tastap, aqyryn kúlimsiredi. Men oǵan taqap kelip, janynan tize búktim.

— Qarqaraly taýynyń aýasy qandaı tamasha, — dedi ol.

— Iá.

— Ardaq seni roman jazyp jatyr degen.

— Shyn.

— Keıipkerleriniń ishinde ózim de barmyn deıdi.

— Bar.

— Men she?

— Bilmeımin.

— Romanda júretin bolsam, eldiń bári oqyr edi.

— Oqymaıtyn da shyǵar.

— Eger jaqsy roman bolsa, nege oqymaıdy.

— Kitaptyń basyna kún týdy.

— Ne boldy?

— Qazir ádebıet eshkimdi qyzyqtyrmaıdy.

— Qyzyqtyrady.

— Men o bastan osy kitapty jazamyn dep, aldyma maqsat qoıǵanmyn, sondyqtan ony áıteýir bir jazý qajet.

— Sol úshin ǵana ma?

— Kitap jetpegen muratymnyń jalǵasy tárizdi.

— Sonda shyǵarmashylyq ókinishtiń ornyn toltyra ma?

— Iá.

— Maǵan ómir súrý unaıdy.

— Ózimdi, tóńiregimdegi eldi tańǵaldyrǵym keldi, endi sony baǵamdap kórsem, eshkimge qajet emes talpynys eken. Roman adamnyń taǵdyry sıaqty, dúnıege kelgenin kóp oqyrman — bilmeı ketetin de shyǵar, sol bilmeıtinder týyndyny eshqashan oqymaǵandyqtan, bul shyǵarma qaharmandaryna qýanbastan hám renjimesten — ómirden ozatyn shyǵar. Romannyń jazylǵa-nyn ne jazylmaǵanyn, tipti, estimegen kúıi jer qoınyna attanady, sonda olar, tegi, sol bir kitap taǵdyryna aralaspaǵan, qatyspaǵan oqshaý qalpynda máńgi qaıyra mylqaý álemniń ózine aınalady.

— Qazir barlyq adam sondaı.

— Meniń óli-tiri ekenimdi bilmeıtin, teginde, jara-tylǵanymdy qulaǵy shalmaǵan kisiniń bar ekenin topshylasam, kóńil-kúıim birtúrli jaman bolyp ke-tedi. Bul — osy beıtanys sana ıesi úshin naq meniń ǵumyrymnyń quny joq degenge saıady emes pe.

Ardaq Sabyrqyzy qolyn súrte bastady. Súrtip bolǵan soń, shúberekti dastarqannyń shetine tastaı saldy.

— Áńgimeleriń jandy jabyrqatady, muńǵa toly, — dedi ol.

— Bárimiz de qapadarmyz.

— Pálsapa ish pystyrady.

— Qaıtip?

— Seni tyńdasam deımin?

— Nısshe men Shopengaýerden túsingenimdi aıtaıyn ba?

— Danaıdyń romany qandaı bolady eken? — dedi Bashıra Sabyrqyzy.

— Ózimiz jaıly.

— Ardaqtyki durys pa?

— Jobasy keledi.

— Pálsapany doǵaraıyq, — dedi Qurmet Igilikuly.

— Qurmetke pálsapanyń keregi joq. Al, pálsapaǵa qurmet kerek.

Ardaq syńǵyr etip kúlip aldy.

— Kerek.

— Nesi?

— Danaıdy aýyq-aýyq uǵyp qalý úshin.

Tabaldyryqtan Asqat Jaqanuly kórindi. Samaýyr kóterip, jyldam beri júrdi. Shoǵy óshpegen samaýyr yzyńdap keledi.

— Danaı, tórge ót, — dedi ol.

— Óttim.

— Araqty ashaıyn ba? — dedi Ramazan Tókenuly.

— Ash.

— Qurmet shydamaı barady.

— İshimdik kóńildi demeıdi, sharap ishkendi jaqsy kóremin, — dedi ol.

— Ardaqtyki az.

— Taǵy quıaıyn ba?

— Jetedi deımin.

— Ramazan, Bashırany umytyp barasyń.

— Elmıra she?

— Múldem tatyp almaımyn.

— Svetaǵa quıýǵa bolady, — dedi Asqat.

— Danaı tilek aıtsyn.

— Qurmet, óziń kótertseńshi.

— Joq, sen.

— Asqat jáne onyń dostary úshin.

— Ardaq mas bolyp qalamyn ba dep qorqady.

— Asekeń eskertti, onda kettik.

— Asekeń úshin.

— Onyń dostary úshin, — dedi Ramazan Tókenuly.

Men jutyp salyp edim, bıdaı araq óńeshimdi jyrtyp ótkendeı boldy da, keýdeme jetip, aınalasyn qyzdyra bastady.

— Taǵy jalqy tost, — dedi Qurmet Igilikuly.

— Ramazan, quıa ber.

— Elmıraǵa eptep toltyraıyn ba, Aseke.

— Iá.

— Ishpeımin.

— Ishpeseń de.

— Qyzdar úshin isheıik, — dedi Ardaq Sabyrqyzy.

Júzi kúlkige shomyldy, sosyn Asqat Jaqanulyna urlana kóz tastady.

— Ardaqtyń usynysyna tartyp jiberińder.

— Aseke meni qoldady, — dedi Ardaq.

Biz tóńkerip tastadyq. Araqtyń kermek dámi sezilmeı barady. Ramazan Tókenuly taǵy da quıyp qoıdy. Qıar salatynan kishkene jep kórdim de, artynan nan tilimin shetinen tistedim. Bashıra Sabyrqyzy ári buryla berip meni shyntaǵymen qaǵyp ketti. Qaǵyta sóıledi.

— Keshir.

— Eshteńe etpeıdi.

— Masaıyp qaldym, — dedi ol.

— Konáktan kokteıl jasap bereıin be?

— Raqmet.

— Sen úshin.

Men siltep jiberisimen, ile-shala Bashıra Sabyr-qyzy da kóterdi. Ol rúmkasyn ústelge qoıa salyp, shanyshqysymen salat túıredi.

Qyzanaqtan túırep alyp, aýzyna apardy da, jeý-ge kóshti. Jutyp bolǵan soń, kózi jasaýrap, maǵan qarady.

— Ishýdi úırene almaı-aq qoıdym, — dedi.

Bıdaı araqtan teń etip quıyp, biz álsiz soǵystyryp, tastap aldyq. Aýzymyzdy araqtyń kermek dámi biliner-bilinbes shaıyp ótti. Ramazan Tókenuly tysqa shyǵyp ketken, keshikpeı oınaqy áýen keshki Qarqaraly ormanyn ásem kúıge bóledi. Ol qaıtyp keldi. Ókshesin basa, manaǵy qojaıyn shal esikten kórindi. Qolynda on alty mıllımetrlik ańshy myltyǵy bar. Ol pań, kerbez pishinmen qarýyn buryshqa súıep qoıdy da, jorta túsin sýytyp, bizge tákappar qarady.

— Rysbek aǵa, beri ótińiz, — dedi Asqat Jaqanuly.

— Tynysh pa?

— Iá.

— Demalyńdar, biraq tynyshtyq bolsyn, — dedi ol.

Ramazan Tókenuly oǵan úlken qyrly staqanǵa toltyryp berdi. Rysbek qojaıynnyń aldyna tosyp edi, ol staqandy ustap, eki ıyǵyn kerip, tereń tynystady da, lezde iship jiberdi. Ústelden nan tilimin alyp, uzaq ıiskedi. Sosyn beri buryldy.

— Asqat, senimen sóılesý kerek.

Asqat ornynan túregeldi de, onyń — sońynan erdi. Ekeýi dalaǵa shyǵyp ketti. Magnıtofonnan Vanessa Paradı oryndaýyndaǵy “Joe le taxi” áýezi qulaǵymyzǵa jetti. Bizdiń bılegimiz kelip, jabyla tura bastadyq. Kóńilimizdi tátti bir túısik tóńirektep ketpeı júr. Boıymyzǵa taraǵan araq ýyty án áserimen kúsheıe túsedi. Ásemdikke, úılesimdilik álemine jetelep áketedi. Men Bashıra Sabyrqyzymen uzyn, kúńgirt dálizde bıleı jóneldim. Ekeýmiz yrǵaqpen tolyqsyp, shyr kóbelek aınalyp, tórge ilgeriledik, sosyn ekpindeı shalqyp, teńselip dóńgelep kete berdik. Saz erte, qalt úzilgen ýaqytta biz bosaǵa jaqqa jetip qalǵanbyz. “Ace Of Base” tobynyń “All That She Wants” áýeni estildi de, biz sony bıge eltip, qozǵalyp kettik. Osy sátte Asqat Jaqanuly kirdi. Ol sońyna burylyp, sóılep turdy.

— Bolmaıdy, — dedi.

— Bireýi artyq shyǵar, — dedi qojaıyn shaldyń daýysy.

— Bolmaıdy. Jigitterdiń óz qyzdary.

— Osynda jınalǵanda, eskergen jón edi.

— Keıin.

— Keıin be?

— Iá.

Daýys jaýap qatpaı qoıdy, Asqat Jaqanuly beri júrdi. Qurmet Igilikuly Ardaqty ertip kele jatty da, tabaldyryqtyń tusynda teris aınalyp, dalany qymtaǵan qarańǵylyqqa sińdi. Asqat maǵan taqap keldi.

— Túsinbeı qaldym.

— Qydyra bersin, — dedi ol.

— Aǵattyq jasama.

— Men úshin eshkim emes.

— Beker.

— Ne isteıin?

— Qyz unasa, qylyǵyna tóz.

— Tákapparlyǵyn aıtamyn, yzamdy keltiredi.

— Sonda da.

— Ardaqtan basqa da qyzdar bar shyǵar.

— Orǵa jyǵatyn oram.

Esik jaqqa Ramazan Tókenuly Bashıra Sabyrqyzyn qoltyqtap keledi. Ekeýi qushaqtasyp alǵan. Jyldam basyp, bosaǵadan ótip, qarańǵyǵa qulady.

— Bashıra da ketti.

— Asqat, esińde me, maqtaýshy ediń ǵoı.

— Esimde.

— Saǵan ket ári emes edi.

— Qydyra bersin, — dedi ol.

Váls shyrqaldy da, Asqat Elmıra Tursynqyzymen shyr kóbelek aınala jóneldi. Olar kóp bılegen joq. Kireberiske taman jyljyp bardy da, qysqa shúıirkelesip, lezde kózden tasa boldy.

Kasseta aıaqtalyp qalypty. Dáliz ishi kómeski tartady. Tereze jaqtaýyna súıenip, Sveta Tańatqyzy oıǵa shomyp tur. Men qasyna taıap keldim.

— Uıqy qysty, — dedi ol.

— Men kesh jatyp úırengenmin.

— Qydyramyz ba?

— Zaýqym joq, — dedim.

Sveta kidirip qaldy.

— Ǵafý et.

— Keshtim, — dedi kúlip.

— Ókpeleme.

— Jaraıdy, uıyqtaýǵa kettim.

Baǵana dastarqan jaıylǵan bólmege kirdi de, jolaı shyryn iship, túkpir úıdiń esigin ashty. Ári qulap ketken ol qarańǵylyq qushaǵyna jutyldy. Alakóleńke dáliz alabóten kúńgirt — qańyrap bos tur. Men Sveta súıengen terezege qaraı júrdim de, áınekten tysqa nazar saldym. Qarqaraly ormany manaýrap, aıly túnniń barqyt maqpalyna, tynyshtyq qushaǵyna jaıbaraqat batyp, bir ýaq sybdyrsyz qalǵıdy. Qaraǵaıly ormannan joǵary, batys kókjıekten — taýdyń eki jaq qıa beti aı jaryǵynda alabarqyn tartyp qaraýytady. Úı irgesinen Bashıra Sabyrqyzynyń ashýly daýysy estildi. Aıaq tyqyry shyqty. Birtindep alystap bara jatyr. Aqyry joǵaldy. Keýdemde tirshilikti ógeısigen kóńilsizdik oıandy.

HIÚ taraý

Almatyda kún ysyp ketipti. Poıyzdan túsken bette taksı jaldap, Nurlybek Asqarulynyń aıaldaǵan páterine izdep bardym. Ol aýla ishinde jolyqty, biz qushaqtasyp, jyly shyraımen amandastyq. Áńgime shildeniń aptap ystyǵyna oıysyp, syrahanaǵa baryp kelýdi maqul kórdik. Biz Gorkıı baǵynyń kireberisinde oryn tepken “Vıgvam” syrahanasyn qup kórip, ekeýmiz mashına toqtatyp, Gogol kóshesimen jónep kettik. Mejeli jerge jetkende, Nurlybek shopyrǵa aqysyn tóledi, ústine azyn-aýlaq aqsha qosyp berdi. Júrgizýshi rızashylyǵyn bildirip, esikti aınalyp baryp ózi ashty. Biz sol tustan túsip qaldyq.

Ishke attaǵanymyzda, jýan taqtaılardan qurasty-rylǵan aǵash ústelder nazarǵa ilikti. Qabyrǵalaryn óńdelgen aǵashtardan jonyp jasap, ústin jyltyr boıaýmen syrlap tastaǵan. Biz orta tustaǵy ústelge otyrdyq. Tórgi esikten aldyna aljapqysh baılaǵan daıashy shyqty. Qolynda syra toly grafın. Ol shıraq basyp keldi de, grafındi ústelge qoıyp, qoıyn dápterin sýyrdy. Mantydan bas tartyp, keptirilgen tuqy ákelýdi suradyq. Daıashy eshteńe túrtpegen qoıyn dápterin qaltasyna qaıyra suǵyp, ári aınalyp, dastarqannan uzap bara jatty. Jańa shyqqan esigine qapyl jyldam kirip, sol jaǵyna burylyp, kórinbeı ketti. Nurlybek eki bokalǵa grafınnen syra quıdy da, bireýin maǵan qaraı ysyryp qoıdy. Men bokaldy alyp, keneresinen eptep urttadym. Syra salqyn, dámi jaǵymdy eken.

Grafındi únsiz iship taýysqan ekeýmiz daıashynyń qaıta oralýyn kútip otyrǵanbyz. Daıashy esikten kórindi. Ol tabaq ustap kele jatqan. Qolyndaǵy ydys toly jaıpaq tabaq júrgen saıyn aqyryn teńseledi. Tárelkelerde bir-birden kepken, tuzdaǵan tuqy balyq, oǵan qatar bir grafın syra tur. Tez basyp, oqys taıap keldi de, áýeli eki balyqty túsirip, sodan keıin syrany alyp, aldymyzǵa qoıdy. Sosyn daıashy tabaǵyn kóterip, ketip qaldy.

— Búgin “Azıa daýysy” baıqaýynyń gala-konserti, — dedi Nurlybek Asqaruly.

— Baraıyq.

— Aıdana osynda ma?

— Iá.

— Ol baratyn shyǵar?

— Barady.

— Kórmegeli qashan.

— Ony ma?

— Iá.

— Keshe kelýi kerek-ti.

— Qaıdan?

— Tashkentten.

— Jaz boıy túk bitirmedim, — dedi Nurlybek.

— Úılenetin ýaqyt taıady ma?

— Oılanyp júrmin.

— Men de.

— Keıde beınettiń bári beker tárizdi.

— Ras, osy talaı adam úılenbeı-aq tirlik keshti emes pe?

— Biraq, salt basty sabaý qamshy boıdaq ómir kimderge opa bergen. Jalǵyzdyq Qudaıǵa ǵana jaras-qan.

— Sondyqtan, qaıǵymyz durys.

— Árıne, durys.

— Aıdana Samatqyzy eshqashan turmysqa shyqpaı-myn deıdi.

Nurlybek bokaldy toltyryp aldy da, túbine sheıin simirdi. Sosyn balyqtan tútelep úzip, aýzyna saldy. Ol kózin tómen túsirdi.

— Ony umyta almaı júrmin.

— Kórikti, ajarly urǵashy kóp qoı.

— Mahabbat men úshin taqsiret bolsa da, sezimimdi jeńip shyǵa alamyn.

— Bilemin.

— Biraq, sonda qandaı qyzyq qalady.

— Áýeli ony umytsańshy, artynan qyzyq nárse ózi keledi.

— Eshteńeden qoryqpaımyn. Ólimnen de. Tek ǵu-myrǵa degen qushtarlyǵymdy joǵaltyp alsam, qaıtyp birdeńege qyzyqpaı ketemin be dep qorqamyn.

— Túsinemin.

Biz syradan ishtik te, únsiz qaldyq. Nurlybek tereń oıǵa batqan. Meni beımálim qaýip bıledi. Daıashy jańa adamdarǵa qyzmet kórsetip jatty. Ekeýmiz ornymyzdan turdyq. Bizdi kórip, daıashy beri júrdi.

Ol shotyn qaǵyp, tamaq qunyn eseptedi. Biz aqy-syn tólep, tysqa mańdaıymyzdy túzedik. Aıaldamadan Aıdanaǵa telefon shalyp, Qabanbaı batyr men Lenın dańǵylynyń qıylysynda jolyǵatynymyzdy aıttyq. Nurlybek toǵaı ishimen serýendep qaıtýdy usyndy, sonsoń baqtyń eńseli qaqpasyna qaraı aıańdap kettik.

Baqtan shyqqanda, kún keshkirip qalǵan. Biz taksı alyp, qıylysqa kezdesetin mezgilden erte jettik. Ony kútip, sákide oıǵa berilip, sharshaı bastadyq. Aıdana edáýir keshikti. Biz ony joldy qıyp ótip kele jatqanda bir-aq baıqadyq. Jıekke taqaǵanda, bizdi ańǵarǵan Aıdana sypaıy kúlimsiredi. Oǵan qarsy júrdik. Jaqyndap kelgen Nurlybek ekeýmiz ernimizdiń ushymen betinen óptik. Ústinde jasyl tústi, yqsham, ádemi, qonymdy plash, moınyna juqa aq sharf taǵyp alypty, shashyn jaıyp jiberip, kekilin bir jaǵyna qaıyryp tarap qoıypty. Kıgen tússiz kapron shulyǵyna jyltyr qara týflıi jarasa ketipti. Ol biz amandasqan soń, shashyn keri serpip, maǵan ezý tarta qarady.

— Qarqaralyǵa qalaı baryp qaıttyń?

— Jaqsy.

— Meni uzatpaq boldy.

— Jigit nashar ma?

— Symbatty.

— Maǵan anam keler jazda úılen dedi.

— Kelistiń be?

— Joq.

— Osy ómirdiń ózi tamasha sıaqty.

— Eshqashan úılenbeı me?

— Iá.

Avtobýs kelip, jyldamdyǵyn irikti. Biz minip aldyq ta, eń artqy oryndyqqa baryp jaıǵastyq. Jurt kirip jatyr. Irgemizden qońyr tústi bylǵary kúrteshe kıgen taldyrmash eki qazaq qyzy tize búkti. Olar saǵyz shaınap, saqyldaı kúlisip aldy. Avtobýs esikterin japty da, motoryn iske qosyp, jolǵa tústi. Sol qanatymyzdan jıyrma bes qabatty qonaqúı kórindi, sosyn shyrshalar arasynan úlken tas taqtaǵa jazylǵan, “Qazaqstan” degen iri áripter qaraýyta berdi. Jazý badyraıyp tur. İlgeri talpynǵan avtobýsqa ilese almaı birsin-birsin keıindep barady. Basynda taýǵa qaraı aqyryn júrip, sońyra júrgizýshi jyldamdyqty oqys arttyryp aldy.

Bytyraǵan úıler qos qaptaldan shashyrap qalyp jatyr. Medeý shatqalyna qınalyp ázer shyǵyp keledi. Qońyr tústi bylǵary kúrteshe kıgen eki qyzdyń bireýi ornynan turdy. Ol ústin qaqty da, kelesi oryndyqtyń arqalyǵynan ustap, alystap ketti. Qurbysyna qarap kúlimsiredi.

— Nege ketip qaldyń? — dedi otyrǵany.

— Shań.

— Jetkenshe aıaǵyń talady.

— Myna jerge kelseńshi.

— Óziń kel.

— Shań.

Turǵany otyrǵanynan ádemirek. Aq quba, suńǵaq boıly, aqqý moıyn, kepter ıyq, jazyq mańdaı. Ash belinen tógilgen maqpal beldemshesi tobyǵynan túsedi. Olarǵa tesilip qalyppyn. Aıdana shyntaǵymen meni túrtti. Betime qarap, qýlana jymıdy.

— Unaı ma?

— Qaısysy?

— Turǵany.

— Unaıdy.

— Biraq, ol áli jas.

— Iá.

— Otyrǵany, tegi, qara tory, Danaı aq saryny jaq-sy kóredi.

— Maǵan ekeýi de unamaıdy, — dedi Nurlybek.

Avtobýs qysqy muz aıdyny keshenine jetpeı toqtady. Asfált jol keshen aýzyna deıin sozylyp kete barady. Eki qaptalyna úlkendi-kishili qaptaǵan lápkeler, dúńgirshekter, dúkender ornalasyp alypty. Biz avtobýstan túsip bara jattyq. Kúrteshesi bar eki qyz syrtqa tolyqsyǵan topqa qosyla berip, bizge buryldy da, qapylys jymyń etti.

— Olar bárin estip qoıypty, — dedi Aıdana.

Qos qyz ári jyljyp, nópirge aralasyp ketti. Biz jol jıegin jaǵalaı, bıikke kóterile berdik. “Medeý” muz aıdyny ǵımaratynyń bergi qabyrǵasyna aǵylshynsha “Welcome” dep jazyp, janyna qazaqshasyn aýdaryp qoıǵan eken. Qos ókpeden eki zańǵar taý qysyp kele jatqandaı, qasqıyp tur. Shatqal ishi qaladan góri salqyn, denemiz yzǵardy sezip keledi. Kún túnerip, bulttanyp alǵan. Biz baspaldaqpen kóterilip, sharbaq qaqpadan óttik te, aldymyzǵa qaradyq. Eki qaptal kisige toly. Muz aıdyny ústine taqtaıdan eden tósegen, sosyn, aǵash edenge sákilerdi qaptata jınapty. Oǵan da kisiler mol otyrypty. Shyǵys jaqtan bos sákiler kórdik. Sonda bet aldyq. İzdegen ornymyz eń sońǵy qatarda, bir sheti sahnaǵa taqaý eken. Tegis otyryp jatyp, qolaısyz jerdi tańdap alǵanymyzǵa ókindik. “Azıa daýysy” kompanıasynyń jarnamasy úlken ekranda dóńgelenip kórsetilip jatty. Sazben kómkerilgen jarnama ekranda jaqsy kórindi. Apaq-sapaqta jarqyldap, sońy qulpyryp shyqty. Sodan keıin, bireý qubyltyp, jyldamdata sóılep, Roza Rymbaevanyń án salatynyn habarlady. Ánshi orta tustan baıqaldy. Aldymyzda otyrǵan pysyq jigitter bıdaı araǵyn alyp shyqty. Bireýi staqandardy jaǵalatyp quıa bastady. Ózderi bir-bir staqannan jóneltken soń, shólmek ustaǵan bozbala júzin bizge buryp, meni qolymnan tartty.

— Ishesińder me?

— Joq, — dedi Nurlybek.

— Men ishemin.

— Qaryndastyń esimi qalaı?

— Áýeli toltyryp ber, nyspymdy ózim-aq aıtamyn.

Jalma-jan bos staqan tapqan jigit shúpildete

quıdy. Sharap erneýine deıin jyldam kóterilip kele jatyp, syrtyna tógildi.

— Kóp, — dedi Aıdana.

— Onda men alaıyn, — dedi Nurlybek.

Nurlybek Asqaruly staqandy alyp, jutyp saldy. Jigit qaıtadan shúpildetti. Aıdana tóńkerip tastady.

— Sen she?

— Zaýqym bolmaı tur.

— Men ishemin, — dedi Aıdana, — Danaı úshin.

Staqan qaıta toltyryldy. Aıdana Samatqyzy irkilmesten tartyp jiberdi, dámine ashyrqanyp, alaqanymen aýzyn basty.

— Aıdana, ózimiz satyp alaıyq, — dedi Nurlybek.

— Barǵym kelmeıdi.

— Serýendep qaıtamyz.

— Men bara salaıyn.

Ornymnan turdym da, tas baspaldaqqa jetip, lápke jaqqa mańdaıymdy túzedim. Bir shólmek vıskımen oralsam, Nurlybek ketip qalypty. Aıdana kózimen jer shuqylap otyr. Sahnaǵa Maqpal Júnisova shyqty. Men taqap keldim de, Aıdananyń qasyna jaıǵastym. Ol basyn kóterdi.

— Ony renjitip tastadym.

— A-a.

— Mazamdy ala berdi.

— Nurlybek — danyshpan jigit.

— Iá.

— Ishesiń be?

— Endi aıap otyrmyn.

— Men eshteńe deı almaımyn, biraq beker ókpelettiń.

— Onyń kúshti boksshy ekenin de, kóp nárseden ozyq ekenin de, qaıratker tulǵa ekenin de talaı estigenmin.

Aıdananyń daýysynan yzǵar bilindi.

— Men ony jaqsy kórmeımin.

Únsizdik ornady.

— Bul ózi sondaı qaıǵyly ýaqıǵaǵa aınaldy.

— Toıymyz bitken joq, biz áli Ystyqkólge baramyz.

— Senimen birge Ystyqkólge barǵanym qalaı bolar eken.

Ol tosylyp qaldy.

— Meni bári jalyqtyrdy, — dedi bir ýaq.

— Kitap jaz.

— Qolymnan kelmeıdi.

— Isheıik te.

— Ekeýmiz ǵana ma?

— Iá.

— Kóp bolady.

— Sonda da.

— Sen eshqashan ókinbeıtin shyǵarsyń, únemi ómirden maǵyna taba bilesiń.

— Meniń de qasiretim bar, — dedim.

Aıdana jabyrqap qarady.

— Sen roman jazyp jatyrsyń ǵoı?

— Iá.

— Qandaı ókinish bolýy múmkin.

— Jazyp bitken soń, eshkim oqymaı qoısa she.

— Oqıdy.

— Osy sońǵy jazǵanym bolady.

— Aıtqansyń.

— Kitaptardyń onsyz da mol ekenin bilesiń, qanshama baı kitaphanalar bar, bárin túgel oqyp taýysýǵa bir adamnyń ǵumyry jetpeıdi.

— Aqyn-jazýshylar da qısapsyz.

— Iá, ras, jónsiz kóp.

— Biraq, álem aıtylyp bitken joq.

— Ony Tomas Mann jazǵan.

— Isheıik te?

Men vıskıdiń qaqpaǵyn burap ashtym da, staqanǵa quıdym. Ol staqandy ustap, jaılap qysty da, alaqanyn jazyp jiberdi. Staqan edenge syńǵyr etip soǵylyp jaryldy, jan-jaqqa shynylar ushty.

— Ishkim kelmeıdi.

— Doǵar, Aıdana.

— Qalaı túsinbeısiń, ony múldem jaqsy kórmeımin.

— Túsinemin.

— Eshteńe túsinbeısiń.

— Jylaǵanyń ne, men saǵan eshqashan ótirik aıtqan emespin.

— Bárin sezip júrdiń sen.

— Beker jylaısyń, Aıdana, basqasha sheshýge bolatyn edi.

— Maǵan ne isteý kerek edi, Danaı.

— Bilmeımin.

— Tegi, bireýdi sonsha súıemin dep oılamappyn.

— Bári de ótedi.

— Meni taǵdyr únemi aıaǵymnan shalyp júredi.

— Doǵar, Aıdana.

Ol aǵyl-tegil jylady. Yqylyq ata bastady. Qolymdy sozyp, jaýyrynyn qapsyryp, baýyryma tarttym. Aıdana toqtaı almaı, bet-aýzyn keýdeme tyǵyp, óksip jylap, egile berdi. Shashynan sıpadym.

— Boldy, — dedi.

Kózin súrtip, jyljyp otyrdy.

Alataýdyń qoınaýy — tas qarańǵy. Tik jartas qıa shatqaldyń ańǵarly saıynda, túngi alqapta ot shashqan “Medeý” kesheninde ne isterimdi bilmeı otyryp, ony aıap kettim.

HÚ taraý

Aıdana buryn ketip qaldy. Men jumysymdy bitirip, úsh kún keshigip shyqtym. Túngi on bir jarymda Almatydan attanǵan kólik Georgıevkaǵa ekiniń shamasynda jetti.

Qalǵyp ketkenimde, avtobýs Qyrǵyzstannyń shekarasyn basyp ótipti. Tańǵy altyda shuǵyl tepken kúsh, qatty serpinnen oıansam, Ystyqkóldi jaǵalap, syrǵyp keledi ekenbiz. Kóldiń ar jaǵynan qaraýytqan Tán-SHan taý silemi qara úzip qalyp qoımaı, sońymyzdan ergen alyptaı — ilesedi. Taý silemi eki kókjıektiń arasynda irkilip turǵan aıdynǵa qabat jatyr. Oń qaptalyma kózben sholyp qaraǵanymda, árdaıym qarly shyńdaryn qoıdyń sharby maıyndaı seldiregen aq bulttar omyraýlaǵan Tán-SHan taý silemin kórip qalamyn. Biz Sary-Oı aıylyn artqa tastadyq. Avtobýs qasqa jolda qalaýynsha, emin-erkin zyrlap, birte-birte Cholpon-Ata shaaryna ıek asa bastadyq. Shaar aıdynǵa tym jaqyn ornalasqan. Qaladan shyǵyp bara jatyp, qaıyra eldi mekenge kezdese kettik. Áýeli kórgen taqtaıshada “Bosteri” dep jazylyp qoıylǵan. Avtobýs jol jıegine taıaý turǵan dúkenge jete bergende, qalt toqtady, men sol jerden túsip qaldym da, azyraq júrip baryp, oń qaptalyma buryldym. Tar, ensiz trotýarmen jaıbaraqat aıańdap, “Gúlqaıyr” demalys jaıyn asyp óttim de, Qazaq Ulttyq ýnıversıteti tynyǵý ornynyń qaqpasyna taqap keldim. Aspanmen astasa shalqyp Ystyqkól jatqan. Ar jaǵynan Tán-SHan taý silemi jazdyń aısyz kógindegi Qusjolyndaı bolyp janarǵa munartyp jetedi. Sanatorıı shtabynan, tizimnen Aıdana Samatqyzy bólmesin taýyp aldym da, dalaǵa shyqtym.

Ol bólmede kitap oqyp jatyr eken. Esikten kir-genimde, kitaptan basyn kóterip, meni kórdi de, jyly kúlimsiredi.

— Sálem.

— Ystyqkól qalaı eken?

— Tamasha.

— Saǵan arnap majar sharabyn ákeldim.

Jolsómkeni oryndyqtyń ústine qoıdym. Kórshi tósektiń arqalyǵynda er adamnyń galstýgy ilinip turdy. Aıdananyń túri buzylyp ketipti. Uıqysy qanbaǵan tárizdi.

— Álibektiń dosy osynda.

— Tanımyn ba?

— Tanymaısyń.

— Mynaý saǵan.

Sharapty dastarqanǵa qoıyp, sómkeden shokolad qorabyn shyǵardym. Ol tósekten turyp, shashyn qobyratyp, keıin qaıyrdy. Oń ıyǵyna jınap, qolymen ýystap aldy.

— Qazir, jýynyp keleıin.

Jeńil sandalyn ildi. Ústinde aq tústi seldir toqyma, omyraýy ashyq. Ishinen sary reńdi jeıdeshe, butyna jasyl sport shalbaryn kıipti. Shkaftan súlgini alyp, syrtqa bettedi. Shyǵyp ketken.

Oqyp jatqan kitabyn paraqtadym. Fransýaza Sagan, “Zdravstvýı, grýst. Muqabasy nashar túptelinipti. Kitapty jaba saldym da, tósekke aýnaı kettim. Galstýk qaıtadan kózime túsip, ornymnan kóterilip, qolyma alyp kórdim. Per Karden týyndysy. Esik syqyrlaı ashylyp, Aıdana kórindi. Salqyn sý óńin jadyratyp jiberipti. Jaıbaraqat kirdi de, súlgini shkafqa tastap, aınaǵa taman bardy. Shashyn taraýǵa kiristi.

— Umytyp ketipti, — dedi ol.

Galstýkty arqalyqqa ile salyp, ústelge baryp, tize búktim.

— Ashýyńa bolady.

Sharaptyń tyǵynyn ashyp, eki kesege toltyryp quıdym. Ol oryndyqqa kelip otyrdy. Ishti de, qaıyra kóterildi. Kıimderin rettep jatyr. Kózildirigin ustady. Kıip aldy da, maǵan qarady. Kelbeti kúlkige shomyldy.

— Jarasady.

— Tezirek bol, jaǵajaıǵa baramyz.

— Qarnym ashyp qalypty.

— Ashanaǵa soǵa ketemiz.

— Munda tanys bireý bar ma?

— Eshkim joq.

Ol shilterli toqymasyn sheshti de, tósekke laqtyra saldy.

— Ári burylshy.

Ári burylyp otyrdym. Túıme syrt etip aǵytyldy. Birdeńe jerge sýsydy. Eki aıaq kezek-kezek edendi taptady. Túıme qaıtadan syrt etip salyndy. Birdeńe kıilip jatyp, shý joq bolyp ketti.

— Boldy.

Aıdana balaǵy tizesinen short qıylǵan djınsy shalbar men aq tústi keń fýtbolka kıip alypty. Fýtbolkanyń etegi kindik tusyna jınalyp, túıilip tastalǵan. Ol kúlimdep, jaınaqy kóz saldy.

— Áli ishpegensiń be?

Keseni qolyma alyp, keneresinen asyqpaı juttym. Sharap tamaǵymdy qytyqtap, keýdeme quıyldy.

— Kıimińdi aýystyryp al, men syrtta kútemin.

Ol tabaldyryqtan attady. Tez kıimimdi aýystyryp, tysqa shyqtym. Aıdana dálizde temeki shegip tur eken.

— Myna bólme seniki bolady.

Qarama-qarsy esikti nusqady. Temekisin tisiniń arasyna qystyrǵan qalpy qaltasynan kiltin sýyryp, óz esigin eki burap japty. Tútindi ashysynyp, bir kózin kishkene qysyp alǵan beti ajarlanyp beri aınaldy.

— Kettik.

Ekeýmiz ashanaǵa soǵyp, tańerteńgi asty ishtik te, jaǵajaıǵa aparatyn jolǵa tústik. Tańerteńgi asta maıǵa shylanǵan kúrish, suıytylǵan qaımaq jáne quımaq jedik. Aıdana ilgeri ozdy. Súrleý úzilip, jaǵajaı bastaldy, biz jeńil tábishkemizdi sheship tastadyq. Qum ústimen sylbyr ilbip baramyz. Tábishkemizdi qolymyzǵa ustadyq. Kól jıegine taıaq tas-tam jerden toqtadyq ta, kıimimizdi basymyzdan asyra, sypyra bastadyq. Aıdana sary tústi omyraýlyq pen ensiz lypa kıip alypty. Jińishke bıkını omyra-ýyn tolyq jappaǵan eken, tósi joǵary tusynan jartylaı ashyq. Kindiginiń aınalasyn aptap kún qaqtap, azyraq totyqqan, eptep qyzaryp tur. Ol etek-jeńi mol súlgisin bir shetinen búrip ustap, jaıyp jiberdi. Qumǵa tóseı jazdy. Súlgi ásem kilemdeı qulpyryp jaıyla ketti. Ózi tizerleı otyryp, tý syrtyna qulap, shalqasynan jatty. Men qasyna jantaıdym. Sosyn, tolyqsyp aýdarylyp, shalqalap, aspanǵa kóz saldym. Kókten shýaq tógildi. Jibekteı jaıly, maqpaldaı jumsaq. Tóńirek peıishtiń tórindeı jaınaq, jannattaı kórikti. Kún qyzýy tabandap artyp keledi. Kókiregimizdi álsiz qaryp, endi jaılap kúıdirip barady. Shaı qaınatym ýaqyttan soń, bir qyrymyzǵa aýnap túsip, etpetimizden jattyq. Alǵashynda shuǵyla arqamyzdy jyly aımalap, raqatqa batyra berdi de, sońyra kún qatty ysyp, tánimizdi shyjǵyra bastady. Aıdana túregelip, kıiminiń arasynan temeki izdep ta-ýyp aldy. Ol temeki shegip, maǵan qarady.

— Sýǵa túseıik, — dedi.

— Júr.

— Birden qoıyp ketpesek, bata almaı, kópke deıin turyp qalamyz.

— Jaraıdy.

Kól jıegine taqap keldik. Men biraz jaldap bardym da, deńgeıi keýdeme jetken zamatta súńgip kettim. Sý astymen baıaý syrǵyp kelemin. Áredik aıaǵymdy shuǵyl serpip qoıamyn. Eki qolymmen kól ishin qaq jara, sýsyp aldyǵa jyljımyn. Tynysym taryla bas-tady. Tunshyǵyp ketip, sý betine tez qalqyp shyqtym da, shashymdy silkip jiberdim. Jan-jaǵyma shashymnan úzilgen tamshylar shashyrady. Sońyma kóz tastadym. Aıdana qulashtap beri júzip keledi. Birqalypty yrǵaqpen eshqandaı qorqynyshsyz júzedi. Men qarsy qulashtaı jóneldim. Ol da jaǵany kózdep, qıǵash tartqan. Ekeýmiz qatar maltyp kelemiz.

— Sharshadym, — dedi.

Baıqamaı sý jutyp qoıǵan.

— Sóıleme.

Basyn ızedi. Ekeýmiz kishkene júzip baryp, taıyzǵa jettik te, túregeldik. Ol syńǵyr etip kúlip aldy.

— Qorqyp kettim.

— Nege?

— Denem tartylyp qaldy emes pe.

— Jaǵaǵa shyǵaıyq.

— Tym alysqa júzdik.

Ekeýmiz kólden shyqtyq. Ornymyzǵa aýnaı ketip, kózimizdi jumdyq.

— Tońdyń ba?

— Iá, — dedi kózin ashpaǵan kúıi.

— Qazir jylynamyz.

— Jaqsy ma?

— Jaqsy, — dedim kózimdi jumyp jatyp.

— Keshe kúni boıy jaǵajaıdan shyqpaı qoıdyq.

— Sol qyzyǵyńdy búgin taǵy qaıtalaıyq.

— Álgi, anadaı jaǵajaı jasap kórse, tegi, aıtshy, nesi jaman.

— Qyzyq bolar edi.

— Jalańash júrgendi unatamyn, — dedi ol.

— Qulyn músindiler úshin raqat.

— Raqmet.

— Maqtaǵanym emes, shyndyqty meńzegenim.

— Ózime de unaıdy.

— Aıaǵy qısyq qyzdarǵa janym ashıdy, — dedim.

— Ókinishti.

— Biraq, mahabbat shynaıy bolsa, ne kedergi.

— Ras, alaıda, túzý aıaqtyń ásemdigi, báribir, árkim-niń júregin qytyqtaıdy.

— Múmkin.

— Meniń alasa boıly jigitterge janym ashıdy, — dedi Aıdana.

— Jalpy, kimniń tórt qubylasy túgel deısiń.

— Árıne.

Biz úndemeı qaldyq.

— Mahabbatqa senesiń be? — dedi bir ýaq.

— Iá.

— Men de senemin.

— Sezim ulylyǵyna senbesem, jazýshy bola almas edim.

— Tán raqatyn jaqsy kóresiń be?

— Jaqsy kóremin.

— Deneme janasqanda, ishim alaı-túleı bop ketedi.

— Bilemin.

Ezý tartty.

— Neni bilesiń?

Men de kúldim.

— Áıelderdiń jan dúnıe tolqynysyn, alasapyran kúıin jaqsy bilemin.

— Jasyratyn eshteńe qalmady.

— Bárimiz jabylyp ashtyq. Endi álemge eshqandaı qupıa joq dep jarıalaýǵa bolady.

— Zaman aıtylyp bitti. Belgisi...

— Qyzyl sóz, jalańash sezim, toıymsyz nápsi, — dedim.

— Bireýdi súıip júrip basqa bireýmen tósektes bolý durys pa?

— Bilmeımin.

— Menińshe, eshqandaı qaıshylyq joq tárizdi.

— Ony da bilmeımin.

— Keshke “Bar-Bı”-ge baraıyq.

— Jaraıdy.

— Sen táýir bıleısiń, janyńda erip júrý maǵan maqtanysh bolady.

— Uıqyń kelgen joq pa?

— Kelip jatyr.

— Jol soǵyp tastaǵan ba, sharshap qalyppyn.

— Túnde kirpik ilgen joqpyn, — dedi ol.

— Kóz shyrymyn alsańshy.

— Uıqysyrap jatyp áńgime shertken qandaı ǵanıbet.

— Menińshe, sen qyzyq ómirge asa qushtar, óte saýyqshyl jansyń.

— Turmys qurǵansha qydyryp alýdyń eshqandaı ábestigi joq.

— Múmkin.

— Barlyq qyzdar sóıtedi.

— Sosyn, ókinishke qaraı, ádetin tastaı almaı jú-redi.

— Tastaıdy.

— Maǵan adal jar, aınymas dos Abaı zamany álde-qaıda ystyq sekildi.

— Mańdaıyma bitken jalǵyz ǵumyrymdy bir ǵana er adamǵa arnaıtynymdy oılaǵanda, zárem ushady.

— Jigittiń nary bolsa she.

— Qalǵyp baramyn, — dedi Aıdana.

— Uıyqtaımyz ba?

— Iá. Nardy qaıdan tabamyz, tapsaq ta bul qýa-nysh bolmystyń jalqy tirshiligi dúnıeden ozǵanda, joqtaýymyzǵa toqtam aıtyp, opyqty kúnderimizdi jubata ala ma?

— Basyńdy búrkep jat.

— Óziń de.

— Qazir.

Ol súlginiń bir shetimen basyn búrkedi. Qozǵalmaı jatyp qalypty. Kók teńbil bıikten appaq kún mol qyzýyn aıamaı tógip jatyr. Kún qyzýy naızadaı túırep, shanshyla qadalady. Aıdana Samatqyzy aqyryn pysyldaı bastady.

HÚI taraý

Ekeýmiz aǵashtan qıyp salǵan kotejderdi artqa tastap, shyrsha aralas ósken qaraaǵash toǵaıyna tap boldyq. Ony jaryp ótip, jalǵyzaıaq soqpaqqa quladyq. Toǵaı jolaqtanyp shuǵyl aıaqtaldy da, biz kirpishten qalanǵan eki qabatty úılerge ushyrasa bastadyq. Sál júrip baryp, ekinshi qabatynda “Bar-Bı” ornalasqan úıge at basyn tiredik. “Bar-Bı”-ge, qabyrǵanyń irgesine janaı salynǵan temir baspaldaq burala kóterilip alyp bara jatty. Bardyń zalyna kirgenimizde, jypyrlata oqshaý tizilgen ústelder janarǵa ilikti.

Sol qaptalymyzdan bar kórindi. Barmen fýjerdi dymqyl shúberekpen súrtip jatyr eken. Kórkem áýen sol jaqtan, úlken kúısandyqtan shyǵyp, zal ishine terbetile baıaý taralady. Kesteli, órnekti jaqsy ándi náshine keltirip shyrqap jatqan Chris De Burg. Bar jaqtaýynan bermen qaraı, foıede úsh jup solǵyn qımylmen dóńgelene bılep, ókpek jeldiń lebimen teńselgen kók maısa shalǵyndaı jaıqalyp, tolyqsyp uzap barady. Biz orta tustaǵy bos ústelge baryp jaıǵastyq. Jurt ár ústelde bes-alty adamnan top qurap otyr. Kóbisi jeńil shampan iship, aýyr konákqa áli jete qoımapty. Aıdanany ústel basyna jalǵyz qaldyryp kettim de, barǵa taqap, shólmekterdiń jazýyn oqýǵa kóshtim.

— Shampan alyńyz, — dedi barmen.

— Bireý.

— Jaqsy sharap, — dedi bireýin alyp berip jatyp.

Qunyn tólep, shampandy aldym da, keri qaıttym. Aıdanaǵa qarsy qapsaǵaı deneli, kújir jelke jýan moıyn, qorasan talaǵandaı bujyr qara otyryp alypty. Ústelde ortalanǵan qyrǵyz konágynyń shólmegi.

— Danaı Baıqýanysh, meniń jaqyn dosym.

— Rýslan Botpaı, Bishkek qalasynanmyn, — dedi ol.

— Qaıda demalyp jatyrsyz?

— “Qyrǵyz teńiz jaǵalaýy” demalys ornynda.

— Biz kórshi shıpajaıdanbyz.

— Onda sybaǵa, qonaqasy úzilmeıtin shyǵar.

— Bolady.

— Shokolad alaıyn ba?

— Raqmet.

— Ózim qyrǵyz bolsam da, qazaq bıkeshterin ish tartyp, jaqyn tutyp turamyn.

— Shegesiz be?

Aıdana shylym usyndy. Ol basyn shaıqady.

— Sportpen aınalysamyn.

— Qandaı túri? — dep surady Aıdana.

— Erkin kúres.

— Ishpeımiz be?

— Konákty taýysyp qoıaıyq.

— Áýeli shampan, Danaıdyń eńbegin baǵalaıyq.

— Rýslan ózi bilsin.

— Aıdananyń aıtqany.

Men shampandy ashyp, úsh fýjerge toltyryp quıdym.

— Qazaq qyzdary úshin.

— Biz múldem basqamyz, — dedi Aıdana.

— Ákeńiz qazaq pa?

— Qazaq.

— Sizder úshin.

— Biz Azıa boıjetkenderine de, Eýropa bıkeshterine de uqsamaımyz.

— Jańa urpaq úshin, — dedi Rýslan Botpaı.

Erkin kúrestiń sheberine yzam keldi. Fýjerdi alyp, siltep jiberdim. Shampan jyldam áser ete bastady. Rýslan konáktyń shólmegin ustap, árbireýimizge kózben mólsherlep, ortalap quıdy.

— Beker aralastyryp jatyrmyz, — dedi Aıdana Samatqyzy.

— Bıleımiz.

— Danaı táýir bıleıdi.

— Myqty.

— Ózińiz de nashar bılemeıtin bolarsyz.

— Nashar.

— Sportshylar árdaıym sondaı.

— Kilemde bárin laqtyramyn.

— Senemiz.

— Danaıdy da laqtyra alamyn.

— Kórińiz, — dedim.

— Tynysh jatqan jylannyń quıryǵyn bastyńyz, — dedi ol.

— Sonda da.

— Jigitim, jaqsylap, ábden oılanyp, qabyrǵańyzben keńesip alyńyz.

— Bul shaqyrý ma? — dedim.

— Iá.

— Qabyldaımyn.

— Danaı, saǵan ne bolyp ketti?

— Erteń jolyǵaıyq, — dedi ol, — qazir kesh túsip, ymyrt jabylyp, qarańǵy boldy ári mastyqtyń býy bar.

— Rýslan, sizben ońasha sóılesýge bola ma?

— Iá.

Ekeýi bardan shyǵyp ketti. Men konáktan urttadym. Maǵan qaraı orys qyzy júrip keledi. Kóz janarymyz túıisken sátte ezý tartyp, bolmashy jymıdy. Ústinde denesine jabysqan qara tústi tar kóılek, qysqa etegi tym sholaq, omyraý qıyǵy dalıyp jatyr. Ádemi basyp, júrip keldi de, qasymnan ótip, ári uzap bara jatty. Burylyp, sońynan kóz tastadym.

— Janym, qaryndas.

Qazdaı qalqyp, júzip baryp toqtady. Nárkes kózderi jáýdirep, tolyqsyp beri aınaldy. Aq sary júzi naz kúlkige shomyldy.

— Maǵan aıtasyz ba?

— Iá.

— Ne qajet bolyp qaldy?

— Shampannan dám tatyńyz.

— Búginge men estigen kóńilge qonymdy eń jaqsy usynys osy boldy.

Ústelge taıap, qarsy tize búkti. Oǵan shampannan quıyp berdim. Ekeýmiz soǵystyrdyq ta, tóńkere saldyq.

— Esimim — Svetlana.

— Qazaqshany qaıdan bilesiz?

— Buryn Taldyqorǵanda turǵanmyn, keıinirek Túr-kimenstanǵa qonys aýdardyq.

— Jalǵyz júrsiz be?

— Qurbylas qyzymmen.

— Taǵy?

— Quıyńyz.

Taǵy shampannan shúpildettik. Ol iship saldy da, altyndaı jarqyraǵan sary shashyn qolymen sıpaı, tóbesine qaıyrdy.

— Konáktan kóreıik, shampannan birdeńe sezip jatqan joqpyn.

Ekeýmiz konáktan teń bólistik te, jutyp jiberdik. Konák tamaǵymdy órteı, kókiregime jetip, jylyta jóneldi.

— Bıleıik.

— Qarsy emespin.

Biz foıege deıin selqos keldik te, Aıdana men Rýslan esikten kóringende, bılep bara jattyq. Áýez aıaqtalǵanda, ústelge qaıta oraldyq.

— Rýslan kól jaǵalaı qydyraıyq deıdi.

— Qydyraıyq.

— Mynaý kim?

— Svetlana.

— Aıdana Samatqyzy.

— Sálem, Svetlana.

— Bir-birińdi bilesińder me? — dep surady Aıdana.

— Iá.

— Danaı, shampannan quıyńyz.

Men fýjerlerdi toltyrdym da, árkimniń aldyna ydysyn ıterip qoıdym. Biz syńǵyr etkizip qaǵystyrdyq ta, túbine sheıin simirip tastadyq. Aıdana Samatqyzy fýjerin dastarqanǵa qoıa berip, maǵan ezý tarta qarady.

— Kettik pe?

— Iá.

— Svetlana baratyn shyǵar.

— Suramappyn.

— Baramyn.

— Qaıtqanda, shyǵaryp salamyn.

Biz zaldy orta tustan qıyp, bosaǵadan shyqtyq. Sosyn, baspaldaqpen tómen tústik. Eki qabatty úılerdi aınalyp ótip, jaǵajaıdyń shetine iline berdik. Jańa, tegi, bárimizdi tegis maýjyratyp, uıqy shaqyrǵan edi. Endi qum ústimen sergek, aqyryn syrǵyp kelemiz. Rýslan Botpaı Aıdanany qoltyqtap alǵan. Olar ilgeri ozyp, bizden uzap barady. Kól jıegine taqap qalǵanda, sol qaptalyna buryldy. Jıekti jaǵalaı otyryp, júristerin báseńdetti, kól jaqqa júzin jıi aýdaryp, aýyq-aýyq jumbaq shalqar dúnıege, tynyq jaratylysqa úńilip qaraıdy. Svetlana ekeýmiz únsiz kele jatyrmyz. Maqpal tún tylsym býǵandaı jym-jyrt, aýa qolmen ustaǵandaı jumsaq, mezgil-mezgil eptep qońyr salqyn jibek samal soǵyp ketedi. Ala bulttan taza, juldyzdar qaltyraǵan ashyq aspanda aı jambastap aýnaıdy. Biz pırs ornatylǵan tusqa taıap qaldyq. Pırs súıir tumsyǵyn kólge tyǵyp, sý ishine jıyrma qadamdaı suǵynyp jatyr. Rýslan men Aıdana pırsqa minip bara jatty. Izin ala bizder de kelip jettik. Kele sala kólge joǵarydan kóz jiberdik. Jal-jal aq jalqyn tolqyndar jaǵany uryp, shalqasynan aýnap túsedi de, týlap keıin qashyp bara jatyp, jaıqyn kól betinen jappaı, shapshań joǵalyp ketedi. Kórshi sanatorııden “Ace Of Base” tobynyń “Happy Nation” áýezi talyp jetedi. Shalqar kóldiń ar jaq qabaǵynan Tán-SHan taý silemi qaraýytady. Qarsy tustan, sol qashyq alqaptan andyzdap kóp ottar kórinedi. Meni kóńilsizdik basty. Bergi jaǵalaý túngi shamdardyń mol jaryǵyna tolyp ketipti. Biz ári qaraı ilbidik. Pırstiń aıdynǵa súńgideı qadalǵan ushyna jetip, ekeýmiz tómen qaradyq. Sý betinde aı sáýlesi jyltyraıdy. Svetlana bir núktege qadalyp, oıǵa batyp tur. Aıdana men Rýslan ketip qalypty. Pırs ústinde aı sáýlesine tesilip turyp, ózimdi jalǵyz sezindim.

HÚII taraý

Men qaıyqpen jaǵajaıǵa qaraı jaılap syrǵı jóneldim. Baıaý júzip kelip, jaǵaǵa tirelgen soń, qaıyqtan túsip, sál ilgeri ıterip, tumsyǵyn qumǵa shyǵaryp qoıdym. Aıdana eki jigitpen áńgimelesip turdy. Keýdesin sarǵysh reńdi bıkını omyraýlyǵymen tartyp, ushtaryn jelkesine baılap túıip qoıypty, butyna kıgeni sol tústes kólemi shaǵyn qıyq lypa ǵana. Ol meni kórdi de, qoshtasa bastady. Eki jigit ony betinen alma-kezek súıip aldy da, ary qaraı aıańdap ketti. Ózi beri júrdi. Taqap keldi de, qaıyqqa mindi. Men qaıyqty qaıyra kólge túsirdim. Sý deńgeıi tizemnen asqanda, sekirip minip, eskekti qolyma ustadym.

Ol qaıyqtyń bas jaǵynda betin maǵan bere otyr. Eskek birqalypty yrǵaqpen jaıbaraqat esedi. Qaıyq baıaý jyljıdy. Biz jaǵadan alystap bara jattyq. Aıdyn shalqar kól — tereńdeı bastapty. Malta tastar irilenip, bederi domalanyp, móldirep kózge túsedi. Salqyn samal paıda boldy.

— Ortasyna jete alamyz ba?

— Joq.

— Qorqynyshty.

— Boıyń úırene almaı kele jatqan shyǵar.

— Taǵy uıqym qanbady.

— Qaıtyp kelgen soń, uıyqtap alýyńa bolady.

— Ystyqkól bıyl qyzyqty sıaqty.

— Saǵan kóz ilip alý kerek.

— Sharshap júrmin.

— Júziń abyrjyp ketipti.

— Basym shyńyldap bara jatyr.

— Taǵy iship pe edińder?

— Iá.

— Ne ishtinder?

— Vıskı.

— Aralastyrǵan joqsyń ba?

— Syra qosyp edim.

— Beker. Shampan, konák, vıskı, syra.

— Endi basym shyńyldap bara jatyr.

— Álibektiń qandaı jospary bar eken?

— Fılm qoımaqshy.

— Ol she?

— Ol senarıin jazady.

Men baıaý esip kelemin. Qaıyq jaǵadan birqalypty ekpinmen uzap barady. Aıdana Samatqyzy shalqaıyp otyrdy. Shashy qobyrap ketken.

— Qaıtaıyn ba?

— Aıaldaı turshy.

— Sý túbińe qaraǵyń kele me?

— Iá.

— Móldirep jatyr.

— Qolymdy sýǵa matyrsam, qaıyq shaıqalyp ketpeı me?

— Shaıqalmaıdy.

Ol qolyn sýǵa saldy. Shalpyldatty. Sýdan kósip — mańdaıyna basty.

— Qaıtaıyq.

Men qaıyqty jaılap buryp aldym. Jaǵa alysta jatyr. Jeńil syrǵyp, údemelep sydyrtyp, jıekke taqap kelemiz. Ol selqos otyr.

— Qamyqqandy qoı.

— Uıqy qysyp, janarym jumyla beredi.

— Keshke ne isteımiz?

— Bilmeımin.

— Rýslan áli osynda ma?

— Osynda.

— Maǵan erteń Almatyǵa qaıtý kerek.

— Ýaqyt tez ótip ketti.

— Oqýyń ne boldy?

— Rımdi, Italıany qalap aldym.

— Jaqsy el, aýa raıy da qolaıly, jaıma-shýaq.

— Sabaq qashan bastalatyny belgisiz.

— Men Almatyda qyrkúıek aıynyń otyzynshy jul-dyzyna deıin bolamyn.

— Romandy aıaqtaısyń ba?

— Joq.

— Kóp qaldy ma?

— Barlas pen Nadıranyń úılený toıy bar.

— Toıy qashan edi?

— Qyrkúıek aıynyń aqyrǵy aptasynda.

— Maǵan romanyńdy oqytshy.

— Oqytaıyn.

— Men Ystyqkólden qaıtqansha jaǵalaýda ótken kúnderimizdi jazyp qoı.

— Ol júırik qalamnyń babyna, shabytty kóńildiń hoshyna baılanysty.

— Naq búgin qaı jerine keldiń?

— “Azıa daýysy” baıqaýynyń gala-konserti ótken kúnge.

Jaǵa jaqyn qalypty. Qolym sharshap, qarym tala bastaǵan. Aıdana Samatqyzy kózin syǵyraıtyp pansıo-nat úılerine qarady, sosyn júzin maǵan burdy.

— Shyda.

— Sulap túsetin shyǵarmyn.

— Saǵan erte turýdyń qajeti joq.

— Qolyń taldy ma?

— Eshteńe etpeıdi.

— Rýslan seni boksshy ma deıdi.

— Sen ne dep jaýap berdiń?

— Iá, dedim.

— Sosyn?

— Oılandy.

Qaıyq ekpindep baryp, qaırańǵa soǵylyp, sý kemerine tireldi. Aıdana ornynan turyp, qumǵa sekirip tústi. Men qaıyqty beri tartyp, jıekke shyǵaryp qoıdym. Ekeýmiz kıimimizdi alyp, salqyn dýsh qabyldaýǵa kettik. Sodan keıin ol uıyqtap alatyn shyǵar.

HÚIII taraý

Bosteriden kúndizgi tórttiń shamasynda qozǵalyp ketkenbiz. Avtobýs Cholpon-Ata shaaryna jetken soń, sál aıal qyldy. Sol-aq eken, kólikten japyryla túsken jurt qaraqat pen órik satyp alýǵa júgirdi. Odan ári biz Sary-Oı, Tamchy, Kosh-kól, Chyrpykty aıyldaryn basyp óttik.

Jol boıy Ystyqkól aıdyny kókpen astasyp sol qaptalymyzdan ilesip otyrdy, asyǵys, sýyt júrgen ushqyr avtobýstan uzaqty kesh qalmaı kele jatty. Men kókjıekte shalqasynan jatyp kósile shalqyǵan ushy-qıyrsyz ádemi kólden bir sát kózimdi alǵan joqpyn. Aıdana Samatqyzy bardyń tórinde, edáýir úlken bı alańynda shattana bılep, syqylyqtap kúlip júrgen shyǵar. Estelikter dápteri, kúndelik jazbalar turǵysynda qolǵa alynǵan kórkem roman jaıly oıǵa batyp, saparnama taraýlaryn jadyma túsirmekshi boldym. Araıyn shashqan kún qyzyly uıasyna baýyzdalyp qonǵan shaqta, Torý-Aıgyr men Qyzyl-Órik aıylynan ozyp, Balykchy shaarchasyna kire berdik. Ystyqkól súıirlenip baryp, shaarcha bastalǵan tumsyqtan úzilip qaldy. Meni kóńilsizdik jaılady. Avtobýs kedergisiz zymyrap, Ystyqkólden birte-birte qashyqtap, aýlaq ketip barady. Dala jym-jyrt, apaq-sapaq ýaqyt. Kok-moınaq eldi mekenine qulaǵanda, joldyń sol jaǵynan baıaý aqqan jylanshyq ózen kórindi.

Boom shatqalyna endik. Ystyqkól shalǵaı jatyr. Kól jaǵasynda qyzdyrynǵan Aıdana Samatqyzy esimnen shyqpaı qoıdy. Qazir shýly bar ishinde shampan iship, meniń ketip bara jatqanymdy topshylap, qapylys sherlenip qalatyn shyǵar. Biz kidiris jasaıtyn orynǵa kelip jetken kezde, avtobýs tejeýishti basyp, tizginin tartty. Tysqa shyǵyp, joldy kesip óttim de, “Boom” kafesine kirdim. Kafede yǵy-jyǵy kisi, sapyrylysqan halyq. Jurtqa qýnaq qyzmet kórsetip júrgen — jas qyrǵyz áıeli. Úsh rúmka qyrǵyz konágyn suratyp jiberdim. Áıel tabaqqa salyp, úsh rúmka konák jáne staqan toly mandarın shyrynyn ákeldi. Men oǵan aqysyn tóledim de, ústinen azyraq aqsha tas-tadym. Daıashy áıel bir qolyna tabaǵyn ustap turǵan, ekinshi qolyn aldyna baılaǵan aljapqyshyna súrtip, maǵan usyndy. Sosyn, aqshany ala salyp, ústelden jyldam alystap ketti. Konákty jutyp jibergende, tamaǵymdy qyrnap, keýdeme quıyldy da, aınalasyn qyzdyryp bara jatty. Qunarly sýsynnan ishtim. Úsh rúmkany taýysqan soń, shyrynnan taǵy urttap, kafeden shyqtym da, avtobýsqa bettedim. Kemın shaarchasyna jete bere, kózim ilinip ketipti. Kólik Georgıevka qalashyǵyna baryp toqtaǵanda kenet oıanyp, terezeden kóshege qaradym. Alakóleńke qarańǵylyqta eki áıel men úsh er adam túsip jatyr eken. Meni qaıta kóńilsizdik ıektedi. Avtobýs jaılap ornynan qozǵaldy. Kirpigim aıqaspaı qoıdy. Kólik yńyranyp júrip keledi.

Bir kezde ottary samaladaı jarqyrap Almaty shahary kórindi. Kóshe boılap nur shashqan baǵanaly shamdar qaptap janyp tur. Tizgin tartqan kólik aıaldamalar tabanyna toqtaǵanda, ózimdi birtúrli jaısyz sezindim. Tóle bı kóshesinen, jańa avtovokzal qasynan tústim de, eń shetki taksıge bardym. Shopyr shynysyn túsirip, basyn shyǵardy. Ol lezde kelisti de, men júgimdi salonnyń artqy oryndyǵyna tastap, ózim aldyna jaıǵastym. Taksı eski Tóle bı kóshesimen baıaý syrǵydy. Tún balasynda Tastaq aýdany áldeqaıda samarqaý, nedáýir jaıbaraqat tartyp turǵandaı sıaqtanady. Birtindep qulaqqa urǵan tanadaı marǵaý tynyshtyq ornady. Jolaıryqtar, qaraýytqan aýlanyń ishi, úılerdiń mańaıy alabóten jym-jyrt, eshqaıdan dybys, shý estilmedi, kósheni qaq jaryp oqshaý kele jatqan taksı kókirektegi jalǵyzdyqty oıatady. Júrgizýshi “Almaty” qonaqúıine ákelip tas-tady, alakóleńke jaryqta aqysyn tólep, artqy salonnan júkterimdi aldym. Sosyn, taksı abaılap keri buryldy da, basqa jyldamdyqqa qosylyp, qonaqúıden solǵyn uzady. Men aqyryn Reception dálizge qaraı bettedim. Kireberis senekte kezekshi áıel qalǵyp-shulǵyp maýjyrap otyrǵan. Meni kórip, boıyn jınap, eńsesin tiktedi. Ol qujatymdy muqıat qarap, erkin kiretin ruqsat qaǵazyn jazyp berdi. Puldy alǵan soń, bólmeniń kiltin ustatty. Lıftimen qalt lyqsyp úshinshi qabatqa kóterildim. Uzyn dálizben súıretile júrip, sol jaq qaptaldaǵy naýan esikterdiń kezek sandaryn oqı bastadym. Úsh júz onynshy bólmeni tapqan soń, qulpyn aǵytyp, tabaldyryqtan attadym. Aýyzúı kózge túrtse kórgisiz tastaı qarańǵy. Sıpalap júrip túngi shamdy jaqtym. Bólme ishine alakeýim jaryq quıyldy. Kresloǵa otyra kettim de, kóılegimdi sheship, tósekke laqtyra saldym. Basymdy kóterip edim, qarsy qabyrǵadan sharaınany baıqadym. Kúreńitip kúnge kúıgen qyzǵylt qońyr denem shynydan jaqsy kórinip tur. Ystyqkólde ótken tamasha kúnderdi áıgilep turǵandaı. Júregimdi saǵynysh sezimi shymshydy. Ornymnan kóterilip, tystalǵan kórpeni ashyp, tósegime súńgidim. Kirpikterim aıqaspaı qoıdy. Uıqym qashty. Kóz aldyma shúpildegen sýy kemerine jetip tolǵan Ystyqkól keledi. Oryndyqta jatqan saǵatyma qol sozdym. Tańǵy bes, qulqyn sári. Qara maqpal tún túndigi túrilip, qarańǵylyq seıiletin beımezgil ýaqyt. Eleń-alań.

Zady, tezirek Asqat Jaqanulyna jolyqqan abzal. Ol udaıy — kóńilge aldanysh, árdaıym ditke jaqqan — ońdy, táýir nárse aıta alady. Qaraǵaılydan qaıtpaǵan bolsa, Nurlybek Asqarulyn izdep tabýǵa, bir kórýge tıistimin. Múmkin, onyń janǵa medet, dátke qýat, qapysyz aldarqatar jaqsy sózi bar shyǵar. Búkil shahar saıaqtyqtan shermende, qamyryqty meni eskirgen qonys, sary jurtqa jalǵyz tastap, taýdaı qoparyla, dúrkirep, údere kóship ketken sıaqty.

HIH taraý

Nurlybek Asqarulyn Ulttyq ýnıversıtettiń boks zalynan taptym. Ol qabyrǵa irgesine taıaý salbyratyp qoıǵan bylǵary qapshyqty solqyldatyp búıirinen urǵylap júrdi. Ústine boksshy kıimin kıip, qolyna shıngart tartyp alǵan. Meni taqap qalǵanda baıqady. Qapshyqty selkildetip judyryqtaýyn doǵaryp, kúlimsirep tosyp turdy. Ekeýmiz qushaqtasa kettik.

— Qaraıyp ketipsiń, — dedi ol.

— Táýir demaldyq.

— Men osynda boldym.

— Kóp jattyǵasyń ba?

— Jetetin shyǵar.

— Asqat Jaqanulyn taýyp alaıyq.

— Maǵan kıim aýystyrý kerek.

— Jaqsy. Tysta kútemin.

Ol boks zalynda qaldy da, men shyǵar esikke qaraı bet aldym. Shetjol jıeginde boıaýy ońǵan sáki bar edi. Sákige baryp otyrdym da, gazetterdi aqtara bastadym. Barlyq gazettiń birinshi jáne úshinshi betine Dinmuham-med Ahmetuly Qonaevtyń qaraly sýreti basylyp, astynan qysqasha qazanama berilipti. Marqum tamyz aıynyń jıyrma ekinshi juldyzynda dúnıeden ozypty. Dalaǵa Nurlybek Asqaruly shyqty. Biz trotýarǵa tústik te, Tımırázev kóshesine mańdaıymyzdy túzedik. Kún ysyp ketipti. Saǵymǵa shomylǵan úıler kózge buldyrap shalynady. Nurlybek únsiz kele jatyr.

— Qonaevtan aıyryldyq, — dedi ol.

— Endi eshkim qalǵan joq. Brejnev te, Andropov ta, Chernenko da eshqashan bolmaǵan sekildi.

— Sen qurmet tutatyn jazýshy da bıyl dúnıeden qaıtty emes pe?

— Iá.

— Táýir jazýshy.

— Oǵan daý joq. Biraq degdar tulǵa tym erte úzildi.

— Ómirde qashanda solaı.

— Asyl qalamger sońynan myqty týyndylar qal-dyrdy, alaıda oǵan tek “Ataý-kere” romanyn jazbaý qajet edi.

— Oqymappyn.

— Bul roman onyń álsiz jaqtaryn baıqatyp aldy.

— Qonaev kıiz týyrlyqty qazaq úshin aıryqsha jan edi.

— Bilmeımin.

— Nege?

— Maǵan buıralardyń9 eshqaısysy unamaıdy.

— Beker, — dedi Nurlybek Asqaruly.

Biz Tımırázev kóshesinen taksı ustap, at basyn Aqsaı móltek aýdanyna burdyq. Salonda qazaqtyń ulttyq áýeni shyrqalyp jatty. Asqat jalǵa alyp turyp jatqan úıdiń irgesinen — jolaqy tólep kólikten túsip qaldyq.

Ol úıde otyr eken. Esikti uıqysyz túnnen túri buzylǵan suńǵaq boıly jas bıkesh ashty. Onyń kózderi qysyńqy, erni dúrdıgen qalyń. Biz Asqatty izdegenimizdi aıttyq, ol kúlimsirep tórge ozýymyzdy surady. Bosaǵada aıaqkıimimizdi sheship, jıyp qoıdyq. Telebaǵdarlama tamashalap jatqan Asqat Jaqanuly bizdi kórip, dıvannan túregeldi. Ústine kógildir reńdi sport kástómin kıip alypty. Onyń da uıqysy shala sıaqty. Kózi kirtıip ketipti.

— Qashan keldiń? — dep saýal tastady ol.

— Keshe.

— Taýdyń aýasy men kóldiń sýy jaqqan tárizdi.

— Aıdana áli sonda demalyp jatyr.

— Onyń kóńil-kúıi qalaı?

— Jaqsy.

— Bozbala jigittermen qydyryp júr me?

— Meıli, qydyrsyn, biraq ómirde opa bar ma?

— Jaı aıtqanym ǵoı.

— Ózine búkil Ystyqkól ǵashyq.

— Maǵan qazaqy minezi joqtyǵy unamaıdy.

— Zaty jaıdary minezdi, jarqyn júzdi adam.

— Múmkin.

— Myna boıjetken kim?

Boıjetken dastarqan jasaýǵa kiristi. Ortaǵa dóńgelek, alasa ústel ákelip qoıdy. Asúıden taǵamdar tasydy. Birazdan keıin joǵalyp ketti.

— Abaı bol, — dedim.

— Saqtanýdy bilemin.

— Ózi úndemeı me?

— Ózine báribir.

Boıjetken bosaǵadan qaıta kórindi. Ol sháýgim ákele jatty. Maǵan tiktele qarap, álsiz jymıyp qoıdy. Biz shaıǵa otyrdyq.

— Tretákov galereıasynyń kórmesi ashylmaqshy, — dedi Nurlybek.

— Sen bolyp pa ediń?

— Máskeýde oqyǵanda, túgel kórip, aralap shyq-qanmyn.

— Baraıyq, — dedi Asqat.

— Aıdana Samatqyzy kelsin, — dedim.

— Qapshaǵaıda ýáde bergen, — dedi Nurlybek Asqar-uly.

— Jaqsy, kúteıik.

Shaı ishken soń, Asqat Jaqanuly kórshi bólmege ótip, birneshe gazetter alyp kelgen. Onyń barlyǵynda D.A.Qonaevtyń qaıtys bolýyna baılanysty basyl-ǵan azaly, qaraly better bar eken.

— Biz estidik, — dedi Nurlybek Asqaruly.

— Men búgin ǵana baspasózden oqydym.

— Jaqsy adam edi, — dedi Asqat.

— Bilmeımin.

— Erteń jerleıtin kúni eken, — dedi Nurlybek As-qaruly.

— Barasyń ba?

— Iá.

— Meniń basqa, shuǵyl jumystarym bar, qoshtasarǵa úlgere almaıtyn shyǵarmyn.

— Elge báribir, — dedim.

— Ol bizdiń eldi kórkeıtken, — dedi Asqat.

— Belgisiz.

— Nege?

— Qazir qaı jeri kórkeıip, gúldenip jatyr.

— Onyń kinási emes.

— Iá.

— Barlas pen Nadıranyń toıy qashan? — dep surady Asqat.

— Osy aptanyń aıaǵynda.

— Bara almaıtyn shyǵarmyn, — dedim men.

— Túrkistan tıip turǵan shahar emes pe.

— Maǵan Aıdana Samatqyzyn kútip alý kerek.

— Asqat ta barmaımyn dep otyr.

— Nurmuhambet Asanulyna Taldyqorǵan, Jarkent jaqqa barýǵa kelisim berip qoıǵanmyn.

Odan keıin biz tysqa shyqtyq ta, qol alystyq.

— Romannyń taǵdyry qalaı? — dep surady ol.

— Aıaqtaı almaı júrmin.

— Chehov sekildi kúrt úz de, tamamdaı sal.

— Kóremiz.

— Aıtqan sózderimizdi keltiresiń be?

— Ózgertip jazamyn.

— Esimimizdi sol qalpynda qaldyrǵanyń durys bolar.

— Iá.

— Ardaq ekeýmiz týraly jazbaı-aq qoı.

— Romannyń ózi biledi. Kitap ta adam tárizdi ómir súredi, keshegi jańsaq, qapylys basqan qadamyńdy túzete almaısyń, kelesi betterden beıhabar, dereksiz júresiń. Jazylyp bitken kitap taýsylǵan ǵumyr sıaqty. Birak, kitap jaryq dúnıe esigin ashyp jatqan Adam Atanyń balalary sekildi ómirge tolassyz kele bermek.

Asqat únsiz tyńdap turdy. Bizdiń ózimiz qaıtadan jazyp shyǵýǵa bolmaıtyn ǵalam kitabynyń paraqtaryna uqsap kettik.

HH taraý

Maqsutty “Shegiz” restoranynan taýyp aldym. Orman ekeýi qýyrylǵan et jep, shyryn iship otyr eken. Kele jatqanymdy kórdi de, ornynan turyp, qarsy júrdi. Kezdesken tusymyzda qushaqtasyp amandastyq.

— Qazir qaıda barasyń?

— Eshqaıda.

— Bizben birge júr, Qyrǵaýyldy aýylynda týǵan daý-janjaldy sheship berý qajet.

— Jaraıdy.

— Búgin tańerteń Kolá kelip, tanysynyń jumysy haqynda aıtyp edi. Bireýge úsh kılogramm anasha satypty, dollarǵa jáne keńes aqshasyna. Aılaker ta-ýardy alyp, aqysyn bermeı, aldap qashyp ketipti. Keıin Kolányń tanysy sońynan izdep barsa, bir top jigitterimen qorqytyp jiberipti. Keshke kezdesýge sóz baılasyp, ýaqyt belgilep qoıǵan eken, bizge járdem beresińder me dep ótinish aıtqan edi. Birden kelistik.

— Neshe adamsyńdar?

— On eki.

— Arasynda men tanıtyn bireýler bar ma?

— Kóbisi taqaýda qosylǵan qazaqtar.

— Túsinikti.

— Tamaq ishesiń be?

— Joq.

— Orman bolsyn, sosyn tysqa shyǵaıyq.

As iship bolǵan Orman qasymyzǵa taıady. Ol qolyn berip amandasty da, maǵan kúlimsireı kóz tas-tady.

— Ne jańalyq bar?

— Ázirshe eshqandaı jańalyq joq.

— Ýaqyt túgesilip qaldy, kezdesýge barý kerek.

— Estidim.

— Danaı barsyn, — dedi Maqsut.

— Qaýip mol, basymyzdy qaterge tigip baramyz.

— Qý aqsha ne istetpeıdi, — dedi Maqsut qaıtadan.

— Kettik pe?

— Iá.

Úsheýmiz kóshege shyqtyq. Almatyǵa alakeýim shaq ornapty. Lenın dańǵyly beıýaqta tolqyndana aqqan avtomobılder tizbegine tolyp ketken. Keshki salqyn aýa tynysymyzǵa quıylyp, boıǵa sony lep ákeledi. Qonaqúıdiń aldynda eki bıkesh paıda boldy. Bizdi nysanaǵa alyp, samarqaý júrip keledi. Ekeýi de qysqa etek beldemshe kıipti, blýzkalarynyń túımesin aǵytyp tastaǵan. Bizge jaqyndap keldi de, bir-birine alma-kezek qarap, kúle bastady. Bireýiniń keýdesi úlken, shala japqan omyraýlyqtan aıqyn kórinip tur. Ekinshisi aryqtaý kelgen, uzyn sıraq, ózi tym qatty júdep ketipti, shyǵyńqy ishi andaǵaılap janarǵa túsedi. Shermıgen qaryn jadaý óńge birtúrli jaraspaıtyn tárizdi. Kóńilge aıanysh týǵyzady. Álde ony kinálaýǵa bolmaı ma?

— Shylym shegińder, — dedi Orman.

Eki tal temeki usyndy. Shermıgen qarny bar, uzyn sıraq bıkesh áýeli qolyn sozyp, shylymdy aldy da, saýsaǵymen domalatyp, aýzyna saldy. Maqsut shyrpy jaǵyp, kóldeneń tosty. Temeki tutatyp jatqan qyzdyń omyraýy syrt kózge anyq baıqalmaıdy. Bo-ıyna bitken balanyń bolashaǵy jaıly oılanǵym keldi. Bıkesh úshin munda turǵan esh qasiret joq sekildi. Aýzynan burq etip kók buıra tútin tolqyndanyp shyqqan. Ekinshisi ezýin tartqan qalpy ottyqqa umsynyp barady.

— Demalamyz ba?

— Biz qymbatqa túsemiz, — dep jaýap qatty tolysqan denelisi.

— Jáne de tek súıgen jandarmen ǵana demalamyz.

— Biz úlgeremiz be? — dep surady Maqsut.

— Úlgeremiz, — dedi Orman.

— Taksı ustaıyq.

Orman jolǵa kóterilip, qolyn bulǵaı bastaǵan.

— Biz áli kelisken joqpyz.

— Kóńilderińizdi dollar tabady.

— Jaraıdy.

Taksı toqtady da, Maqsut eki qyzdy jetektep súıretken boıy salonǵa engizdi. Meni shopyrdyń qasyna jaıǵastyrǵan Orman artymyzdan basqa kólikpen qýyp jetemin dep syrtta qalyp qoıdy. Avtomobıl Abaı dańǵylyna shuǵyl buryldy, sosyn jyldamdyǵyn arttyryp, juldyzsha aǵa jóneldi. Ózge jeńil mashınalardy qýyp jetip, synaptaı syrǵyp ilgeri ozyp keledi. Aldymyzǵa “Toyota” avtomobıli túsip aldy. Jeltoqsan kóshesine ıek asqanda, sol qanatyna tizgin buryp, kózden ǵaıyp boldy. Biz Naýryzbaı batyr kóshesine taqap kelgen kezde, taksı tejeýishin basyp, jol jıegine iline bere, toqtady. Men aqysyn tólep, esikti ashyp, salonnan shyqtym. Bıkeshterdiń túsýine bir-birlep kómektesken Maqsut esigin jaýyp, beri júrdi. Sol qıylystan Abylaıdy kórdik. Ol bizge qaraı tez basyp kelip, qolyn berdi.

— Mashına kútip qaldy, jańa ózgerister bar, — dedi Abylaı.

— Orman kelsin.

— Mynalar kim?

— Jezaıaq, qydyrympaz, jaqsy qyzdar.

— Qaıtaryp jiberińder, áıtpese keshigip qalýymyz múmkin.

— O basta kelispeıik dep edim.

— Jigittiń eki sóılegeni — ólgeni, — dedi tolyqsha denelisi.

— Taıaq jemeı turǵanda... zytyńdar.

— Myna dáý sary Táńirin umytqan ba?

— Qazir soqqyǵa jyǵylady, — dedi Maqsut maǵan qarap.

— Qaıtesiń, urmaı-aq qoıa ber.

Maqsut tolyqsha denelisin ózine qaraı tartyp qaldy da, óńmeninen keıin ıterip jiberdi. Bıkesh sheginshektep baryp, ári qulap tústi. Otyryp alyp, jylaýǵa kóshti. Ashshy daýysy qulaqtan ótedi. Ózi maldas quryp, yńǵaıly otyryp alypty. Aqymaq. Etegi jıyrylyp, appaq kúpshek sandaryn ashyp tas-taǵan. Júkti qyz onyń qasyna taıap, tómen ıildi de, syqylyqtaı kúlip jiberdi. Jylaýqordyń zary endi uıatsyz kúlkige aýysty. Arsyz kúlkiniń jeteginde ketip barady.

— Jezaıaqtarǵa amal taýsyldy, — dedi Maqsut.

— Ketpeımiz, — dedi jerde búktelgen qalpy.

— Maǵan shıkil sary unady.

— Teýip qalyp, shalqańnan túsireıin be?

— Aıbat shekpe, qoqan-loqy jasap, eshkimdi qorqyta almaısyń.

— Qoqan-loqy emes, bul taıaqtyń naq ózi.

Maqsut ony zor judyryǵymen qoıyp qaldy. Ol teńselip baryp, shermıgen qarnyn keıin súırete, shalqasynan omaqasa qulady. Jalpasynan túsip, qımylsyz jatty, sálden soń yńyrsyǵan úni jetti.

— Eshteńe etpeıdi, — dedi jerde maldas qurǵan qurbysy.

Men qasyna kelip, júrek soǵysyn tekserdim. Qarny dóńkıip joǵary shyǵyp jatyr. Bir aýyz sózge bola adamdy qorlaý, zorlyq-zombylyq kórsetý maqsharda aqtalyna ma? Qan aınalymynda pálendeı ózgeris joq. Qolyn túsirip, alqam-salqam ashyq omyraýyn jaýyp, jerden turǵyzyp aldym.

— Myna qyz ári ıterip, beri tartty ǵoı.

— Bárimiz de adambyz.

— Aqyndar qyzyq, — dedi Maqsut.

Qyz ózine-ózi kele almaı tur.

— Keıde talyp qalady, — dedi qurbysy.

— Tósekti nege izdeıdi eken, — dedim.

— Júkti, aıy-kúni toldy, endi máseleni ońynan sheshkisi keledi.

Bıkesh kók aspanǵa qapyda tesile qarady. Onyń kózderi úkinikindeı úlken, qasy qarlyǵash qanatyndaı qıylǵan. Tereń dem alyp, aýany qınala jutady. Adam ǵumyryn kitap paraǵy tárizdi jyrtyp tastaýǵa da, keshken tirliginen sońyra kitap jazýǵa da bolady. Alaıda, sońǵy kezde ekeýiniń de qadiri qashyp, quny aıryqsha quldyrap bara jatyr. Sózdi júndeı sabaıtyn dáýirde adamdy kitap emes, dáýlet bıleıdi, qoǵam aqynǵa emes, saýdager dúnıeqorǵa baǵynady.

— Dossyńdar ma? — dedi júkti qyz.

— Iá.

— Meni súıemeldemeı-aq qoısań bolady.

— Talyqsyp ketpe.

— Sosyn, tolyqsyp ta.

— Túsinbedim.

— Sýretshisiń be?

— Joq.

— Omyraýyma nege qadalyp qaradyń?

— Jaı.

— Sýretshi halyq áıelderdi sheshindirip, jalańash beınesin kóshirip alady deýshi edi.

— Kitap jazamyn, — dedim.

— Kitap?

— Iá.

— Ony kim oqıdy?

— Bilmeımin, múmkin, bireý tabylar.

Boıyn túzep, kóılegin jóndep qoıdym. Ol shashyn qobyratyp, tóbesine jınady.

— Eshqashan kitap oqymappyn.

— Qazir jurt oqymaıdy.

— Sen kóp kitapty taýysqan shyǵarsyń.

— Kóp.

— Kitaptarda ne jaıly aıtylady?

— Mahabbat, zulymdyq, sosyn jaqsylyq jaıynda.

— Men úshin túsiniksiz uǵymdar, biraq adam ǵumy-rynan jazatyn eshteńe joq ekenin anyq bilemin.

— Bar.

— Qaıdam. Kitap oqıtyndar bólek, alabóten halyq shyǵar, al oqymaıtyndar merzimdi basylymdardy órteýge qashanda ázir.

— Nege?

— Barlyq qasiret, shyn baqytsyzdyq aqparat qu-raldarynan bastalady.

— Jańsaq pikir, — dedim.

— Qaıǵynyń kózi, ýaıymnyń qaınary — kitap.

— Arnasy she?

— Baspasóz. Jornalshylar sherdi tarqatpaıdy, qoz-ǵaıdy jáne taratady.

— Múmkin.

— Oqý muń týdyrady.

— Qapadar jan ekensiń.

— Ómir súrgim kelmeıdi.

— Týý qıyn, ólý — boqtan ońaı, — dedim.

— Sonda da.

— Ózińe qol jumsap kórip pe ediń?

— Ózime me?

— Iá.

— Qorqamyn. Qudaı keshirmeıtin is. Bizdi topyraq-tan jaratqan — Táńir, topyraqqa aınaldyratyn da Ózi. Ózime-ózim qol salsam, erteń Qudaı aldynda jazyqty bolyp, qatań jaýapqa tartylamyn.

— Zady, Qudaı adamzatpen tek kitaptar arqyly ǵana tildesedi.

— Shyn.

— Kitapty jek kórýge haqymyz joq.

— Maǵan áńgimemiz unaı túsken syqyldy.

— Qurbyń kútip qaldy.

Bıkesh tý syrtyn bere, keri aınalyp, ilgeri júrip ketti. Jolaı qurbysy qosylyp, ekeýi kúlip bara jatty. Qapelimde kúlki sap tıylyp, olar uzaq ýaqyt zeńgir kók aspanǵa júzderin aýdarǵandaı boldy. Múmkin, Qudaı, tegi, qaıyra esterine oralǵan shyǵar. Barlyǵymyz ne Táńir joqtan jaratqan, ne kitap bardan somdaǵan sana ıeleri ekenimiz ras bolsa kerek. Meni tosyp, jipsiz baılanǵan Maqsut pen Abylaıǵa qaraı mańdaıymdy túzedim.

— Nege keshiktiń?

— Obal.

— Kimge?

— Sábıge de.

— Aldyryp tastaıdy, — dedi Abylaı.

— Endi kesh.

— Ózi kináli.

— Oǵan báribir, boıyndaǵy náresteni — tek dushpan kóredi.

Maqsut jaýap qaıyrmady. Múmkin, ol múldem basqa nárse týraly oı tolǵap bara ma, kim bilsin. Bireýdiń qaıǵysy basqanyń jarasyn syzdatpaıdy. Ózgeniń qýanyshy bireýdiń kóńilin jadyratpaıtyny sıaqty da. Muny qaǵaz betine túsirýim ábden múmkin, biraq ony alasapyran kez oqymaı ketpese ıgi edi.

Biz jaıaý júrip kelemiz. Kóshede qybyrlaǵan jurt aıaǵy basylyp qalypty. Sátbaevtyń Jeltoqsan kóshesine qıylysatyn tusyna jaqyndap keldik te, joldyń oń qaptalyna buryldyq. Mashına bizdi sol buryshta kútip turǵan.

HHI taraý

Mashına ekeý bolyp shyqty. Alty adamnan ekige bólinip, sheteldik kólikterge minip alǵan bizder Baıtursynuly kóshesine bet túzegenbiz. Qarańǵylyq qoıýlana túsken saıyn samaladaı jarqyraǵan ottar molaıyp keledi. Qysyla-qymtyryla mingen jigitter túgel únsiz, áredik bireýi aýyq-aýyq álsiz jótelip qoıady. Qylmysqa aqshanyń kúshi ıtergen olar qaýiptiń aýzyna, ajaldyń tuzaǵyna ózderi suranyp barady. Baıtursynuly — ońǵa burylar mejede aıaqtalyp, Tımırázev kóshesine týra kelip tústik. Onymen atqan oqtaı zymyrap, quıyndata jóneldik te, baǵdarsham kezdese ketkende, qyzyl túske kidirip, qaıtadan jyldamdyqty shapshań kóbeıtip aldyq. Oń jaǵymyzdaǵy aıaldamadan ótkende, Ulttyq ýnıversıtettiń temir sharbaqtary kózge ilige bastady.

— Jalǵyz ózi bola ma? — dedi belgisiz ún.

— Bilmeımin.

— Janyna ertip alady ǵoı.

— Solaı shyǵar.

— Qansha dollar?

— Eki myń.

— Ájeptáýir dúnıe.

— Ózi shege me eken?

— Iá.

— Onda jaǵdaı qıyndaıyn dedi.

— Kóremiz de.

— Qaı tarapqa tartaıyn?

— Ońǵa.

— Mynaý tuıyq jol sıaqty.

— Sol qaptalǵa burylyp ketedi.

— Buryldy.

— Úıdi aınalyp ket, odan ári — aıdala.

— Osy jerden?

— Iá.

— Jápireıgen birdeńe ǵoı.

— Kútimsiz qalǵan da.

— Iesiz úı me?

— Kári shal júretin, qaıtys bolǵan shyǵar.

— Almatyda sondaılar kóp.

— Áne, olar anaý aǵashtyń túbinde.

— Tik júre bereıin be?

— Jol ózi aparady.

— Ekeý sekildi.

— Ekeý.

— Boldy ma?

— Sál júre tús.

— Qoldarynda eshteńe joq pa deımin.

— Toqta.

Mashına dińi jýan aǵashqa jete bere, júrisin irikti. Biz bógelip, biraz turdyq. Aınala kóz baılaıtyn qara túnek, beısaýat adam júrmeıtin kádimgi qula túz.

— Men baryp keleıin.

Kolányń tanysy esikti ashyp, jerge tústi. Ekeý miz baqpaı, manaǵy qalpynda tur. Avtomobıldiń esigi syrt etip, baıaý jabyldy da, álgi ekeýdi betke alǵan ol aqyryn aıańdap ketti. Shopyr jaryqty sóndirip edi, eshteńe kórinbeı qaldy. Ekinshi mashına kelip, qatarymyzdan toqtady. Motoryn óshirip, jaryǵyn úsh adamǵa tókti. Olar uzaq sóılesti. Belgilengen ýaqyttan keshikti. Salonda qalǵan jigitter mazasyzdana bastady.

— Ózim kirissem be eken, — dedi Qýat.

— Sóıt.

— Maqsut barsyn.

— Ekeýmiz de.

Tysqa áýeli Maqsut shyqqan. İzin ala iri súıekti, jalpaq jaýyryndy Qýat túsip bara jatty.

— Sender artyq áreket jasamańdar.

Ekeýi ıirilgen úsheýge taıaǵany sol edi, mılısıalar qaptap ketti. Jan-jaqtan qyspalap, qorshap, sheńberge ala bastady. Maqsut jan ushyryp, beri umtyldy. Ony bireý aıaǵynan qaǵyp, shalyp qulatyp túsirdi. Etpetinen jyǵyldy. Qaıta atyp turdy, sheńberdi buza, dalaǵa qashty. Ony sońynan bireý qýyp berdi. Jalma-jan pıstoletin shyǵaryp, Maqsutty qaraýylǵa ilip, aıqaı saldy.

— Toqta.

Maqsut báseńdep, artyna qarady, bir-eki basyp bardy da, turyp qaldy. Bizdi bir-birlep dalaǵa alyp shyǵyp jatyr. Kezek maǵan keldi. Mılısıa qara kózdi, túsi sýyq qazaq jigiti. Meni qoltyǵymnan tartyp, julqyp qaldy da, tysqa súırep shyǵardy, sosyn avtomattyń dúmimen kókiregimnen nuqyp jiberdi. Soqqy qapylys tıip, keýdemdi oıyp jibere jazdady. Jelkemnen tas qyp ustap, tómen basyp, jerge sulatyp saldy da, eki qolymdy qaraqusyma kótertkizip, aıaqtarymdy qosqyzyp, qımylsyz jatqyzyp qoıdy. Maǵan qatar Kolányń ózi jatyr. Qýattyń ashynǵan daýysy estildi. Bári jabylyp, aıaýsyz tepkige alǵan shyǵar. Súıekti edi, endi iriliginen taıaqty da kóp jeıdi. Murnymnyń ushyna bireýdiń qara báteńkesi taqap keldi. Betime syz jerdiń sýyq tas qıyrshyqtary batady.

— Túregel, — dedi álgi.

Men turyp kele jattym. Jańaǵy qara báteńke oqys ishime kelip tıdi de, qolp etkizip keıin ushyrdy. Ishim buralyp, búk túsip quladym da, jıyrylyp, kóldeneń jatyp qaldym.

— Itter, — dedi Orman.

Onyń sózderi kúrt úzildi. Murnymdy anashanyń qońyrsyǵan ıisi qytyqtady. Basymdy kóterip, avtomobılge kóz salǵan edim. Avtomatyn ıyǵyna salaqtata ilgen mılısıanyń bir soldaty salonǵa shóp shashyp júr. Bizge taǵy da jala jabylatyn boldy. Báteńke qaıyra taıap qalypty.

— Jat.

Ne istesek bolady. Túbi qaıyry joq saparǵa aınaldy. Báteńke menen jyldam uzaı berdi de, júrisi qulaqqa alystan shalyndy.

— Túgel turyńdar.

Ornymnan turyp, tóńiregime nazar saldym. Kenet Orman julqynyp qalyp, qolyn artyna qaıyrǵan mılısıonerden bosap ketti de, avtomobıldiń tumsyǵynan qarǵyp, sý qarańǵy dalamen qasha jóneldi. Tutqynnan aıyrylǵan saqshy jigit avtomobılge súıene myl-tyǵyn kózdep, shuǵyl atyp qaldy. Ormanǵa tımedi me, áli júgirip barady. Ózi múldem kórinbeıdi, sybdyr estilgen jaqqa elegizip, eleńdese — úrke qaraımyz. Beri qaıtyp keldi. Qýatqa jete bere, tik soqqyny siltedi. Shaıqalyp ketip, Qýat boıyn qaıta jınady.

Bárimizdi bir-birlep mashınaǵa mingizdi. Eski soraptyń súrlemine túsip, asyqpaı júrip kelemiz. Túrmede túnep shyǵatyn boldyq ta. Qandaı jaza qoldanary belgili. Dostardan bólinip, qaıda baryp jan saqtaısyń. Maks alaqanymdy taýyp alyp, álsiz qysty. Olar úshin bul ádepki, úırenshikti nárse. Beker qorqyp, qoıan júrek bolma degeni shyǵar. Almatyǵa kelip kirdik. Joldyń boıyn jaǵalap, tizilip janǵan shamdar sońymyzda qalyp qoımaı, jaman kúshikshe qos qaptalymyzdan erip keledi.

Kóńilim jabyrqady. Jadyma tez ótip jatqan qaıran ǵumyr, baıaý jazylyp jatqan esil roman oraldy.

— Ne jaıly oılap otyrsyń? — dedi Maqsut.

Salon ishi tastaı qarańǵy. Eshkim jótelmeıdi, beısaýat eshteńe saldyrap kele jatqan joq.

— Ómir jaıly, — dedim.

HHII taraý

Maqsut qarýly bilegimen jaýyrynymnan qapsyra qushaqtap, kúrekteı alaqanymen ıyǵymnan qattyraq qysyp qoıdy. Avtomobıl dońǵalaqtary tep-tegis asfált jolmen sylbyr aınalady. Biz ortalyq fýtbol stadıony irgesinen ótip bara jattyq. Bal-ýan Sholaq atyndaǵy sport saraıy kórine bergende, shopyr basqarý júıesi tetigin sol qanatyna burdy. Kishkene jyljyp kelip, ońtústikke bet túzedik te, onymen uzaq júrmeı, sol jaqtaǵy Masanchı kóshesine, kınoteatrǵa ıek artyp baryp, Qabanbaı batyrdy kóldeneń qıyp aldyq. Júrisin báseńdetken mashına jyldamdyǵyn azaıta berip, qalt toqtady. Aldyńǵy orynǵa jaıǵasqan mılısıa serjanty esikti ashyp, syrtqa sekirip tústi. Esikti qaıyra japty. Ústin retke keltirip, jóndelip alǵan soń, úıdiń ishine kirdi. Túkpirden temekiniń qyshqyltym ıisi ańqyp, birsin-birsin salonǵa jaıylyp barady. Oǵan bireý ty-ıym salyp tastaıtyn shyǵar. Zekigen eshkim bolǵan joq. Tysqa manaǵy serjant shyqty. Janyna maıor shenindegi ofıserdi ertip alypty. Olar temeki tartyp, ájeptáýir bógeldi. Qońyr kúzdiń túngi salqyny jaýrata bastady. Eki bilegim muzdap qalypty. Shylym shekkender sement baspaldaqtan túsip, bizdi betke ala, beri aıańdady. Baǵanaǵy birge kelgen eki saqshy tutqany basyp, esikti ashyp jiberdi. Bárimiz topyrlap syrtqa aqtaryldyq. Iin tirese taǵy eki avtomobıl qańtarylypty. Bireýi — baǵana biz minip kelgen mashına, ekinshisi — atyrapqa kók jolaq jaryq shashqan ózderiniki. Maıor barlyǵymyzdy bastan-aıaq sholyp shyǵyp, maǵan jetkende, janar toqtatyp uzaq qarady. Sarǵysh shegir kózderi óńmenimnen ótip, tesip bara jatqandaı.

— Serjant, — dedi.

Serjant beri júrdi. Qasyna taqap keldi de, oń qolyn shekesine aparyp, izet kórsetti.

— Uıymdastyrýshy osy emes pe?

Suq saýsaǵymen meni nusqady.

— Teksergen joqpyz.

— Tap osy ma deımin.

— Uıǵarymyńyz aqylǵa sıady, maıor.

— Bólmege ákelińder.

Maıor teńsele basyp, tabaldyryqqa jetti de, oń qanatyna buryldy. Jaqtaýdyń qaltarysyna jasyryna berip, nazardan ǵaıyp boldy. Bárimiz qolymyzdy jelkemizge asyp turdyq. Saqshylar molyǵa túsken syqyldy. Bir izben tizile júrgen qapsaǵaı deneli balýan jigitter túgel únsiz. Joǵary jaqtan eki aıda-ýyl ár bozbala jigittiń qolyn túsirip, jeke-jeke temir kisen salyp keledi. Maqsutty kisendep, shynjyrlap bolǵan soń, maǵan taıady.

— Oǵan tıispeńder, — dedi serjant.

— Ony ne isteımiz?

— Maıor sóılespekshi.

— Qazir me?

— Iá.

— Júr.

Meni ıyǵymnan julqydy.

— Julqyma.

— Aramtamaqtar, — dedi aıdaýyl.

Esik aldyna jurt tolyp ketipti. Ishten habar alǵysy kelgen aǵaıyn-týys, dos-jaran janashyrlar da. Bizdiń topqa jaqyndap qalǵan mosqal kempir baılanyp-matalǵan jigitterge úreılene qadalady. Meni ıtergen aıdaýylǵa taqap, júzime qarap turdy da:

— Bular kisi óltirgender me? — dep surady.

— Joq, — dedi serjent.

— Usqyndary qorqynyshty eken.

— Eldiń aqshasyn tonaıtyndar.

Mosqal kempir bizge tym jaqyn keldi. Maqsutqa telmirip edáýir bógeldi, sosyn maǵan kóńil aýdardy.

— Arsyzdar.

Kózimmen jer shuqyladym. Uıattan emes, yzadan.

— Eńbekshil halyqtyń aq adal nanyn tartyp jegen qanquıly jaýyzdar.

— Qatelesesiz, — dedim.

— Jaýaptasýǵa qalaı uıalmaısyńdar. Zalymdar, nıeti buzyq, peıili teris, qyrshynynan qıylǵyrlar.

Juldyzdary qaltyraǵan sheksiz aspanǵa nazar saldym. Tuńǵıyq álem ǵana tereń oılarǵa maza beretin sıaqty. Adamnyń ishki jan dúnıesin uǵý úshin ǵalamdaı sheksiz keńistik qajet. Birjaqty túsinik, eshkim tastap kete almaı júrgen aıadaı shahar árdaıym oıymyzdy tusaı beredi. Adam balasy árkimnen tek zulymdyqty kútedi. Bireýdiń bıik aqyl-parasaty, qıly oı-órisi keıde eski arnaǵa syımaı jatady. Jer sharyna tabıǵat jaratylysy men adamı qasıetterdiń ara salmaǵyn qaıtadan aıyryp beretin jańa kósemdar tulǵa jetispeı júrgenge uqsaıdy. Kempir árbireýimizdiń betimizge suqtana úńilip, jónine ketip barady. Arqama myltyqtyń dúmi soǵyldy da, tıgen jerin solqyldatyp, aýyrtyp jiberdi.

— Júr.

Men ilgeri attadym. Ár nárseniń sebebin tereńnen qoparǵan durys shyǵar. Esikten kirip bara jatyp, juldyzdary samaladaı jarqyraǵan aspanǵa janarymdy tiktedim. Janaǵy tolqynys sezimi ushty-kúıli joǵalyp ketipti, meńireý jaratylys qaıta mylqaý qalpyna kóship alypty. Rasynda, oılaıtyn ózimiz ǵana. Túısiksiz dúnıe, essiz ǵalam eshqashan oılap, sóılep kórgen emes. Jańǵyryqta basy shabylýǵa daıar — jol toryp, el tonaǵan jyryndy qaraqshyǵa da, jary ul taýyp, qýanyshy tasyǵan — jıhankez saýdagerge de álem júzi shimirikpeı, nemquraıdy, birdeı qarap turady. Ol bizdiń shyrqyraı joǵary boılaǵan qatty aıǵaıymyzǵa tas kereń, aýyrsynyp jatqan, denemizge túsken jaraqatymyzǵa kór soqyr. Áýeli kók aspanǵa naz aıtamyn, sodan keıin onyń barlyǵynan tys oryn alǵan uly Táńirge de.

— Osy jerden qozǵalma.

Aıdaýyl qońyraýdy basty. Ile-shala ulyqsat etken jaýap ún qulaqqa shalyndy. Esikti aıaǵymen ashyp jiberip, ol meni avtomattyń dúmimen nuqyp, tabaldyryqtan ári asyrdy. Bólmege attap baryp, maıordyń ústeliniń aldyna jetip toqtadym. Shekireıip qaraıtyn shegir kóz meni qomaǵaılana iship-jeıdi. Tórgi qabyrǵada Búkilreseılik tótenshe komısıa kóseminiń sýreti ilingen. Dzerjınskıı týraly alypqashpa sóz, ázil-ospaq kúlki, ájýa-syqaq áńgime tolastamaýshy edi. Almatydaǵy eskertkishiniń qulaǵanyna bir jarym jyl ótti. Kóz áli tesilip tur.

— Kimsiń?

— Qalamgermin.

— Birdeńe jazasyń ba?

— Iá.

— Gazetke?

— Joq.

— Endi qaıda?

— Úıdemin. Shyǵarmashylyqpen aınalysamyn.

— Baspasózge maqala daıyndaısyń ba?

— Jornalshy emespin.

— Báribir ǵoı.

— Múmkin.

— Qyrǵaýyldy azamatynyń aqshasynda ne jumys-taryń bar?

— Qaryz.

— Ne úshin?

— Bilmeımin.

— Uıymdastyrýshy qaısyń bolasyń?

— Bári.

— Aldama.

Maıor qońyraýyna saýsaǵyn júgirtti. Esikten aıdaýyldyń basy qyltıdy.

— Kir.

Maǵan taqap kelip, qatarlasa bere, júrisin te-jedi.

— Bir márte, — dedi maıor.

Soqqy oń jaǵymdy qaýyp, shyqshytyma tegis darydy. Qulap tústim. Eptep aýyrǵany sezildi. Betim dýyldaı órtenip, qyzýym kóterilip bara jatqandaı. Tizerleı otyrdym da, ústimdi qaqtym. Túregeldim. Maıor kúlip otyr.

— Men urmaımyn, — dedi. — Meniki qattyraq.

Jerge túkirdim. Qan túıirshikteri júr. Azý tisim zaqymdanǵan bolýy kerek. Aýzym qanǵa tolyp keledi.

— Qoljýǵyshqa apar, — dedi maıor.

Qan shyp-shyp etip ernimdi jaǵalady. Qannyń osynshalyq dámsiz bolatynyn bilsemshi.

— Beri kel.

Biz dálizge shyqtyq. Uzyn senekti boılaı, samarqaý ilbip, qol jýatyn bólmege keldik. Burandasyn bosatyp edim, saryldap sý aǵa jóneldi de, qubyrlardy syldyraı qýyp bara jatqany qulaqqa jetti. Qolymdy shaıǵan soń, alaqanymdy shúmekke tostym. Sý tez jınaldy. Aýzyma ákelip, eki urtyma toltyryp aldym.

— Bol.

Tegi, qashyp kete me dep, qaýiptenedi. Orman qapyda jol taýyp ketti. Bizdi shyǵaryp alý úshin, báribir, bireýdiń syrtta, erkindikte júrgeni durys. Dáýlet — zań, jarlyda mindet qana bar. Menshik ıesine zań kóńildiń kúıi tárizdi, ózi de, sózi de qashanda aınymaly. Kýálikke ókimet júrgende, úkim zań boıynsha shyqpaıdy, eshqashan memleketpen betpe-bet jalǵyz qalýǵa bolmaıdy eken.

— Moınyńdy jýǵanyń ne?

Qaltamnan qoloramalymdy alyp, betimdi abaılap súrttim. Jaǵymnyń isip turǵan jeri ańdaýsyz saýsaq daryp ketkende qatty aýyrady. Áıenshektene sıpap kórip edim, qol tıgizbeıtin isikke aınalypty.

— Boldy.

Ekeýmiz qaıtyp keldik. Maıor temeki qorabyn ashyp jatty. Bir buryshyn jyrtyp aldy da, búktep qoqys salatyn shelekke tastady. Qorapty silkip qalǵanda, bir taly qyltıyp shyǵa keldi. Ony sýyryp alyp, maǵan usyndy. Basymdy shaıqadym.

— Sendeılerdi, báribir, tas bólme sóıletedi.

— Eshteńe bilmeımin, — dedim.

— Ótirik.

— Áketeıin be?

— Jalǵyz qamap tasta.

— Kisenmen?

— Joq.

Aıdaýyl ekeýmiz qaıyra dálizde turdyq. Qolymdy qaraqusyma kótergizip qoıǵan. Abaqty esikteri kezige bastady. Kidirmeı ótip kelemiz. Kúbir-kúbir daýystar estilip qalady.

— Toqta.

Qaltasynan bir býma kilt shyǵaryp, qulypty bosatýǵa kiristi.

— Danaı.

Aıqaıdyń qaı tustan shyqqanyn ańdap úlgermedim. Qulyp tolyq aǵytylyp, topsalar shıqyldaǵan ánine basty da, bólme túkpirinen tósek jáne joǵary jaqtan tor qymtaǵan kishkene tereze kórindi.

— Kir.

Attap kettim de, aıadaı jerge qamalyp qaldym. Esik baıaý jabylyp, kilttiń burala bastaǵany ańǵaryldy. Sıpalap júrip, tósekti taýyp alyp, tizemdi búktim. Artyma shalqaıyp baryp, basym aǵash kereýetke jaılap másh, naq tıgende, eki qolymdy jelkeme aparyp qoıdym.

Nısshe oı túbine jetemin dep, búkil álemdi bılep-tósteýshi jappar Qudaımen taıtalasty. Myqtap alysty, jaǵalasty, kitabymen aıqasty. Kúnderdiń kúninde birmoıyn, qyrsyq oıshyl — solqyldaq, adasqaq seniminen túbegeıli bas tartty. Sóıtip, kóp uzamaı aqylynan adasty, endigi máýritte ózin jyn qaqty, aqyry pánı dúnıeden bereke tappaı, sorlap ótti. Ol nanymyn kómeskilemeı, anyq, kámil saqtap, barlyq saýaldyń jaýabyn Táńirdiń ózine, uly quzyryna bergende, esi bútin, deni saý, aman-esen, shat kúıinde súıkimdi, ádemi qartaıyp, eren ataq, jaqsy abyroımen qaıtys bolar ma edi. Zady, Jaratqanǵa serik qosyp, qasynan oryn tebetindeı, bizdiń — tylsym ǵalam jumbaqtary sheshimin tap-

qan — qaıratty aqylymyz bar ma eken, táıiri. Biraq, ondaı sheksiz qýat, alyp kúsh kimniń boıynda bar deısiń. Tegi, biz Qudaıǵa degen júregimizdegi senimdi beker óltirdik. Adamzat sanasy qupıa jaratylysty túsiný úshin Táńir tanymynan tapshylyq kóredi.

Múmkin, kim biledi, nıeti ala-qula adamzat úmbetinen Qudaı, bismilláh, taza kúder úzip, áreketinen birjola kóńili sýyp, qara orman halyqty ǵaryshta, sheksiz keńistikte, aıdalada qańǵytyp tastap ketpeıtin shyǵar.

Kemeńger, degdar Gegel — júıeli, berekeli pálsapa qurap, tıanaqty aqıqat izdep, paıym qasıetine boı urǵan, danyshpandyqtyń qadirine jetken asyl da saıdaq tulǵa edi. Nısshe de uly kitaptar jazdy. Atalary — Kant, Shellıng, Fıhte, Shopengaýer aqsaqaldar da — ózi tárizdi dúnıejaryqtan tártip izdedi.

Danalyqqa qushtar oıshyldar izdenistiń muratyn ishki ásemdikten kórdi. Kóńil tynysh qalpynda baqytyna jetedi, baqyt degenimiz beımaza kóńildiń ornyqtylyǵynda, sezimniń alańsyz tynyshtyǵynda.

İshki ásemdik — ornyqty kóńildiń qonaǵy.

Jer betinde uzaq izdenisten ne qajyrly eńbekten, keıde kezdeısoqtyqtan týǵan jalqy oı eshqashan dúnıeden endi qaıtyp joǵalyp-joıylyp ketpeıdi. Oıǵa oralǵan túıin-tujyrym — ne dúnıege keledi, ne kelmeıdi. Eshkim eshqashan qaıtys bolmaıdy. Meniń birjola ólip, joıylyp ketýim múmkin be. Ólim nelikten tek qana jabyq qaqpa bola beredi. Álde, adam, shynymen, músápir. Múmkin, adam, rasynda, uly. Qamshy sabyndaı qysqa ǵumyryn tereń mánge, tuńǵıyq maǵynaǵa syıdyrýǵa álektenedi. Meıli, sodan keıin ony umytyp ketsin. Báribir, bul mártebe kezekten soń, ol jaryq dúnıege qaıta aınalyp soqpaı qoısyn. Uzaq, taýsylmas, sheksiz ómir keshetin rýhtyń ózi tap mundaı kózsiz erlikke baratyn ba edi, qaıdam. Biz dúnıeden tákappar ótýimiz qajet. Qorqyp ómir súrgen — ajaldan eki márte jeńiledi. Azǵana máýlet berdiń be, Jaratqan Iem, ony tolyǵymen paıdalanamyn. Paıǵambarlaryń tárizdi maldyń terisine sydyryp júrgizip, aǵashtyń jańqasyna bederlep oıyp baıyptaýdyń jańa nusqasyn jazamyn, men qatarlap tizgen sóz marjandary aqıqat bolsa — ózge jandar ony ózderi-aq qasıetke balap alady.

Feıerbah jańsaq aıtqan eken, Nısshe Seni adamzat júreginde óltire almapty, Kamú qaıtip joqqa shyǵarǵan, Sartr beker sanaspaı júr.

Halyqtyń qarabaıyr tirshiligi — Táńir ósıeti adam boıyna sińdi me, joq pa — mezgildi udaıy syn tezine salý tárizdi. Qunarly topyraqtan jaralǵan birtýar, qaıratker tulǵalar áredik Quran shárifte keltirilgen ıman jolyna balama izdep, kósem naıza kezenip aǵash dıirmenge qarsy shapqan Servantestiń qaharmany Don Kıhotqa uqsap ketedi. Pil saýyrly qara jerdi turaq etken qalyń buqara ǵasyrlar boıy kókiregine tolǵan yza-kekti, tula boıyn býǵan ashý-renishti, keýdesinde qaınaǵan ejelgi qyjyldy basa almaı, ýaıym-qaıǵysyn sanasyna saqtap, kóńiline túıip, ashshy óksikke aınaldyryp, asyǵys jetelep kele jatqan ýaqytqa qaıshy, alda kútken beımálim taǵdyryn shyraq ustap, qarańǵylyqta baıansyz izdeýge ushyraǵan syndy. Kóktegi Táńiri men baýyryndaǵy Umaıdan, sheksiz aspan men qurdymyna jetkizbeıtin túpsiz tereń Jerden birjola úmitin úzgen adasqaq pendeler bulyńǵyr, munar shalǵaıdaǵy anyq ajalyna áldeqalaı jańylysyp bet túzep ketti me eken, joq, kúngeı qyrqanyń alqapty etegin jaryp ótip bara jatqan nýly ózendi, seńseń buıra tolqyn — qoshqar múıiz arshaly saıdy, qaınardan shalqyp kúlip aqqan asaý bulaqty, qoldan qazyp, tógeregin oryp, ishin taspen qalap órip shegendegen tik shuńqyr quz shyńyraý qudyqty — jelkesine ap maýjyrap jatqan keń shalqar kók jaılaýǵa taban tirep qaldy ma, teginde, qupıasyn aıtyp, jumbaǵyn sheship, ońy men solyn aıyryp, tanyp beretin danyshpan keshegi shejire, búgingi tarıhta kóp bolǵany ras.

Zady, Immanýıl Kant sheksiz kósilip jatqan ushy-qıyrsyz Sana Iesiniń bar ekenine de, adamnyń túısik tanymy — amal quryǵanda ózi oılap tapqan jaı ǵana qıaly ekenine de naqty dálel taba qoıýdyń qıyndyǵyn alǵash qısyndaǵan dana oıshyl edi. Biraq, Allah Taǵalaǵa serik qosyp, Qudaıdyń Ózi otyrǵan altyn taqqa retsiz, orynsyz talasý aqyr sońynda taqa beıshara adamdy ózara daý-janjal, úlken shataqqa uryndyryp, qasiret-muń, ýaıym-qaıǵy shektirip, jábir-japa, jalǵyzdyq kórgizip, jalpy, teris áreket, aýyr kúnáǵa batyryp jatyr. Sonda Qudireti kúshti Buıryq Iesi, astaǵfırýllah, Kim, Jarlyqty oryndatqyzýǵa qaısymyzdyń haqymyz bar?

Kristıan sana kútip júrgen Isa másih, aláıhıs sálám, Allahtyń Elshisi Muhammed, salla(A)llahý aláıhı ýá sállám, Paıǵambar, múmkin, ózin jeke bir úlken tasqyn, uly kúsh turǵysynda kórýge umtylǵan buqara kópshilik, astaǵfırýllah, kim. Áıteýir bizge — dúnıejaryq túsinikti qalpyn tabý úshin — Qudaı, bismilláh, jetispeıtin zaman keldi.

Kósheden áldekimniń esimin atap daýystaǵan shý kóterildi. Qabattasa shyqqan daýystar jıi qaıtalanyp uzap barady. Úzilip ketti. Tóńirek tynyshtala qaldy, kórshi kamera únderin jutyp, bir-birin jubata kúbirlesedi. Denem tońazydy. Tún salqyny tez kúsheıdi. Aıaq astynan syz bilinedi. Ylǵaldyń qolqany qapqan jaǵymsyz ıisi múńkip tur. Bul ara kópten tazalanbaǵan sekildi. Oń jaq búıirime aýnap tústim. Taqtaı tósek keń jatýǵa tar kórindi. Arqamdy syz qabyrǵaǵa súıedim. Daryǵan salqyn boıyma shapshań tarap keledi. Qashyqtap kórip edim, kereýet shetine taqap kettim de, jeńil syrǵyp, jerge sypyryla quladym. Áýeli edenge aıaqtarym janshyla soǵyldy, tizeme, tobyǵyma daryǵan soqqy janyma batty. Saýsaǵymdy jazyp, jerdi sıpaǵanda, kedir-budyr beti alaqanymdy tyrnap jatty. Sementke qıyrshyq qum aralastyrylyp quıylǵan eken.

Kózimdi jumyp jatyp, sharshaǵanymdy sezdim. Uıyqtap ketippin. Qaıta oıanǵanymda, tún ortasy aýyp-ty. Sýyqtan oıansam kerek. Boıym túgel muzdaǵan. Ornymnan turyp, ári-beri júrip kórdim. Bir-eki attap, ornyma qaıtyp kelemin. Quıtaqandaı bólme. Dińkelep qalyppyn. Otyrdym. Shalqalap jattym. Tolyq syıa alar emespin. Kirpigim aıqasyp ketipti. Tońyp, qaıta janarymdy ashtym. Eleń-alań, tún túndigi túrilip, qarańǵylyq seıile bastady. Tań bozaryp atyp keledi. Kókeıdi tesken túıtkil tegis topshylandy. Biraq, qandaı oıdyń túbine jetýge bolady. Saýaldyń jaýaby, jumbaqtyń sheshimi, dúnıeniń aqyry bar ma. Bir kúni, qapyda munshama sezim men beınelerdi ózimen birge qımaı súıretip alyp júrgen sana shyraǵy jalp etip sónip qalmasyna kim kepil. Sonda birjola qaıtpas saparǵa daıyndyqsyz, kezdeısoq attanarmyz.

Ne úshin ǵumyr keshken maǵynaly? Qudaı úshin be, kitap úshin be, tirshilik úshin be?

HHIII taraý

Tús áletinde qaıta oıanyp kettim. Esiktiń uńǵysynda kilt buralyp jatty. Qulyp tolyq aǵytylyp, tabaldyryqtan qolyna shaınek pen úlken qazan ustaǵan mılısıa kóringen. Ar jaǵynan ekinshi bireýi symǵa tizgen on shaqty meske men temir króshkeler kóterip kirdi. Kereýettiń shetine meskeni qoıyp, qazandy eńkeıtip, quıa bastady. Króshkeni shala qaınatylǵan shaıǵa toltyryp qoıdy. Sosyn dálizge qaıta shyǵyp ketti.

Meskege suıyq kóje quıylypty. Qasyqpen alyp, tatyp edim, tilimniń ushyna borsyǵan ettiń dámi bilindi. Ári ıterip qoıdym. Tósekten alyp, jerge túsirdim. Ishki jansaraıymdy kóńilsizdik jaılady. Kórshi bólmeden dabyrlap, jurt shyǵyp jatqan. Meniń esigim ashyldy. Maıor qýlana kóz tastap, jymıyp kúlip tur.

— Boldy.

— Maqsut qaıda? — dedim.

— Tysta.

— Bosady ma?

— Iá.

— Endi qaýip joq pa?

— Dostaryń — tamasha jigitter.

— Bilemin.

— Qalamyńa ilinip ketpeıik.

— İlinbeısińder.

— Ómir josparsyz júredi, qaıda aparyp soqtyra-tynyn kim biledi.

Sosyn, qıpaqtady.

— Er jigittiń basyna ne kelip, ne ketpeıdi, — dedi mılısıa qyzmetkeri.

Dálizben kishkene júrip kelip, oń qaptalymyzǵa burylyp kettik. Úı aldynda keshegi jigitter túgel jınalyp qalǵan eken.

— Danaı kele jatyr, — dedi Orman.

— Men bir nashaqormen túsippin, túni boıy qarasora shaınap shyqtyq.

— Dáý sary maǵan kútim maıyn usyndy.

— Aıaq kıimniń be?

— Iá.

— Jep almadyń ba?

— Qaıtemin.

— Kel, Danaı, qushaqtap qoıaıyn.

Orman menimen qushaqtasyp amandasty.

— Qýattyń betinen túk qalmapty.

— Ol qaıda?

— Taksı ustap ketip qaldy.

— Bitti me?

— Iá.

— Aqshany qaıdan taýyp aldyń?

— Eki adam qaryz edi, solar ákep berdi.

— Qaıtarasyń ba?

— Olar aman-esen qutylǵanyna yrza.

— Maqsut osynda ma?

— Maıormen sóılespekshi.

— Bárin jutqan sol bolyp shyqty ǵoı.

— Sol. Dollarmen tóle dep, talap qoıypty.

— Maqsut kórindi.

Maqsut bizge mańdaıyn túzep, júzi kúlkige tola, shıraq júrip keledi. Taqaı bere, meni qushaqtaı alǵan.

— Bizge eretin bolsań, tirligiń osy, — dedi.

— Eshteńe etpeıdi.

— Kettik.

— Qaıda baramyz.

— Jigitter “Merýert” kafesinde jınalaıyq degen.

— Jaqsy.

Biz Qabanbaı batyrǵa kóterilip, taksı toqtattyq ta, Seıfýllın dańǵylyna tústik. Abaı dańǵylyna qıylysqanda, sol qaptalymyzǵa basqarý tetigin buryp aldyq. Jeltoqsan kóshesine iline bergende, avtomobıl tejeýishin basty. Biz aqysyn tólep, syrtqa shyqtyq. Jaıaý júrip, “Merýert” kafesi aldyna keldik. Kireberis tabaldyryq túbinde, bosaǵada Qýat pen Arǵyn kútip turdy. Olar bizdi kórip, jyly kúlimsiredi. Ishke kirgende, malta tastarmen bezendirilgen zaldyń oń jaq qabyrǵasyna taıaý ústelge buryldyq. Qýat pen Maqsut barǵa ketti. Men bos sákiniń tórgi shetinen oryn teptim. Arǵyn Ormanǵa qatar, maǵan qarsy tize búkti. Maqsut eki shólmek lımon dámdi “Stopka” araǵyn dastarqanǵa qoıdy. Qýat birneshe rúmkany qos alaqanyna qysyp kele jatty. Maqsut qaıyrylyp, barǵa qaıta ketip qaldy. Kóp uzamaı, sýyq et salatymen qaıtyp keldi. Salatty ústelge qoıyp, shanyshqyny úlestirip berdi de, shólmektiń bireýin ashty. Árbireýimizge toltyra quıdy.

— Dostar úshin, — dedi Qýat.

Bárimiz alyp qoıdyq. Jóıit araǵy tamaǵymdy qyrnap, kókiregime jaıyldy, sosyn boıymdy qyzdyrdy. Qarbalasta kenet kóńilime qaıǵy ornady. Orman birdeńe aıtyp jatyr. Kafeniń esigi ashylyp, shashyn jelkesinen qıǵan aq quba qyz ben qyzyl tústi kástóm kıgen uzyn jigit beri attady. Olar bizden ary ótip baryp, irgemizdegi bos ústelge otyrdy. Qyz sol jerde qalyp qoıdy da, bozbala barǵa qaraı júrdi. Meni qapelimde taǵy muń basty. Maqsut rúmkalardy irkildete toltyrdy. Eshkim tost aıtqan joq, bári ashyrqanbastan iship saldy.

— Ony, báribir, taıaqqa jyǵamyz, — dedi Orman.

— Árıne, — dep kelisti Qýat.

— Óltirip ketsek, qaıtedi, erteń óligin de taba almaı qalady.

— Moınyma qan júktegim kelmeıdi, Maqsut.

— Mundaı jazaǵa laıyq edi.

— O dúnıege barǵanda, aldyńnan shyǵady.

— Qudaıǵa senbeımin.

— Qudaı bar, Maqsut, — dedi Orman.

— Onda nege araq ishemiz?

— Bilmeımin.

— Adam sál jutsa boldy, barlyq qursaýdan bosap shyǵady.

— Shyn.

— Masaıǵan kezińde keýdeńe qudiret bitedi.

— Sanany ýlap tastaǵandyki.

— Esimiz durys ýaqytta dúnıeni qabyldaı almaımyz.

— Iá.

— Óıtkeni, adamnyń kemdi sezim-túısik músheleri ja-ratylysty naq qalpynda kóre almaıdy, — dedim.

— Sharapty simirgen soń, dúnıe, tipti, buzylady deısiń be?

— Buzylady.

— Taǵy quı, Maqsut.

— Jetedi.

— Mynaýyń bir jutym ǵana.

— Dostyq úshin.

— Qudaı úshin.

— Qudaı úshin araq ishken — kúnákarlyq.

— Etten alyńdar.

— Tamasha.

Meni qaıtadan jalǵyzdyq ıektedi. Fýjerdi túbine sheıin tastap jiberdim. Óńeshimdi jyrtyp ótkendeı boldy da, keýdeme jylý quıyldy. Biz ekinshi shólmekti taýystyq ta, tońazyǵan sıyr etinen úzip jep, ornymyzdan turdyq.

Syrtqa shyqqanda, jıp markaly avtomobıldiń burylys shamyn jaǵyp kelip jol jıegine toqtaǵanyn baıqadyq. Salondaǵy eki jigitti Maqsut tanyp qalyp, tobymyzben mashınaǵa qaraı júrdik. Barlyǵymyz salonnyń artyna minip aldyq. Basqarý júıesin meń-gerip otyrǵany bizge oıly júzben qarady. Ótkir janary bárimizdi jyldam sholyp ótti.

— Qashan bosap shyqtyń, Maqsut? — dedi.

Ekinshisi tik qarap otyr. Avtomobılge mingen bizdermen artyna qaıyrylyp amandasqan joq. Sol qolymen jyldamdyqty kemitip-arttyratyn tetikti ustap, alysqa kóz tigedi. Ortańǵy saýsaǵyna mol altynnan soqqan jalpaq saqına kıipti.

— Túske taman, — dep jaýap qaıyrdy Maqsut.

— Qalaı ustalyp qaldyńdar?

— Jópeldemede.

— Árdaıym abaı bolyńdar.

— Ózimiz de eshteńe ańǵaryp úlgergen joqpyz.

— Olarmen qarsylasýǵa bolmaıdy, arqa súıeıtin taıa-nyshy, aıbyndy qyzmeti bar, óshige túsedi.

— Kórdik qoı.

— Anasha sepken be?

— Iá.

— Ustalǵanda, qaltany ańdý kerek, qaltaǵa salýdan taıynbaıdy.

— Salonǵa shashty.

— Kóp jattyńdar ma?

— Kóp emes.

— Ashyqqan joqsyńdar ma?

— Tamaǵyn jeı almadyq.

— Jeý kerek, áıtpese densaýlyqty qurtyp ala-syńdar.

Sodan keıin sóz úzilip, ekeýi únsiz oılanyp qaldy. Saqınaly saýsaq tetiktiń betin aqyryn sıpap qoıady.

— Seni túsip qalypty dep estigesin, mán-jaıdy bilý úshin keldik.

— Raqmet.

— Árdaıym sergek, abaı júrińder, ókimet qashanda ósh, mılısıa baıaǵydan kele jatqan ejelgi dushpanyń, isker jandar kesheden jaǵalasqan jaý, ózderińdeı ózge uıymdar senderge ajal tilegeli qashan.

— Bilemiz.

— Qudaı túrmeniń betin aýlaq qylsyn, temir tordyń ar jaǵynda qyzyǵatyn eshteńe joq.

Biz qol alystyq. Tarǵyl tústi jıp ornynan qozǵalyp ketti. Maqsut joldastaryn ertip, Sátbaev kóshesine bet túzedi. Men keıin qaıttym. Abaı dańǵylyna shyǵyp, taksı ustaı bastadym. Mashınalar tizbektelip, toqtaýsyz ótip jatyr. Burylys shamyn jypylyqtatqan BMW markaly avtomobıl kórindi. Maǵan taqaı bere, júrisin irikti. Aldyńǵy esigin ashyp, qaıda baratynymdy aıttym. Biz nópirge qaıyra aralastyq. Qos qaptaldan, sońymyzdan basqa mashınalar syǵylysa qyspaqtap keledi. Kóńilim sezim men túısikten jurdaı. Birdeńe topshylaýǵa zaýqym soqpady. Dúnıe tolyq maǵynasyzdanyp bitken. Ólim jaıly oılaýǵa ańsarym aýdy.

HHIÚ taraý

Ulttyq ýnıversıtettiń boks zaly halyqqa lyq tolypty. Biz rıngke taıaý otyrdyq, tóreshiler alqasy qarama-qarsy oryn teýipti. Nurlybek Asqaruly áli joq. Zal shýyldaı jónelip, rıngti betke alyp, shıraq júrip kele jatqan Marat Qasymulyn baıqadyq. Ol boksshy kıiminde ádemi kórindi, eńsesin tik ustap, aıaqty kere basyp, iri adymdap, attap keledi. Kórshi buryshtan basqa boksshy boı kórsetti. Ekeýi alańǵa taqaý kidirip, aqyryn bılep turdy. Judyryqtar sermesip qalǵanda, aýany tilip baryp, qaýyp, keıin qaıtyp ketedi. Tóraǵa ornynan kóterildi. Oıynnyń bastalǵanyn habarlap, erejeni saqtaýdy eskertti. Referı ortaǵa shyǵyp, qos buryshtaǵy eki boksshyny shaqyryp aldy. Ile-shala gong soǵylyp, ózi shetkeri ysyryldy. Marat Qasymuly qoldaryn tómen salbyratyp júrdi. Qarsylasy jaqyndap kelip, sol judyryǵymen svıng tastady. Marat oń qaptalyna súńgip ketti de, tysqary jyljyp baryp, oń qolymen ádemi hýk jasady. Urymtaldan soqqy tıgen boksshy shaıqalyp ketip, qorǵanysyn buzyp aldy. Epti sol judyryq kros baǵyttady da, shabýyldy qaıtalap, svıngti jóneltip toqtady. Sońǵy soqqy aýyr tıdi. Qarsylasy qulap tústi. Referı saýsaqtaryn búgip, sanaı jóneldi. Jetinshi sekýndta oıyn qaıyra jalǵasty. Referıdiń sytyla bergeni sol edi, Marat Qasymuly lezde jaqyndap bardy da, qarsylasyna hýk jiberdi. Aýyr daryǵan soqqydan eki tizesi bosap ketti, turǵan ornynda sylq qulady. Jurt jabyla qol shapalaqtap jatyr. Ýaqyttary aıaqtalyp — referı eki boksshyny alańnyń ortasyna shaqyrdy. Tóraǵa jeńimpazdy jarıalady. Marat Qasymuly rıngti shyr aınalyp, halyqqa rızashylyǵyn bildirip shyqty. Óz buryshyna kelgende, arqandy serpip, jerge sekirip tústi.

Nurlybek Asqarulyn rıng túbinde kútip turǵanda, kórdik. On eki raýndqa shydaý ońaı emes, ol qaırat tanytyp, jiger salýy qajet. Meni ańdap qalyp, maǵan jyly kúlimsiredi. Ózimniń kúres úshin alańdaıtynymdy bildirip, qolymdy bulǵadym. Oıymdy jyldam uqqan Nurlybek ezý tartyp qoıdy. Sodan keıin kerilgen arqandy kóterip, rıng ishine jeńil qarǵyp tústi. Qyzyl buryshtan onyń qarsylasy paıda boldy. Boıy syryqtaı uzyn, basyna bylǵary shlemdi myqtap tartyp kıip alypty. Alańǵa ádepkideı referı shyqqan. Ol boksshylardy ózine shaqyryp aldy da, qolyn sermep, jekpe-jek urysyn ashty. Nurlybek alystap ketip, qashyqtan qolaıly sátin kútti. Qarsylasy qoldaryn joǵary ustap, shyqshyty men keýdesin kóldeneń soqqylardan táýir qorǵap júr. Nurlybek sol aıaǵymen ilgeri basyp umtyla bere, oń qolymen svıng tastap edi, qarsylasy Alpys Ǵabıtuly tómen buǵyp qalyp, sol qaptalyna qashyp shyqty. Svıngten sátti qorǵana salysymen, sol qolymen jyldam hýk tastady da, oń qoly aperkot tásilimen ıektiń astynan aýyr soqqy darytty. Qapelimde tıgen judyryqtardan Nurlybek eseńgirep ketip, bostan bosqa aýa qarmap, qarsy aldyna maqsatsyz eki soqqy jumsady. Bylǵary qolǵaptar aýany bos tilip ótti. Alpys Ǵabıtuly keıin jyljyp ketti de, kishkeneden soń, qaıyra Nurlybekke taman taqap keldi. Qapylys jeńil kros tiktep, sheginip bara jatty da, oń qolymen svıng tastap úlgerdi. Nurlybek Asqaruly ilgeri táltirektep, qalt keıin júrip, arqasymen symdaı kerilgen jýan arqandarǵa tireldi. Ol qoldaryn tómen túsirip, eki ıininen aýyr demalyp tur. Referı alaqanyn jazyp, bir-birlep saýsaqtaryn búgip, sanaı bastady. Ornymnan túregelip, rıngti aınalyp bardym da, Nurlybek súıengen qaptaldan taıap keldim. Men jetken zamatta ol qaıta ortaǵa mańdaı túzep, qoldaryn baýyryna jınap, boksqa daıarlyǵyn kórsetti. Alpys Ǵabıtuly alańdy sheńberleı teris aınalyp bara jatyp, jeńil sekire, teńselip bıleı jóneldi. Ol bir márte tórt buryshty alma-kezek aralap shyqty da, Nurlybek Asqarulyna taqap kele jatty. Baıaý tolyqsyp syrǵyp kele jatqan bette, ekpinin aýystyryp aldy da, qaýyrt qımylmen sol qoly kros baǵyttap qaldy. Nurlybek qarsy tik soqqy bere, ilgeri attady. Zady, Alpys Ǵabıtuly esersoqtanyp, jaltarýdy umytyp ketse kerek, soqqy qorǵanysqa kezikpeı, murny men aýzyn qosa qapty. Kóldeneń tıip, jaqsy darydy. Artyna sheginshektep baryp, quıryǵymen sylq etip otyra ketti. Referı lezde urysty úzip, ekeýin ortaǵa qaraı shaqyrdy. Oıyn bastaýǵa qaıyra ulyqsat berildi. Eki boksshy bir-birinen asa saqtyqpen qashyqtap, qaýipsiz tusta toqtady. Men burynǵy ornyma qaıtyp keldim. Aıdana Samatqyzy qaıtyp oralǵanymdy baıqaǵan joq. Rıng jaqqa jan-tánimen berile tesilip qalypty. Ol uzyn etekti berhaýz sýlyǵyn sheshpeı otyrdy. Men jaıǵasyp bolyp qalǵanda, kúlimsiregen júzimen maǵan qaraı buryldy.

— Jeńetin tárizdi.

Men rıng ústindegi urysqa nazar saldym. Nurlybek shalǵaıdan shabýyldaýǵa kóshipti. Mundaı tásil Alpystyń ózine de unaıtyn sekildi. Qyzyl tústi jeıdeshesi terge malshyna bastaǵan eken. Nurlybek eki dúrkin aldamshy qımyl jasap, ıyǵyn qozǵalta berdi de, sol qanatymen alǵa tóne, oń qolyn salmaqtaı, tik siltedi. Alpys sol jaǵyna eńkeıe berip, qysqa hýk syzyp, qulaq-shekeden urdy da, oń qolymen kros baǵyttap, týra ıek tustan dáldeı soqty. Nurlybek shalqaıa ketip, baıaý yrǵala, bir-eki adym keıin shegindi. Ile-shala Alpys qaıyra oń qolyn jumsap, svıng jasady da, Nurlybekti edenge ushyryp túsirdi. Ózi soqqan qalpynda turyp qaldy, Nurlybek edenge oń jaq ıyǵymen, uzynynan sulap tústi. Men ornymnan turdym da, qaıtadan rıngke taqap kelip, únsizdikke berildim. Shynymen, masqara jeńiliske ushyraǵany ma.

— Úziliske qansha ýaqyt bar?

— Úsh sekýnd, — dedi Asqat Jaqanuly.

— Oǵan ne boldy?

— Bilmeımin.

— Nurlybek tózimdi edi ǵoı.

Asqat únsiz qalypty. Toǵyzynshy sekýndta ol edennen kóterilip kele jatty, referı sanaýyn doǵaryp, oıyndy jalǵastyrýǵa belgi berdi. Nurlybek aýyr qozǵalyp, ortaǵa jetti de, teńsele bıledi. Kenet gong daýysy estilip, sharshaǵan boksshylar eki buryshqa tarasyp ketti. Men Nurlybekke qaraı júrdim. Kerilgen arqandardyń arasyn ashyp, rıng ústine sekirip mindim. Járdemshi jigit maǵan etek-jeńi mol súlgi usyndy, ózi shetkerilep, aýlaqqa ysyryldy. Nurlybektiń oń kóziniń asty eptep kógerip, isikke aınala bastapty. Beti talaýrap, mańdaıy terlep, jipsip tur. Túkti súlgimen bet-aýzyn julmalap, batyra ysqylap-ysqylap, súrtip jiberdim de, bir shetinen ustap, oǵan qatty jelpip, keń tynystaýyna kómektestim. Ol janaryn jumyp otyr. Asqat Jaqanuly keldi de, Nurlybekti ıyǵynan qaǵyp, ózine qaratyp aldy.

— Shabýylda, áreketti óz qolyńa al, — dedi ol.

Nurlybek jaýap qatpady.

— Onyń búıirden soqqany ǵana qatty.

— Iá.

— Áldeneshe soqqyny qatar jaýdyr.

— Aýany mol jelpishi.

— Shabýylda, esin shyǵara shabýylda.

— Kóremin.

— Hýkty umytpa!

— Bilemin.

— Salmaqtap urýǵa talpyn.

— Keýdem qysylyp tur ma, qalaı.

— Tereń dem alsańshy.

Qaıtadan syńǵyr etip, gong soǵyldy da, Nurlybek Asqaruly buryshtaǵy ornynan kóterilip, referı kútip turǵan ortaǵa qaraı júrdi. Men arqandy joǵary kerip, yldıǵa túsip kettim. Referı ysqyryp qaldy da, boks-shylar araqashyqtyqtaryn saqtap, ańdysýǵa kóshti. Beıbit shaq az ýaqytqa sozyldy, Alpys Ǵabıtuly aqyryn bılep, sol qolymen jumys isteı bastady. Aıdana Samatqyzy taǵy urys alańynan kóz almaı otyr. Qaıyra qasyna jaıǵasqan men rıng ústindegi boksqa kóńilimdi aýdardym. Nurlybek sol qolymen kros tastap, oń qoly tik soqqyny qaıtalady da, sol qoly ilgeri umtyla bere, oń jaq bylǵary qolǵaby hýk syzyp ótti. Eldi dúr silkindire, jyldam qımyl jasap ári birneshe soqqy tastap, ónerin ádemi kesteledi. Qıqýlasa oryndarynan kóterilgen halyq dýyldasa qol shapalaqtap ketti. Alpys Ǵabıtuly shaıqala berip, boıyn qaıta jınap aldy. Ol qoldaryn shuǵyl túzep, sol judyryǵymen azyraq jumys istedi de, oń qaptaldan svıng jóneltip, qarsylasynan shalǵaı ketip qaldy. Nurlybek buǵyp úlgerip, svıng aýany nátıjesiz kesip, aıdalany qarmap baryp, qaıyra oraldy. Alpys abaı bolýǵa tyrysty. Sol qoly qorǵanysty úsh-tórt márte barlap kórdi de, dereý óz ornyna qaıtyp, tynysh qalpyna endi. Oń ıyǵy alǵa enteleı bere, judyryǵy qapelimde qatty siltendi de, keýde men betti japqan qos bylǵary qolǵaptyń arasynan jyp etip, Nurlybektiń aýzyna dál tıdi. Kútpegen tustan tıgen soqqydan ol jerge shubatyla jyǵyldy. Alpys árirek kidirip, referı sanap shyqqansha, rıngte aqyryn bılep, tosyp turdy. Nurlybek bes sekýndtan soń, edennen túregelip, rıngtiń orta deńgeıine qaraı júrdi. Alpys Ǵabıtuly áriptesine taıap, oń qolymen svıng tastady da, taǵy jýyqtaı túsip, qaptaldan qaýyrt hýk jiberdi. Nurlybek kesken terekteı qulady. Referı sanaýǵa kiriskende, ornynan kóterildi de, shaıqala basyp, Alpysty nysanaǵa alyp, júrip ketti. Ol taqaı bergende, qarsylasy týra soqqy jumsap, shalqasynan túsirdi. Ýaqyt sanala bastady. Nurlybek qımylsyz jatyr. Men ony aıadym. Ol jaıbaraqat turyp kele jatqanda, búkil halyq qol shapalaqtap ketip, referı urysty ashty.

— Oǵan endi judyryqtasýǵa bolmaıdy, — dedim men.

— Iá.

— Bul ózine ajal tilegenmen birdeı.

— Biledi ǵoı.

— Shynymen, munysy óz basyn ólimge tigý.

Alpys Ǵabıtuly bar kúshin salyp, tumsyqtan soqty da, qulap bara jatqanda, svıng tastap úlgerdi. Ol qatty jyǵyldy. Endi múldem tura almaıtyn hal. Evander Holıfıldtiń nysanasyz baǵyttalyp, adasyp kelip tıgen soqqysynan uly Maık Taısonnyń da esinen op-ońaı tanǵany áli jadymyzda. Hýlıo Sezar Vaskes qarsylastaryn udaıy nokaýtpen jeńil utyp otyrady. Boks shejiresindegi Djek Dempsı, Djın Týnneı, Prımo Karnera, Al Braýn Panama, Djo Lýıs, Maks Shmelıng, Dıg Taıger, Sonnı Lıston, Muhammed Álı, Djo Frezer, Djordj Formen, Leon Spınks, Larrı Holms syndy danyshpandardy kim umyta alady. Boks — kitaptar men Qudaı tárizdi máńgi jyrlanatyn taqyryp. Boksshylar keýdesine qasıet qonǵan qaıratker tulǵalar ekenin jurt túgel moıyndaǵan. Uly kitaptar sulýlyq pen pańdyqty sózben órnektep beınelese, rıng ústindegi urys — qımyl-qozǵalyspen keskindep beredi. Boksqa esepsiz taraýlar quraıtyn sóılemder túzilisi qajet emes, úılesimdi qozǵalystyń tańdaı qaqtyratyn sýreti kerek. Munyń barlyǵy uly boks. Oı aıshyqty kitaptar men qalyń jurtqa jańa nızam ákelgen Elshiler tárizdi sulýlyqty, ásemdikti elge taratqan uly boks. Múmkin, Somdaýshy — sheksiz Ǵalam aldynda — áýeli jaratqan anyq úsh nárse bar shyǵar: ol — kitap mátini, sanadaǵy Qudaı beınesi jáne boks qozǵalysy. Úshtaǵandy óz boıyna sińirgen adam balasy, rasynda, ǵajap. Rasynda, adamzatqa arnap madaq jyryn jyrla, aqyn, ánurandy shyrqa, ánshi.

Nurlybekti eki jigit kóterip alyp ketti. Aıdana Samatqyzy berhaýz sýlyǵynyń túımelerin aǵytty. Basyn meniń ıyǵyma súıedi. Bos qalǵan rıngke muńly kóz tastady. Halyq tysqa quıylyp, tógilip jatyr.

— Danaı, men kinálimin, — dedi ol.

Bosaǵada syǵylysqan jurt keptetilip shyǵar esikke syıar emes. Bos sákilerde gazet-jornaldar ǵana shashylyp qalypty. Múmkin, men de kináli shyǵarmyn.

HHÚ taraý

Erte oıanyp ketip, jýynyp keldim de, ústel basyna tize búktim. Terezeden qazan aıynyń salqyn tańy marǵaý atyp keledi. Qalamymdy alyp, qaıyra jazyp kettim. Qaraǵaıly qalashyǵy sýyqqa tońazyp, surǵylt úıleri kóńilge túıtkil ákele beredi. Qalamymdy qaǵaz betine tastaı salyp, tysqa barlaı kóz jiberdim. Sonymen, romannyń jelisi kúrmeler sońǵy taraý da tamamdala bastaǵan sekildi. Úı irgesinen sarǵysh reńdi, jyly áskerı kúpi kıgen bir er adam ótip barady. Qulaqshynyn basa tartyp alypty. Budan keıin eshteńe jazbaı, ómir súrip kete alatynyma sengim kelmeıdi. Ornyma qaıta oralyp, qalamymdy qolyma aldym da, jazýǵa kiristim. Múmkin, myna jazýǵa talpynǵanym eshqandaı roman da emes shyǵar. Jazylmaq eshteńe joq, keship ótýge umtylǵan ǵumyrym ǵana bar ma eken. Álde, órnekti roman men kórnekti ómirim oryndarymen almasyp jatyr ma, joq, álde, qurby-qurdastarym aıtqandaı, ekeýiniń astasyp, jymdasqany ras pa, múmkin, bir jalqy, uly, sheksiz sana tóbemizden basqaryp, oıymyzdy bılep, bizderdi yryqsyz turaqty qaharmandaryna aınaldyryp, tegi, naq qazir tól jazbalaryn, júıeli kıiz kitabyn jazyp shyqty ma eken.

Asúı jaqtan anamnyń sháýgimge sý toltyryp quıyp alyp jatqany qulaqqa jetti. Buranda aınalyp, qubyrlarmen saryldap aqqan sý toqtatyldy. Anam bireýge sóıledi. Daladan oınap kirgen kishi inim sıaqty. Aqyrǵy taraýda ne jazyp ketkenimdi ózim de tolyq bilmeımin, alasapyran oıym júzdegen, myńdaǵan shoq juldyzdar qańtarylǵan sheksiz ǵaryshty kezip, tynym tappaı adaqtap — aralap júr, qara túnek qýys-qoınaýyn, qaltarys-bultarysyn, qıyr shet, qashyq túkpirin tegis tintip, sharlap kele jatady da, matqapyda qalamymdy erkine baǵyndyryp, sanaǵa aqtarylyp, bógetsiz quıylǵan syrtqy dúnıe, mol jaryqtyń kezdeısoq áserin aldymdaǵy dápterime qolma-qol tizip, qapylysta tezdetip, úzbeı jaza beredi. Borhes bar qalamgerdiń san qıly shyǵarmalaryn taýsylmaıtyn, álemdik úlken kitaptyń bir-bir paraǵy retinde kórgeni ras. Álemdik kitaptyń mazmunyn tolyq biletin tek qana Qudaı Taǵala ekeni, zady, eshkimge tosyn oı emes shyǵar.

Biraq, Jappar Qudaı — zadynda, eshqashan týmaǵan, týylmaǵan, máńgi ólmeıtin, ajalsyz, bastaýsyz qadim, sońsyz dáıim sıpatty — Qudiret Iesi. Qadim zaman adam balasynyń sanasyna ǵaıyptan ashylǵan Qudaı aqıqaty baz bir zamandarda oqys kómeskilenip, nebir dáýirlerde móldirep qaıta jańǵyryp, ǵasyrlardan ǵasyrlarǵa ula-syp, júzjyldyqtardan myńjyldyqtarǵa jalǵasyp, ushtasyp, aýysyp, máńgi baqı úzilmeıdi. Bólme tabal-dyryǵyna qaraı áldekim únsiz basyp keldi de, topsany syqyrlata esikti ashty. Bosaǵadan qamyryqty anam kórindi. Basyna sharshy oramal tartqan, ústine eshki túbitinen toqyǵan jempir kıipti. Ol beri júrip, aldymdaǵy dápterge qarady.

— Demalsańshy.

— Qazir ýaqıǵa tolyq bitedi.

— Qashanda, eshteńe aıaqtalmaıdy, — dedi anam, — tirshilik máńgilik arpalysta.

Teginde, anamnyń oıyn romanda, sońǵy taraýda paıdalanǵym keldi. Anam dápterdi paraqtap turyp, Ystyqkól týraly bólimine toqtaldy. Sosyn:

— Ystyqkóldi jyrlaıtyn “Ásel” ánin marqum ákeń jaqsy kórýshi edi, — dedi.

— “Samaly jupar jazǵy bir keshte, Oılasam boldy Ystyqkól jaqty”.

— “Aıtylǵan syrlar túsedi eske, Oıatqan sonda aq mahabbatty”.

Qaıyrmasyn birge shyrqadyq. Qalamymdy ústelge qoıyp, ornymnan turdym da, belimdi jazdym.

— Shaı daıyn.

— Qazir.

— Almatyǵa qaıtaryńda Qarqaralyǵa, Toqtar aýylyna soǵyp, ákeń Baıqýanyshtyń basyna Quran oqyt.

— Jaraıdy.

— Arýaǵy Quran dámetip júr me, qaıta-qaıta túsime enedi.

— Roman muraty kómeski tartyp, maqsatymnan adasqanymda, Quran oqytarmyn dep, ózim de oılaǵan-myn.

— Allah razy bolsyn, — dedi anam.

Ol shyǵyp ketti. Qalamym toqtap, oıdy qaıyra ilip, jazyp ketýge — zaýqym soqpaı, uzaq otyrdym. Kim biledi, Qudaıǵa senbeı júrgen Maqsut, astaǵfırýllah, tozaq otyna eshqashan kúımeıtin de shyǵar. Júregindegi Táńirge degen senimin abaısyzda, kezdeısoq óltirip alǵan bizdiń urpaq qaıta Qurandy moıyndap, namazǵa jyǵylyp, ýaǵyz aıtyp júrse, bul dálelden týǵan nanym bola ma, álde aqıqat degenimiz eshqandaı dereksiz, aıǵaqsyz, qapyda Rýhanı Kúshti túsingen, kúmánsiz sezgen, túısikten jaralǵan dúnıetanym ba. Haq — Ilanym — Qýanysh nemese Jubanysh. Qudaı ýanyshy árbireýimizdiń jansaraıymyz ben rýhymyzdyń bir uly tártipke baǵynýy emes pe. Ómirdiń qatygez, ádiletsiz zańyna qarsy shyqqan adamzattyń aqyl-oıy tártipti bir-birine táptishtep otyrýy qajet: jamandyq bilimnen, oqyǵannyń ýaǵyzynan azaıady. Biraq, Qudaı — zadynda, eshqashan týmaǵan, týylmaǵan, máńgi ólmeı-tin, ajalsyz, bastaýsyz qadim, sońsyz dáıim sıpatty — Qudiret Iesi. Jer betin qadim zamannan jaılaǵan bul uǵym-túsinik adamnyń ózimen birge sońǵy kúnine sheıin, qatar tirlik keshetin tárizdi. Sana men Qudaı uǵymyn endi aıyrý múmkin emes. Qalamymdy tastaı saldym, túregelip, ersili-qarsyly júre bastadym. Romandy bastan keshken bar ýaqıǵanyń kúrmeýi bolatyn taraýmen aıaqtamaqpyn. Biraq, ýaqıǵanyń ózinen shyǵyp, astarynda jatqan kúmán men senim arpalysyna enip alyppyn.

Esik ashylyp, bosaǵadan Aıdana Samatqyzy beri attap kele jatty. Tań qalyp, sol ań-tań qalpy qarsy júrip, betinen súıdim, sosyn kúlimsireı, jyly ushyraı qaradym.

— Renjime, — dedi ol, — romandy bitirip qoıǵan shyǵar dep oıladym.

— Renjimeımin.

— Kezinde, bir áńgimeńde Qarqaralyny qosylyp birge aralaıyq degen óziń ediń.

— Iá.

— Almatydan tańerteń keldim.

— Qaraǵandy unady ma?

— Seniń týǵan qalań emes pe, jaman aıta almaımyn.

— Týǵan emes, týysqan, múmkin, týajat qalam.

— Bilemin.

— Men Almatyda týǵanmyn.

Kúldi.

— Ony da bilemin.

— Otyr.

— Dıvanǵa otyra salamyn.

— Roman basqasha tamamdalýy múmkin edi.

— Iá, múmkin edi.

— Almatyda ne ózgeris bar?

— Eshteńe.

— Onda, taýǵa erteń birge ketemiz.

— Áýre bolma, oınap aıtamyn.

— Túsinbedim.

— Italıaǵa, Mılan shaharyna oqýǵa jibereıin dep jatyr.

— Qashan?

— Qoshtasýǵa kelgen betim osy.

— Oralmaısyń ba?

— Bilmeımin.

— Sen ádemisiń ǵoı.

— Raqmet.

— Men Almatyda bolamyn.

— Kofe quıshy.

— Qazir dastarqan jasataıyn.

— Qajet emes.

— Qaıda asyqtyń?

— Qaıta keri qaıtamyn.

— Sol úshin maǵan keldiń be?

— Romanymyzdyń baılaýyn kóreıin degen edim.

Eki qalyń dápterdi onyń aldyna qoıdym. Ol qolyna aldy da, salmaǵyn ólshep kórdi. Paraqtap biraz otyrdy, sosyn basyn kóterip, ezýine kúlki jınady.

— Táńir jarylqap, elge qaıta oralǵanda, kitap bolyp shyqqanyn kóremin ǵoı.

— Qudaı qalasa, kóresiń.

— Atyn jaqsy taýyp qoıypsyń.

— Ózge jurt qabyldamaýy da múmkin.

— Qanat Nurbekuly ádebıet taǵdyry, kitap ajaly týraly roman dep aıtady.

— Asqat Jaqanuly boksshylar jaıly deıdi.

— Óziń she?

— Bilmeımin. Shynymen, bilmeımin.

— Nege?

— İzdep kórdim, tappadym. Bir muratsyz kitap boldy.

— Nege?

— Eshqandaı maǵynasy joq, kitaptyń sońyna qaraı mazmunyn da, mánin de joǵaltyp aldym, júktegen mindeti de, qoıǵan maqsaty da óz kúshin joıdy.

— Eń sońǵy kitap pa?

— Iá, eń sońǵy kitap.

— Eń birinshi de osy kitap emes pe?

— Osy kitap.

— Kitaptyń aqyrynda birtúrli muń bar.

— Romannyń aıaqtalǵany da qınady. Keýde jarǵan, ózekti jandyrǵan arman kóp, biraq ol kimge kerek.

— Ras, kitaptyń aqyrynda birtúrli muń bar.

— Aýyr muń bar.

— Ne týraly ekenin bilseń, múmkin, bári de ózgeretin shyǵar.

— Menińshe, budan eshteńe ózgermeıdi.

— Kofe bolmady ma?

— Umytyp ketippin. Qazir.

Asúıge baryp, oǵan bir kese kofe ákep berdim. Ol kúrmeýi qaıyrylmaǵan aqyrǵy taraýyn oqyp otyrǵan. Júzin maǵan aýdaryp, jyly kúlimsiredi de, qolymdaǵy keseni alyp, ernine tıgizdi. Aqyryn jutty.

— Baılaýyn qıyndatyp jiberipsiń.

— Suraqtar men jaýaptar baılaýynda toǵysady dep uıǵarǵanmyn.

Ol ári qaraı oqydy. Men onyń tolyq oqyp shyǵýyn kútip otyrdym. Aıdana uzaq bógelip qalǵan.

— Qonyp ketpeısiń be?

Dápterdi japty da, ústeldiń ústine qoıdy.

— Qaraǵandyǵa deıin shyǵaryp salshy.

— Jaraıdy.

— Mashınada kútemin.

— Qashan júresiń?

— Almatyǵa ma?

— Iá.

— Keshke ushamyn.

Únsizdik ornady. Áńgimemiz úzilip ketti. İshime qaıǵy-sher toldy.

— Sodan, bálkim, naq oıyńdy aıtshy, biz eshqashan kezdespeımiz ǵoı.

— Bilmeımin. Shynymen, bilmeımin.

Qapylys tolqyp sóıledi, sirá, jylaǵysy keldi, úni qumyǵyp estildi.

— Sabyr et, kúnim, durysy — tysta kút.

— Maqul.

— Barǵa — táýbe.

— Ras.

— Joqqa — sabyr.

— Keshe azǵa da qanaǵat edi, qaıteıin.

Daýysy buzyldy.

— Marhabat, jyldam kıineıin.

Ol tysqa shyǵyp ketti de, men garderobty ashyp, kıimimdi aýystyrdym. Bólmege anam kirdi.

— Balam, túsiniksiz qyzǵa qaıdan kezigip júrsiń?

— Teginde, men ony túsinemin.

— Kún salqyndady, jyly kıinip shyq.

— Ana, Qudaı buıyrsa, erteń qaıtyp kelermin.

Sýlyqtyń belbeýin taqtym. Jaǵasyn jóndeı sala — tópilıimdi ilip, tabaldyryqtan attadym. Aıdana Samatqyzy aýlada, sary tústi GAZ-2410 markaly taksıde kútip otyr eken.

Meni kórip, terezeniń ar jaǵynan álsiz jymıdy. Artqy esikti julqyp, salonǵa endim. Ol ári syrǵydy. Jaıǵasyp bolyp, kózin tómen saldy. Zady, birdeńe aıtqysy kelip otyr. Sheshile almaı qoıdy. Meni kóńilsizdik jaýlady. Birtúrli qamyǵa kúrsindi. Qamyryqty júzin kóterip, júrgizýshige nazar tastady.

— Boldy.

Avtomobıl qozǵalyp ketti. Men adam balasy seziminiń ulylyǵy týraly oıǵa berildim. Aıdananyń neni suraýǵa oqtalǵanyn ishteı sezemin be deımin. Biraq, aldyna jaıyp salǵym kelmedi. Mashına Lenın dańǵylyna buryldy. Sál zyrlap baryp, oń qaptalyna tizginin túzep aldy. Biz Qaraǵaıly qalashyǵynan shyǵyp bara jattyq. Roman naq osylaı aıaqtalatyn tárizdi.

— Sen meni súıesiń ǵoı, — dedi ol.

— Iá.

SOŃY

28.08.93. — 21.04.94.
Almaty

---