Transformator qurylysy jáne jumys prınsıpi
Sabaqtyń tıpi: Jańa materıaldy meńgerý.
Sabaqtyń túri: Kompúterlik sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Aýyzsha túsindirý, suraq – jaýap, esep shyǵarý
Sabaqtyń kórnektiligi:
« Transformator» taqyrybyndaǵy prezentasıa, plakattar, domıno, sýretter, transformator, katýshka
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesip, topty túgeldeý. Oqýshylardy sabaqtyń maqsatymen tanystyrý.
II. Jańa materıaldy meńgerýge daıyndyq.
- Oqýshylar, biz qandaı taraýdy qarastyrdyq? (Aınymaly tok. Elektr energıasyn óndirý, tutyný. Úsh fazalyq júıe.)
- Olaı bolsa, aldyńǵy ótken materıaldy eske túsirý úshin «Domıno» oıynyn oınaıyq.
III. Jańa materıaldy meńgerý
Kóptegen jaǵdaıda bir tok kózinen ártúrli kerneýge arnalǵan quraldardy qorektendirý qajet bolady. Mysaly, teledıdardy 220 V - tyq tok kózine qosqan kezde onyń ishindegi qyzdyrý shamdaryna 6, 3 V, tranzıstorlarǵa 1 - 2 V, al elektrondy - sáýlelendirý tútikshesine 15000 V kerneý berý qajet. Kerneýdi osylaı qajetimizshe kóterip, nemese tómendetý úshin transformatorlar dep atalatyn quraldar paıdalanylady. Qýattyń turaqty derlik máninde aınymaly tok kerneýiniń tok kúshimen qatar ózgerýin aınymaly toktyń transformasıasy deıdi. Aınymaly toktyń transformasıasyn júzege asyratyn qural transformator dep atalady. Ol elektromagnıttik ındýksıa qubylysyna negizdelgen. Transformatordy alǵash ret 1878 jyly orys ǵalymy P. N. Iablochkov oılap tapqan, keıin ony 1882 jyly I. F. Ýsagın jetildirdi.
Qarapaıym transformator feromagnıtti ózekshege kıgizilgen ótkizgishterdiń eki jaqty oramdarynan turady. Birinshi retti oram qorektendirýshi kerneý kózine, al ekinshi retti oram tutynýshylarǵa qosylǵan. Olardyń sáıkes oramdarynyń sany n1 jáne n2 - ge teń.
Transformatordyń jumys isteý prınsıpi elektromagnıttik ındýksıa prınsıpine negizdelgen. Birinshi retti oramdar arqyly aınymaly tok ótken kezde feromagnıttik ózekshede aınymaly magnıt aǵyny paıda bolady. Bul magnıt aǵyny óz kezeginde ekinshi retti oramdardy tesip ótetin bolǵandyqtan osy oramdarda ındýksıalyq EKQ - in týǵyzady. Eger ekinshi retti oramdar tutynýshylarǵa qosylǵan bolsa, onda bul tizbekten de aınymaly tok ótedi. Al bul aınymaly tok ózekshede qaıtadan óziniń aınymaly magnıt aǵynyn týǵyzady. Ekinshi oramdardyń týǵyzǵan magnıt aǵyny ózekshedegi tolyq magnıt aǵynyn kemitedi, bul óz kezeginde birinshi retti oramdardaǵy ózdik ındýksıa EKQ - iniń kemýine alyp keledi. Ózdik ındýksıa EKQ - iniń kemýinen birinshi retti tizbekte tok arta bastaıdy. da, qorektendirýshi kerneýdiń máni ózdik ındýksıa EKQ - ine teńeskende júıede tepe - teńdik ornaıdy. Oramdar sanynyń bir - birine qatynasyn n1/n2 qatynasyn K transformasıalaý koefısıenti dep ataıdy. K>1 bolǵanda tómendetkish transformator,
K<1 болса="" жоғарлатқыш="" трансформатор="" болып="" табылады.="" бірінші="" және="" екінші="" орамдардағы="" ток="" күші,="" кернеу="" мен="" орам="" сандарының="" арасында="" мынандай="" байланыс="">
U1/U2=I1/I2=n1/n2=K
Energıanyń saqtalý zańyna sáıkes P2=P1 - Por - Póz
Transformatordyń paıdaly áser koefısıenti (PÁK)
η=P2/P1
Búgingi kúnniń tehnologıalary PÁK - i 97 - 98% bolatyn transformatorlar jasaýǵa múmkindik beredi. Transformatordyń elektr energıasyn tasymaldaýdaǵy róli erekshe. Elektr energıasyn qashyq aralyqtarǵa tasymaldaý kúrdeli ǵylymı - tehnıkalyq másele bolyp tabylady. Bul jerdegi negizgi másele energıa shyǵynymen baılanysty. Ótkizgishterdiń qyzýynan bolatyn energıa shyǵyny Djoýl - Lens zańyna sáıkes tizbektegi tok kúshiniń kvadratyna proporsıonal, ıaǵnı Q=I2 Rt. Olaı bolsa, tasymaldaý kezindegi bos shyǵyndy azaıtý úshin tasymaldanatyn qýatty kemitpesten, tok kúshin múmkindiginshe azaıtý qajet. Onyń birden - bir joly kerneýdiń shamasyn asa joǵary júzdegen myń vóltqa kóterý. Joǵarǵy vóltty elektr tasymaldaý júıeleriniń bolýy osymen baılanysty. Elektr energıasyn óndiretin jerde kerneýdi transformatorlardyń kómegimen 400 - 500 myń vóltqa deıin joǵarylatady da, tasymaldap jetkizgen soń energıany tutynatyn jerde kerisinshe óndiristik 220 vóltqa deıin kemitedi.
IV. Jańa sabaqty bekitý:
1. Transformator ne úshin qajet?
2. Transformator qurylysy týraly ne bilemiz?
3. Transformasıa koefısıentiniń formýlasy?
4. Tómendetkish jáne joǵarylatqysh transformator degenimiz ne?
№976
Transformator kerneýdi 220 - dan 660 V - qa deıin arttyrady, onyń birinshi rettik oramasynda 840 oramnan turady. Transformasıa koefısıenti qandaı? Ekinshi rettik oramda qansha oram bar. Qaı oramdaǵy ótkizgishtiń qımasy artyq?
№979
Transformator tómendeýi 120 V bolǵanda 20A tok beredi. Alǵashqy kerneýi 22000 V - qa teń. Onda birinshi júktemeniń PÁK - i 90% bolsa, transformatordyń bastapqy tok kúshi men kiris - shyǵys qýaty nege teń?
V. Sabaqty qorytyndylaý
"Transformator" sózjumbaǵyn qurastyrý.
VI. Baǵalaý
YII. Úıge tapsyrma berý
1. Transformator qurylysy jáne jumys isteý prınsıpi taqyrybyn oqyp kelý.
2. Oqýlyqtan №982, 984 esepterdi shyǵarý
3. P. N. Iablochkov pen I. F. Ýsagın týraly referat jazý
4. Taqyryptyń baqylaý suraqtaryna jaýap berý
Sabaqtyń túri: Kompúterlik sabaq.
Sabaqtyń ádisi: Aýyzsha túsindirý, suraq – jaýap, esep shyǵarý
Sabaqtyń kórnektiligi:
« Transformator» taqyrybyndaǵy prezentasıa, plakattar, domıno, sýretter, transformator, katýshka
Sabaq barysy:
I. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen sálemdesip, topty túgeldeý. Oqýshylardy sabaqtyń maqsatymen tanystyrý.
II. Jańa materıaldy meńgerýge daıyndyq.
- Oqýshylar, biz qandaı taraýdy qarastyrdyq? (Aınymaly tok. Elektr energıasyn óndirý, tutyný. Úsh fazalyq júıe.)
- Olaı bolsa, aldyńǵy ótken materıaldy eske túsirý úshin «Domıno» oıynyn oınaıyq.
III. Jańa materıaldy meńgerý
Kóptegen jaǵdaıda bir tok kózinen ártúrli kerneýge arnalǵan quraldardy qorektendirý qajet bolady. Mysaly, teledıdardy 220 V - tyq tok kózine qosqan kezde onyń ishindegi qyzdyrý shamdaryna 6, 3 V, tranzıstorlarǵa 1 - 2 V, al elektrondy - sáýlelendirý tútikshesine 15000 V kerneý berý qajet. Kerneýdi osylaı qajetimizshe kóterip, nemese tómendetý úshin transformatorlar dep atalatyn quraldar paıdalanylady. Qýattyń turaqty derlik máninde aınymaly tok kerneýiniń tok kúshimen qatar ózgerýin aınymaly toktyń transformasıasy deıdi. Aınymaly toktyń transformasıasyn júzege asyratyn qural transformator dep atalady. Ol elektromagnıttik ındýksıa qubylysyna negizdelgen. Transformatordy alǵash ret 1878 jyly orys ǵalymy P. N. Iablochkov oılap tapqan, keıin ony 1882 jyly I. F. Ýsagın jetildirdi.
Qarapaıym transformator feromagnıtti ózekshege kıgizilgen ótkizgishterdiń eki jaqty oramdarynan turady. Birinshi retti oram qorektendirýshi kerneý kózine, al ekinshi retti oram tutynýshylarǵa qosylǵan. Olardyń sáıkes oramdarynyń sany n1 jáne n2 - ge teń.
Transformatordyń jumys isteý prınsıpi elektromagnıttik ındýksıa prınsıpine negizdelgen. Birinshi retti oramdar arqyly aınymaly tok ótken kezde feromagnıttik ózekshede aınymaly magnıt aǵyny paıda bolady. Bul magnıt aǵyny óz kezeginde ekinshi retti oramdardy tesip ótetin bolǵandyqtan osy oramdarda ındýksıalyq EKQ - in týǵyzady. Eger ekinshi retti oramdar tutynýshylarǵa qosylǵan bolsa, onda bul tizbekten de aınymaly tok ótedi. Al bul aınymaly tok ózekshede qaıtadan óziniń aınymaly magnıt aǵynyn týǵyzady. Ekinshi oramdardyń týǵyzǵan magnıt aǵyny ózekshedegi tolyq magnıt aǵynyn kemitedi, bul óz kezeginde birinshi retti oramdardaǵy ózdik ındýksıa EKQ - iniń kemýine alyp keledi. Ózdik ındýksıa EKQ - iniń kemýinen birinshi retti tizbekte tok arta bastaıdy. da, qorektendirýshi kerneýdiń máni ózdik ındýksıa EKQ - ine teńeskende júıede tepe - teńdik ornaıdy. Oramdar sanynyń bir - birine qatynasyn n1/n2 qatynasyn K transformasıalaý koefısıenti dep ataıdy. K>1 bolǵanda tómendetkish transformator,
K<1 болса="" жоғарлатқыш="" трансформатор="" болып="" табылады.="" бірінші="" және="" екінші="" орамдардағы="" ток="" күші,="" кернеу="" мен="" орам="" сандарының="" арасында="" мынандай="" байланыс="">
U1/U2=I1/I2=n1/n2=K
Energıanyń saqtalý zańyna sáıkes P2=P1 - Por - Póz
Transformatordyń paıdaly áser koefısıenti (PÁK)
η=P2/P1
Búgingi kúnniń tehnologıalary PÁK - i 97 - 98% bolatyn transformatorlar jasaýǵa múmkindik beredi. Transformatordyń elektr energıasyn tasymaldaýdaǵy róli erekshe. Elektr energıasyn qashyq aralyqtarǵa tasymaldaý kúrdeli ǵylymı - tehnıkalyq másele bolyp tabylady. Bul jerdegi negizgi másele energıa shyǵynymen baılanysty. Ótkizgishterdiń qyzýynan bolatyn energıa shyǵyny Djoýl - Lens zańyna sáıkes tizbektegi tok kúshiniń kvadratyna proporsıonal, ıaǵnı Q=I2 Rt. Olaı bolsa, tasymaldaý kezindegi bos shyǵyndy azaıtý úshin tasymaldanatyn qýatty kemitpesten, tok kúshin múmkindiginshe azaıtý qajet. Onyń birden - bir joly kerneýdiń shamasyn asa joǵary júzdegen myń vóltqa kóterý. Joǵarǵy vóltty elektr tasymaldaý júıeleriniń bolýy osymen baılanysty. Elektr energıasyn óndiretin jerde kerneýdi transformatorlardyń kómegimen 400 - 500 myń vóltqa deıin joǵarylatady da, tasymaldap jetkizgen soń energıany tutynatyn jerde kerisinshe óndiristik 220 vóltqa deıin kemitedi.
IV. Jańa sabaqty bekitý:
1. Transformator ne úshin qajet?
2. Transformator qurylysy týraly ne bilemiz?
3. Transformasıa koefısıentiniń formýlasy?
4. Tómendetkish jáne joǵarylatqysh transformator degenimiz ne?
№976
Transformator kerneýdi 220 - dan 660 V - qa deıin arttyrady, onyń birinshi rettik oramasynda 840 oramnan turady. Transformasıa koefısıenti qandaı? Ekinshi rettik oramda qansha oram bar. Qaı oramdaǵy ótkizgishtiń qımasy artyq?
№979
Transformator tómendeýi 120 V bolǵanda 20A tok beredi. Alǵashqy kerneýi 22000 V - qa teń. Onda birinshi júktemeniń PÁK - i 90% bolsa, transformatordyń bastapqy tok kúshi men kiris - shyǵys qýaty nege teń?
V. Sabaqty qorytyndylaý
"Transformator" sózjumbaǵyn qurastyrý.
VI. Baǵalaý
YII. Úıge tapsyrma berý
1. Transformator qurylysy jáne jumys isteý prınsıpi taqyrybyn oqyp kelý.
2. Oqýlyqtan №982, 984 esepterdi shyǵarý
3. P. N. Iablochkov pen I. F. Ýsagın týraly referat jazý
4. Taqyryptyń baqylaý suraqtaryna jaýap berý
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Ǵarysh álemi týraly túsinikterin jetildirý. Ǵarysh álemi jáne onyń qupıa syrlaryna degen qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý. Ǵaryshkerlerge degen qyzyǵýshylyqtaryn qalyptastyrý;
