InfoHub Logo

Eski zamanda bir patsha «tús kórdim, túsimde ne kórdim?» dep, ózine qarasty jurtyn jınap, qınaı beredi. «Ne kórdińiz?» dese, aıtpaıdy. «Kórgenimdi tabasyń» dep ashýlanyp, aqyry qyryq kún merzim qoıady.

         «Osy kúnge deıin tabasyń, tappasań bárińniń basyńdy alamyn. Maǵan qarasty biriń aman qalmaısyń, – dep ýaǵda bergen. Bunyń jurty kúńirenedi, jylaıdy, teńseledi, tebirenedi. Qumyrsqadaı qara qalyń el bireýi de taba almaıdy, sonda merzimdi kúnde patsha bárin jıyp, surap, tappaǵan soń, qyratyn bolyp: «Maǵan qarasty jannan esin bilgen, aqylyn tanyǵan, qartaıyp aljyǵannan bólek adam, ishkeri-tyskeri jolaýshy júrgen, shajaý-shaıǵy kelmeı qalǵan adam bar ma?» – dep suratady.

         Sonda bireý:

         — Taqsyr, aýyl shetinde sizge qarasty jurt pen bólek hannyń shekarasynda pálen jylǵy pálen taýda tórt eshkili bir kedeı bar, sol kelgen joq, onan bólek bir adam da qalǵan joq, – dep aıtqan soń, patsha:

         — Bir ózi qalǵanda, jurtqa tutqa bolar deısiń be? Taba almasa, qyrǵynnyń ishinde o da birge ketsin, aıdap kel! – dep jasaýyl jiberedi. Bu sóz munda tursyn.

         Ol kedeıdiń ózi jalqaýlaý edi, jalǵyz eshkisi bar edi. Sonyń sútin aıran qyp iship, úsh mezgil pisirip, kún kórip júrýshi edi. Bir kúni pıala kesede sút tur edi, daladan bir jylan kelip, kesedegi sútti ishedi de bir teńge tastap, jyljyp júre beredi. Sonda kedeı «bul táýir boldy-aý, jylan taǵy kelseshi» dep, qýanyp qala berdi. Sonymen erteńine abaılanyp, oılanyp otyrsa, keshegideı jylan taǵy kele jatyr. Aldyn ala qamdanyp, júgirip turyp, kesege taǵy sút quıyp qoıdy, jylan taǵy da kesedegi sútti iship, keshegideı bir teńge tastap, jyljyp kete beredi. Sol kúıinshe kúnige kelip, sút iship, teńge tastaıtuǵyn boldy. Sonymen kedeı teńge kóbeıip qýattanyp, úsh eshki satyp alyp qosyp, sút jylanǵa da, ózine de jetkilikti bop, artylǵan teńgesin jambasyna jıyp jata beredi. Mynaý jylan sút iship bolǵan soń, bir tóbeniń basyna shyǵyp, ininiń aýzyna jaqyn jerde arqasyn kúnge berip, olaı-bylaı aýdarylyp jatady da qoıady. Onyń jaıyna kedeı ábden syrdań boldy.

         Sol kúılerinde júrgende, osy kedeıge patshadan jasaýyl bardy. Jurttyń kúızelgenin, qınalǵanyn, patshanyń kórgen túsin aıta almaǵanyn, báriniń jaıyn aıtyp: «Kóptiń biri bolyp taba almasań, sen de ólesiń, júr», – deıdi. Sonda kedeı: «Baraıyn, artyńnan qalmaıyn», – dep, ruqsat surap, jasaýyldy qaıtaryp jiberip, ońashalap jylanǵa kelip sálemdesip: «Aı, Mar ata, basyń kóter», – dedi. Sonda: «Ne deısiń, jazǵan?» – dep edi.

         Sonda kedeı: «Aı, Mar ata, sizben qansha ýaqyttan beri qaraı tuzdas, dámdes bolyp edim, basyma osyndaı bir qıyn másele paıda boldy. Patsha osyndaı bir tús kórdim, sony tabasyń, bolmasa tegis qyramyn depti. Jurt terbeldi, el kúızeldi. Túsin taba almasam, men de ólemin. Osynyń jaıyn bilesiz be? Bir men emes jurt úshin aıtsańyz», – dep edi.

         Sonda jylan: «Aıtaıyn, tapqanyńa serik qylasyń ba?» – dedi.

         Sonda kedeı: «Bárin alsańyz da aıtyńyz!» – dedi.

         Sonda jylan: — «Biraq men aıtty dep aıtpa, hanǵa jolyqpaı, basqaǵa sóıleme. Patshań túsinde túlki kórdi», – deıdi.

         Soǵan kedeı qýanyp, patshaǵa barǵan soń, patsha «qalǵan adam osy ma?» dep edi, jurt «osy» dedi. Sonda han: «Tapsań, kóp syı-sıapat alasyń, tappasań jurttyń qatarynda sen de baratuǵyn jerińe barasyń», – dedi. Sonda kedeı: «Qaıyr, taqsyr, tapsam aıtaıyn, tappasam kóptiń birimin de», – dedi.

         Sonda patsha: «Túsimde ne kórdim?», – dep, túksıip adyraıdy. Sonda kedeı: «Qaıdam, taqsyr, jańylyp jazbasam, túlki kórdińiz», – dep edi, patsha turyp: «Bárekelde, osy adam áýlıe», – dep, jurtqa azattyq berip, álgi kedeıge bir kóterim saýqat dep altyn berip jóneltti. Sonda kedeı kele jatyp oılanyp, «osy alǵan oljany jylan biler me eken, bilmes pe eken?» dep, kóp tolǵanyp, «qoı, ne de bolsa, joqshylyqtyń zaryn tarttym ǵoı, muny ózimniń úıimnen, jylannyń ininen aýlaq jerge belgilep, joǵalmaıtuǵyn qylyp kómeıin. Bir qaryn ashqan ýaqytta kerek bolar» dep, jaılap júre berdi. Jylan ne alyp keldiń, ne qyldyń dep suramady. Osy qalpynsha neshe jyl, neshe aılar óte berdi. Bul jylan da baıaǵy ádetimen sútin iship, bir teńgesin tastap júre berdi. Sonda da kedeı dúnıesi kóbeıse de tórt eshkiden bólek mal almaı, kıim-keshekten artylǵan teńgesin jambasyna basyp jata berdi.

         Al endi bir kúnderde, aı ótip, jyl ótip, baıaǵydaı patsha jurtyn jınap alyp qınaı bastady. «Tús kórdim, túsimde ne kórdim?» – dep. Sonda jurt kúızelip, kúńirenip, terbelip: «Oıbaı, taqsyr-aý, baıaǵy áýlıeńiz jalǵyz eshkili kedeı bar emes pe edi; syı-sıapat alatuǵyn», – dep shýlaı bastady.

         Sonda patshanyń ilgergi túsin joryǵan kedeı esine túsip oılanyp, «kedeıdi jyldam aıdap kel» dep, jasaýyl jiberdi. İlgergi ádetimen kedeı «artyńnan baraıyn, júre ber» dep, ruqsat surap jasaýyldy jóneltip, taǵy da jylanǵa kelip sálemdesip, jón surasyp: «Aı, Mar ata, basyńdy kóter!» – dedi.

Sonda jylan: «Hosh, kedeıim, ne jumysqa keldiń, sóıle!» – dedi. Sonda kedeı: «Aı, Mar ata, patshamyz shaqyrtypty, taǵy da «tús kórdim, túsimde ne kórdim?» dep, jurtty qınap jatyr dep, jasaýyl keldi. Soǵan ne deıin?» – dep edi.

         Sonda jylan: «Tapqanyńa serik qylasyń ba?» – dedi taǵy da. Sonda kedeı: «Serik qylaıyn, bárin alsańyz da aıtyńyz», – deıdi. Sonda jylan: «Maqul, aıtaıyn, hanǵa óz aýzyńmen aıt, túsinde patshań qasqyr kórdi», – dedi. Kedeı baıǵus qýanyp, attap-buttap eleýreı hanǵa baryp edi, jurt aldynan shyǵyp kótermelep oryn berip, «ne sóıler eken áýlıe» dep, tyńdap turdy. Sonda jaýaptasyp bolǵan soń, «meniń túsimdi jorısyz ba?» dep edi, kedeı turyp ilgergi ádetimen: «Qaıdam, taqsyr, bilsem aıtaıyn, bilmesem kóptiń birimin de», – deıdi. Sonda han: «Bilseńiz aıtshy, túsimde ne kórdim?» – deıdi. Kedeı turyp: «Ózińizge aıan, basqaǵa kúmán, túsińde qasqyr kórdiń-aý dep oılaımyn», – dedi. Patsha shattanyp: «Osy azamat bilimpaz áýlıe»», – dep taǵy da syı-sıapatqa bir kóterim dilda altyn berip, izetpen jóneltti. Al endi kedeı kele jatyp oılandy, «osy alyp júrgen altyn oljalardy jylan biler men eken, bilmes pe eken. Aı, ony da biledi-aý dep, kóp tolǵanyp, oılanyp, «qoı, bilse kerek-aý» dep qıaldanyp, «túbinde jylan dúnıeni kóbeıteıin dep qıaldanyp júrgen shyǵar. Onan da bul altyndardy ilgergiden bólek jerge belgilep kómeıin de qolyma bir úlken tas alyp, qamdanyp baryp, jylandy abaısyzda uryp óltireıin» dep, dildany kómip, jaılap aýyr tas alyp jylanǵa baryp, qaq basyna taspenen berip jibergende, jylannyń basy jarylyp, jıreńdep inine kirip ketti. Ólgen-ólmegeni belgisiz bop, qaýipte júrip, kedeı baıǵus birneshe kún uıyqtaı almaı júrdi. Arada apta, on kún ótkende bir kúni kedeı jaltańdap, qýystanyp otyrsa, jylan ishke ıreńdep kele jatyr. Kedeı yrǵyp turyp, bir kesege sút quıyp daıarlap, anadaı jerde odaǵaılap baıqap turyp edi, jylan ilgergi ádetimen sút iship, teńge tastap, jaıyna kete berdi. Súıte-súıte jylan kúnige kelip, sút iship, teńge tastap, kedeıdiń eti úırenip, qaýipi ketip, ilgergi qalpyndaı shyryn bop júre berdi. Taǵy birneshe zaman, birneshe jyl ótken kúnderde bir kúni patsha tús kórdim dep jurtyna jar shaqyrtyp, úlken-kishisin qoımaı jınaı bastap, tús jorýyn surady. Jurt dańǵyl joldaı bolyp qalǵan tanymaly kedeıdi umytsyn ba! «Oıbaı, taqsyr-aý, áýelgi sapar túsińizdi aıtyp, kóp dúnıeńizdi alǵan áýlıe kedeıińiz bar ǵoı!» – dep, jalbaryna shýlaǵan soń, patsha taǵy jasaýyl jiberdi. Sonda kedeı ilgergi qalpymen «artynan baramyn, bara berińder» dep, ruqsat surap, tóbedegi jylanǵa kelip: «Aı, Mar ata, basyńyzdy kóter. Bir is bop qaldy», – degen soń, jylan: «Qosh, ne sóziń bar, sóıle», – dedi. Sonda kedeı:

         — Patsha taǵy tús kórdim dep shaqyrtypty. Sizdiń aıtý, jorýyńyzben patshaǵa da, elge de tanymal bop qaldym ǵoı. Taǵy da jorýyn aıtsańyz, – dep edi, jylan:

         — Oljańa serik kylasyń ba? – dedi. Kedeı:

         — Serik bolyńyz, patsha ne berse, bereıin, alyńyz, – deıdi.

         Sonda jylan: «Patshań túsinde qoı kórdi», – deıdi. Kedeı baıǵus elbeńdep qatty júrip, qarap turǵan qalyń el hannyń ordasyna qadam basty. Jurt «áýlıe kele jatyr» dep, jarylyp jol berip, ne sóıler eken dep tek tyńdap turdy.

         Sonda patsha: «Aı, bilgish, tús joryǵysh, taǵy suraıtyn máýitim boldy. Joryp, jaýap beresiz be?» – deıdi. Kedeı: «Suraı berińiz, jańylsam, pendemin, tapsam áýlıe dersiz. Erkińiz», – dedi. Sonda han: «Túsimde ne kórdim?» – dedi. Sonda kedeı: «Taqsyr-aý, shamamda, qoı kórdińiz-aý», – dep edi, patsha shattanyp: «Osy aıǵaq, siz áýlıe, keremetti adam, jurt, munyń qadirin bil», – dep, jurtty tarqatyp, taǵy da bir kóterim dilda berip jóneltti.

         Kedeı baıǵus taltańdap, arqalap kele jatyp qıaldanyp oılandy. «Osy men jylanmen tuzdas, dámdes, joldas bop júrip, zıan kórgenim joq. Óziniń bir teńgelep bergen aqshasy munsha boldy. Taǵy hannan alǵan aqshalarym da rýly el toıǵandaı kóbeıdi. Qoı, men de ynsap qylaıyn, anaý kómgen aqshalar jaıynda tura bersin. Mynany jylanǵa arqalap alyp baraıyn. Qısa jarymyn berer, qımasa bárin de ala qoıar» dep, kóterip jylanǵa kep: «Aı, Mar ata, basyńdy kóter, men oljaly bop keldim. Úsh sapar túsin joryp, áýel-aqyry bergeni - mynaý. Qısań, jarymyn ber, qımasań, bárin de al», – dep baıqap turdy.

         Sonda jylan basyn kóterip: «Adamzat, opań joq-aý! Sen, kedeı, ádemilep tyńda, men saǵan túsińdi sóz eteıin. Osylar patshanyń túsinde emes, óńinde bolǵan is edi. Áýeli barǵanda, túlki kórdiń dediń be, sol kúnderde zaman túlki bop, bireýdi bireý aldap-arbap, jesem degen pıǵylda edi. Patsha halqynyń pıǵylyn, nıetin boljap aıtqan edi. Seniń de peıil, nıetiń buzylyp, bergen aqshasyn jasyryp, pálen jerge kómip keldiń. Pálendeı belgiń bar. Ras pa? Sóıtip meni aldaımyn dediń.

         Ekinshi barǵanyńda, túsińde qasqyr kórdiń dediń. Bul kúnderde jurt birin-biri basyp jep, uıat, abyroıdy qoıyp, jemek páıtinde edi. Sen de somen qatar dildany pálen jylǵa, pálen saıǵa kómip, jylan biledi-aý dep, aqyrynda uıatty qoıyp, meni taspen uryp, jaraly qyldyń. Men de zamany qasqyr bolǵan soń qyldy-aý dep, aıyp kórmedim, bul da ras pa?

         Úshinshi barǵanyńda, qoı kórdiń dediń ǵoı. Jurttyń bári qoıdan qońyr bop, almaq-bermek maǵmúrshildik bolyp edi. Sen de ynsapqa kep, anaý eki kómgen dúnıem ashtan óltirmes, jylannyń bergen aqshasy da az emes, mynany alyp baraıyn, qısa, jarymyn berer, qımasa, bárin de alar dediń de alyp kep tursyń, ǵoı. Hosh, endi dosym, neshe tuzdas, dámdes bolyp ek, mynaý aqshalardyń bári de seniki, kómgenderiń de ózińe buıyrsyn. Dildalaryńa men zarly emes. Bul kúnnen keıin men saǵan joq, sen maǵan joq, joldastyǵyńa rıza bol», – dep, jylan ǵaıyp boldy.

---