InfoHub Logo

Járkembaıdyń unamsyz bir kemshiligi bar: bireýmen sóıleskende nemese jazý jazǵanda, udaıy tanaýyn shuqyp otyrady. Osy bir súıkimsiz ádetten ózinshe lázzat alǵandaı syńaı bildiredi. Myna túrine qaraǵanda, ol óziniń bul kemistigin múlde sezinbese kerek. Tipti, mán de bermeıdi ǵoı dep oılaımyn. Óıtkeni ol meniń eskertpe sózderimnen eshqandaı qortyndy shyǵarǵan joq. Bólim bastyǵy bolǵandyqtan, telefon únemi sonyń aldynda turady. Apparat shyldyr etse, áıteýir, sol kisi jaýap berip jatady. Mine, telefon taǵy da shyldyrlady. Asyp-sasqan Járkembaı:

— Kázir, kidire turyńyz!—dedi de, ala quıyn bop, bólmeden zytyp shyǵyp ketti. Bes-on mınýttan keıin arsalańdap qaıta oralyp, stol ústinde jatqan tutqany qolyna alyp, kináratty adamdaı múláıimsip jaýap bere bastady.

— Alo!.. Ol kisini taba almadym. Ia, tórtinshi etajǵa da shyqtym. Bıllıardhanada deısiz be?.. Onda joq. Múmkin, asqanada bolar. Baryp bileıin be?.. Keregi joq deısiz be?.. Jaraıdy, saý bolyńyz...

Terlep-tepshigen Járkembaı betoramalymen mańdaıyn súrtip, kresloǵa otyra ketti. Keıpinde nazalanǵandyq nyshan bar.

Men bastyǵymdy aıaǵandaı boldym.

— Túý, qatty ábigerge tústińiz ǵoı... O kim eken ózi?

— Men Mádenıet Mınıstrligindegi Buqaev pa dep oılap qalsam, álgi birinshi etajdaǵy sý muryn korektor bala eken. Jasym bolsa qyryqtan asyp barady. Boıymda minez turaqtylyǵy joq. Bala-shaǵanyń jumsaýyna, óstip appaq saqalymmen shapqylaımyn da júremin. Mendegi bir jaman ádet: telefon soqqan adamnyń bárin de ózimshe dókeı sanaımyn. Telefon shyldyrlasa salmaǵymdy múlde joǵaltyp alamyn!..

Alǵashqy kúnderi bastyǵymnyń bul minezin kishipeıildilik qoı dep sezinýshi edim. Keıinirek ańǵardym, bul ádet – jaǵympazdyktyń «eski saqınasy» eken. Ol únemi úreılenip júredi. Áldeneden orynsyz saqtyq jasaıdy. Áldeneni kóńiline sekem alyp, jan dúnıesi kúızeliske ushyraıdy. Kózi toly qorqynysh. «Betim isingen joq pa? Bastyq meni surady ma? Aýzymnan aqańnyń ıisi shyqpaı ma?» — degen kúdikti sózderdi kúnde aıtady. Bet-aýzy dirildep, shylymyn tutatýǵa da qaýqary joq, bir beıshara.

Járkembaı esikten pańdana kiredi de, kabınettiń ortasyna kelgende ıyǵyn qýshyń etkizip, jalma-jan tóbesine qaraıdy. Úreıli pishinmen shoıtań etip ez oryndyǵyna otyra ketedi. Lústraǵa qarap biraz sóz aıtyp tastaıdy:

— Osy bir nemeni abajadaı qyp nege ilip qoıdy eken? Áne bir úshkir temiri batyrlardyń naızasy syqyldy tóbeńe tónip turady, ásheıin!.. Qapelimde úzilip tússe ǵoı, eshkimdi de ońdyrmas...

Ol hat jazýǵa ońtaılanyp qozǵalyp edi, oryndyq syqyr-syqyr ete qaldy.

— Áı, osy bir oryndyqtan-aq kúıdim-aý! Short synsa ǵoı, sózsiz omyrtqam úziledi...Bul máseleni komendantqa eskertý kerek eken.

— Járeke, meniń myna áńgimemdi tyńdap jiberseńiz.

— Oqyshy, káne!

Men oqyp otyrmyn. Bastyǵym kúlimsirep, basyn ızep, meniń týyndymdy maquldap, raqattanyp otyr.

Járkembaıdyń kenet túsi buzylyp ketti.

— Myna bir sóılemin qaıta oqyshy.

Men qaıta oqýǵa kiristim.

— Oıbaı, áńgimeńdi jylydaı jap!..

— E, nege?

— Mynaýyńdy bastyq oqysa, kózińdi joıady.

— Qalaısha?

— Bizdiń bastyqtyń taqıa kıetinin bilesiń. Jáne basynyń taz ekenin de jaqsy bilesiń... Seniń bul sýrettemeń bastyqty ajýalap turǵan sıaqty. Abaıla, bala!..

Esikten bir jas jigit kirip keldi. Qysylyp-qymtylyp, dápterge jazylǵan óleńderin usyndy. Nashar eken, pikirimdi aıtyp, shyǵarmasyn ózine qaıtaryp berdim. Jas talapker ketisimen bastyq maǵan shúıildi:

— Qattyraq kettiń, shyraǵym. Jyly sóılesý kerek edi... «Óleńdegi oıyń jaqsy. Sóz saptaýyń táýir. Túbinde senen aqyn shyǵady!»—dep nege jorǵalata jónelmeısiń?.. Osyndaı sypattamadan soń, «kórkemdigi nashar eken»,— dep, sózdi bir-aq túıýiń kerek edi. Ol bala erteńgi kúni aryz jaza qalsa, shyraǵym-aý, aldymen soqqy maǵan tıedi. O jaǵynan da saq bolý kerek, tórem. Sen, Qarsańbaev deıtin jasy alpystan asqan «jas» aqyndy bilesiń be?.. Oı, atama!..

— Járeke, men jas adamdy aldaı almaımyn. Jáne de men ony qısyq jolǵa salǵym kelmeıdi. Olar jas, albyrt. Bizdiń bolmashy bir sózimizge ılanyp qalýy múmkin. Der kezinde qatesin kózine aıtý jón ǵoı dep oılaımyn. «Teńiz aýyrýy sıaqty» «ádebıet aýyrýy» da jaman aýrý. Adamdy keıde adastyrady.

Bastyǵymnyń eki beti dirildep, qoldary erbeńdep, tamaǵy qyr-qyr etti.

— İstiń ádilin aıtsań, ózińe jaý kóbeıtip alasyń. Kimde kemshilik joq deısiń?! Osydan bes-alty jyl buryn bir beldileý jazýshynyń romanyn synaımyn dep, qanshama opyq jedim!.. Maǵan jan baǵý kerek, semá asyraý kerek!.. Ómir tolqynyna keýdeńdi tospa. Yqqa qaraı mıtyńda, yqqa qaraı... «Arba synbasyn, ógiz ólmesin!»..

Bir kúni qyzmetke keshigińkirep kelsem, bólme ishinde ersili-qarsyly júrgen bastyǵymdy kórdim. Qanyn ishine tartyp alǵan, óńi qup-qý. Keshikkenime ashýlanyp tur ma, kim bilsin?

— Járeke, tynyshtyq pa?

— Sen eshqaıda ketýshi bolma. Menimen birge osynda bol!

— Onyń úreıli pishininen qorqaıyn dedim.

— Járeke, túsińiz buzylyp tur ǵoı... Aýyryp qaldyńyz ba?! Ne másele?..

Ol jaýap qatpady. Túski tamaqqa qońyraý qaǵyldy. Men ketýge yńǵaılandym.

— Aınalaıyn, ketpeshi!— dep Járkembaı etegime jarmasty.

— E, ne bop qaldy? Jónińizdi aıtsaıshy!

— Qazir osynda bir baskeser keledi. Qolynda qulashtaı pyshaǵy bar kórinedi. Meni soımaqshy... Seniń bokspen azdap habaryń bar ǵoı, eptep maǵan kómektesersiń...

— Men sener-senbesimdi bilmeı, ańyryp turyp qaldym.

— Ol kim ózi?

— Bir qylmysker. Baıaǵyda, ıaǵnı otyz jetinshi jyldary soǵan kýá bop, qol qoıyp edim. Mine, sol adam on jyl otyryp, bostandyqqa shyǵypty. Jańa maǵan ózi telefon soqty. «Meni kút», — deıdi... «Soıam», — deıdi... Daýsy qatqyl, kúj-kúj etedi...

Biz tyqyrshyp kútip otyrmyz. Ýaqyt ótip barady. Eshkim joq.

Bir mezgilde kórshi mekemede qyzmet isteıtin qyljaqbas İİİálkembaı deıtin sary tapal boıly jigit kirip keldi. Qyzara bórtip, shylymyn meıirlene soryp-soryp qoıdy.

— Jaqsy keldiń ǵoı, baýyrym!—dep, Járkembaı oǵan da jabysa ketti. Úreıli pishinmen máseleni túgel baıandady.

Shálkembaı myrs-myrs kúlip, teris aınaldy...

Biz túsine qoıdyq. Telefon soqqan sol eken. Bastyǵymnyń bop-boz júzine qan júgire bastady...

Járkembaı tym kúıgelek, tym ýaıymshyl: Birese «belim aýyrady»,— deıdi. Birese «as qazanym aýyrady»,— deıdi. Qaltasy toly dári-dármek. Túımedeı-túımedeı qońyr, sarǵysh, aq tústi tabletkalardy kúni boıy qylǵytyp jutyp otyrady. Keıde qaı jeri aýyrǵanyn ózi de bilmeıdi. Biraq «aýrýmyn» dep kirtıedi de otyrady. Medısınalyq ár túrli kitaptardy kóp oqıdy. Ár túrli keseldiń qysqasha anyqtamasymen tanysa kelip, «meniń aýrýym myna bireýine uqsas eken»,— dep kúdiktenedi. Jatsa da, tursa da oılanyp, ábden qajyp bitedi. Tábeti asqa shappaıdy. Uıqysy buzylady. Belgisiz bir jumbaq úreı tóbesinen tónedi de turady.

Onyń kıim kıisi de qyzyq: İshinen jeńsiz jyly ton kıip alady. Jaǵasy satpaq sol teri tonnyń ishine áp-ádemi kógildir galstýginiń ushy súngip ketedi. Galstýkke basylǵan kók teńiz, jelken, shaǵalalardyń sýreti bir tamasha kórinis!.. Kishkentaı jyly tonyn, úlken qara pımasyn maı meıramyna deıin kıedi.

Járken de eptep sharap ishedi. İshkeni qurysyn-aý, jan-jaǵyna qarap ishedi. Bir tostaq syra iship kelse «aýzymnan ısi shyǵyp turǵan joq pa?»— dep kúdiktenedi. Basyn qaqshıtyp, shenińe jolamaıdy. Sezip qoıar degen oımen arty qýystanyp, sonadaıdan oıqastap, adammen jóndi sóılespeıdi. Daýyldy kúnderi «tóbeme aǵashtyń butaǵy synyp túsedi»,— dep, jan saýǵalap kósheniń ortasymen júredi ol. Onyń adresine: «Azamat, kóshe tártibin saqtańyz!—degen mılısıonerlerdiń talaı ret eskertpe sózderi aıtyldy...

Ne kerek, Járekeńniń ómiri osylaısha kúıbeńdep ótip jatty.

Járekeń búgin de burqan-talqan. Áńgimesiniń syńaıy mynaý:

— Men saǵan aıttym ǵoı, «abaıla, bala»,— dep. Búıtip qaısarlyq jasaı berme, shyraǵym! Ár nárseniń shegi bar. Bizge jan baǵý kerek!.. Mana joǵarǵy orynnan bir kisi maǵan telefon soqty. «Talqanbaıdyń óleńin nege basasyń?»— dep, meniń jer-jebirime jetti. Al Talqanbaıdyń óleńin jer-kókke sıǵyzbaı maqtaǵan sen. Jáne maǵan daıyndap bergen de sen... O jigittiń ózi «kók shaı» ishetin kórinedi. Jergilikti gazetterdiń bas maqalasyna talaı ret synalyp jazylypty. Kásipodaqtyq jarnany da tólemepti..

— Sizge telefon soqqan adamnyń famılıasy kim eken?

— Shataqova Mastýra.

— E, ol Talqanbaıdyń aıyrlysyp ketken áıeli ǵoı.

— Sen ony qaıdan bilesiń?..

— Oıbaı, Járeke, toıynda birge bolmadyq pa?

— Ol nege kúıeýin jamandaıdy?

— Alıment tólemegen soń ashýlanǵan shyǵar...

Ol «úh» dep kresloǵa otyra ketti. Muzdaı sý iship, júregin basty.

Shynynda da minezi óte qyzyq kisi: Bastyǵymen shahmat oınaı qalsa, ótirik utylady. Aınalasyndaǵy jurtqa senimsizdikpen qaraıdy. Bolmashy bir nársege kúdiktenedi, mazasy ketedi. Ózi mansapqorlyqqa, shenge, jasyl kresloǵa qumar-aq. Biraq qorqaq. Jınalystarda belsendilik jasap, sóılerin sóılep alady da, sońynan jata ǵap ókinedi. «Beldibaıdy synańqyrap jiberdim-aý», — degen oımen túni boıy kóz ilmeıdi. Iaǵnı qoldan qorqynysh jasaıdy. Bastyǵymen kezdese qalsa, qaltań-qultań etip, júrisinen jańylady. Bastyǵy uzap ketkenshe ıilip turyp alady. Qyzmet isteıtin mekemege jaqyndaı bergende, Járekeń kilt toqtaıdy da, ózinshe saqtyq jasaǵan bolady. — «Al, jigitter, birtindep kireıik. Tobymyzben kirsek, iship júr eken dep, oılap qalýy múmkin, bastyqtardyń»...

Bir ret ol jalpy jınalysta Talqanbaıdy soıyp saldy.

— Talqanbaıdyń qaı ýaqytta shyǵarma jazatynyna tańym bar?.. Qyzara bórtip, únemi restoranda otyrady. Udaıy mas bop nemese qyzyp júredi. Aq araq pen syrany aralastyryp ishedi. Jaqsy kóretin taǵamy — solánka. İshimdikten soń balyqtyń qara ýyldyryǵyn paıdalanady. Gerasımnyń býfetinen shyqpaıdy...

Prezıdıýmda otyrǵan bireý:

— Qashan kórdińiz?— dep, tosynnan kirispe sóz tastady.

— Keshe.

— Onda o kisimen siz de dastarqandas ekensiz ǵoı?

— Jo-joq, ataı kórmeńiz.

— Endeshe, ne jep, ne ishkenin qaıdan bildińiz?..

— Syılaǵan soń, qaıteıin!

— Kim?

— Talqanbaı!

Ol solbyraıyp minbeden tústi...

Tek qana «jan baǵysty» kásip etken bul tiri jan «bizdiki» degennen góri «meniki» degen sózdi, kómekeıi búlkildep ádemi aıtady. Sholaq belsendilik, jaǵympazdyq-dáıeksizdiktiń bir belgisi. Adam basyndaǵy kishigirim oǵash minez, qorqaqtyq — úlken qylmystyń alǵashqy búrshigi. Qorqaq adamnyń opasyz keletini aıdan anyq. Ol turaqsyz jan. Onda shynaıy dostyq bolmaıdy. Tóngen qaterden óz mahabbatyn da qorǵaı almaıdy. Ózindik senimin, ıaǵnı ózin joǵaltqan, basynan úreı ketpegen qańǵalaq adamnyń janyna ómirdiń jyly shýaǵy qaıtip túspek?! Mundaılardyń qoly ilýli turǵan altynǵa jetpese, sózsiz jaraqat joldasyn tabanyna salyp joǵary kóteriler edi.

Bizdiń Járkembaı úlken ómirdiń túsip qalǵan bir kishkentaı burandasy syqyldy. Zyrlap turǵan tetiginen aırylǵan temir, jerge túsken soń, árıne ony tot basady. Qandaı aıanyshty!

...Kúndegi daǵdysy boıynsha, Járekeń murnyn shuqyp otyr. Qaǵaz betine túsken jún-jurqany úrlep jiberdi de, jazýǵa qaıta kiristi.

Telefon shyldyrlady. Bastyq qulaǵyn tosty.

— Alo!.. Ia... Qoıshy, shyraǵym. Qyzmetime kedergi jasama... Jasym bolsa qyryqtan asyp barady. Al, sender jap-jas bastaryńmen meni shabarman qylǵylaryń keledi... Nemene?.. Sen álgi sý muryn korektor bala emessiń be?.. Bul qaıdan?.. Mınısterstvodan!.. Oıbaı, aqsaqal, keshire kórińiz!.. Men álgi... Láppáı! «Ornyńnan alyp tastaımyn»,— deısiz be?.. Aǵataı, keshire kórińiz... Bir bilmestik ótti... Men álgi... Sadaǵań keteıin, aǵataı... Quldyq!.. Bes-alty qara domalaǵym bar edi... Qatyny túskir naýqas... Jan baǵys máselesi qalaı bolar eken, a?.. Men álgi... Úh!..

Bastyq telefon tutqasyn tastaı saldy. Eki kózi adyraıyp, sylq etip oryndyqqa qonjıa ketti.

Eki kún boldy, Járkembaı qyzmetke kelmeı qoıdy. Men úıine telefon soqtym. Áıeli kúıeýiniń naýqas ekenin habarlady. Kóńilin suramaq bop, jumys aıaǵynda biz onyń úıine bardyq. Tapal boıly, qyzyl shyraıly kelinshek bizderge esik ashty. Járekeń tórgi bólmede yńqyldap kerýette jatyr. Basyn aq marlimen qundaqtap tastaǵan. Kózderi kirtıip, tóbe shashy úrpıgen. Bólmeniń de sáni ketińkiregen. Kramskoıdyń «Beıtanys áıeli», Savrasovtyń «Uzaqtar ushyp keldi», Kenbaevtyń «Asaýǵa quryq salý» degen ádemi kartınalary qabyrǵada ilýli turatyn-dy. Ol sýretter qazir kórinbeıdi. Tipti, úı qabyrǵasyndaǵy úlken saǵatty da alyp qoıypty... Kim bilsin, álde páterin bireýlermen aıyrbastamaqshy ma? Biz qaıran bolyp otyrmyz. Sózdi Shálkembaı bastady:

— Járeke, halińiz qalaı? Basyńyzǵa ne boldy?

— Aldyń kúni, jańa magazınge ornatylǵan temir quty ishindegi telefon-avtomat arqyly jubaıymmen sóılesip tur edim, tóbeme qolaqpandaı súńgi túsip ketkeni... Es-túsimdi bilmeımin, aýrýhanadan biraq shyqtym... Dárigerler «mıyń qozǵalǵan deı me!.. Ýh!.. Halim nashar, jigitter!.. Áı, Márjapıa, qaıdasyń?.. Shaı qaınatyp jiber balalarǵa! Ýh... Sóıtip, «saqtyqta qorlyq joq»,— degen ǵoı, qabyrǵada ilýli turǵan zattardyń bárin túgel aldyryp tastadym. Ákem marqumnyń portretin de... Oıbaı!.. Ýh, ah!.. Márjapıa, manaǵy dárini ákep bershi...

---