Úısinder tarıhy, ornalasqan jeri
Úısinder tarıhy, ornalasqan jeri
Konspekt
Úısin mádenıeti dep atalatyn eskertkishter Jetisýda shoǵyrlanǵan. Bul mádenıet 700 jyldaı ýaqyt ómir súrgen. Úısin mádenıetiniń hronologıalyq sheńberi b. z. b. 3 ǵasyr – b. z. 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıdy.
Qytaı jazbalarynda b. z. b. 2 ǵasyrdan bastap úısin ataýy kezdesedi. Úısinderdi “at jaqty, aqqubasha, sary shashty” - dep sıpattaǵan. Halqy 630 myń adam, áskeri 188800 jaýyngerden quralǵan dep jazylǵan.
Úısinderdiń ordasy – Qyzyl - Ańǵar (Chıgýchen) qalasy. Ol Ystyqkól men İle ózeniniń aralyǵynda ornalasqan. Úısinder shyǵysynda Besbalyq, batysynda Shý jáne Talas ózenderi, Qarataýmen shektesedi.
Úısinder memlekettik dárejede ómir súrgen. “Ýsýngo”, “Sıngo” cózderi kóshpeli memleket degen uǵymdy bildiredi. Basshysy – Gýnmo. Taıpa kósemderi “bek” dep atalady.
Úısin qoǵamynda teńsizdik qalyptasty. Soǵys kezinde tutqynǵa túsken adamdardy qulǵa aınaldyrǵan. Quldardyń eńbegi úı sharýashylyǵynda paıdalanylǵan.
Baı úısinniń 4 - 5 myń jylqysy bolǵan. Baılar óz jylqylaryn ózge jylqylardan aıyrý úshin tańba salǵan.
Ár túrli zattarǵa salynǵan tańba - mórler jeke menshiktiń bolǵanyn dáleldeıdi. Jeke menshik malǵa ǵana emes, jer - sýǵa da taraǵan. Kósemder: “meniń jaıylymyma eshkim mal jaımasyn” - dep jerine basqany jolatpaǵan.
Balshyq jáne tas mórlerdi qatardaǵy adamdar qoldanǵan. Bıleýshiler men áskerbasylarda, baı adamdarda altyn jáne mys mórler bolǵan. Mórmen nemese tańbamen maldardy belgilegen.
Jeke menshiktiń shyqqany, múlik teńsizdiginiń bolǵany zırattardyń kóleminen de baıqalady. Úlken obalarǵa baı adamdardy baǵaly qarýlary, ydystarymen birge kómgen.
Úısinder Qytaımen teń quqyqty dárejede saıası jáne saýda qatynasyn jasaǵan. Kórshilerimen qandaı qatynasta bolǵandyǵy týraly mynadaı derekterden bilemiz: “Alǵashqyda olar ǵundarǵa táýeldi bolǵanymen, keıin kúsheıgen soń olardyń qol astynda bolýdy qalamady. Shyǵysynda Ǵundarmen, soltústik - batysynda Qańlymen, batysynda Daýanıamen, ońtústiginde ár túrli turaqty ıeliktermen aralasyp turdy”.
Konspekt suraqtar
1. B. z. b. 3 ǵasyrdan b. z. 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıtyn Jetisýdaǵy mádenıet:
2. Úısin ataýynyń qytaı jazbalarynda kezdesken ýaqyty:
3. Úısinderdiń ordasy:
4. Úısinderdiń basshysy:
5. Úısinderde qul eńbegi paıdalanyldy:
6. Úısin qoǵamynda jeke menshik bolǵanyn aıǵaqtaıtyn belgi:
7. Úısinder qaýymynda balshyq pen tastan jasalǵan mórlerdi qoldandy:
8. Úısinderde úlken obalarǵa kimder jerlendi:
9. Úısindermen teń quqyqty dárejede qarym - qatynasta bolǵan el:
10. Úısinder qoǵamynda "bek" dep kimderdi ataǵan:
Taqyryptyń testi
Konspekt
Úısin mádenıeti dep atalatyn eskertkishter Jetisýda shoǵyrlanǵan. Bul mádenıet 700 jyldaı ýaqyt ómir súrgen. Úısin mádenıetiniń hronologıalyq sheńberi b. z. b. 3 ǵasyr – b. z. 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıdy.
Qytaı jazbalarynda b. z. b. 2 ǵasyrdan bastap úısin ataýy kezdesedi. Úısinderdi “at jaqty, aqqubasha, sary shashty” - dep sıpattaǵan. Halqy 630 myń adam, áskeri 188800 jaýyngerden quralǵan dep jazylǵan.
Úısinderdiń ordasy – Qyzyl - Ańǵar (Chıgýchen) qalasy. Ol Ystyqkól men İle ózeniniń aralyǵynda ornalasqan. Úısinder shyǵysynda Besbalyq, batysynda Shý jáne Talas ózenderi, Qarataýmen shektesedi.
Úısinder memlekettik dárejede ómir súrgen. “Ýsýngo”, “Sıngo” cózderi kóshpeli memleket degen uǵymdy bildiredi. Basshysy – Gýnmo. Taıpa kósemderi “bek” dep atalady.
Úısin qoǵamynda teńsizdik qalyptasty. Soǵys kezinde tutqynǵa túsken adamdardy qulǵa aınaldyrǵan. Quldardyń eńbegi úı sharýashylyǵynda paıdalanylǵan.
Baı úısinniń 4 - 5 myń jylqysy bolǵan. Baılar óz jylqylaryn ózge jylqylardan aıyrý úshin tańba salǵan.
Ár túrli zattarǵa salynǵan tańba - mórler jeke menshiktiń bolǵanyn dáleldeıdi. Jeke menshik malǵa ǵana emes, jer - sýǵa da taraǵan. Kósemder: “meniń jaıylymyma eshkim mal jaımasyn” - dep jerine basqany jolatpaǵan.
Balshyq jáne tas mórlerdi qatardaǵy adamdar qoldanǵan. Bıleýshiler men áskerbasylarda, baı adamdarda altyn jáne mys mórler bolǵan. Mórmen nemese tańbamen maldardy belgilegen.
Jeke menshiktiń shyqqany, múlik teńsizdiginiń bolǵany zırattardyń kóleminen de baıqalady. Úlken obalarǵa baı adamdardy baǵaly qarýlary, ydystarymen birge kómgen.
Úısinder Qytaımen teń quqyqty dárejede saıası jáne saýda qatynasyn jasaǵan. Kórshilerimen qandaı qatynasta bolǵandyǵy týraly mynadaı derekterden bilemiz: “Alǵashqyda olar ǵundarǵa táýeldi bolǵanymen, keıin kúsheıgen soń olardyń qol astynda bolýdy qalamady. Shyǵysynda Ǵundarmen, soltústik - batysynda Qańlymen, batysynda Daýanıamen, ońtústiginde ár túrli turaqty ıeliktermen aralasyp turdy”.
Konspekt suraqtar
1. B. z. b. 3 ǵasyrdan b. z. 4 ǵasyry aralyǵyn qamtıtyn Jetisýdaǵy mádenıet:
2. Úısin ataýynyń qytaı jazbalarynda kezdesken ýaqyty:
3. Úısinderdiń ordasy:
4. Úısinderdiń basshysy:
5. Úısinderde qul eńbegi paıdalanyldy:
6. Úısin qoǵamynda jeke menshik bolǵanyn aıǵaqtaıtyn belgi:
7. Úısinder qaýymynda balshyq pen tastan jasalǵan mórlerdi qoldandy:
8. Úısinderde úlken obalarǵa kimder jerlendi:
9. Úısindermen teń quqyqty dárejede qarym - qatynasta bolǵan el:
10. Úısinder qoǵamynda "bek" dep kimderdi ataǵan:
Taqyryptyń testi
You Might Also Like
