InfoHub Logo

Burynǵy zamanda bir han bolypty. Hannyń bir qyzy bolypty. Tórt ýáziri bolypty. Han seıilge shyǵypty, qasynda bir ýáziri bolypty.  Hannyń aldynan eki qońyr qaz ushyp barady eken. Han ýázirine aıtty: «Osy eki qońyr qazdyń tilin maǵan aıt! Ne dep ketip barady?» – dedi.

         Ýáziri aıtty: «Taqsyr, men bilmeımin». Han aıtty: «Aıt! Aıtpasań basyńdy alamyn». Ýázir aıtty: «Taqsyr, úsh kún mursat ber», – dedi. Han: «Jaraıdy», – dedi.

         Hannyń ózi qazdyń tilin biledi eken, úndemeı úıge keldi, atynan tústi, otyrdy. Ýáziri óz úıine keldi. «A, qatyn! Sen maǵan, men saǵan joq», – dedi. Qatyny aıtty: «Neden qoryqtyń?» – dedi.

         — Han maǵan: «Qazdyń tilin taýyp aıt, aıta almasań, basyńdy alamyn», – dedi. Úsh kún mursat suradym. Úsh kún mursat berdi.

         Ýázir taza sýǵa shomyldy, aqyretin qoınyna saldy, kúnniń batys jaǵyna ketti. Hannyń qyzy júr eken, qyryq qyz nókeri bar eken. Ketip bara jatqan ýázirdi hannyń qyzy kórdi. Bir qyzǵa aıtty: «Anaý ketip bara jatqan kimniń ýáziri eken, shaqyrshy», – dedi.

         Qyz júgirip ketti. Ýázirge jetti, aıtty: «Seni hannyń qyzy shaqyrady», – dedi. Ýázir hannyń qyzyna keldi. Hannyń qyzy aıtty:   «E, ýázirim, qaıda bara jatyrsyń jaıaý?» – dedi. «Solaı, solaı! Keshe hanmen seıilge shyqtyq, aldymyzdan eki qońyr qaz ushty.

         Han aıtty: «Sol ushyp bara jatqan qońyr qazdyń tilin maǵan aıt! Aıtpasań, basyndy alamyn», – dedi. Sonan qoryqqan soń, úsh kún mursat suradym, mursatymdy berdi. Úsh kúnde taýyp aıtsam, basymdy almaıdy. Sonan qoryqqannan ketip baramyn, qazdyń tilin bilmeımin. Ákeńizdiń qylǵan jarlyǵy - sol», – dedi.

         Qyz aıtty: «E, ýázir, men saǵan jaqsylyq qylar edim, qoryqqan soń, ákeme aıtasyń ǵoı», – dedi. «Joq, hansha, aıtpaımyn. Ólsem, ólip ketermin, jaqsylyq qylǵan kisini nege aıtaıyn?».

«Jaraıdy, ýázirim, men seni aıadym. Men aıtaıyn, sen tyńda! Qazdyń tilin kim aıtty dep surar. Sonda meni aıtpa, aıtsań, meniń obalym sende bolar». Onan soń qyz aıtty: «Aldyńǵy ushqan erkegi, sońǵy ushqan urǵashysy eken. Erkegi aıtty: «Jylda ekeýimiz qustyń sońynan ushýshy edik, bıyl nege qustyń aldynda ushyp baramyz?» – dedi. Urǵashysy aıtty: «Jylda sońynda qalatynymyz sen aqsaq bolǵan soń», – dedi. «Men seni asyradym, kúttim. jaman erkekti jaqsy urǵashysy asyraıdy eken», – dedi. «Uqtyń ba, ýázirim?» – dedi. «Uqtym!» – dedi. «Erteń baryp aıt. Ákem meniń aıtqanymdy biler, bilse de aıtpaǵaısyz», – dedi.

         Ýázir qýandy, úıine keldi. Qatyny surady: «A, qaraǵym, nege qýandyń?» – dedi. «E, bir jaqsylyq bar, endi qoryqpaımyn», – dep ýázir aıtty.

         Erteńine ýázir erte turyp, beti-qolyn jýyp, hanǵa keldi. «Assalaýmaǵaleıkúm, aldıar!» – dedi. Han: «Ýaǵaleıkým ýássálám, ýázirim», – dedi. «Han, keshegi taýyp aıt degen sózińizdi aıtqaly keldim», – dedi. «Jaraıdy, ýázirim, aıt!» – dedi. «Aıtaıyn. qulaǵyńyzdy salyp tyńdańyz. Aldyńǵy ushqan qaz erkek eken, sońǵy ushqan qaz urǵashysy eken. Erkegi aıtty: «Biz jylda qustyń sońynda qalatyn edik, bıyl nege qustyń aldynda ketip baramyz?». Urǵashysy aıtty: «Jylda biz qustyń sońynda qalsaq, seniń aıaǵyń aqsaq edi, sondyqtan buryn usha almadyq, seni men saqtadym, kúttim, seni tastap ketpedim, jaman erkekti jaqsy urǵashy asyraıdy eken», – dep, ketip barady eken. Osy sózdi aıtqan eken, osy, taqsyr, bilgenimiz».

         «Bildiń, ýázirim! Bul sózdi saǵan kim úıretti, aıt, shynyńdy aıtpasań, basyńdy alamyn», – dedi. Ýázir aıtty: «Adam úıretken joq, meniń aýzyma Qudaı ózi saldy»,– dedi. «Óltiremin, aıtpasań», – dedi. Ýázir qoryqqan soń: «Aıtaıyn», – dedi. «Muny aıtqan qyzyń», – dedi. Han aıtty: «Ózim de bilip edim».

         Elin, jurtyn jıdy, joǵarǵy elin shaqyrdy, jorǵa bıe soıdy, toı jasady. «Qyzymdy kimde-kim jaman bolsa, soǵan beremin», – dedi. «Jaman erkekti qaıtyp jaqsy qylar eken?» – dedi. Jaman balalardy jınady. Bir jamanǵa bermek boldy. Basynan qotyrdyń qany aqqan, murnynan boǵy aqqan, aıaǵynyń shýashy bar jaman tazshaǵa han qyzyn berdi. Hannyń qyzy ornynan kóshti. Hannyń qyzy tazshaǵa qatyn boldy, ózi sheber eken, baý órip, úıiniń qasynan qudyq qazyp aldy. Qudyqtyń sýy altyn boldy. Tazsha baıy qatynynyń tilin aldy, qatyny kúnde baý órip, kıim tigip aparǵyzyp satqyzady. Baıy keshke kelipti, dildá ákelipti, ózderi baı bolypty. Astary ózi pisirilip, ózi túsiriledi, dastarqany ózi jaıylady eken. Tórt shamshyraǵy jaǵylady eken, sóıtip júripti.

         Qatyny erteńine turyp beti-qolyn jýypty, baıyna aıtypty:

         — Sen búgin shaharǵa bar, onda bir adam qarakók at satady, sony sen satyp alyp kel! – dep, aq oramalǵa dildá túıip beredi. Baıy oramaldy alyp qoınyna salyp, jaıaý ketipti. Bazardyń basynda júrse, bir adam qarakók at jetektep júr eken.

         Tazsha turyp aıtty: «Aǵeke, atyndy satamysyń?» – dedi. «Satamyn, ne beresiń?» – dedi.

         — Eki dildá bereıin.

         — Úsh dildá ber. Oramalyńmen ber, – dedi. Tazsha berdi, qarakók atty aldy qolyna. Qarakók atty jetektep, úıine keldi. Atty baılady, úıine endi. Qatyn surady:

         — Keldiń be?

         — Keldim!

         — Atty ákeldiń be?

         — Ákeldim!

         — Myqtap baıladyń ba?

         — Baıladym.

         Qatyn aıtty: «Jat búgin!». Qatynymen ekeýi jatty, uıyqtady, erte turdy, beti-qolyn jýdy, namazyn oqydy. «E, tazsham, qarakók atty ertte, aldyńǵy aıylyn bos tart, artqy aıylyn berik tart. Búgin meniń ákem bir kıikti qýyp kele jatady. Kıiktiń basy altyn, arty kúmis. Eki kún, eki tún qýyp edi, jete almady. Sen kók atqa min, quryqty qaryńa il. Sen baryp jetersiń, quryqpen ustarsyń, baýyzdaıyn dep atyńnan túse qal. Ákem keler: «E, jigitim, osy kıikti maǵan ber, dúnıede tilegen tilegińdi bereıin», – dep aıtar. Sonda sen kıikti ber de úıge qaıtyp kel», – dedi.

         Tazsha kók atqa mindi. Quryqty qaryna ildi, bir taýdyń basyna shyqty, shyǵyp qarasa, bir adam bir kıikti qýyp kele jatyr eken, jete almaı keledi eken. Aldynan tazsha shyǵyp, kıikti qýyp jetti. Quryqty moınyna saldy, attan túse qaldy, baýyzdaıyn dep pyshaǵyn qynynan sýyrdy. Artynan han shaýyp keldi:

         «E, jigitim, osy kıigińdi maǵan ber», – dedi. «Bermeımin!» – dedi. «Dúnıede tilegen tilegińdi bereıin». «Jaraıdy, al», – dedi.

         Han kıikti alyp úıine ketti. Tazsha úıine barǵan soń, qatyny aldynan shyqty.

         — Keldiń be, tazsham?

         — Keldim.

         — Ustadyń ba?

         — Ustadym. Hanǵa berdim.

         — Bárekeldi! – dedi.

         Olar jatty, uıyqtady. Erteńine turdy. Qatyny aıtty: «E, tazsham, hannan ne tilek suraısyń?». Tazsha aıtty: «Ne tilek suraıyn, mal suraımyn, bas suraımyn!». Qatyny aıtty: «E, tazsham, aqylyń joq, mal ne kerek, jan ne kerek? Mal da bar, jan da bar. Sen handikine barsań: «Ne suraı keldiń?» – dep, han aıtar. Sonda sen aıt: «Áneýkúni berem degen tilegińizge keldim», – dep, sonda: «Ne tileısiń?» – der. Sen aıt: «Ózińizge qaraǵan jandar úsh kún, úsh tún ot jaqpasyn, bir ózimnen basqa adam shyqpasyn», – dep. «Jaraıdy, qatyn!» – dedi. Qatyn baıyna qurymnan shapan  tikti, qurymnan  tymaq tikti, kózine shıden túıreýish saldy, kózin qyzartty. Tazsha handikine keldi. Tazsha úıge endi. «Assalaýmaǵaleıkúm, han!» – dedi. Han altyn taǵynda otyr eken. Han shoshyp, tóseginiń ústine baryp otyrdy, tazsha hannyń taǵyna otyrdy.

         — E, janym, qaıda barasyń? – dedi. «Aldıar, sizge keldim». «Ne jumysyń bar?» Tazsha aıtty: «Jumysym bar, beremin degen tilegińizge keldim», – dedi. Patsha aıtty: «Bereıin, jigitim, ne tileısiń?» – dedi. «Aldıar, men ne tileıin, maǵan berseńiz úsh kún, úsh tún tiri jan ot jaqpasyn! Óz úıim ot jaqsyn, berseńiz, osy tilekti tileımin»,– dedi. Patsha: «Jaraıdy, bolsyn, bola qalsyn», – dedi.

         Ýázirin qara atqa mingizdi, jurtyna habar berdi. «Úsh kún, úsh tún ishinde ot jaqqannyń basyn alamyn»,– dedi. Ýázir ketti, jurtyna habar berdi, qaıtyp úıine keldi. Han tazshany úıine qaıtardy.

         Tazsha úıine keldi, qatyny surady: «Aıttyń ba, tazsha?» – dedi. «Aıttym. Úsh kún, úsh tún tiri jan ot jaqpaıdy. Óz úıim úsh kún, úsh tún ot sóndirmeıdi», – dedi.

         Baq keldi, yrys keldi, qydyr keldi, jaryqqa jıyldy. Erteńine jigit turyp qarasa, tóńiregi malǵa tolyp qalypty, ózi baı bolypty. Baı endi mańǵaz boldy. Qatyny aıtty: «Búgin kók atqa min! Seıilge shyq, han jolyǵar, ol da seıilde júrer ań aýlap. Soǵan sen bar, myna azyqty qanjyǵańa baıla, tús bolǵanda as ishemiz dep atyńnan tús, han da túser atynan. As jeıik dep han seni shaqyrar. Sen barma, han asynan berse, sen jeme, sen berseń, asyńnan ol jer, endi bar!» – dedi.

         Tazsha kók atty erttedi, mindi, seıilge ketti. Aldynan han jolyqty, amandasty-esendesti. Ań aýlap júr eken. Tús boldy. Han attan tústi. «As jeıik», – dedi tazsha. «Jaraıdy», – dep, attan túsip, han asyn jedi. Tazshany shaqyrdy, tazsha jaqyn kelmedi, asynan berip edi, jemedi. Tazsha asynan berip edi, han jedi. «Iapyrym-aı, táttisin-aı!» – dedi. «Meniń bir qatynym bolǵan, sol osyndaı pisirýshi edi, sonan týǵan qyzym osylaı pisirýshi edi. Sol qyzym ketken soń, kórgen tátti dámim - osy!» – dedi. Astaryn jesti, attaryna mindi. Tazsha aıtty:

         — Aldıar! Bizdikine qonaqqa júrińiz.

         — Jaraıdy! – dedi.

         Han tazshanyń úıine keldi. Úıine kelse, hannyń óziniń úıinen artyq eken. Han senerin de, senbesin de bilmedi. Qyzy aıtty: «Joǵary shyǵyńyz!». Han joǵary shyqty, otyrdy. Qyz dastarqandy jaıdy, alyp kelip aldyna as qoıdy. Han jedi, aıtty: «Apyrym-aı! Astyń táttisin-aı! Meniń ketken qyzym osylaı pisirýshi edi». Qyz aıtty: «Qyzyńyzdy kimge berip edińiz?». Han aıtty: «Qyzymdy bir jaman tazshaǵa berip edim». Qyzy aıtty: «Sol qyzyń men emes pe, kúıeýiń mynaý emes pe?» – dep, óziniń baıyn kórsetti. «Kózińe qalaı kórinedi?» – dedi. Ákesi aıtty: «Jaqsy kórinedi». Qyz aıtty: «Jamandy jaqsy qyldym, jaman erkekti jaqsy qatyn asyraıdy» degen osy ma, ákem? Sen meni jamanǵa berip ediń. Sen basy altyn, bóksesi kúmis kıikti qýdyń. Sen ustaı almadyń, meniń kúıeýim ustady. Onyń sizden artyq bolǵany emes pe? Úıińe bardy baıym, sonda siz altyn taǵyńyzdan túregelip tósegińizge baryp otyrdyńyz. Ol taqqa baryp otyrdy. Onyń artyq bolǵany emes pe?»

         Han aıtty: «Ras, meniń taǵymdy kúıeýim alsyn!». Han qusa bolyp aıtty: «E, qyzym, sen aqyldy ekensiń, men aqymaq ekenmin, meniń elime kel, meniń shaharymdy bıle!».

         Han úıine kelip óldi. Kúıeýi han boldy, qyzy hansha boldy.

---