InfoHub Logo

پروزاسىن وقىساڭ تاريحتىڭ قويناۋىنا كىرىپ كەتكەندەي بولاسىڭ، پوەزياسىن وقىساڭ ءوزىڭنىڭ ىشكى دۇنيەڭمەن سىرلاسقانداي بولاسىڭ. ادەبيەتتىڭ ەكى جۇگىن جىعىپ الماي تەڭ كوتەرىپ، زامانا كوشىنە ىلەستىرە ءبىلۋ كەز كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن دۇنيە دەپ بىلەمىن. بۇل تەك قانا قازاقتىڭ ابىشىنە ءتان قاسيەت بولار.  ابىز جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ ءوزى بۇل تۋرالى بىلاي دەپ تۇيىندەيدى: “ادامدار مەن حالىقتاردىڭ اراسىنداعى جاراستىققا قىزمەت ەتۋ – مەنىڭ سۋرەت­كەرلىك تە، ازاماتتىق تا پارىزىم.» ءسوزىنىڭ راستىعىن «جەر - انانىڭ مەن سۇيىكتى پەرزەنتى...» ولەڭىمەن دالەلدەيتىندەي.

جەر - انانىڭ مەن سۇيىكتى پەرزەنتى،
وسالسىڭ دەپ ايتا الادى ماعان كىم؟!

مەنىڭ ءىزىم - جەردىڭ بۇكىل كەلبەتى،
اجارىمىن دۇنيەنىڭ، ادامىمىن!

وكپەلەتىپ كورگەن ەمەس جەر مەنى،
جەر - انانى وكپەلەتەم نەدەن مەن.
ءوز قولىمنان سالىنعان بار ورنەگى،
جىرتىعىن دا جامايمىن ءوز دەنەممەن!

«جىرتىعىن دا جامايمىن ءوز دەنەممەن»، ءبىر عانا سويلەممەن جەر-اناعا دەگەن بار ماحابباتىن بايان ەتە سالعان. تاپ وسى جەردە ولەڭدى وقىعان جاس وقىرمانعا بالاسىنىڭ كيىمىن جاماپ، ءيىسىن يىسكەپ وتىرعان  انا بەينەسى كەلسە، ەرەسەك ادامعا تۋعان جەرى، تابانى تيگەن توپىراعى، دالاسىنىڭ جۋسان ءيسى كەلىپ، ءجۇرىپ وتكەن ءومىر جولىنداعى بار جاقسىسىن سوعان دەگەن ساعىنىشقا ايىرباستاي سالارداي سەزىم كەلەرى انىق. «جەر - انانىڭ مەن سۇيىكتى پەرزەنتى»، اقىن ءوزىنىڭ  جەرىنىڭ، ايالاعان جەر-اناسىنىڭ سۇيىكتى پەرزەنتى ەكەنىنە سەنىمدى. ەشبىر بالانىڭ ءوزىن اناسىنىڭ سۇيىكتىسى ەمەسپىن دەپ ويلاي المايتىنى سياقتى، ەشبىر جان ءوزى تۋعان جەردىڭ  سۇيكىمسىز ۇرپاعىمىن دەپ ويلامايتىنى حاق. وسى سەزىم قىلى جوعارىداعى ولەڭدە انىق كورىنگەن.

ەل جاعدايى ۋشىعىپ تۇرعان ساتتە دۇنيەگە كەلگەن ءابىش كەكىلباي ۇلىنىڭ بالالىق شاعى جان ايارلىقتاي وتسە دە ەشقاشان ءوز ارمان-ماقساتىنان الىس قالماعان.  ارماننىڭ جۇزەگە اساتىنىنا سەنىمى مول بولاتىن. جاستايىنان ەلىم دەپ، جەرىم دەپ سوققان جاس جۇرەگىنىڭ سىرى تەرەڭدە ەدى. تۋعان جەرى ماڭعىستاۋ ءوڭىرى كەكىلباي ۇلى ءۇشىن ارمانمەن قۇرالعان، ەرەكشە سيپاتقا يە بولعان ساعىمداي ەدى. سول ارماننىڭ جەتەگىندە جۇرە وتىرىپ ەلدىڭ ءال-اۋقاتىن ءوز شىعارمالارىندا اسەرلەي جەتكىزە ءبىلدى.قالامگەر ءوزىن تولعاندىرعان قاي تاقىرىپتى دا بوستەكى جىرلاي سالماي، العان نىسانىنا تەرەڭدەپ ەنىپ، بيىكتەن وي ايتادى:
«تاجال  تابان   نۋ  شالعىندى  جايپادى،
الدا-مايدان ، الدا – قازا،  الدا  مۇڭ»...
جاتىر  وكوپ قىزىل  قانعا  شومىلعان،
جايراپ  قالدى ، قانشا   عۇمىر… قانشا  ولىك؟
وسىلايشا ەكى  شۋماق  ولەڭمەن،  كوز  الدىمىزعا   سوعىستىڭ  سۇرعىلت  سۋرەتىن   سالىپ   بەردى.  ءومىر  جولىن  اششى  شىندىقتاردىڭ    بەتپە –بەت  ايقاسىندا  باستاعان   ول  ولەڭ  جولدارىن  دا  اششى  شىندىققا  قۇردى.  «وبالار» ولەڭى، ءوزى تۋعان ماڭعىستاۋىنىڭ تاريحىنان سىر شەرتىپ تۇرعانداي. قاراپايىم پەندەلىك كوزبەن قاراساڭ، ومىردەن وتكەن ءبىر جاننىڭ بەلگىسى. ءبىراق قانداي بەلگى، كىمنەن قالعان بەلگى دەگەن ساۋالداردى قويا باستاساڭ، دالا تاريحى سايراي جونەلەدى.

وبالار، وڭشەڭ وبالار...
ءبارى دە كونە جىر سونىڭ
ويىنشا كەيدە ورالار.
وبالار ىلعي ماڭايىم،
توڭىرەك تولى جىر - داستان.
ەلەگىزە قارايمىن -
ەرلەر جاتىر تۇرماستان.
ارالاپ مىناۋ جازىقتى
تانىستىم ولكەم سىرىمەن.
تاريحىن حالقىم جازىپتى
باتىرلاردىڭ قانىمەن،
اقىنداردىڭ جىرىمەن.
تۇرسا داعى كۇيىپ ءىش،
ماقتانا شولام ماڭايدى.
ەندىگى قالعان ءسۇيىنىش -
وبالار مىناۋ تالايعى.

«وبالار ىلعي ماڭايىم، توڭىرەك تولى جىر - داستان»- دەگەن جولدارىنان-اق وي استارى بەلگىلى. «تانىستىم ولكەم سىرىمەن.تاريحىن حالقىم جازىپتى
باتىرلاردىڭ قانىمەن،» -دەپ ويىن ودان ارمەن ايقىنداي تۇسەدى. وبالار-ەل تاريحى، ءجۇرىپ وتكەن جولى. «تۇرسا داعى كۇيىپ ءىش، ماقتانا شولام ماڭايدى،» - قاراپايىم ءبىر سويلەممەن ازاماتتىق بەينەسىن تانىتادى. وتكەن بابانىڭ عۇمىرىن قيماعانمەن، بۇگىنگىگە ۇلگىسىن ماقتان تۇتادى. كەلەسى  ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «ارعىماق» ولەڭىن  وزىنشە سويلەتىپ،  سول ماقتانىشىن، سول سەزىمىن «ارعىماقتاي الاسۇرعان جۇرەگىم، شاپشىپ-اق تۇر، ونى قالاي باسامىن،»- دەپ ءبىر اقتارادى.

قىپشاقتاردىڭ وي-حوي، قۇبا جوندارى-اي،

جەر تارىپا تۇلپارىن ايت، تۇلپارىن!

شار ايناداي ساۋىرىنا قومداپ اي،

ارعىماق ءجۇر

كوك شالعىنعا-كوك كىلەمگە

ءسۇرتىپ ءمۇيىز ۇلتانىن.

بەرشى مەنىڭ تاقىمىما بىرەۋىن،

جەتى قيان جەر تۇبىنە اسايىن.

ارعىماقتاي الاسۇرعان جۇرەگىم

شاپشىپ-اق تۇر،

ونى قالاي باسامىن.

قازاقتىڭ رۋحى، ماقتانىشى، قايراتى  تولا بويىڭدى بيلەپ سەزىمگە بولەرى ءسوزسىز.  ارعىماق كوڭىل قازاعىما عاشىق بولماۋ مۇمكىن ەمەس، كوڭىل ەلتىپ، جۇرەك

 لۇپىلدەپ، ەرەكشە سەزىمگە بولەنەسىڭ. اقىن قالامى دا ارعىماقتاي شاپشىپ تۇر. وعان دالەل-شىعارمالارى.

  «...سىزگە ومىرلىك ءپالساپا قاجەت پە، دالىرەگى، قازاق دالاسىنىڭ ءپالساپاسى قاجەت پە، وندا ءسىز جوعارىداعى شەت جۇرت جازۋشىلارىنىڭ اتاعىنا جىعىلىپ، ءبىرىڭعاي قۇلاي بەرمەي، ولاردان تەرەڭدىك الەمى، باي بولماسا، ەش ولقى سوقپايتىن ءوز سۋرەتكەرىڭىز، ءوز ويشىلىڭىز ءابىشتىڭ شىعارمالارىن دا ءبىر مەزگىل وقىپ، ويعا  باتىپ، بويعا ءسىڭىرىپ كورىڭىزشى!..»- دەيدى مىرزاتاي بولات، اقىن، جۋرناليست «كلاسسيك پروزاسىندا – ءومىر ءپالساپاسى»  ماقالاسىندا.

جەردە اتىس. تارس-تۇرس. قۇستارعا دا وق تيەدى...
كوشەدە ايقاس. سارت-سۇرت. جايراعاندار سۇيەگى.
ۇيدە ەگەس. تۇزدە توبەلەس. قالشىلداعان يەگى.

شىركىن دۇنيە قىم-قۋىت. بىلەگى كوككە بىلەۋلى.
ەلىرىپ العان ەس شىركىن بىلمەيدى  وزگە تىلەۋدى.
"توبەلەس"، - دەيدى. - "توبەلەس!" توبەلەستەن وڭگە جونەمەس."
"ەرەگەس ، - دەيدى. - ەرەگەس. كەلمەسە بولعىڭ كەلەمەش."
كۇرەس، - دەيدى، - ءومىردى. تىنىشتىق، - دەيدى، - ءولىمدى...
تانىر ەدىڭ توباڭدى، تالقانداپ بۇزىپ مولاڭدى،
شىعىپ قايتا جارىققا: "ساپ-ساپ!"، - دەر ەدىڭ حالىققا.

اباي اتامىزدىڭ «ساپ-ساپ كوڭىلىم، ساپ كوڭىل» ولەڭى ەسكە تۇسەدى.ساپ، ساپ، كوڭىلىم، ساپ، كوڭىلىم!
سانا قىلما بەكەرگە.
سان قىلعانمەن پايدا جوق،
دۇنيە دايار وتەرگە،
اجال دايار جەتەرگە.

مارال ىسقاقباي اعامىزدىڭ:  «ءپالساپاشىلدىق جاعىنان ابايعا جاقىنداعان جازۋشى – ەڭ الدىمەن وسى ءابىش» دەگەن سوزىنە تاعى دا ءبىر كوز جەتكىزەمىز. دانالىقتان الىپ قاشام باسىمدى،

 اقىل الجىپ، اڭعالدىققا بويلاپتى.

ۇمىتامىن ويدى، ىزانى، اشۋدى،

قۋام ەندى كۇلكى مەنەن ويناقتى.

پاراساتتىڭ بەس تيىندىق قۇنى جوق،

بۇل دۇنيەگە شاتتىق – كۇن دە، شاراپ - اي.

ولسەم، ولەم تەك تاتتىگە قۇنىعىپ،

ابايلاماي ۋ جەپ قويعان بالاداي،- دەپ ەدى ول 1960 جىلى جازىلعان ءبىر جىرىندا.

سىرلاسارعا قارا جوق،

مۇڭداسارعا دارا جوق.

جىرتىلار ما ەكەن بۇل جۇرەك،

ءبىر كۇنى پارا-پارا بوپ.

ەلەۋرەدىم «ەل» دەپ مەن،

جەلەڭدەدىم «جەر» دەپ مەن.

ءتىل ءۇشىن تارتپاي ءتىلىمدى،

سايىستىم سانسىز جەندەتپەن.

ەلەڭ قىلماي ەل مەنى،

جەرگە تىقپاق جەر مەنى.

تىلدەپ جاتىر ءتىل شىركىن،

سوندا نەگە سەنگەنمىن؟! ويلاي بىلگەن ادامعا اۋىر ساۋال. ابايشا مۇڭايۋ...

ونىڭ دۇنيەتانىمىندا قامتىلعان ماسەلەلەردى قاراستىرۋ ارقىلى: قوعامدىق سانانىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، سانا جانە ءتىل، ۇلتتىق بولمىس، ادامگەرشىلىك، گۋمانيزم جانە ت.ب. ۇلكەن الەۋمەتتىك فيلوسوفيالىق ءمانى بار حالقىمىزدىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرىنەن حاباردار بولامىز. «ءابىش- الەمدىك ونەرگە دە، قازاق ونەرىنە دە اۋاداي قاجەت تۇلعا. سۋرەتكەر اقىل كوزىمەن كورىپ تۋادى، جان كوزىمەن كورىپ ولەدى. انا-جەردىڭ تاعدىرى ادامنىڭ قولىندا قالعان قاتەرلى كەزەڭدە جەردى جاۋاپتى ادامزات بالاسى عانا ساقتاپ تۇرا الماق»،-دەيدى    روللان سەيسەنبايەۆ. ولاي بولسا، ءابىش ءپالساپاسى - پەندە ءوزىنىڭ جەر-اناسىنىڭ الدىندا جاۋاپتىلىعىن، ۇلتىنىڭ الدىندا ۇياتىن  ساقتاۋى كەرەك.

---