ادام ءومىرىنىڭ ماقساتى.4
بىرەۋدى ءسۇيۋ ادامنىڭ بارلىعىنا ءتان قاسيەت. سۇيىسپەنشىلىگىن قاناعاتتاندىرماي ەشكىم دە باقىتتى بولا المايدى. ەگەر ءبىز سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى شەكتەيتىن بولساق، ەڭ جوعارعى قاناعاتقا جەتە المايمىز. ادام بالاسى ءومىرىنىڭ العاشقى كەزىندە اۋەلى اتا-اناسىن جاقسى كورەدى، سونان كەيىن اعالارى مەن قارىنداستارىن، ال وسە كەلە ءوزىنىڭ وتباسىن، قوعامىن، وتانىن، حالقىن نەمەسە ءتىپتى بۇكىل ادامزاتتى جاقسى كورۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇكىل ادامزاتقا دەگەن ماحابباتتىڭ ءوزى سۇيىسپەنشىلىكتىڭ شىڭى ەمەس. ماحابباتتىڭ ەڭ جوعارعىسى نە ەكەنىن بىلمەي ءبىز ول شىڭعا كوتەرىلە المايمىز. بۇل شىڭدى «سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى» دەپ اباي بابامىز كورسەتىپ وتىر. بۇل – ءلاززاتتىڭ شىڭى.
ەگەر ءبىز تەك اللانى عانا سۇيەتىن بولساق، وندا باسقالاردى ءسۇيۋ قايدا قالادى؟ بۇل سۇراققا اباي ءۇشىنشى تۇجىرىمىندا جاۋاپ بەرەدى. ول «ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇي باۋىرىم دەپ جانە حاق جولى وسى دەپ ادىلەتتى» دەيدى. ەندەشە اللانى سۇيگەن ادام ونىڭ جاراتقاندارىنىڭ بارلىعىن سۇيەدى. بۇل – اللانى سۇيۋگە جەتۋ جولى. وعان جەتۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن ۇلكەن عۇلامالاردىڭ بارلىعى دا راستايدى. ول اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. سوندىقتان اللانى ءسۇيۋ ءۇشىن اۋەلى ونىڭ جاراتقاندارىن سۇيۋگە ۇمتىلۋ كەرەك. سەبەبى اللا تاعالا دەگەندە ءبىز جاراتقاندارىن ونىڭ وزىنەن بولمەۋىمىز كەرەك. ايتالىق، مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ ساحابالارى اللا تاعالانىڭ جاراتقاندارى ارقىلى اللا تاعالانىڭ ءوزىن كورەتىنىن ايتقان. بۇل كۇن ساۋلەسىن كورۋ ارقىلى كۇننىڭ ءوزىن كورۋمەن بىردەي. اللا تاعالا ءبىزدىڭ سەزىمدەرىمىزدەن سىرت جاتقاندىقتان، بىزگە ونى كورىپ، بىردەن توتە ءسۇيۋ قيىن، سوندىقتان ونىڭ جاراتقاندارى – ادامزاتتى ءسۇيۋ ارقىلى تۇپكى ماقساتقا جەتەمىز. ءسويتىپ اللانى سۇيگەن ادام بۇكىل ادامزاتتى سۇيەدى.
ەكىنشى جاعىنان العاندا، اللا تاعالا بارلىعىن جاراتۋشى بولعاندىقتان، ول بۇل الەمنەن ەشتەڭەگە، ەشكىمنىڭ قۇلشىلىعىنا مۇقتاج ەمەس. ياعني ونىڭ وزىنە ەشكىمنىڭ قىزمەتى قاجەت ەمەس. ءبىراق ول شەكسىز مەيىرىمدى. سوندىقتان ول وسى ءفاني الەمنىڭ قۇرساۋىندا ازاپ شەگىپ جۇرگەن پەندەلەرىن كەيىن قاراي وزىنە قايتارىپ العىسى كەلەدى. ەندەشە كىم جان يەلەرىن قايتارۋ ءۇشىن ادامزاتتىڭ ءبارىن ءسۇيىپ، وعان قىزمەت قىلسا، سول ونىڭ سۇيىكتىسىنە اينالادى. بۇل تۋرالى اباي بىلاي دەيدى:
مازلۇمعا[i] جانىڭ اشىپ، ءىشىڭ كۇيسىن،
حارەكەت قىل، پايداسى كوپكە ءتيسىن.
كوپتىڭ قامىن اۋەلدەن ءتاڭىرى ويلاعان،
مەن سۇيگەندى ءسۇيدى دەپ يەڭ ءسۇيسىن.
كوپتىڭ ءبارىن كوپ دەمە، كوپ تە بولەك،
كوپ يت جەڭىپ كوك ءيتتى كۇندە جەمەك.
ءعادالات[ii] پەن مارحامات[iii] - كوپ ازىعى،
قايدا كورسە، بولىپ ب ا ق سوعان كومەك.
(«كوك تۇمان – الدىڭداعى كەلەر زامان»، 1897ج.)
اباي ويى بويىنشا بۇل الەمدەگى قاسىرەتكە ۇشىراعان ادامدارعا (مازلۇم) جانىڭ اشىپ، ءىشىڭ كۇيىپ جاقسىلىق ىستەسەڭ، ونىڭ قامىن ويلاعان ءتاڭىرى دە مەن سۇيگەندى ءسۇيدى دەپ سەنى سۇيەدى. ءبىراق جاقسىلىق جاساۋدىڭ دا ءوز ءجونى بار. جاقسىلىق ءتۇرى بارلىق ادامعا بىردەي بولمايدى. ولار ادامنىڭ مۇقتاجىنا بايلانىستى ءار ءتۇرلى. ايتالىق، ءبىر ادامعا قارىن تويدىرىپ، ءتان قۇمارىن قاندىرۋ ءۇشىن ءبىر ءتىلىم نان كەرەك بولسا، ال ەكىنشىسىنە جان قۇمارىن قاندىرۋ ءۇشىن قۇداي تۋرالى اڭگىمە كەرەك. ال بۇلاردىڭ ولشەمى – بارلىعىنا كەرەكتى ادىلەت (ءعادالات) پەن راقىمدىلىق (مارحامات). ادام ءاربىر حارەكەتىندە وسىلار تۇرعىسىنان شىقسا قاتەلىك جىبەرمەيدى. حارەكەتتىڭ ەڭ جوعارعىسى – ادامعا رۋحاني ءبىلىم بەرۋ ارقىلى قۇداي جولىنا ءتۇسىپ، ونى ءتۇپ يەگە قايتارۋ.
بىرەۋدى ءسۇيۋ وعان جاقسىلىق جاساۋ ارقىلى بىلىنەدى. ياعني ءسۇيۋ دەگەن – سۇيگەن ادامعا جاقسىلىق جاساۋ دەگەن ءسوز. ءتىپتى قانداي ادام بولسا دا وعان سۇيىسپەنشىلىككە جەتۋ ءۇشىن اۋەلى وعان جاقسىلىق ىستەۋگە ۇمتىلۋىمىز كەرەك ەكەنى بەلگىلى. سوندا ول دا ءبىزدى باعالاپ، ءوز كەزەگىندە سونداي جاقسىلىق جاساپ، ءوزارا سىيلاستىق، سۇيىسپەنشىلىك قاتىناس ورنايدى. وسىدان ادامزاتتى ءسۇيۋ ءۇشىن ادامدارعا جاقسىلىق جاساپ، وعان قىزمەت قىلۋ مىندەتى تۋادى. ءسويتىپ ادامدارعا قىزمەت قىلۋ ارقىلى بۇكىل ادامزاتتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنۋگە بولادى. ەندەشە ادامزاتتى ءسۇيىپ، ءتۇپ يەگە قايتۋ جولى – ادامدارعا قىزمەت قىلۋ.
ادامزاتتى ءسۇيۋ ادامداردىڭ قارىم-قاتىناسىن انىقتايتىن گۋمانيزم نەگىزى بولىپ تابىلادى. دانىشپان گۋمانيزمنىڭ تۇپكى ءمانىن وسىلاي اشىپ، ماڭىزىن كورسەتەدى. گۋمانيزمنىڭ ءبىر تىرەگى – ادامداردىڭ اراسىنداعى دوستىق، سۇيىسپەنشىلىك. بۇل سۇيىسپەنشىلىكتى دە ادامدارعا قىزمەت ەتۋ ارقىلى جەتىلدىرىپ، ادامداردىڭ بارلىعى دا بىر-بىرىمەن دوس دەگەنىن سەزىنە الامىز. اباي ادامداردىڭ بىر-بىرىنە نە سەبەپتەن دوس ەكەنىن وتىز ءتورتىنشى قارا سوزىندە بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى:
«ادام بالاسىنا ادام بالاسىنىڭ ءبارى – دوس. نە ءۇشىن دەسە»، دۇنيەدە جۇرگەندە – تۋىسىڭ، ءوسۋىڭ، تويۋىڭ، اشىعۋىڭ، قايعىڭ، قازاڭ، دەنە ءبىتىمىڭ، شىققان جەرىڭ، بارماق جەرىڭ – ءبارى بىردەي، احيرەتكە قاراي – ءولۋىڭ، كورگە كىرۋىڭ، ءشىرۋىڭ، ماحشاردا سۇرالۋىڭ – ءبارى بىردەي، ەكى دۇنيەنىڭ قايعىسىنا، پالەسىنە ءحاۋپىڭ، ەكى دۇنيەنىڭ جاقسىلىعىنا راحاتىن ءبارى بىردەي ەكەن... بىرىڭە ءبىرىڭ قوناق ەكەنسىڭ، ءوزىڭ دۇنيەگە دە قوناق ەكەنسىڭ...». وسىلاي ويشىل ادامداردىڭ بارلىعى بىر-بىرىنەن ارتىقشىلىعى جوق، ءبارى بىردەي، سوندىقتان ادام بالاسىنا ادام بالاسىنىڭ ءبارى دوس ەكەنىنە دالەل كەلتىرەدى. وسىدان ابايدىڭ گۋمانيستىك يدەياسى جوعارى رۋح مۇددەسىنە نەگىزدەلگەنىن، تەرەڭنەن تامىر العانىن بىلەمىز.
اباي وسى ءۇش ءسۇيۋدى يماني گۇل دەپ اتاپ، ونىڭ شىن ويلاساڭ ءدىن دە، تاعات تا (اللاعا عيبادات قىلۋ) بولاتىنىن ايتىپ، ەكى دۇنيەدە (رۋحاني مەن ماتەريالدىق دۇنيەدە) بۇل «تاسديق (شىندىق) – حاقتىڭ (قۇدايدىڭ) دوسى» دەپ اللا تاعالانى ءسۇيىپ، ادام ءومىرىنىڭ ماقساتىنا جەتۋدىڭ ماڭىزىن باسا كورسەتەدى. اللانى سۇيگەن ادام بارلىق ماقساتقا جەتەدى. ونداي جوعارى دەڭگەيدە ادام بالاسى ءوزىنىڭ ماتەريالدىق الەمدەگى بارلىق مىندەتىنەن ارىلادى. وعان قۇدايعا عيبادات قىلۋ دا، ءدىن جولىن ۇستانۋ دا جەتىلۋ ءۇشىن كەرەكسىز بولىپ قالادى. ول ءومىردىڭ نەگىزگى ماقساتىنا جەتتى. بۇل بارلىق ماقساتقا جەتتى دەگەن ءسوز. ءبىراق اباي وتىز سەگىزىنشى سوزىندە «ءبىراق اۋليەلەردىڭ دە ءبارى بىردەي تاركى دۇنيە[iv] ەمەس ەدى» دەيدى. ونداي ادام ومىردەگى مىندەتىن ەندى باسقالارعا ۇلگى كورسەتۋ ءۇشىن ورىندايدى.
وسى ارادا تاعى ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلە – ابايدىڭ «سەن دە ءسۇي ول اللانى جاننان ءتاتتى» دەگەن قاعيداسىنىڭ بارلىق ءدىني كونفەسسيالارعا ورتاق تۇجىرىم ەكەندىگى. بۇل – بۇكىل ادامزاتتى، ونىڭ ىشىندە ءتۇرلى دىندەر مەن قۇرىلىمداردى بىر-بىرىنە جاقىنداستىراتىن، بارلىعىنا ورتاق قاعيدا. ءوز ماعىناسىندا دۇرىس قابىلدانعاندا بۇل مۇددە ادامزاتتىڭ ءبىر ماقساتقا باعىنىپ، ورتاق تارتىپپەن ءومىر سۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىن كۇش بولادى. ادامزات قوعامىنداعى ساياسي دا، الەۋمەتتىك تە ومىردەگى ۇيلەسىمدىلىك كەپىلى وسىندا جاتىر. ءبىراق ءبىر قاراعاندا قاراپايىم ءتارىزدى وسى تۇسىنىكتى ومىردە ءىس جۇزىندە قولدانۋدى ءفاني ءومىردىڭ سەرگەلدەڭى قيىنداتىپ جىبەرەدى.
ءومىردىڭ تۇپكى ماقساتىنا جەتۋ وتە كۇردەلى، اباي سوزىمەن ايتقاندا: «بۇل جول – بەك شەتىن، بەك نازىك جول». بۇل – قۇدايعا قۇلشىلىق جولى.
ازىرلەگەن
بەگىمحان كەرىمحان ۇلى
م.اۋەزوۆ اتىنداعى جوبب مەكتەبىنىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءمۇعالىمى
پاۆلودار قالاسى
قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى
[i] زۇلىمدىققا ۇشىراعان ادام
[ii] ادىلەت، شىندىق
[iii] راقىم، جاقسىلىق، جانى اشۋشىلىق
[iv] دۇنيەدەن بەزگەن
You Might Also Like
-
ادامنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنە بايلانىستى ءتۇرلى تالاپتاردىڭ بولاتىنىن ويشىل ءوزىنىڭ قىرىق ءتورتىنشى قارا سوزىندە بىلاي دەپ انىقتاي تۇسەدى:
