مۇزبالاق شىڭدى مەكەندەيدى
(دەرەكتى حيكايات)
سەرپىن سىيلاعان سەنىم
ستۋدەنتتەر جاتاقحاناسىنىڭ اياداي عانا ءبىر بولمەسى. تار بولسا دا، كەڭ پەيىلگە بار بولمەگە جينالعان جىگىتتەر اڭگىمەنىڭ كورىگىن قىزدىردى.تەك قۋات قانا ۇيقىدان باس كوتەرمەي، توسەگىندە سۇلاپ جاتىر.
— جىگىتتەر، وسى قۋات ۇنەمى وتىرىك ۇيىقتاپ، ءبىزدىڭ جاسىرىن اڭگىمەلەرىمىزدى ءبىلىپ الادى. ءتورت جىل وتسە دە، سول ادەتىن قويار ەمەس!
— جاراس، قۋاتتان جاسىرار نەمىز بار ەدى؟
— ول شىن ۇيىقتاسا دا، نە ۇيقىعا باتقان ءتۇر تانىتسا دا، بىزدىكى وسى اشىق-جارقىن قالىپ ەمەس پە؟
— دوستار-اۋ، مەن بۇگىن مىنا ەرعاليدىڭ قۇپياسىن جاريالايىن دەپ ەدىم. ونىڭ تىم اسقاق ارمانى بار ەكەن.
— كانە، جاراس، اڭگىمەڭدى ەندى جاراستىرا باستادىڭ. ۇزبەي باياندا!
— ءيا، ول نە ارمان؟
— ەرعالي تۋعان اۋىلىنا بارىپ، ءمۇعالىم بولۋدى ارمان ەتەدى ەكەن!
— پاي، ءتىرى جان ەستىمەگەن قۇپياسى وسى ما؟
— ەرعالي، مەن سەنى ينستيتۋتتا وقىتۋشى بولىپ قالا ما دەسەم؟
— ەرعالي، مەن قالادا قالۋعا تىرىسىپ جۇرسەم، سەنىڭ اۋىلدى ارمان ەتۋىڭە جول بولسىن؟
— اۋ، ەرعالي، نەگە ءۇنسىز قالدىڭ؟
— ول ۇنسىزدىك «ادامنىڭ باسى-اللانىڭ دوبى» ەكەنىن مويىنداۋدىڭ بەلگىسى،-دەپ قاعىتتى جاراس..
— جولدامامەن قاي اۋىلعا بارسام دا، تۋعان جەرىمدەي كورەتىنىم بەلگىلى عوي. ۇنسىزدىگىم...
— ءيا، ءبىزدىڭ ەرعالي رۋعا بولىنبەيدى. ونى بىلەمىز.
— جەرگە دە بولىنبەيدى. ءبولىپ بيلەۋگە دە كونبەيدى،-دەپ ءازىل شوعىن تۇتاتقان دوستارىنا ەرعالي سالماقتى جۇزبەن بۇرىلدى.
— مەن بىرلىكشىل بولۋدى تۋعان جەرىمنىڭ توپىراعىنان سىڭىرگەنمىن. ءۇش ءجۇزدىڭ باسى قوسىلىپ، ۇلى كۇشكە اينالعان ورداباسى، جۇمىلعان جۇدىرىقتاي بولىپ جاۋىن سۇلاتقان قالماققىرعان، اڭىراقاي جەرلەرى بالا كەزىمنەن بىرلىك رۋحىمەن سۋاردى. ەندى تەك اۋىلعا باراتىنىما قۋانامىن.
— سەنىڭ اۋىلىڭ-مەنىڭ اۋىلىم دەيسىڭ عوي. جارادىڭ، جىگىتىم!
— مەنىڭ، سەنىڭ دەپ بولشەكتەپ قايتەمىز؟ قازاقتىڭ اۋىلى بار بولسىن! ساعىنىپ ات باسىن بۇراتىن، بالالىق شاقتىڭ ءتاتتى ەلەستەرىنەن تۇراتىن اۋىل بار بولا بەرسىن!-ەرعالي بيىك ارمانىنا العاش قول سوزعان ارداقتى اۋىلى تۋرالى تولعانىپ كەتتى.
...اۋىلدارىن ساعىنعان وقۋشىلار اياقتارىن شالىپ، العا باسقان قادامدارىن كەرى كەتىرگەن قاردىڭ قالىڭدىعىنا دا قاراماي ىلگەرىلەي بەردى. «قاسقىر ءجۇر ەكەن. دەمالىستا ينتەرناتتا قالىڭدار»، - دەپ وتكەن اپتادا اتا-انالارىنىڭ ەسكەرتكەنى قاپەرلەرىنەن شىعىپ كەتكەن
— بالالار، اياز كۇشەيىپ كەلەدى. الدىمىزدان قاسقىر شىقسا قايتەمىز؟ - ىشتەرىندگەى قىز مىنەزدى كەرىم شىڭكىلدەي سويلەپ، قاۋىپ-قاتەر جايلى وي تاستادى. ول ويى دوستارىن كۇلكىگە باستادى.
— «جولى بولار جىگىتتىڭ جەڭگەسى شىعار الدىنان» دەگەندەي بولادى وندا!
— سۇر قاسقىرعا ءمىنىپ، سۇلۋ قىزىن ىزدەپ ءجۇرىپ كەزدەستىرگەن يۆان حانزادا بولامىز!
— يۆاندى بىلمەيمىن، وندا يمانىمىزدى ۇيىرۋگە دە شامامىز جەتپەس، ءا!-كەرىم قورقىنىشتان، الدە توڭعاننان يەگى دىرىلدەي ءۇن قاتتى.
— ءاي، قويىڭدارشى. تۋعان توپىراقتا ءبىزدى جاۋ الا ما؟-ەرعالي مۇلدە جايباراقات سويلەپ ەدى، كەرىم قالشىلداعانىن قويا قويدى.
— ودان دا مىنا دالادا ءجۇز جىل بۇرىن نە بولعانىن ەلەستەتەيىكشى! مەن كەتتىم قيال الەمىنە!-ەرعالي كوزىن جۇمعان كۇيى كوبىك قارعا اۋناي كەتتى. وزگە بالالار دا قاراپ تۇرسىن با، قارعا ەمەس، قۇس توسەككە جاتقانداي جايعاسا بەردى.
— كەرىم، سەن كوزىڭدى جۇمساڭ دا قاسقىردى كورەسىڭ بە؟ ال ماعان اتقا مىنگەن ءبىر سۇلۋ قىز ەلەستەپ تۇر.
— قىزدى قايتەيىن، اپامنىڭ ىستىق شايى ارمان بولىپ تۇر ەمەس پە؟
— تاناۋى كورىكتەي تۇلپار مىنگەن، كوزدەرى وت شاشقان باتىر جاقىنداپ كەلەدى. قالماقتى قىرىپ، جەڭىسپەن ورالعان اسكەردىڭ قولباسى ما دەيمىن!-ەرعالي قىسقى تۇنىق اۋانى ءتىلىپ وتەردەي بار داۋسىمەن ەكپىندەي سويلەدى. ونىڭ بۇل ءسوزى باسقالاردىڭ قيالىن بايىپتى ارناعا بۇردى.
— ءيا، ءيا، قالماققىرعاننان قاراسپانعا بەت العان قالىڭ اسكەر كورىندى! جەڭىمپاز ءۇن ەستىدىم!
— قول باستاعان باتىردىڭ تۇلعاسىن-اي! شىركىن، مەن دە سونداي كەسەك تۇلعالى بولار ما ەدىم!
— اڭىراقايدان اڭىراپ قاشقان جوڭعاردىڭ ءبىر ساربازى شي تۇبىندە جاسىرىنىپ وتىرعانىن مەنەن باسقا كىم كوردى؟!-ورنىنان كۇلە كوتەرىلگەن مۇرات بايسالدى قيال-ەلەستەردى ۇركىتىپ جىبەردى. بالالار قار-توسەكتەرىنەن تۇرىپ، ۇمار-جۇمار الىسا كەتتى. وسىلاي ويىنمەن، اڭگىمەمەن ءجۇرىپ، قاراڭعىلىق قۇرساپ، تەك كەشكى شامدار عانا جىلتىراعان شاقتا اۋىل شەتىنە ءىلىندى-اۋ اۋپىرىمدەپ. اركىم ءوز تاراپتارىنا قاراي بەت الىستى.
— كەرىم، سەنى شىعارىپ سالايىن با؟-مۇرات سىنىپتاسىن كەزەكتى رەت قاعىتىپ، ءوز كوشەسىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى. ەرعالي ۇيىنە كىرىپ كەلگەندە، اپاسى تىكسىنىپ قالدى. مىناداي كەشتە ۇلىن مەكتەبىنەن كەلەدى دەپ استە ويلاماعان. انا-جۇرەك «بالام جولدا ءبىر جاماندىققا ۇشىراسا قايتەر ەدىم» دەپ ۇرەيمەن سوعىپ بارىپ باسىلدى. سوندا دا سابىر ساقتاپ، ءتىس جارمادى. سوڭعى سىنىپتا وقيتىن ۇلىنىڭ ءۇيىن ساعىنىپ كەلگەنىن ءبىلىپ، «نەگە كەلدىڭ؟» دەپ ۇرسۋعا قيمادى.
— قالاي جەتتىڭدەر، بالام؟ «قاسقىر كىسىگە شاۋىپتى» دەپ ەستىگەلى بەرى، زارە-قۇتىم قالماي ءجۇر.-اناسى ءسوزىن اياقتاي الماي قالدى. تورگى بولمەدەن اكەسى شىقتى.
— ە، كەشتەتىپ كەلىپسىڭ. ات-كولىك امان با؟
— شۇكىر، اكە. اماندىق.
— ساباعىڭ قالاي؟ انا اۋزىڭنان تاستامايتىن «سۇلۋ مۇعاليماڭ» ءجۇر مە؟-اكەسى ۇلىن اشىق ەركەلەتپەسە دە، وسى ازىلىمەن ونى كۇتكەنىن اڭعارتىپ قالدى. شىركىن، اكەلەر! سەزىمدەرىن انالارداي اقتارا بەرمەيدى. قاس-قاباقتارى كوبىنە قاتۋلى بولسا دا، بار مەيىرىمدەرىن ءبىر اۋىز سوزگە بايلاي سالادى. سەزىمدى جاسىرۋدىڭ، قاپىسىن تاۋىپ، مەيىرىن اسىرۋدىڭ شەبەرى تەك اكەلەر شىعار. اكەسىنىڭ ايتىپ تۇرعان «سۇلۋ مۇعاليماسى» باستاۋىش سىنىپتا ساباق بەرگەن ۇستازى بولاتىن. العاش مەكتەپكە بارعاندا، ەرعاليدان «سىنىبىڭ قالاي؟ ساباققا توسەلدىڭ بە؟» دەپ جاقىن-جۇراعات سۇراسا، ءبىر-اق جاۋابى دايىن بولاتىن: «ءبىزدىڭ مۇعاليمامىز ادەمى.» ءوزىنىڭ ۇلگەرىمىن دە، مەكتەبىنىڭ حال-احۋالىن دا سول ادەمى ۇستاز بولمىسىمەن جەتكىزەتىن. بۇگىن اكەسى ۇلىنىڭ سول ءبۇلدىرشىن كەزىندەگى وقيعاسىن ەسىنە الىپ، ءۇي-ىشىن ءبىر كۇلدىردى. كەشكى اسقا ءتورت كوزى تۇگەل جينالعان وتباسى ءوزارا اماندىق-ساۋلىق سۇراسىپ، مارە-سارە بولدى.
— وسى ەرعالي مەكتەپ بىتىرگەنشە جانىمدى شۇبەرەككە تۇيگەندەي بولىپ ءجۇرمىن. قىستىڭ كوزى قىراۋدا سونشا شاقىرىمدى جاياۋ جۇرەدى. يت-قۇس تيە مە دەپ قورقامىن.
اناسى التىن ماناعى قورقىنىشىن تاعى دا قىلتيتتى. ونىسى وتاعاسىنان ءبىر كومەك بولا ما دەگەن ەمەۋرىن.
— ءجا، بايبىشە، ۇلىڭ جىگىت بولدى. قاسقىردىڭ مۇرنىن تەسىپ ەرتىپ جۇرەتىن دارمەنى بار. ءارى ءوزى دە قاسقىر سيپاتتى ەمەس پە؟!-مۇحيددين اكەنىڭ داۋسىنان ماقتانىشتىڭ نىشانىن بايقاماي قالماۋ مۇمكىن ەمەس-تىن. ەرعالي وسى كۇيدى بار جانىمەن سەزىنىپ، اكە سەزىمىن جۇرەگىنىڭ قىلىندا قۋانىش ەتىپ ويناتتى. تاڭ اعارا تۇرىپ، تىرلىك قامىنا قاۋىرت كىرىسۋ-ەرعاليدىڭ سۇيەكسىڭدى ادەتى. اۋىلدىڭ ۇشى-قيىرى جوق شارۋالارىن ءبىر تياناقتاپ تاستاپ، سىنىپتاستارى ايتقان ۋادەلى جەرگە كەلدى.تاعى دا توپتانىپ شىعىپ، ينتەرناتقا جەتۋلەرى قاجەت. اناسىنىڭ دورباعا ءتۇيىپ بەرگەن ءتاتتى-دامدىسىن ارقالاپ، دوستارىن كۇتتى. اۋىل سىرتىنداعى كوپىردە وتىرىپ، ويعا شومدى. بيىل مەكتەپتى ءتامامداماق. جۇرەگىندە الىپ-ۇشقان ارماندارى كوپ-اق. قايسىسىنان باستارىن، قالاي وڭتايىن كەلتىرۋدى بىلمەي، ىشتەي كۇيگەلەكتەنىپ جۇرگەن ءبىر شاعى وسى ەدى.اكە-شەشەسىنە قولقانات بولىپ، اۋىلدا قالعىسى دا بار. الىس الماتىعا ارمانىن القىمنان الماق بولىپ ات سابىلتۋ دا كوڭىلىنىڭ ءبىر كوكجيەگىندە تۇر. ءوزى نەشە مارتە جۇيرىك قيالىندا جان بىتىرگەن قاھارمان بەينە قۇبىلىپ كەلىپ، جۇرەگىنە ۇيالادى. «ءيا، باتىر بولامىن! مەن باتىر بولامىن!»-دەپ بولاشاعىنىڭ بايلاۋىن ءساتتى تاپقانىنا قۋانعان ەرعالي تۇرعان ورنىندا سەكىرە جونەلدى. بۇل ونىڭ وزىنە بەرگەن نىق سەرتى ەدى. قىران تەكتى حالىقتىڭ ءبىر ۇلى تۋعان دالا توسىندە تۇرىپ، شىرقاۋ كوككە ۇمتىلۋ جولىندا قيىندىق اتاۋلىدان ەش قورىقپاۋعا كۇن الدىندا انت بەرگەن ءساتى ەدى بۇل. سول بالا باتىر بۇگىن جوعارى وقۋ ورنىن ۇزدىك اياقتاپ، ەلگە قىزمەت جولىنداعى ەرلىك جورىقتارعا تولى ساپارىن باستاماق بولىپ بەكىنگەن بولاتىن...
ەرعالي قولىنا ديپلوم تيە سالىسىمەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنا جولداما الىپ، قۇستاي ۇشتى. ول جاقتا ىسكە اسىرار مىعىم ماقساتتارى مول ەدى. جاس قىراننىڭ كەلەشەك ورلەۋ قياسىن ۇستازدارى كىلت وزگەرتتى.
— ەرعاليدى ءتورت جىلدا ابدەن باپتادىم. ول كۇرەسكە، ونىڭ بيىگىنە شىعۋ ءۇشىن جارالعان. شاكىرتىمنىڭ مىنەز-قۇلقىنان، قۇرىشتاي سىمباتىنان وسىنى جازباي تانىدىم. ول بىزگە اۋاداي كەرەك، - دەدى قازكسر-ىنە، كسرو-عا ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، قازاقتىڭ دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ كۇرەس جانە قىلىشتاسۋ كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى پەتر فيليپپوۆيچ ماتۋششاك.
— اۋىل سياقتى شاعىن ورتادا ەرعالي ءوزىن تانىتپاۋى دا مۇمكىن. ول سياقتى جانىپ تۇرعان جاس مامان بىزگە وتە قاجەت،-دەپ اعا وقىتۋشى مەتالبەك بولعانبايەۆ پەتر ءفيليپپوۆيچتىڭ ءسوزىن تولىق قۋاتتادى. وسىلايشا جاس ەرعاليدى قازاقتىڭ دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتى وقىتۋشى ەتىپ شاقىرىپ الدى. الماتىعا قايتا جول تارتقان ەرعالي قوس ۇستازىنىڭ سەنىمىنەن سەرپىن الىپ، توماعاسىن سىپىرعان جاس قىرانداي تىڭنان قانات قاقتى. بۇل 1978 جىلدىڭ جازى بولاتىن.
تاستۇلەك
دالانىڭ سەرتىنە بەرىك، جولىندا كەزدەسەر قيىندىققا بەرمەس ەرىك، بويىنداعى بۇلا كۇشتى تەك جاقسىلىققا ەتكەن سەرىك ءبىر بالاسى تىڭ جورتۋمەن الماتىعا قايتىپ ورالدى. ارمانى اسقاق ەرعاليعا بۇل رەتتە تەك بيىك ىستەرىمەن اتى كوپكە تانىلعان پەتر فيليپپوۆيچ جولباسشىلىق ەتتى.تالاي سارىاۋىز بالاپاندى سامعاۋ شەگىنە جەتكىزىپ، اقيىقتاي تۇلەتىپ ۇشىرعان پەتر ۇستاز ەرعاليدىڭ تۇلا بويىنداعى جالىن مەن جىگەردى جانىمەن ءتۇسىنىپ، كورەگەندىكپەن كورە ءبىلدى. ءارى وسى تۇستا قازاق كۇرەسىنە توسىننان تىنىس بەرەر تۇلعانى ىزدەۋ ۇستىندە بولاتىن. ادام تانۋدا جاڭىلماعان ۇستازدىڭ قىراعى كوزى سول اۋاداي قاجەت بولىپ تۇرعان تۇلعانى جاس قىران دەپ اينى-قاتەسىز تانىدى. قىراندى قىران الىستان تانيتىنىن ۇلى دالانىڭ دانا حالقى ەجەلدەن-اق تاپ باسىپ ايتىپ كەتپەپ پە ەدى؟!
ينستيتۋتتا وقىتۋشى بولىپ جۇرگەن ەرعاليدىڭ جانى جاي تابار ەمەس. كوڭىلى الدەقانداي ءبىر ايقاستى كۇتىپ، ىشتەي تىپىرشيدى. مىقتى قارسىلاس تاپ كەلىپ، كىلەمدە بەلدەسەر كۇندى كۇتكەندەي ءبىر بەيمازا حال. دالا بالاسى قالانىڭ شۋلى ومىرىنە ەتى ۇيرەنسە دە، جان-جۇرەگىمەن باۋىر باسپاعان. وقىتۋشىلىق ومىردەن مۇلدە بولەك ءبىر سىن ساعاتتى، نامىسى بۋىرقانىپ كوككە شاپشىر بايراقتى باسەكەنى جانىمەن تىلەدى.
مىنە، قازاق كۇرەسىنەن قالا بىرىنشىلىگى باستالدى. بۇكىل جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اراسىندا الماتى قالاسىنان ەرعالي باستاعان جاستار ىرىكتەۋدەن ءوتتى. ەندى جولداما العان سپورتشىلار ەكى مارتە سوسياليستىك ەڭبەك ەرى جازىلبەك قۋانىشبايەۆ اتىنداعى ورتا ازيا مەن قازاقستان تۋرنيرىنە اتتاندى. تۋرنير ەڭبەك ەرىنىڭ تۋعان جەرى جامبىل وبلىسى فۋرمانوۆ اۋىلىندا وتەتىن بولىپ بەلگىلەندى. ەڭبەگىمەن ەر اتانعان جازىلبەك باتىردىڭ تۋعان ولكەسى فۋرمانوۆ اۋىلى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قىزۋ سپورت دوداسىنىڭ مەكەنىنە اينالدى.
كۇرەستىڭ بارلىق تۇرىنەن دەرلىك مىقتىلاردىڭ مىقتىسى سۇرىپتالىپ الىنعان بۇل جارىستا كىم بولسا دا جەڭىستەن ۇمىتتەنە جەتتى. ال بازبىرەۋلەرى «بايگەمدى شاپپاي الام» دەپ اسىپ-تاسپا سىبىس تا تاراتتى. بابى كەلىسىپ، ەلۋ جەتى كيلوگرامم سالماق دارەجەسىندە بەلدەسكەلى كەلگەن ەرعالي ب ا ق جۇلدىزىنىڭ جانارىنا نىق سەنىمدى بولاتىن. قوس ۇستازى پەتر مەن قابدەن بايدوسوۆتىڭ اسىرماي، تۋرا باعالاپ، ءادىل باعاسىن ءھام باتاسىن بەرگەندەرى ەرعاليدىڭ وزىنە دەگەن سەنىمىن بەكەمدەي ءتۇستى. ءارى تۋعان توپىراعىندا كىمنەن جەڭىلە قويسىن؟ ادامدى اسقاق رۋحقا بولەپ، عاجايىپ ىستەر تۋدىراتىن تۋعان جەردىڭ كيەسى ەمەس پە؟
ءدۇبىرلى دودا باستالىپ تا كەتتى. الماتى قالاسىنان كەلگەن پالۋاندار جەكە ءارى كوماندالىق ەسەپتە باسەكەگە ءتۇستى. ءتۋرنيردىڭ العاشقى كۇنىندە كوماندا قۇرامىنداعى جىگىتتەر تۇگەلدەي جالپى قورجىنعا جۇلدەلەر سالىپ ۇلگەردى. ءبىرىنشى كۇنى ءبۇيىرىن سوعىپ، بابىنان جاڭىلعاندار فينالعا جولداما الا المادى. جارىستىڭ ەكىنشى كۇنى باستالا جونەلدى. قازاق كۇرەسىنەن كۇش سىناسۋعا كەلگەن ەرعالي ءوز قارسىلاسىنىڭ وزبەك پالۋانى ەكەنىن ءبىلدى. ايتسە دە ساسا قويمادى. جارىسقا ات ارىتا جەتكەن الا تاقيالى پالۋان سامبودان سپورت شەبەرى ەكەن. مىنە، ەرعالي مەن وزبەك پالۋاننىڭ ەسىمدەرى اتالىپ، شارشى كىلەمگە شاقىرىلدى. ءدۇيىم جۇرتتىڭ قيقۋلاتقان قوشەمەتىنەن باس اينالارداي. ەرعالي كوپشىلىككە ءىلتيپات ءبىلدىردى دە، قارسىلاسىمەن قول الىستى. جولبارىستاي كەڭ كەۋدەلى، قاسقىر بەلدى قازاق پالۋانىنىڭ سىلكىپ قالعان قولىن قارسىلاسى سەس بەلگىسىندەي قابىلداپ، ايقاسۋعا اسىققانداي ءتۇر تانىتتى. قىزىلسىراپ، قانسوناردى اڭساعان قىرانداي ەرعالي بىردەن شابۋىلعا كوشتى. كەشەگى جەڭىسىنە اتتاندى ارمانداعان كوڭىلى تويماي قالعان جاس پالۋان جۇلقا تارتتى. العاشقى مينۋتتاردا-اق ءوزىنىڭ باسىمدىلىعىنى انىق بايقاتىپ ۇلگەردى. وزبەك پالۋان دا دەس بەرمەي، «ات سابىلتىپ، جاۋىرىنىمدى جەر يىسكەتۋ ءۇشىن كەلگەن جوقپىن» دەگەندەي قورعانىس تاسىلدەرىن قولدانا باستادى. قارسىلاسىن قاپسىرا قۇشاقتاعان ەرعالي ونىڭ اياقتان شالۋ ادىسىنە كوبىرەك سۇيەنەتىنىن اڭداپ قالدى. قانشا مىقتى بولسا دا، ءبىر وسال تۇسى بەلگىلى بولدى. ونىڭ السىزدىگى-اياقتان وراپ شالۋ ءادىسىنىڭ وڭتايى كەلگەنشە، قاشا ۇرىس سالعانداي ەكىۇداي كۇيدە جۇرەتىنى. وسىنى جادىنا توقىپ ۇلگەرگەن ەرعالي ءوزىنىڭ ەڭ مىقتى ءادىسى، اتا-بابامىزدان اداسپاي جەتكەن، جەڭىسكە اپارار جامباس ءادىسىن قولدانىپ، بەلدەسۋدى اياقتاۋعا ىڭعايلاندى. وزبەك پالۋان تاعى دا قۋلىقپەن مۇنى باس سالىپ، وراپ جىققانشا، ەرعالي ونى جامباسىنا سالىپ، شىرەنە لاقتىردى. بۇلاي لاقتىرعاندا تەك مىسىق قانا ءتورت اياعىمەن تۇسە الار. ال پالۋان جەر قۇشارى ءسوزسىز ەدى. سول زاڭدىلىقپەن الاپات كۇشپەن لاقتىرىپ جىبەرگەندە، جەڭىستەن ۇمىتتەنە باستاعان وزبەك پالۋانى مۇرتتاي ۇشتى. جاۋىرىنى جەرگە تيگەن ول تولىق جەڭىلدى. بۇل ساتتە كورەرمەن حالىق اتا-باباسىنىڭ ارۋاعىن اتاپ، وردا بۇزار جاسىنا جەتىپ قالعان ەرعاليدىڭ داڭقىن اسىردى.
— سەنى تۋعان اناڭنان اينالدىم!
— ۋا، بارەكەلدى
— سەنىمىمىزدى اقتادىڭ، ارىسىم!
— ارۋاقتى ەر ەكەنسىڭ!
— توماعاسى سىپىرىلعان جاس قىرانداي ءشۇيىلدى عوي! پاي-پاي!
بۇل جارتىلاي فينالدىڭ سوڭعى ءساتى بولاتىن. ءتۋرنيردىڭ سوڭعى ءۇشىنشى كۇنىندە اقتىق ايقاس-سوڭعى فينال كۇتىپ تۇردى.
تاستان تۇلەپ ۇشقان تاستۇلەك قارسى كەلگەن پالۋانعا ىتىرىنا ۇمتىلدى. ابدەن بابىنا كەلگەن جاس قىراننىڭ بۇل ءۇشىنشى كۇنگى قانسونارى بولاتىن. اقتىق ايقاستا تاپ كەلگەن قىرعىز پالۋانىمەن بەلدەسۋ باستالعالى، كۇللى جۇرتتىڭ اۋزىندا ەرعالي ەسىمى اڭىز بولىپ تارادى.
— جاۋىرىنى جەر يىسكەپ كورمەگەن باتىر ەكەن ءوزى!
— ءومىرى جەڭىلىستىڭ اششى ءدامىن تاتىپ كورمەگەن ناعىز قىران ەكەن!
— قازاق كۇرەسى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ناعىز سابازدىڭ ءوزى!
— جاس بولسا دا، قازاق كۇرەسىن شىڭعا شىعارار قاجىرى بار!
وسىلاي جاس باتىردى حاس باتىرعا تەڭەپ، ەل ءىشى اڭىز ەتتى. سول قالىڭ قازاقتىڭ سەنىمى مەن ارداق تۇتۋى ەرعاليدىڭ نامىسىن قايرادى. كەشەگى وماقاسا قۇلاعان وزبەك پالۋانى ءتارىزدى قىرعىز اعايىنىن بىردەن اتان كۇشىنە مويىنسۇندىرعىسى كەلدى. ىزى-قيقى شۋ استىندا بىر-بىرىنە ۇمتىلعان قوس مىقتى كەنەت كوز ءتۇيىستىرىپ، ءبىر ءسات جانارمەن تىلدەستى.
— ءوز جەرىمدە تۇرىپ، استە جەڭىلمەك ەمەسپىن!-ەرعاليدىڭ كوزى قارسىلاسىنا وسىلاي دەپ وت شاشتى.
— وزگە جەرگە كەلىپ، نامىستى قولدان بەرەر ەز مەن ەمەسپىن!-ايىر قالپاقتى پالۋاننىڭ كوزىنەن ەرعالي وسى ويدى وقىپ ۇلگەردى.
— قازاقتىڭ كۇرەسىن قازاقتاي بىلەتىن كىم بار؟!-ەرعاليدىڭ وتكىر كوزى وسى ويدى ۇشقىن ەتىپ شاشتى.
— مەن جاي بەلدەسۋگە ەمەس، جەڭىس شىڭىن يەمدەنۋگە كەلگەنمىن!
— جەڭىستىڭ بيىك شىڭىن شىققاندار عانا بىلەدى! سەن ەتەكتەسىڭ، مەن سول شىڭنىڭ ۇشار باسىندامىن!-ەرعالي جانارىنان جولدانعان بۇل ويدى قاپىسىز تۇسىنگەن پالۋان بارىستاي اتىلدى. ەرعاليدىڭ كۇتكەنى دە وسى ەدى. اشۋعا بۋلىقتىرىپ، قارسىلاسىن ىشتەي قۇلاتسا، شىنايى جەڭىلىسى دە الىس قالمايدى عوي. جۇلقىنا ۇمتىلعان جىگىتتى ەرعالي وزىندىك ءتاسىل قولدانۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەدى. ايلا-شارعىسىن تاۋىسىپ، دىڭكەسىن قۇرتىپ بارىپ، ءوزىنىڭ ءادىسىن بار بولمىسىمەن بەدەرلەپ، جەڭىسكە ايقىن جەتپەك نيەتتە. ەرعاليدىڭ ءار قيمىلىنان وسى ويىن قالت جىبەرمەي تۇسىنگەن قىرعىز پالۋانى ونى ەندى ءسال قاتەلەسسە، سول ءمۇلت كەتكەن ءساتىن ءوز پايداسىنا اسىرۋدى عانا تىلەپ ءجۇر. دەگەنمەن تىم شيراق قيمىلداعان جاس باتىردىڭ ءادىس قولدانۋى وزگەشە، تاسىلدەرى تەمىردەي تەگەۋرىندى. قاۋمالاعان كوپشىلىك ءتىپتى جەڭىمپازدى ءوزارا بەلگىلەپ تە قويىپتى.
— اپىراۋ، تيتىقتاتپاي، جەڭە سالماي ما؟
— ءيا، ونسىز دا كورەر كوزگە كىمنىڭ جەڭگەنى تايعا تاڭبا باسقانداي كورىنىپ-اق تۇر ەمەس پە؟
— بار ايلاسىن تۇگەستى عوي پاقىردىڭ!
— بارەكەلدى، باتىرىم! تۋرا كەشەگىدەي جامباسقا سالىپ لاقتىرشى ءوزىن!
— ارۋاق! ارۋاق!
— تازا جەڭىس! تازا جەڭىس!
شۋدان قۇلاعى تۇنىپ كەتكەن ەرعالي ءدال وسى ساتتە اتا-بابا ارۋاعىنا ىشتەي سىيىندى دا، ءوزىنىڭ ەڭ سوڭعى ساتتە عانا قولداناتىن جامباس ادىسىنە كوشتى. اپ-ساتتە قىرعىز پالۋان ەرعاليدىڭ جامباسىندا ۇرشىقشا ءۇيىرىلىپ، جەر سۇزە قۇلادى. تورەشىلەر دە ءبىر اۋىزدان تولىق جەڭىس دەپ باعالادى. ەرعالي وت شارپىعان جانارىمەن ايتقان جەڭىس شىڭىنىڭ ۇشار باسىندا تۇردى. ول قازاق كۇرەسىنەن ءوز سالماعىندا جەڭىمپاز اتاندى. ورتا ازيانىڭ الىس-جاقىن ەلدەرىنەن كەلگەن پالۋانداردىڭ بارلىعىن تىزە بۇكتىردى. ءۇش كۇندە جەتى بەلدەسۋ وتكىزگەن قىران تۇلعالى پالۋان بىردە-بىرىندە جەڭىلىپ كورمەدى.
جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەندەردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى باستالىپ كەتتى. جازىلبەك ەرعاليدى مەيىرلەنە قۇشاقتاپ:
— قازاقتىڭ باعىنا تۋعان ەر ەكەنسىڭ! باقىتتى بول!-دەپ تەبىرەنە قىسقا لەبىز ءبىلدىردى. ورتالىق كومسومول كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قۋانىش سۇلتانوۆ قۇتتىقتاپ كەلىپ، ماداقتاۋ قاعازىن تابىس ەتتى. وزىنە سەنىممەن قاراعان كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققانىنا شاتتانعان ەرعالي كەۋدەسىن كەرە تىنىستادى. ايقاس كۇتىپ الاس ۇرعان جاس قىراننىڭ كوڭىلى وسى ءسات ءبىر تىنىشتالىپ قالعانداي ەدى. ءبىراق ءوزىن شارشى كىلەمدە ەمەس، باسقا الەمدەگى «بەلدەسۋلەر» كۇتىپ تۇرعانىن تاستۇلەك ازىرگە سەزگەن جوق.
بۇل كەزدە ەرعاليدىڭ تۋعان اۋىلىندا باتىردىڭ قۇرمەتىنە ۇلان-اسىر توي باستالىپ كەتتى. «شالقار» ۇلتتىق ارناسىنان ديكتور ءومىرزاق جولىمبەتوۆ تۋرنير قورىتىندىسىن، جەڭىمپاز ەرعالي جايىن ءمالىم ەتكەندە، فەرمانىڭ مەڭگەرۋشىسى دوستيار ەستي سالا، التىن اناعا جەتكىزۋگە اسىقتى.
— ءسۇيىنشى، اپا! ەرعالي ۇلىڭىز چەمپيون بولىپتى. قارسى كەلگەننىڭ ءبارىن جەڭىپ، قازاق كۇرەسىنەن ورتا ازيا مەن قازاقستان چەمپيونى اتانىپتى. جاڭا عانا «شالقار» ارناسىنان ەستىدىم!
— قالاعانىڭدى ال، قالاعانىڭدى بەرەيىن!-التىن انا قۋانىشتان نە دەگەنىن ءوزى دە بىلمەي، كوزىنە جاس الدى.
— باتىردىڭ اناسىنا جىلاعان جاراسا ما؟ التىن، سەن باتىردىڭ اناسى بولدىڭ! قۇتتى بولسىن!-اۋىلداستارى التىندى ورتاعا الىپ، ءبارى بىردەي شىن جۇرەكتەن قۋاندى. ورتاق قۋانىشتارى-قازاق ۇلىنىڭ جەڭىسى ءبارىن تويعا باستادى. ماقتانىشقا ساراڭ مۇحيددين اكە توي ۇستىندە «وسى ۇلىمنان ءبىر ۇلكەن ءىس كۇتەتىن ەدىم» دەپ اكەلىك كورەگەندىگىن ايتىپ قالدى. اۋىلدىڭ تايلى-تاياعىنا دەيىن قالماي، ءمۇحيدديننىڭ شاڭىراعىندا توي قىلدى. بارلىعىنىڭ اۋزىندا ەرعالي.
— ەرعالي جۇرگەن جەردە، جەڭىسپەن ەگىز تارىزدەنىپ كەتەدى. باياعىدا كومسومولدىق جولدامامەن ەكى جىل اۋىلدا ءجۇرىپ، قوي قىرىققاندا دا، مىقتى قىرىقتىقشى ەكەنىن كورسەتكەن.
— ءيا، سول كەزدە دە ۇزدىك اتانىپ، ماقتاۋ قاعازدارىن ءجيى الاتىن!
— اسكەردە جۇرگەن جىلدارىندا سامبودان چەمپيون بولعانىن ايتساڭدارشى!
— ءيا، ەرعالي تەك جەڭۋدى بىلەدى!
ەل اۋزىندا قاھارمان بەينەگە اينالعان تاستۇلەك تۇلعا 1980 جىلدى جەڭىسپەن ءتامامداپ، الداعى اسۋلارعا قانات قاقتى.
حالىق قالاعان قىران
جۇرەگىندەگى سان ارمانى الىسقا قانات قاقتىرعان ەرعالي ءوز سالاسىندا تەز-اق ورلەدى. 1978 جىلى ءوزى ءبىلىم العان الماتى دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنا وقىتۋشى بولىپ قابىلدانا سالا، قارىمدىلىعىن جىلدام بايقاتتى. 1982 جىلى اعا وقىتۋشى دارەجەسىنە كوتەرىلىپ، الداعى ەل ءۇشىن ماڭىزدى ماقساتتارىنا جەتەر جولدا اداستىرماس ءبىلىم مەن تاجىريبە جيناقتاۋمەن بولدى.
— شاقىرتۋدى قابىل العانىڭ ءجون بولار. بالكىم، بۇل سەنىڭ جاڭا سامعاۋ مەكەنىڭە اينالار؟!-دەپ پەتر ۇستاز ەرعاليدى الماتى زووتەحنيكالىق-مال-دارىگەرلىك ينستيتۋتىنىڭ باسشىلىعى «كافەدرا مەڭگەرۋشىسى بول» دەپ قولقالاي شاقىرعاندا، دەم بەرە سويلەپ ەدى. بۇل ۇسىنىستىڭ تۇسكەن ۋاقىتى 1983 جىل ەدى، ءبىراق كافەدرا مەڭگەرۋشىلىگىنە ءوزىن ءالى دايىن ەمەس دەپ توپشىلاعان جاس جىگىت بىردەن كەلىسە قويمادى. بۇل كەزدە ينستيتۋتقا رەكتور بولىپ قالدىبەك سابدەنوۆ كەلگەن-دى. ول ينستيتۋتتىڭ كادرلىق قۇرامىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا كوپ ىزدەندى. دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى وتەشوۆ اسقار ءبىلالۇلىنا قوڭىراۋ شالدىرعان دا وسى سەبەپ بولاتىن. ەكەۋارا اڭگىمە ۇزاققا سوزىلمادى. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن سابدەنوۆ ايتتى:
— ماعان عىلىم كانديداتى دا، باسقا دا ەمەس، قولىنان ءىس كەلەتىن جاس مامان كەرەك!
— مەندە ءدال ءسىز ىزدەگەن مامان بار. ءوزى جاس، ءوزى كوپ ىسكە باس، ءارى عىلىمي اتاعى دا بار. ول- قازاق كۇرەسىنەن سپورت شەبەرى قازكسر-ىنە ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى. بۇل اتاقتى بۇكىل ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت العان ايتۋلى ازامات.-وتەشوۆتىڭ مىنا سيپاتتاماسى سابدەنوۆتى كوكتەن تىلەگەنىن جەردەن تاپقانداي قۋانتتى.
— سول ماماندى ماعان جولىقتىرىڭىز. ءوز سالاسىندا تاپتاۋرىن سۇرلەۋمەن جۇرمەي، جاڭالىق اكەلۋگە اۋەس جاستاردى جانىم سۇيەدى!
وسى اڭگىمەدەن سوڭ ەرعالي سابدەنوۆ باسشىلىق جاسايتىن الماتى زووتەحنيكالىق-مال-دارىگەرلىك ينستيتۋتىنا دەنە تاربيەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ تاعايىندالدى. بۇل وقۋ ورنىندا ەرعالي ون ەكى جىل قاتارىنان قىزمەت ەتتى. كوپتەگەن جاڭالىق ىستەردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇردى. ۇلتتىق ءسالت-داستۇر، ەل تاريحى دەسە جانى كىرەتىن ەرعالي ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ بۇكىل جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اراسىندا العاش رەت ءدال وسى ينستيتۋتتا اتاپ وتىلۋىنە مۇرىندىق بولدى. رەكتور سابدەنوۆ بۇل مەرەكەنى ەل كۇتكەندەي-اق ۇلان-اسىر تويعا اينالدىردى. ينستيتۋتتىڭ ستاديونى قازاقى اۋىلدىڭ كورىنىسىندەي كوز تارتىپ، اق شاڭقان كيىز ۇيلەر قاز-قاتار تىگىلدى. ستۋدەنتتەر كاسىپوداعى داستارحان جاساپ، مەرەكەنىڭ قازاقىلىق اجارىن اسىردى.
— مىنا قوس عاشىقتىڭ بۇگىن باقىت قۇسىن قوندىرعاندارى-اي!
— ءيا، قۇلاننىڭ قاسۋىنا مىلتىقتىڭ باسۋى دەگەندەي بولدى. ءبىر جاعىنان ناۋرىز تويىندا ۇلتتىق ءداستۇر كورسەتىلىپ جاتىر،ەكىنشى جاعىنان جاستار شىنىمەن دە سان-سالتاناتىمەن شاڭىراق كوتەردى. عاجاپ ەمەس پە؟
— عاجاپ مۇنىمەن بىتكەن جوق. انە، قاراڭدار، رەكتور جاس جۇبايلارعا جاتاقحانا بولمەسىنىڭ كىلتىن ۇسىنىپ جاتىر.ء-وزارا توي قىزىعىن تاماشالاعان ستۋدەنتتەر راسىندا دا ماز-مەيرام ەدى.ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە قالاۋىن تاۋىپ جانعان اق قارداي كىرشىكسىز ماحابباتپەن وتاۋ قۇرعان ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنت جىگىتى مەن قىزدار پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ بيكەشى بولاتىن. وسىلايشا قازاقستاندا ءبىرىنشى رەت ينستيتۋتتار اراسىندا بۇل ءبىلىم ورداسى ۇلگى كورسەتتى. ءاز ناۋرىز سونشا جىلدان سوڭ قازاعىمەن قايتىپ قوشتاسپاستاي بولىپ قاۋىشتى. ءتول مەرەكەسىمەن تابىسقان ەل دە ريزا، اسىرەسە، ەل دەپ جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇرگەن ەرلەرگە ريزا.
تاۋەلسىزدىك دەگەن ۇلى كۇش ەرعاليعا قانات ءبىتىرىپ، كوككە سامعاتتى. ول ەشبىر قيىندىقتى ەلەڭ قىلمادى. تومەن قۇلديلاۋدى بىلمەيتىن قىرانداي بيىككە ۇمتىلا بەردى. جانى بايىز تاپپاي شاپقىلاپ ءجۇرىپ، ءسال سىرقاتتانىپ تا قالدى. ءوزى قاپەرىنە الماعان سىرقاتى اقىرى پالۋاندى قالالىق اۋرۋحانادان ءبىر-اق شىعاردى.
— وتا ءساتتى ءوتتى. سپورتپەن شۇعىلدانىپ، شىمىر بولعانىڭىز ءسىزدىڭ تەز ساۋىعىپ كەتۋىڭىزگە كەپىلدىك بەرەدى،-دەپ جىميدى دارىگەر.
— پىشاق تيسە قايتەدى ەكەن؟ تەزىرەك شىقسام جارار ەدى.-ەرعالي ءوزىنىڭ وتادان شىققانىن ىشتەي مويىندار ەمەس.
— ون كۇن اۋرۋحانادا، ءبىزدىڭ باقىلاۋىمىزدا بولاسىز. وعان دەيىن شىعارا المايمىن،-دەدى دە دارىگەر پالاتادان شىعىپ كەتتى.
تىنىم تاۋىپ وتىرۋدى بىلمەيتىن ادامعا اۋرۋحانا توسەگى قۇسا قاپاسىنان بەتەر بولىپ كورىنەدى. مۇندا مينۋتتار مىزعىمايدى، ساعاتتار سىرعىمايدى. ۋاقىت تابانداپ تۇرىپ قالعانداي. ايالداپ قالعان ۋاقىتتى ءحالىن سۇراپ كەلۋشىلەر جۇردەكتەتىپ جىبەرەتىن. باسىن كقتەرە بەرگەنى سول ەدى، پالاتاعا جەدەل باسىپ مەملەكەتتىك جاتتىقتىرۋشى باۋىرجان جانالين مەن وقىتۋشى سابىر نۇرتازينكىرىپ كەلدى.
— و، ەرعالي، وتادان سوڭ ساۋىعىپ كەلەسىڭ بە؟
— اللا شيپاسىن بەرسىن!
— سۋىت جۇرگەن تۇرلەرىڭە قاراسام، جاي عانا ءحالىمدى سۇراۋعا كەلمەگەن سياقتىسىڭدار.-ەرعالي اڭدامپاز قاسيەتىمەن تۋرا اڭگىمە باستادى.
— دۇرىس ايتاسىڭ. كەلىسىمىزدىڭ استارى تەرەڭ.
— ءبىز بۇگىن سەنىڭ ءحالىڭدى سۇراپ كەلدىك. ءبىراق ەرتەڭ قازاق كۇرەسىنىڭ جاعدايىن سۇراسپايتىن سۇمدىق زامان تۋا ما دەپ قاۋىپتەنىپ وتىرمىز.-باۋىرجاننىڭ داۋسى كۇڭگىرلەي، اشىق ءسوز باستادى.
— قازاق كۇرەسى ءقازىر تۇرالاپ قالعان احۋالىنان ارىلىپ كەلەدى. ءبارىن ءبىر كۇندە جاساي المايمىز. ۋاقىت كەرەك.-ەرعالي باۋىرجاندى جۇباتا باستاپ ەدى، ول مۇنىڭ ءسوزىن اياقتاتپادى.
— بىزدە بۇگىن سول ۋاقىت تاپشى بولىپ تۇر.
— ءيا، كەرەكۋدە قازاق كۇرەسى فەدەراسياسىنا پرەزيدەنت سايلاۋى بولماق. ەگەر قازاق كۇرەسىنىڭ باسىنا ونى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن بىلىكتى مامان كەلمەسە، وعان قاتەر بۇلتى ۇيىرىلەرى حاق.
— ءتىپتى قازاق كۇرەسى جويىلىپ، سامبونىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالا ما دەپ بىزدەن مازا قاشقالى قاشان؟!
— سوندا مەن نە ىستەۋىم قاجەت؟-ەرعالي ورنىنان ۇمسىنا ءتۇسىپ، تۇرەگەلۋگە ىڭعايلاندى.
— بۇگىننەن قالماي، كەرەكۋگە ۇشىپ بارىپ، پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسۋگە ءتيىسسىڭ!
— ءدال ءقازىر جولعا شىعۋىمىز كەرەك!
ۇشاتىن بۇركىتتەي قاناتىن قومداپ وتىرعان ەرعالي اتىپ تۇردى.تاياۋدا عانا جاسالعان وتا باتىردى ەركىن قيمىلداتپادى. باۋىرجان مەن سابىر ەكى قولتىعىنان دەمەپ، ونى اۋرۋحانادان اۋەجايعا جەتەلەي جونەلدى.
— دارىگەرىڭ ناعىز ازامات ەكەن. ءوزىنىڭ جاراسى اۋىراتىنداي شىر-پىرى شىعىپ، سەنى ارەڭ شىعارعانىن قاراساڭشى!
— سول قاراپايىم، ءبىراق قاسيەتتى جانداردىڭ ءقادىرىن كەيدە بىلمەي كەتەمىز-اۋ!
— اسىعىستا ول شيپاگەرگە العىس ايتۋدى دا ۇمىتىپپىز.-سابىر ەرعاليدىڭ جولعا شىعارىنا قۋانىپ، دارىگەرمەن تىم اسىعىس قوشتاسقاندارىن ەندى ەرسى كورىپ تۇر.
— قىمبات جانعا جۇزىنە قاراپ العىس جاۋدىرا الماساڭ دا، وعان دەگەن ىستىق سەزىم جۇرەك تۇكپىرىندە قالادى عوي.
— ىستىق سەزىم دەمەكشى، مەن كەرەكۋگە ۇشارىمدى ايەلىمە ايتپاپپىن عوي.-ەرعاليدىڭ بۇل سوزىنە قوس ارىپتەسى جارىسا كۇلدى.
ۇشەۋ مىنگەن ۇشاق اق بۇلتتاردى جارىپ ءوتىپ، ارمان قۇسىن جارىستىرىپ، كەرەكۋ قالاسىنا جەتىپ كەلدى. قالانىڭ كوركىن اڭداۋعا مۇرشالارى كەلمەستەن، ولار بىردەن سايلاۋ وتەتىن ورىنعا جەتۋگە اسىقتى. وڭشەڭ سپورت ساڭلاقتارى، ىعايلار مەن سىعايلار جينالعان ءماجىلىس زالىنا ەرعالي ەكى ارىپتەسىنىڭ سۇيەەمەلدەۋىمەن كىرىپ كەلدى. باتىردىڭ مىسى باسقان تالايلار «پرەزيدەنت بولامىن-اۋ» دەگەن ۇمىتتەرىن جەلگە ۇشىردى.
ءماجىلىس ءتوراعاسىنىڭ داۋسى ساڭقىلداپ، سايلاۋ ەرەجەسىمەن تانىستىرىپ تۇر.
— ءسوز سوڭىندا ايتارىم، جوعارىدا اتالعان بارلىق تالاپتارعا تولىق ساي كەلەتىن مامان قازاق كۇرەسى فەدەراسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولماق،-دەپ ءتامامدادى.
— سوڭعى كەلگەن ۇمىتكەردىڭ سالماعى باسىم ەكەن. ەرعالي مۇحيددينوۆ-قازاق كۇرەسىنەن ورتا ازيا مەن قازاقستان چەمپيونى، قازاق كۇرەسىنەن العاش رەت قازكسر-ىنە ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى اتاعىن العان، سپورت شەبەرى، دوسەنت، ءبىر سوزبەن ايتقاندا مايتالمان مامان.ء-توراعانىڭ بۇل سوزىنەن سوڭ، زال ءىشى تىنا قالدى. كوپشىلىك بولىپ، ءبىر شەشىمگە ىشتەي كەلگەن تۇرلەرى بار.
— قازاق كۇرەسىنىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن ەرعاليداي ەردىڭ بۇل كوشتى تەك العا باستايتىنىنا مەن نىق سەنىمدىمىن.ء-وز داۋسىن العاش بولىپ بەرگەن قازكسر-ىنە ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، قازكسر-ىنە ەڭبەك سىڭىرگەن ءمۇعالىم، سامبو كۇرەسىنەن كسرو سپورت شەبەرى ديقانباي بيتكوزوۆ حالىق قالاۋىن پاش ەتتى.
— ەرعالي مۇحيددينوۆتى بىلەمىز عوي. تالاي ءورشىل ىستەرىنە دە قانىقپىز. ارينە، مەن ونى قولداپ داۋىس بەرەمىن.-كسرو-عا ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، سامبو كۇرەسىنەن كسرو سپورت شەبەرى مارات جاحيتوۆ تا باتىردىڭ ۇپايىنا داۋىس بەردى. بۇدان كەيىنگى داۋىستار تەك قانا ەرعاليدى جاقتاپ بەرىلدى. بۇل كەزدە ەرعالي وزىنە حالىقتىڭ جۇكتەگەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ جۇگىن سەزىنىپ تۇردى. امانات جۇگى قىراننىڭ قاناتىندا ۇزىلمەدى.
ۇلت كۇرەسىنە جاڭالىق اكەلگەن ەرعالي ەڭ الدىمەن ونى جۇرگىزۋ ەرەجەسىن بەكىتتى. قازاق كۇرەسى بۇعان دەيىن تەك ورىس تىلىندە ءجۇرىپ كەلسە، ەندى قازاقشا باستالىپ، سوڭىنان ورىسشا جالعاساتىن بولدى. قازاق كۇرەسىن انا ءتىلىنسىز ەلەستەتە المايتىن اردا تۇلعا تىلدىك تۇرعىدان توڭكەرىس جاسادى. وسىلايشا قازاق كۇرەسى قازاقشا سويلەي باستادى. مۇنىمەن توقتاماي، يتجىعىس ۇعىمىن تاريح قويناۋىنان الىپ شىعىپ، تەرمين ەتىپ ەنگىزدى.قازاق كۇرەسىنىڭ داڭقى شارپاراپقا جايىلدى. ءار اۋىلدا بالالار قازاق كۇرەسىن بىلگىسى كەلىپ قۇمارتتى. سول ىنتىققان كوڭىلدەرى اۋىلدىڭ سپورتتىق ۇيىرمەلەرىندە توياتتاعانداي بولدى. اكىمشىلىكتەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتقان ەرعالي اۋىل-ايماقتا اتا-بابا كۇرەسىنىڭ كەدەرگىسىز دامۋىنا جول اشىپ بەردى. جەر-جەردەن فەدەراسيا وكىلدىكتەرىن اشىپ، قاناتىن كەڭگە جايدى. تاۋەلسىزدىكپەن تۇسپا-تۇس كەلگەن بۇل ۇلى جەڭىس تەك شىڭدا تۋعان مۇزبالاقتىڭ عانا ەمەس، ءيسى قازاقتىڭ رۋحتى شاعى بولاتىن. شىڭ باسىنداعى شىنار تۇلعا ءوزىن الدا ايقاس كۇتىپ تۇرعانىن ىشتەي سەزدى. ايتسە دە البىرت شاعىنداعىداي كوڭىلى الابۇرتىپ، تىپىرشي قويمادى.جاس قىران ەندىگى ايقاستاردىڭ كىلەمدە ەمەس، قالام ۇشىندا ورىلەتىنىن جانىمەن ءتۇيسىندى.
قياداعى قىران ءۇنى
1996 جىلدىڭ جازى جەتتى. ەرعالي بۇل كەزدە قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىندە دەنە تاربيەسى جانە سپورت كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى. قىران عۇمىرىنىڭ توعىز جىلى وسى ءبىلىم مەكەنىن ەن جايلاپ، تىڭ سوقپاق سالۋمەن وتكەن. ال سول كۇندەر توقىراۋعا تاپ قىلعان توقسانىنشى جىلداردىڭ تالكەگىمەن ەستە قالعان-دى. قالىڭ ەل رۋحىن تىكتەي السا دا، قوس بۇيىردەن جوقشىلىق قىسا بەردى. تەرەڭ وي ۇستىندە جۇرگەن رەكتور كەنجەعالي ابەن ۇلى ساعادييەۆ كەڭسەسىنە بۇگىن ەرعاليدى ارنايى شاقىرتتى. جىگىتتىڭ جۇزەگە اسۋى ىقتيمال جوسپارلارى بارىنا باسشىسى بەك سەنىمدى ەدى. اماندىق-ساۋلىق سۇراسقان سوڭ، ءسوزدى بىردەن نەگىزگى ماسەلەدەن باستادى:
— ەرعالي مۇحيددين ۇلى، ءوزىڭىز بىلەسىز، ءقازىر قىسىلتاياڭ ۋاقىت.
— ءيا، بەلگىلى عوي. جاس، ەگەمەن ەلىمىز اياعىن اپىل-تاپىل باسقان سابيگە ۇقسايدى. ءبىراق زور قۋانىشىمىز-تاۋەلسىزدىگىمىز!-جاستىق شاقتىڭ قارسى كەلگەن قيىندىق اتاۋلىعا قايىسپايتىن جالىنى ەسكەن بۇل لەبىزگە ساعادييەۆ ريزا بولىپ قالدى.
— دۇرىس قوي. ءبىراق سول باستى قازىنامىزدى ماڭگىلىك ەتىپ ورنىقتىرۋ ءۇشىن ماتەريالدىق دۇنيەنى قالىپقا كەلتىرۋىمىز شارت. قارنى اش وقىتۋشى بالا وقىتىپ جارىتپاس. مەنىڭ قالاۋىم-ماتەريالدىق قىسپاقتان شىققان ۇستازدىڭ بار كوڭىلىنىڭ ءبىلىم الۋشى جاستاردا بولۋى.
— ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. ءقايسىبىر ينستيتۋتتىڭ وقىتۋشىلارى كۇندىز ساباق بەرىپ، كەشكە جۇك تاسىپ، ءتۇرلى قارا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىن كورگەنىم بار.-ەرعاليدىڭ ءسوزىن ساعادييەۆ كىلت ءۇزدى.
— مەن وقىتۋشىلارىمنىڭ ولاي ءناپاقا قامى ءۇشىن قارا جۇمىسقا جەگىلگەنىن كورگىم كەلمەيدى. ولار قوسىمشا تابىستى ءوز سالاسىندا تابۋى كەرەك!-ساعادييەۆتىڭ بۇل قايسارلىعى بۇكىل قوعامدا بولسا، سول ءبىر توقىراۋ جىلدارى ۇستاز اتاۋلى قولىنا كۇندىز قالام ۇستاپ، تۇندە سىپىرتقى اسىنىپ، قوسىمشا كىرىس كوزىن ىزدەپ، بازار جاعالاپ، سودان دا مارتەبەسى كەمىمەس ەدى-اۋ! «ەت الامىز» دەپ ايعايلاعان ۇستازىن كەشكىلىك بازاردان كورگەن بالانىڭ جۇرەگىندە وعان دەگەن قۇرمەتتىڭ ازايارى دا تۇسىنىكتى عوي. ساعادييەۆ سىندى ءورشىل تۇلعالار ءوز مەكەمەسىندە ۇستازدارىنا ونداي كەمىستىك كورسەتپەدى. ول ەرعاليمەن اقىلداسا وتىرىپ، ۋنيۆەرسيتەت كولەمىندە ساۋىقتىرۋ-سپورتتىق كەشەندەر قۇردى. مۇنداي سەكسيالاردا ءوز ستۋدەنتتەرى تەگىن جاتتىعىپ، كۇشىنە ايلا قوستى. ال «سپورتپەن اينالىسام» دەگەن وزگە ازاماتتارعا اقىلى تۇردە جۇرگىزدى. ول تولەم وقىتۋشىلارعا قىلداي ەتىپ ۇلەستىرىلىپ، قالعان بولشەگى ءتۇرلى جارىستاردا ۋنيۆەرسيتەت قۇرامالارى دارالانا كيىپ شىعار فورمالار تىگۋگە جۇمسالدى. وسىلايشا بىلگىر باسشى ساعادييەۆ ۇستازدارىن قىسىلتاياڭ شاقتا جەر قارماتىپ، اۋا قاپتىرمادى. ولار تەك ۇستازدىق بيىك بەينەسىن ساقتاپ قالدى.
تاۋسوعار ەكپىنمەن ەڭسەسىن كوتەرگەن قازاق ەلى ءوز تاۋەلسىزدىگىنىڭ ونجىلدىق مەرەيتويىنا قادام باستى. بۇكىل ەل كولەمىندە ءتۇرلى مادەني، سپورتتىق شارالار لەگى باستالىپ كەتتى.
— ارىپتەستەر، تاۋەلسىزدىكتىڭ ونجىلدىعىنا ۋنيۆەرسيتەتىمىز نە ۇسىنار ەكەن؟ وسىنى ءبىر اقىلداسۋ قاجەت ەدى.-ەرعالي ۇستازداردىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى.
— ەل جاساعاندى ءبىز دە جاسايمىز. ونىڭ ويلاناتىن نەسى بار؟-جاتتاندى جولمەن ءجۇرىپ داعدىلانىپ قالعان ءقايسىبىر وقىتۋشىلار بۇل سۇراققا اسا تولعانا قويمادى.
— ءبىزدىڭ باستى ايىبىمىز دا وسىندا. «ەل جاساعاندى جاسايمىز» دەپ كوپكە قاراپ، ءوزىمىز ءبىر جاڭا ءىس باستاۋدان قورقاقتاپ، «اش قۇلاقتان تىنىش قۇلاق» دەپ بۇعىپ قالا بەرەتىنىمىز. جاڭاشىلدىق اكەلۋگە نەگە اۋەس ەمەسپىز؟
— ەرعالي، نامىستىڭ كوكپارىنا شاپقالى وتىرمىسىڭ؟-ەرعالي كەكەسىن ءۇن يەسىن سوزىمەن تىقسىرا جونەلدى.
— ەگەمەن ەل بولىپ، سول تاۋەلسىزدىك تۋىنىڭ جەلبىرەگەن قاسيەتتى كۇنىن جوعارى، جاڭا دەڭگەيدە تويلاي الماساق نەسىنە ەل ازاماتىمىز دەپ ەلەۋرەيمىز؟ اتا-بابامىز قانىمەن، جانىمەن امانات ەتكەن وسى قاسيەتتى مەرەكەنى تاريحتا قالاتىنداي ەتىپ دۇركىرەتىپ وتكىزبەسەك، قازاقتىعىمىز قايسى؟ ون جەتى جىلدان بەرى ۇمىت بولعان ستۋدەنتتەر سپارتاكياداسىن نەگە جاڭعىرتپايمىز؟ باستاماشىلدىعىمىز، ۇستازدىعىمىز قايدا؟
— دۇرىس ايتاسىز، ەراعا! ءبىراق سول يگى ءىستى ءوزىڭىز باستاپ جىبەرمەيسىز بە؟-جاس ۇستازدىڭ بۇل سوزىنە ەرعالي اشۋلانبادى. نەدەن باستارىنا ىشتەي سەنىمدى كۇيدە، جۇمىس بولمەسىنەن شىعا بەردى.
ۇزىنقۇلاق قىزمەتىنە كوپ سۇيەنەتىن ستۋدەنتتەر اراسىندا ءبىر عانا تاقىرىپ تالقىلانۋدا. الدا بولاتىن ستۋدەنتەر سپارتاكياداسىندا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ابىرويىن كىمدەر قورعايتىنى باستفى تاقىرىپقا اينالعان.
— قازاق كۇرەسىنەن جارىس بولسا، ءبىز رەسپۋبليكا بويىنشا ەشكىمگە دەس بەرە قويماسپىز!
— توعىزقۇمالاقشىلار دا تولىپ جاتىر ارامىزدا. ولار دا جەڭىستەن ءۇمىتتى!
— ەرعالي ۇستازدىڭ باپتاۋىمەن بىزدە كانىگى پالۋاندار قالىپتاستى. قانە، ونى جوققا شىعارا الاتىندارىڭ بار ما؟
ستۋدەنتتەر اڭگىمەسىن ۋنيۆەرسيتەت بەلسەندىسى ارىسبەك ءبولدى. ونىڭ ايتقان توسىن جاڭالىعى پالۋان جاستاردى ابىرجىتىپ تاستادى.
— جىگىتتەر، سپارتاكيادا انىق وتەتىن بولىپ شەشىلىپتى. وعان سپورتتىڭ كوپتەگەن تۇرىنەن جارىستار بەلگىلەنىپتى. ءبىر وكىنىشتىسى-قازاق كۇرەسى مەن توعىزقۇمالاق جارىس باعدارلاماسىنا ەنبەي قالىپتى.
— ەنبەي قالعانى قالاي؟
— بۇل انىق اقپارات پا؟
— كىم ولاي دەگەن؟-جىگىتتەر قىزبالانىپ، وتىرعان ورىندارىنا شولمەكتىڭ تىعىنىنداي اتىپ تۇردى.
— مەن تەك انىق اقپاراتتارمەن عانا جۇمىس جاسايمىن،-دەپ ماڭعازداندى ارىسبەك.
— بۇل جاعدايدى ەرعالي اعايعا ايتايىق. ول كىسىنىڭ بۇل رەتتە قول قۋسىرىپ وتىرماسى انىق،-دەسكەن ستۋدەنتتەر ۇستازدارىن ىزدەپ كەلىپ، تاپپاي قايتتى. بۇل كەزدە ەرعالي «بايقاماي» باعدارلامادان تىس قالعان قازاق كۇرەسى ءۇشىن ەكىنشى رەت ءماجىلىس قۇرعىزىپ، اتويلاپ تۇر ەدى. القا-قوتان وتىرعان ۇستازدار الدىندا ەرعالي سۋىرىلا سويلەدى.
— سپارتاكيادا وتكىزۋگە شەشىم قابىلداعاندا، ءبىر قۋانعان ەدىم. ەندى ونىڭ باعدارلاماسىن جاساعاندا، كوڭىلىمدە ەش الاڭ بولماپ ەدى. ويتكەنى وزىمدەي ۇستازداردىڭ ۇلتتىق نامىسىنا، قازاقىلىق جۇرەگىنە سەنگەن ەدىم. قازاق كۇرەسىن قالتارىستا ۇمىتىپ، توعىزقۇمالاقتى تاسادا قالدىرادى دەپ مۇلدە ويلاماعانمىن. ەگەمەن ەل بولا تۇرا، ەڭسەمىزدى تىكتەگەنىمىزگە اتتاي ون جىلدى تولتىرساق تا، قازاق كۇرەسىن جەتىمسىرەتكەنىمىز-وز ۇلتىمىزدى كەم تۇتقانىمىز. بۇل ولقىلىقتى تۇزەتۋگە ءالى دە كەش ەمەس. قايتا داۋىسقا سالايىق. قازاق كۇرەسى مەن توعىزقۇمالاق بۇگىنگى ماجىلىستەن سوڭ باعدارلاماعا ەنەدى دەگەن سەنىمىم بار!
ورنىنا جايعاسا بەرگەنى سول ەدى،تاراز پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، قازكسر-ىنە ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، سپورت كلۋبىنىڭ باستىسى ىزتىلەۋ مينەربەكوۆ وتتى ءسوزدىڭ الاۋىن كۇشەيتتى:
— قازاق ءوزىنىڭ ۇلتتىق كۇرەسىن ۇمىتسا، جان-دۇنيەسىنىڭ جالاڭاشتانعانى. وعان جەتكىزبەي، ءدال وسى جەردە ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن سپارتاكيادا باعدارلاماسىنا ەنگىزۋدى قولداپ داۋىس بەرەمىن!-ساڭقىلداعان قايسار ءۇن بىرەۋلەرگە وي سالدى، ەندى بىرەۋلەردىڭ مازاسىن قاشىردى.
— ءيا، ىزتىلەۋ ۇستاز وتە ورىندى ايتادى. ەل ەگەمەندىگىنىڭ ءبىر سۇلۋ كورىنىسى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن دامىتۋ بولىپ تابىلادى. سوندىقتان ەرعاليدىڭ ۇسىنىسىن جاقتاپ داۋىس بەرەمىن!-قازۇۋ-نىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ارەشەنكو ىزتىلەۋدىڭ ءسوزىنىڭ سوڭىن الا بەرە، ءوز كوزقاراسىن اشىق مالىمدەدى. ەرعاليدىڭ تابانداپ تالاپ ەتۋىمەن سپارتاكيادانىڭ جاڭا باعدارلاماسى قابىلداندى. ەندى سپورتشى جاستار رەسپۋبليكا كولەمىندە قازاق كۇرەسىنەن دە سىنعا ءتۇسۋ باقىتىنا يە بولدى. بۇل وڭ جاڭالىقتى ەستىگەن سپورتشى جاستار، «ەلىم» دەگەن جۇرەكتەر شات-شادىمان بولدى.
ەرعالي ماجىلىستەن شىعا سالىسىمەن، جەلە-جورتىپ رەكتور ساعادييەۆتىڭ ەسىگىن قاقتى. باسشى كوپكە ۇزاتپاي قابىلدادى.
— ءيا، ەرعالي مۇحيددين ۇلى، ستۋدەنتتەر سپارتاكياداسىنىڭ الاۋ ءورتىن ءوزىڭىز تۇتاتقالى جۇرگەنىڭىز ءمالىم. باسشى رەتىندە مەنەن الدەبىر كومەك كەرەك پە؟
— ءيا، كەنجەعالي ابەن ۇلى، وتەتىن ورنى بەلگىسىز تويدى قالاي قىرىق كۇندىك ەتەمىن دەگەندەي بولىپ ءجۇرمىن.
— ونىڭ ەش قيىندىعى جوق. ۋنيۆەرسيتەتىمىز رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە سپورتشىلار سايىسىن وتكىزۋگە قولايلى.
— سوندا بۇل سپورت باسەكەسى بىزدە وتە مە؟
— ءيا، وزىمىزدە وتكىزەمىز. وعان بار مۇمكىندىك بار. ءتىپتى جوقتان بار جاسايتىن عاجاپ جان ءوزىڭىز ەمەسپىسىز؟
— كەنجەعالي ابەن ۇلى، تىم اسىرىپ جىبەردىڭىز! ءارى مەن بۇل ىستە جالعىز ەمەسپىن عوي. ءبۇتىن ۇجىم اتسالىسىپ ءجۇر.
— ولاي بولسا، ەرعالي ۇستاز، تىزگىن وزىڭىزدە. ۋنيۆەرسيتەت قۇراماسى باستى ورىننان كورىنەدى دەپ سەنەمىن!
-سەنىمىڭىزگە سەلكەۋ تۇسىرمەۋگە ۋادە بەرەمىن!-ەرعالي انت ەتكەن ساقشىداي ساڭق ەتە قالدى. وسى جۇزدەسۋدەن سوڭ، ەرعالي تىنىشتىق الەمىنە سيرەك ايالدايتىن بولدى. بەيمازا كۇندەردەگى تىنىمسىز ارەكەتى اقىرى جەمىسىن بەردى: قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇراماسى رەسپۋبليكا بويىنشا قازاق كۇرەسىنەن 1-ورىندى جەڭىپ الدى. ەرعاليدىڭ سپارتاكيادا باعدارلاماسىنا قازاق كۇرەسىن ەنگىزۋ جولىنداعى جانسەبىل ەرلىگىن كوپشىلىك تەگىس تۇسىنگەندەي بولدى.
قيادا كوتەرىلگەن قىران ءۇنى بارعان سايىن اسقاقتاپ، تالماۋ كوككە ۇلاسىپ بارا جاتتى.
قالام ۇشىنداعى جەكپە-جەك
«ءبىز ونەردەن كەندە ەمەسپىز» دەپ وز-وزىنە كۇبىرلەدى ەرعالي. «تەك ونىڭ ۋاعىزداۋىنان، ناسيحاتىنان كەم تارتامىز» دەپ جانە قىنجىلدى. بۇل ونىڭ سوڭعى كەزدەرى ءوز-وزىن قامشىلاپ، ىشتەي شيرىققان شاعى. اق قاعاز شارشى كىلەمدەگى بەلدەسۋدەن دە قيىن تارىزدەندى. نەشە رەت بەتتەپ بارىپ، جۋي الماي قايتتى. ايتسە دە كوكىرەگىن تەسىپ، وقىرمانىنا جەتۋگە تالپىنعان ويلارى تىم كوپ. سولاردى سويلەتۋدىڭ وڭتايىن تاپپاي، شاقشاداي باسى شاراداي بولدى. بۇگىن تاعى قالامىن بوس قالدىرعىسى كەلمەي، اقىرى جازۋعا وتىردى. سەلدەي بولىپ كەلگەن بۋداق-بۋداق ويلارى قاعاز بەتىنە بىرتىندەپ تۇسە باستادى. جۇمىسىنان كەشتەتە شىعىپ، ۇيىنە كەلدى. العاش قالام تارتقانىنا كوڭىلى ءسال دە بولسا ورنىنا ءتۇستى.
جاڭا كۇن باستالا سالىسىمەن، ەرعالي بىردەن «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا قاراي بەت الدى. جازعانىن كورسەتىپ، جارىققا شىعۋىن نيەت ەتتى. كىرگەن بويدا ەرتاي ەسىمدى تىلشىگە جولىعىپ قالدى. جۇقالتاڭ ءوڭدى جاس جىگىت بيازى ەكەن. ەرعاليدىڭ كەلگەن ماقساتىنا تولىق قانىقتى دا، جازبانى قولىنا الدى. ءىزىن سۋىتپاي وقيتىن تياناقتى، ەڭبەكقور ءتىلشى جولىققانىنا قۋانىپ كەتكەن ەرعالي:
— بۇل-العاش رەت جازۋىم. سوندىقتان ويىمدى ناقتى جەتكىزە الماعان تۇستارىم بارشىلىق. تاقىرىبىن دا كوپ ويلانىپ، ارەڭ قويدىم،-دەپ جاي-جاپسارىن تۇسىندىرۋدەن ەش جالىقپادى.
— تاقىرىپتى ماقالانىڭ بۇكىل تابيعاتىنا ساي وتە ءدال قويعانسىز. «الپىس ايلالى ونەر» قازاق كۇرەسىنىڭ بارلىق بولمىسىن اشىپ تۇر،-دەدى ەرتاي ءجۇزىن قاعازدان الا بەرىپ.
— سونشا كۇن الاس ۇرعانىمنان اقىرى ناتيجە شىعاتىن بولدى ما؟-ەرعاليدىڭ كوزى جايناپ كەتتى.
— قازاق كۇرەسى تۋرالى جازاتىندار نەكەن-ساياق. ال ءسىز مامان رەتىندە، ۇلت تاريحىن بىلەتىن زاڭعار تۇلعا رەتىندە وتە ءساتتى جازعانسىز. بۇدان كەيىن دە ۇزبەي جازىپ تۇرىڭىز.
ەرتايدىڭ بۇل سوزدەرى ەرعاليدىڭ بولاشاقتاعى ۇلكەن تۋىندىلارىنىڭ تۇساۋىن كەستى.
قىزمەت بابىمەن قاربالاسىپ جۇرگەن ءبىر كۇنىندە جۇمىس تەلەفونى شىر ەتتى. ءتىلشى ەرتاي ەكەن.
— ەرعالي مۇحيددين ۇلى، قايىرلى كۇن. مەن ءتىلشى ەرتاي ايعاليۇلىمىن عوي،-دەپ ساڭقىلداي بەرىپ ەدى. ەرعالي رەسميلىكتەن ارىلا ءۇن قاتۋعا بۇيىرعانداي بولدى.
— قازاق بالاسىمىز عوي. ءبىر-بىرىمىزدىڭ تەگىمىزدى تۇگەندەمەي، جاي عانا اتىمىزبەن اتاي بەرسەك بولماي ما؟ ءيا، ەرتاي، جاڭالىعىڭ بار ما؟
— بۇنىڭىز مەنى دوس تۇتا باستاعانىڭىزدىڭ بەلگىسى بولار. وندا ايتايىن. دوسىڭىزدىڭ ءسۇيىنشىلى حابارى بار. ماقالاڭىز جارىققا شىعىپ، وقىرماندارىنا جەتتى.
— «الپىس ايلالى ونەر» ءۇش ءجۇزدىڭ بالاسىنىڭ نازارىندا دەيمىسىڭ؟ قۋانىشتىمىن. وزىڭە كوپ راحمەت!
— قازاق دەپ، ونىڭ سپورتى دەپ جانىڭىزعا تىنىشتىق بەرمەي جۇرگەن سىزگە راحمەت!
بۇل قىسقا تىلدەسۋ ەكى ەردىڭ اراسىنداعى شىنايى دوستىقتىڭ باستاۋى ەدى. ەرعالي شىعارماشىلىق ورتادان ەرتاي ايعالي ۇلى سياقتى تۇلعا تاپتى. ءوزى دە سول كەزدە سپورت تاقىرىبىندا ىزدەنىپ، جازىپ جۇرگەن ءتىىلشى، ءارى جازۋشى ەرتايعا ەرعاليداي الىپپەن دوستاسۋ كەيىنىرەك تىڭ تۋىندىلاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ىقپال جاسادى.
الماتى كەشى كۇڭگىرت تارتقان. قۋىقتاي عانا جالدامالى پاتەرىندە ەرعالي ارى-بەرى تەڭسەلىپ ءجۇر. ويى ون ساققا كەتكەن. جازعان وقۋلىعىن الدەنەشە بەتكە قىسقارتۋى كەرەك. جازىلعان دۇنيەنى قالاي جەلىسىن ۇزبەي قىسقارتۋعا بولاتىنىن بىلمەي، ابدەن ساستى. قىرسىققاندا ۋاقىت تار. وۋ، ەرتاي دوسى بار ەمەس پە؟ ول تۇرعاندا نەدەن ساسسىن! قۋانىپ كەتكەن ەرعالي قاعازدارىن دەرەۋ جيناستىردى دا، ۇيىنەن شىعا بەردى. ەرتايدىڭ ۇيىنە جەتىپ بارىپ، بۇيىمتايىن ايتتى. دوسى قۇپتاي كەتتى.
— وسى قازاقشا كۇرەس دەگەنگە ءوز باسىم مۇلدە كەلىسپەيمىن. قازاقتىكى دەپ تولىق تەلىپ ايتۋعا قيماعاننان بەرىلگەن اتاۋ سياقتى.-ەرتاي جازبانى وقىپ وتىرىپ، ءوز ويىن ءبىلدىردى.
— ءقازىر قازاقشا وقۋلىق جازۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولىپ تۇرعاندا، قازاقشا كۇرەس اتانا بەرەرى انىق. بارىنەن دە بۇل وقۋلىقتىڭ جارىققا كەلۋى ماڭىزدى بولىپ تۇر عوي،-دەپ ەرعالي دوسىن جۇباتىپ قويدى.
— ءتۇۋ، مىنا قىرسىقتى قارا. جارىق ءوشتى. ەندى نە ىستەيمىز؟
— بىلتەلى شام بار ما؟-شام تابىلسا، ەرعالي ءوزى-اق تۇتاتىپ جىبەرەردەي اپتىعا سويلەدى.
— بار عوي. مەن تاۋىپ كەلەيىن. — ەرتاي ورنىنان جىلدام كوتەرىلىپ، شام الىپ كەلدى. ەكى دوس شام جارىعىندا قازاق كۇرەسىنىڭ الداعى وقىتىلۋ ادىستەمەسىنە تىكەلەي قاتىستى وقۋلىقتى قاراۋعا كىرىستى.
— قىسقارتۋعا شەبەر ەكەنسىڭ. جىمىن بىلىدىرمەي، وي جۇيەسىن دە بۇزباي، قيۋلاستىرىپ وتىرسىڭ.
ەرعالي ءتىلشى دوسىن ماقتاپ قويار ەمەس.
— قىسقارتۋدىڭ ماشاقاتى دا وسىندا. ەتەك-جەڭىن قىرقام دەپ، باستى ويعا زاقىم جاساپ الۋدان قاشۋ كەرەك.
— ەرتاي، وسى سەنىڭ تەڭەۋلەرىڭە قاراسام، سەنى دارىگەر مە دەپ قالامىن.-ەرعالي ۇيقى اۋلىنان قاشىقتىعىن ازىلىمەن بايقاتتى.
— اركىم ءوز سالاسىندا دارىگەر بولسا، عاجاپ قوي. ءوز سالاڭنىڭ جاراسىن كاسىبي ماماننان اسقان ەمشى ەمدەي المايدى. سەن قازاق كۇرەسىنىڭ ادىستەمەسىن تۇڭعىش بولىپ ۇسىنىپ، ونىڭ جاراسىن تاڭىپ بەرىپ وتىرسىڭ. ءوز الەمىڭنىڭ دارىگەرى ىسپەتتىسىڭ.-ەرتايدىڭ ۇنىندە ءازىلدىڭ نىشانى دا جوق.
— اۋ، ەرتاي، ۇيقىم كەلمەسە دە، كوزىم اشىپ كەتتى.
— شامنىڭ بىلتەسى جانايىن دەپ تۇر. جاعارماي تاۋسىلعان با؟-ەرتاي شامنىڭ حالىنە قاراپ، تاڭنىڭ اتۋعا تاياۋ قالعانىن ەندى سەزدى.
— قايران سوزدەرىمدى قىرقىپ بولدىڭ با؟
— شولاق بولماي، ويى ولاق بولماي، قاجەتىنشە قىسقاردى دەپ ويلايمىن. ەندىگىسىن باسپاداعىلار شەشەر.-ەرتاي بەل جازىپ تۇرا كەلدى. شام دا ءسونىپ تىندى. تاڭ اعارىپ اتقان مەزەتتە ەرعالي دوسىنىڭ ۇيىنەن قىسقارتىلعان جازباسىن الىپ شىعا بەردى.
شام جارىعىندا، تاڭ الاكەۋىمدە دۇنيە ەسىگىن اشقان «قازاقشا كۇرەس» وقۋ قۇرالى كەڭ قولدانىسقا يە بولدى. قازاق كۇرەسىن وقىتۋدىڭ باستى قاعيدالارى تاريح تۇڭعيىعىنان مارجانداي تەرىلىپ الىنعان بۇل وقۋلىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماڭىزىن جويمادى. ال ەرعالي بۇل وقۋلىق ءۇشىن كىتاپحانالار مەن مۇراعاتتاردا تابانداپ وتىراتىن. العان دەرەكتەرىن سارالاپ، جازىپ شىعۋدىڭ ءوزى ءبىر بەلدەسۋمەن پارا-پار بولاتىن. قازاق كۇرەسىن ارى قاراي دامىتسام، وركەندەتسەم دەگەن ارمانى ونى جازۋ الەمىنەن كەرى قايتارمادى. قازاقتىڭ جانى مەن ءتانىنىڭ ساۋلىعى، ءتىلىنىڭ شەشەندىگى مەن تەرەڭ تاريحى قوسا ورىلگەن قاسيەتتى كۇرەسى ەرعاليعا اماناتتاي بولىپ، وعان ءتۇن بالاسىندا كىرپىك ىلدىرمەدى.
بۇگىن دە تۇنگى ۇيقىسى قازا بولىپ، تاڭەرتەڭ سالى سۋعا كەتە تۇردى. تاڭعى شاي ۇستىندە ايەلى تويجانعا:
— توركىندەپ كەلسەڭ قايتەدى؟ قىزىمىز دا ناعاشىلارىن ساعىنعان بولار،-دەپ وي تاستادى.
— اق قاعازبەن ءار ءتۇن ايقاساسىڭ. ءبىراق تاڭەرتەڭ قاعاز بەتىنە ءبىر نوقاتتىڭ دا تۇسپەگەنىن بايقايمىن. مەن كەتسەم، قالامىڭ جۇردەكتەنسە، وندا قانەكەي.-تۋمىسىنان تىم سابىرلى تويجان ءبارىن اڭداپ-بارلاپ جۇرگەنىن ءبىر اۋىز سوزىمەن بايقاتتى.
— ۇيدە كىسى قاراسى ازايسا، جۇيەلى جازىپ كەتەمىن بە دەگەن سەنىمىم بار.
— دىڭكەلەپ قالىپ جۇرمە. تاماعىڭدى ۋاقىتىندا ءىش.
— مىنا جازبانى جەتىلدىرمەيىنشە، بويىما اس قونبايتىن سياقتى.
قىسقا اڭگىمەدەن سوڭ تويجان كىشكەنتاي قىزى گۇلناردى الىپ، توركىندەپ قايتۋعا قامداندى. بۇل كەش ەرعالي قاعاز بەتىنە نوسەر ويىن سورعالاتتى. ويى جۇيەلەنىپ، ءتىلى شەشىلىپ سالا بەردى.
الماتىنىڭ تىربىڭ تىرلىكتى تاڭى باستالىپ كەتتى. كەيدە ەرعالي تۇنگى ۋاقىتتى توقتاتىپ قويعىسى كەلەتىن. كۇندىزگى قىم-قۋىت شارۋا قامى جازبالارىن تەرەڭ ويلاۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەيتىن. ال قالامگەر تارازىسى ءتۇن ورتاسى اۋعان شاقتا تەڭگەرىلە باستايتىن. ءبىراق بۇل وي مەن ورالىمدى ءتىلدىڭ تەپە-تەڭدىگىن تاڭ اتتى تىنىشسىز ءسات بۇزاتىن.جەر بەتىنە جارىق تۇسسە، دالەلدى پايىمدارى مەن كوركەم ءتىلى تۇساۋلانىپ سالا بەرەتىن. بۇگىن دە سونداي ءبىر تاڭدى اتىرىپ، جۇمىسىنا كەلدى. ەرتەرەك كەلگەنى ءوزى ويىندا شەشە الماعان ءبىر كۇرمەۋدىڭ بايلاۋىن تاپپاق ارەكەتى ەدى.
شىركىن، قازاق كۇرەسىن مەكتەپ تابالدىرىعىنان باستاپ وقىتسا! ونسىز دا ءار قازاق بالاسىنىڭ بويىندا تۋلاپ جاتقان كۇرەسكەرلىك رۋحىن جاستايىنان شىنىقتىرسا! وندا قازاق كۇرەسى بۇگىنگىدەن دە زور مارتەبەگە يە بولار ەدى. 1995 جىلى وسى ارمانىن شىندىققا اينالدىرعىسى كەلىپ، «قازاق كۇرەسى بويىنشا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەرگە ارنالعان باعدارلاما» ادىستەمەلىك قۇرالىن جازعانى بار. تالماي ىزدەنىپ جازعان ەڭبەگى ءراسۋا بولعانداي سۋ اياعى قۇردىمعا كەتتى. قولداۋشىلار از بولىپ، باعدارلاما تەك جازبا كۇيىندە قالا بەردى. بۇل جايت ەرعاليدىڭ قايراتىن مۇقالتا المادى، كەرىسىنشە جىگەرىن جاني ءتۇستى. وسى ەڭبەگىنىڭ ءىزىن سۋىتپاي، ۇستازى پەتر فيليپپوۆيچپەن بىرلەسە وتىرىپ، «قازاقشا كۇرەس» وقۋلىعىن جازىپ شىعىپ، قولدانىسقا ەنگىزدى. قالامگەرلىك قارىمى ارتا ءتۇسىپ، 1997 جىلى ۇستازى ماتۋششاككا ارناپ «پالۋاندار ۇستازى» اتتى دەرەكتى حيكايات جازدى. ورىس تىلىندە جازعان بۇل حيكاياتى ەرعاليدىڭ ءوزىن شىڭعا شارىقتاتقان ۇستازى الدىنداعى شاكىرتتىك پارىزىن ابىرويمەن اتقارعانىن، ءارى ادەبي-زەرتتەۋشىلىك قابىلەتىن دە تانىتىپ تاستادى. ال بۇگىن، تىم تۇڭعيىق ويعا بەرىلىپ وتىر. شىڭدى مەكەن ەتەتىن مۇزبالاق تۇلعانىڭ ارمانى دا اسقار بولاتىن. مۇزارت-ارماننىڭ قيىندىقتى قاقىراتىپ وتە شىعار قۇدىرەتى بار-تىن. سول قاسيەتىن تانىتىپ، قازاق كۇرەسىن مەكتەپتەردە وقىتۋ ماقساتىنا جەتۋ داڭعىلىنا تاعى دا ءتۇستى. ارمانىنا جەتپەي، جارتى جولدان قايتۋ ويىندا جوق. قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن ۇلى دالا پەرزەنتى تاۋسىلماس ارماندارىنىڭ تىزگىنىن ەش تارتپادى. توعىز وقۋ قۇرالى مەن جەتپىس بەس عىلىمي-كوپشىلىك ماقالالارى قاتتالىپ، بەس وندىرىسكە ەنگىزگەن جاڭالىعى جاستار كوڭىلىندە جاتتالدى. سوناۋ سەكسەنىنشى جىلدارى ءوزى قازاق كۇرەسى دەپ اتار ما ەدى دەگەن ويى دا ورىندالىپ، 2012 جىلى «قازاق كۇرەسى» وقۋلىعىن دۇنيەگە اكەلدى. قازاق كۇرەسى عىلىمي تۇرعىدا جۇيەلەنىپ، زەردەلەنىپ، زەرتتەلىپ، تولىققاندى ءوز اتاۋىنا يە بولدى.
قالام ۇشىنداعى جەكپە-جەكتىڭ ءار ءساتى شارشى كىلەمدە بەلدەسكەنمەن پارا-پار ەدى. بۇل قاستەرلى جەكپە-جەكتە دە ۇرپاق بولاشاعى ءۇشىن قازاق كۇرەسىن وزىنە امانات ەتىپ العان مۇزبالاق تۇلعا جەڭىسكە جەتتى. اق قاعاز بەتىندەگى ايقاس ءبىر تىنبايتىن، سەبەبى ەرعالي جازعانىنان جازارى كوپ دەپ ءبىلدى.
قىراندار ارمياسىنىڭ قولباسشىسى
جاستاردىڭ سۇراعى بىتەر ەمەس. ءدارىس سوڭى سىرلاسۋ ساتىنە اينالعانداي.
— اعاي، ءسىز ءان سالا الاسىز با؟-دەپ ءبىر ستۋدەنتى توسىن سۇراق قويدى. ونى تىيىپ تاستايتىن ەرعالي كورىنبەدى. قايتا اڭگىمەنى جالعاي ءتۇستى.
— ءاۋ دەمەيتىن قازاق جوق. مەن دە رەتى كەلسە، حالىق اندەرىن ايتقاندى ۇناتامىن.»ارىس جاعاسىندا» ءانىن ورىنداعىم كەلىپ تۇرادى. قازاقتىڭ عاجاپ اندەرىن ۇيىپ تىڭدايمىن.
— اعاي، ۇنەمى زىر جۇگىرىپ جۇرەسىز. سوندا قاي كەزدە ءان تىڭداپ ۇلگەرەسىز؟-بۇل سۇراق يەسىنە ستۋدەنتتەر دۇركىرەي كۇلدى.
— كۇلمەڭدەر. مەن ءان تىڭداۋعا ۋاقىت تابامىن. جۇمىستان سوڭ، ءسال وڭاشا قالعان كەزىمدە، اۋىلىما دەگەن ەسكى ساعىنىشىم ويانىپ كەتەدى. سول ساعىنىشىمدى ماقپال ءجۇنىسوۆانىڭ اۋىل تۋرالى، ءومىر تۋرالى اندەرىمەن باسامىن. ودان قالا بەردى نۇرلان ونەربايەۆتىڭ اندەرىمەن قۇلاق قۇرىشىمدى قاندىرامىن.
— ءشامشىنىڭ زامانىندا ءسىز بالا بولدىڭىز عوي. بالكىم، ۇلى سازگەردى كورگەن دە بولارسىز؟
— ءيا، كوردىم. التىنشى سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە ءشامشى اعامىز وقۋشىلاردىڭ جۇمىس ىستەپ جاتقان جەرىنە كەلىپ، بىرنەشە ءان ورىنداپ بەرگەن. كوزبە-كوز كورىپ، لەبىزىنە قارىق بولدىق. قازىرگى سەندەرگە ۇقساپ، سازگەرگە الدەنەشە سۇراق قويعانىم بار.
— اعاي، ءسىز شامشىدەي ۇلى اداممەن جۇزدەسىپسىز، ارمانىڭىز جوق شىعار!-جاستار پروفەسسور ءدارىسىن سپورت تاقىرىبىنان مۋزىكا سالاسىنا بۇرىپ جىبەرگەندەرىنە ءدان ريزا كۇيدە وتىر.
— جوق، ارمانىم كوپ! سەندەر دە ارمانداڭدار، ارمانداۋدان تالماڭدار!-پروفەسسور ءدارىسىن عيبراتتى اقىلىمەن ءتامام قىلدى.
ەرعالي كوريدوردى بويلاپ كەلە جاتىر ەدى، الدىنان ستۋدەنتى اسكەربەك شىعا قالدى.
— ەرعالي اعا، اسسالاۋماعالەيكۋم!
— ۋاعالەيكۇماسسالام، اسكەربەك! ءۇي-ىشىڭ امان با؟
— اماندىق، اعا!
— كىشكەنتايىڭ قالاي؟ ءوسىپ جاتىر ما؟
— وي، اعا، مەن ءبىراز بولدى اجىراسىپ كەتكەنمىن.-مىنا ءسوز ەرعاليدىڭ قاق باسىنان سالىپ جىبەرگەندەي ەستىلدى.
— اجىراسقانى نەسى؟ تويىڭدى جاساپ، دۇركىرەتىپ تۇرىپ ۇيلەندىڭ. ەندى اراعا جىل سالماي جاتىپ، جاس وتاۋىڭنىڭ ۋىعىن شاشا سالدىڭ با؟
— اعا، نەسىنە ۇرساسىز؟ مەنىڭ كىنام جوق!-شىر-پىر بولعان جاس جىگىتتىڭ ءسوزىن سوڭىنا دەيىن تىڭداماعان ەرعالي جۇمىس بولمەسىنە كەلىپ جايعاستى. جۇرەگىن الدەبىر اۋىر مۇڭ تۇيرەپ وتكەندەي بولدى. «اجىراستىم» دەپ تۇرعان جىگىت ءوزىنىڭ شاڭىراعىن كۇيرەتىپ، بالاسىن ءتىرى جەتىم ەتكەنىن سەزبەيتىن دە سىڭايلى. نەگە اجىراسادى؟ ءوزىنىڭ وتباسىلىق ءومىرى ءبىر ەلەستەپ ءوتتى. ەرعالي وتىز جاسىندا شاڭىراق كوتەردى. ۇيلەنۋ تويىنان سوڭ، ەكى كۇننەن كەيىن ەرعالي الماتىعا سۋىت اتتانىپ كەتتى. ال تويجان كەلىندىك پارىزىن وتەيمىن دەپ اۋىلدا، قايىن جۇرتىندا قالعان. سوندا ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت اتا-ەنەسىمەن تۇرعان تويجاننان ءبىر كۇڭكىل ەستىمەپ ەدى. اقىرى «بۇلاي جۇرگەندەرىڭ جارامايدى، سۋىسىپ كەتەسىڭدەر» دەپ مۇحيددين اكە كەلىنىنە باتاسىن بەرىپ، الماتىعا اتتاندىرعان ەدى.ءسابيلى بولعان سوڭ دا جاعدايلارى بىردەن جاقسارا قويمادى. جالدامالى ءبىر بولمەدە تۇردى. سوندا دا ايەلىنىڭ ءبىر كوڭىلى تولماي، كەيىگەنىن كورمەدى. ءارى ەرعالي تابيعاتىنان قوناقجاي، سوندىقتان ۇيلەرىنەن كىسى ارىلمايتىن. سونىڭ بىرىنە قاباق شىتىپ كورمەدى. اتا-ەنەسى ومىردەن وتكەنشە، كەلىندەرىنە العىستارىن جاۋدىرىپ كەتتى. تۇڭعىشى گۇلناردان كەيىن بىردەن قۇرساق كوتەرە قويماعان ايەلىنە ەرعالي «اجىراسام» دەپ ەشقاشان دوق كورسەتپەدى. ويتكەنى سۇپ-سۇيكىمدى قىزى تۇرعاندا، ءوزىن بارلىق تۇرعىدا قولداپ وتىرعان ايەلى باردا، ەرعالي سابىردى سەرىك ەتتى. سول سابىرمەن كۇتكەن تىلەگى ورىندالىپ، گۇلناردان كەيىن جانە ءبىر قىز بەن ءبىر ۇلدىڭ اكەسى اتاندى. ال مىنا كەشە ۇيلەنىپ، بۇگىن اجىراسىپ جاتقان جاستارعا نە جەتپەيدى؟ قازاقتا جوق بۇل قاسىرەت قايدان كەلدى؟ ەرعالي سۇراقتارىنا جاۋاپ تابا الماي، كوكىرەگىن كەرە كۇرسىندى. ءوز وتىن وشىرگەن ايەل ەل اناسى بولىپ جارىتپايدى. ءوز شاڭىراعىن قيراتقان جىگىت ەل اعاسى بولا المايدى. قىران تەكتى قازاقتىڭ كۇيكەنتاي بولىپ بارا جاتقانى ما؟ جو-و-و-وق!
كەنەت جۇمىس تەلەفونى شىرىلدادى.
— ەرعالي مۇحيددين ۇلى، قايىرلى كۇن! شاكىرتىڭىز تولەباي قاسىمحان الەم كۋبوگىنەن 1-ورىن بيىگىنەن كورىندى!
مىنا يگى حاباردى ەستىگەن ەرعاليدىڭ مۇڭ باسقان قاباعى كۇندەي اشىلدى:
— وۋ، ءسۇيىنشى دەمەيسىز بە؟ ەستىپ تۇرعانىم وسى. پاي-پاي، الەمگە قازاق كۇرەسىن تاعى دا تانىتتى دەسەڭىزشى!
«تاعى دا تانىتتى» دەپ شاكىرتىن ماقتايتىن ءجونى بار-تىن. سەبەبى، قاسىمحان 2012 جىلى برازيليادا وتكەن جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىندا قازاق كۇرەسىنەن 1-ورىندى قانجىعالاپ قايتقان. 2013 جىلى الماتىدا وتكەن ەۋرازيا ويىندارىندا دا شاكىرتى قاتارلاستارىنان قارا ءۇزىپ، 1-ورىندى يەمدەنگەن. رەسپۋبليكالىق سپورت دودالارىندا الدىنا قارا سالمايتىن قاناتتى پىراقتاي جىگەرلى جاسقا ەرعالي وسى جارىستا دا سەنىم ارتقان بولاتىن. بۇگىن سول سەنىمى اقتالىپ، ءوزى باۋلىعان جاس قىرانى قازاق كۇرەسىن الەم دەڭگەيىندە اسقاقتاتىپ تۇر.
— ءيا،-دەدى باتىر كوڭىلى ورنىنا ءتۇسىپ،-قازاق-تەكتىلىگىن ساقتاپ قالعان قىران حالىق. قىراننىڭ كۇيكەنتاي تىرلىك كەشۋى مۇمكىن ەمەس!!!
— ەراعا، بۇل زور قۋانىش بولدى عوي،-دەپ سوزگە حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، كافەدرا دوسەنتى احمادييەۆ تالعار مۇحتار ۇلى ارالاستى. حالىقتىڭ بالاسىن ءوز پەرزەنتىندەي كورەتىن دارحان كوڭىل ۇستازدار بەك قۋاندى. تالعار ارعى-بەرگى جەڭىستەرىن تەرمەلەي باستادى:
— ەراعا، ەسىڭىزدە مە، ەرعالييەۆ ەلامان «قازاقستان بارىسىنا» قاتىسىپ، 1-ورىندى بوكتەرىپ قايتقاندا، قالاي قۋانىپ ەدىك؟ قازاق كۇرەسىن ومىرىنە وزەك ەتكەن ەرلەر بار دەپ ماسايراپ ەدىك قوي.
— ەسىمدە! قالاي ۇمىتايىن ول كۇندى! «مەن-قازاقپىن» دەيتىن تارلانداردى تەگىس شات قىلعان جەڭىس ەدى عوي ول دا!
— ەراعا، ءسىز قىراندار ارمياسىن قۇردىڭىز! وسى اكادەميادا ءجۇرىپ، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىن جوعارى دارەجەدە دامىتىپ، ىلگەرى باستىردىڭىز. ول-اقيقات.-بەتىنە ماقتاۋدى ۇناتپايتىن ەرعالي ءىلتيپات ءبىلدىرىپ جاتپادى. ءوز ويىن جالعاپ اكەتتى.
— اقيقاتى سول-قازاق باردا قازاق كۇرەسى بار! قازاق ۇلدارى وسى كۇرەسپەن شىنىعىپ، شىعار بيىگىنە وسى كۇرەستىڭ ادىس-تاسىلىمەن ۇمتىلىپ تۇرعان قازىرگىدەي نۇرلى شاقتا قازاق ولمەيدى! قىراندار ارمياسى دەيسىڭ. ونى مەن قۇرمادىم. ول قازاق قازاق بولىپ جارالعالى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان ۇلى كۇرەتامىر ىسپەتتى. مەن تەك ونى جالعاستىرىپ كەلەمىن. سەن جانە مەن سياقتى ۇستازداردىڭ، عالىمداردىڭ قاسيەتتى پارىزى، ەش جەردە جازىلماعان اسىل بورىشى وسى!
بۇل سوزدەرىمەن ەرعالي تالعاردىڭ كوز الدىنا مۇزارت شىڭدى شىر اينالا قيقۋلاي ۇشقان مۇزبالاقتى ەلەستەتتى. شىڭدا تۋعان مۇزبالاق شىڭىن مەكەن ەتىپ ءجۇر. ءبىراق ول وزىنەن كەيىنگى ۇرپاعىنىڭ دا وسى بيىكتى يەن قونىس ەتكەنىن بار جانىمەن قالايدى.
ماڭگىلىك مەكەنى شىڭ بولعان مۇزبالاق كيەلى كۇندى بەتكە الىپ، قالىقتاپ بارادى. ول جالعىز ەمەس ەدى. ونىڭ سوڭىندا قىراندار ارمياسى ساپ تۇزەپ، نۇرلى بولاشاققا باعىت الىپ بارا جاتتى.
You Might Also Like
-
بىرەۋدى ءسۇيۋ ادامنىڭ بارلىعىنا ءتان قاسيەت. سۇيىسپەنشىلىگىن قاناعاتتاندىرماي ەشكىم دە باقىتتى بولا المايدى. ەگەر ءبىز سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى شەكتەيتىن بولساق، ەڭ جوعارعى قاناعاتقا جەتە المايمىز. ادام بال...
-
البەتتە، قۇدايعا قۇلشىلىق نەعۇرلىم تازا بولسا،مونىڭ ناتيجەسى دە سوعۇرلىم جوعارى بولادى. سوندىقتان اباي تازا قۇلشىلىققا شاقىرادى. ءوزىنىڭ ون ءۇشىنشى قارا سوزىندە يماندىلىقتى تازا ساقتامايتىن ادامداردى...
