InfoHub Logo

نەمەرەلەرى ۇيگە سيرەك كەلەدى. سيرەك كەلگەنى بىلاي تۇرسىن، «اتالارىڭنىڭ تىنىشىن الماڭدار» دەپ كۇنى بۇرىن كەلىندەرى وقىتىپ قويا ما قايدام، ايتەۋىر، كەلۋلەرىنەن كەتۋلەرى جىلدام. تىنىشىن الاتىنداي مۇنىڭ ۇستولگە جابىسىپ، كيت ەتكەن سىبىردى جاقتىرماي، كەرەك دەسەڭىز، ايەلىنىڭ جۇرگەن-تۇرعانىن دا اۋىرسىنىپ، ەسىك-تەرەزەنى تۇمشالاپ، اق قاعازبەن الىسىپ جاتقانى شامالى. قولى جۇرمەيدى، شاۋ تارتقان كىسىشە كىبىرتىكتەي بەرەدى. كەشەلى-بەرى بۇيتە بەرسەم، جازۋ-سىزۋدى دا ۇمىتىپ قالارمىن دەپ، ءوزىن-وزى قيناپ، ءبىرازدان بەرى ويدا جۇرگەن ءبىر شاعىن دۇنيەنىڭ سۇلباسىن قاعازعا تۇسىرگەنسىگەن-دى. العاشىندا ءتاپ-تاۋىر كورىنگەن. «ىشتەن شىققان شۇبار جىلاننىڭ» كەم-قۇتىعى بىردەن بايقالا قويا ما، اراعا اپتا سالايىن، ىسىلاي ۇرىناتىن اۋەسقوي ەمەسپىن عوي دەپ، قايتا قاراۋدى كەيىن شەگەرگەن. سودان كەلەسى جۇمادا دا تۇياق سەرىپپەدى. باسىنا ناۋالاپ قۇيىلىپ جاتقان ادەمى تىركەستەردى دە اڭعارا المادى. بۇل كەرى اسەردىڭ نەدەن تۋىنداۋى مۇمكىن، ا

ىشىنەن كۇڭكىلدەدى قويدى، ارى قاراي تەرەڭدەپ بارعىسى كەلمەدى. ەكى-ۇش ايدان بەرى كوپ نارسە تىندىرا الماعاندىعىن ءوزى دە مويىندايدى. جازىپ كەلە جاتادى دا تۇلەن تۇرتكەندەي، ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلەدى. ەندى ءقايتىپ ۇستولگە جولاعىسى جوق. الدەنەدەن ۇركەكتەيدى، الدەنەدەن سەكەم الادى. مۇندايدا ءوزىن-وزى قيناپ، ەزىلىپ وتىرماعانى ابزال. قيانات. كىشكەنە بوي جازىپ، قان تاراتىپ، سىرتقا شىعىپ سەرۋەندەگەنگە نە جەتسىن. كورشى-قولاڭمەن التىن ۋاقىتىن وتكىزە الماعان كىسىشە كودي-سوديدى ءسوز قىلىپ، نە ساياساتتى اۋدارىپ-توڭكەرمەسە دە حال-جاعداي سۇراسىپ، ديدارلاسقانىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! مۇنىڭ جازۋشىلىعىن ماڭايداعىلاردىڭ ءبارى بىلەدى. بىلەدى دە الىم-بەرىمسىز جانىنا جاقىنداعىسى كەلمەيدى. الىس جۇرگەندى قۇپ كورەدى. كىنا وزىنەن. ءوزىن تۋمىسىنان ۇستامدى جانداردىڭ قاتارىنا قوسۋشى ەدى. سو جولى قانداي تۇلەن تۇرتكەندىگىن قايدام... ادام ءسويتىپ تە الجاسادى ەكەن-اۋ، ءا؟! الجاسقاندا سۇراماڭىز، ەسكە تۇسكەندە ەكى جاعى ۇياتتان دۋىلداپ الا جونەلەدى. كىمنەن كورەدى. وزىنەن، ونداي جەڭىلتەكتىككە ەندى ولسە بارماس. بارماعاننان بۇرىن كوپتىڭ كوزىنە تۇسۋگە دە كادىمگىدەي قۋىستانادى. باياعىدان بەرگى جيعان ابىروي-بەدەلدى ءبىر-اق كۇندە شاشىپ الدى.

اۋلا اتشاپتىرىم. ۇلكەندەردىڭ دەمالۋلارىنا دا، بالالاردىڭ ەمىن-ەركىن ويناۋلارىنا دا جاعداي جاسالعان. اسىرەسە، كۇن قايتقاندا ءار ءۇيدىڭ كىرەبەرىسىنەن شىققان ەگدە كىسىلەردىڭ نەمەلەرىنە باس-كوز بولعانسىپ، اعاش تاساسىنداعى تاقتاي ورىندىققا جايعاسىپ اپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىن ادەتتەرى قاشاننان. ارا-تۇرا جازۋشى دا قارا كوبەيتەدى. قىزۋ پىكىرتالاسقا قوسىلمايدى، تەك تىڭدايدى. ارى كەتسە توتەننەن قويىلعان ءبىرلى-جارىم سۇراققا ءجۇردىم-باردىم جاۋاپ بەرەدى دە، توپ اراسىنان سىتىلىپ كەتكەندى ءجون كورەدى. ولار دا مۇنى كوپ قينامايدى. جازۋشى جارىقتىقتى ءوز قيالىمەن الىسىپ، كوك پەن جەردىڭ اراسىندا قالىقتاپ ۇشىپ جۇرەتىن اق قانات پەرىشتەگە ۇقساتادى. ال پەرىشتەنىڭ كىرشىكسىز كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرۋ كۇنا.

وسى تاياۋدا كەزەكتى كىتابى باسپادان شىققان. مۇقاباسى قالىڭ، قاعازى ساپالى. كوركەمدەلۋىندە دە ءمىن جوق. كوپكە بەلگىلى ۇيرەنشىكتى جاعداي. تالاي كۇن، تالاي ءتۇن سارسىلىپ جازعان ەڭبەگىڭنىڭ وتەۋى — ءجۇز دانا كىتاپ. الساڭىز الدىڭ، الماساڭىز كىتاپحانالارعا تاراتادى دا جىبەرەدى. كەنجەسى باسپا باسشىلارىمەن كەلىسىپ، جازۋشىعا تيەسىلى ون بۋما كىتاپتى ماشينەسىنە سالىپ ۇيگە اكەلگەن. مۇنىڭ كوڭىلىنە قاراي ما، الدە شىن تىلەۋقور نيەتتەرىن بىلدىرگىسى كەلە مە، الدىمەن كەلىندەرى، سوسىن قۇدا-جەكجاتتارى اياعىن جەرگە تيگىزبەي كەلىستىرىپ ماقتاعان. جاڭا رومانىنىڭ ۇزىندىلەرىن مەرزىمدى باسىلىم بەتتەرىنەن وقىعانداردىڭ قاراسى كوبىرەك كورىندى. ءوزى ۇمىتىڭقىراپ قالعان كەيبىر ەپيزودتاردى ەسكە قايتا تۇسىرگەندە جان-دۇنيەسى نەگە جىبىمەسىن، نەگە شابىتتانباسىن. كوك پەن جەردىڭ اراسىندا اق قانات پەرىشتە سەكىلدى نەگە قالىقتاماسىن! كۇرەپ الاتىن قالاماقىسى بار بولسىن، جەر باسىپ جۇرگەن پەندەگە وسىنىڭ ءوزى از جەتىستىك پە؟! كىتاپ وقيتىن زامان دا قايتا ورالار. قۇداي سالماسىن، تاۋدان قۇلاعان سەل سەكىلدى ينتەرنەتىڭىز ىرىق بەرمەي بارادى بۇگىندە. وسى زامانعا بەيىمدەلگەنسىگەن مۇنىڭ كەيبىر زامانداستارى: «انا سايتتى اشتىڭ با، اشا الماساڭ نەمەرەڭە ايت كومەكتەسسىن، سوسىن مەنىڭ جازعانىمدى وقىپ شىق، وكىنبەيسىڭ» دەپ ۇستى-ۇستىنە نىعارلايدى. ءجا، كەيبىرىن وقيدى، كەيبىرىن وقي المايدى. الدەنەنى قاعاز بەتىنەن استىن سىزىپ وقىماعان سوڭ كىسىنىڭ ءسىرا، ايىزى قانا ما، ءلاززات الالا ما. ءالى كۇنگە دەيىن ينتەرنەت ەكرانىنان قاشىق جۇرەدى.

ءۇستولىنىڭ استىندا جاتقان كىتاپ بۋمالارىنا سۇلەسوقتاۋ كوز جۇگىرتۋدىڭ ءوزى ازاپ. تۇرعانىمەن قاسىرەت. قالاي دەگەندە دە، سونىڭ ءاربىر جولىن ءتىسىن قىشىرلاتىپ وتىرىپ، بىلايعى تىرلىكتىڭ بارىنەن باز كەشىپ، وسى كورگەن قيىندىعىمنىڭ ورنىنا ەرتەڭ، ولمەسەم ەلدىڭ اۋزىندا جۇرەم-اۋ دەيتىن ءۇمىت ساۋلەسى ءتۇس-تۇستان ورە تۇرەگەلگەندە شامنىڭ جارىعىنا تونە ءتۇسىپ، تاڭ اتقانشا قاعاز شيمايلايتىندىعىن كىمنەن جاسىرادى. بايعۇس ايەلىندە نە كىنا بار. جەر بەتىندە جازۋشىعا اياۋشىلىق بىلدىرەتىن ءبىر ادام بولسا، ءسوز جوق، ول — سونىڭ ءوزى! ءتۇنى بويى ۇيىقتاي ما، ۇيىقتاماي ما بەلگىسىز، بىردە اياعىن ۇشىنان باسىپ، ليمون شىرىنى قوسىلعان ىستىق شايدى ىڭ-شىڭسىز ءۇستولىنىڭ جانىنا اكەپ قويادى. كەسسە قان شىقپاس — بۇل بولسا، سول سازارعان كۇيى نەمكەتتىلەۋ ايتىلاتىن قۇرعاق راقمەتتى دە كوپ كورىپ، تىمىرايىپ قالا بەرەدى.

ءسويتىپ جىن سوققانداي ءالى بوياۋ يىسىنەن اجىراماعان ءبىر بۋما كىتاپتى قولىنا ىلە سالىپ، تىسقا قاراي جۇگىرە جونەلگەنى. قانداي ماقسات كوزدەگەنى دە بەلگىسىز. بىرنارسەلەر كوز الدىندا كولبەڭدەپ تۇرىپ العان. «ادال ەڭبەگىم عوي، ادال ەڭبەگىمدى بۇلداسام نەسى ايىپ؟ تيىن-تەبەن تۇسسە نەمەرەلەرىمە بالمۇزداق ساتىپ اپەرسەم دە نەم كەتەدى. پويىزدا، مەكەمەلەردىڭ ەسىگىن قاعىپ، كىتابىن ساتىپ جۇرگەندەر دە جىندى ەمەس شىعار». تابان تىرەگەن بايلامى وسى عانا.

— سوڭعى شىققان كىتابىم ەدى، — دەدى ارعى جاعىن تولىق ايتا الماي.

— تەگىن بە؟ — ۇنەمى كوزاينەگىن باس بارماعىمەن سۇرتكىلەپ جۇرەتىن قوڭقاق مۇرىن ءابجىل قيمىلداپ، بۋمانىڭ وراۋىن دەرەۋ شەشتى دە جانىنداعىلارعا بىر-بىردەن ۇلەستىرىپ بەردى: — نە بىتىرەسىڭدەر، ەرتەڭنەن قالدىرماي وقىپ شىعىڭدار...

— وقيمىز، ەرتەڭنەن باستاپ تۇگەل وقىپ شىعامىز.

— جازۋشىمەن كەزدەسۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت قوي.

— جانە جازۋشى بولعاندا قانداي!

— وتكەندە ءبىر پروفەسسور-عالىمنىڭ ءسىزدىڭ شىعارماشىلىعىڭىزعا ارنالعان ماقالاسىن وقىدىم. وقىپ شىقتىم دا ءسىزدى ويلادىم. ءسىز نەتكەن قاراپايىم ادامسىز، ا؟! — ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋشى بولعان، ءقازىر قۇرمەتتى دەمالىستاعى فيلولوگ وزگەلەرمەن سالىستىرعاندا قارا جاياۋ ەمەستىگىن دالەلدەگىسى كەلگەندەي، ءبىراز ەزەۋرەپ بارىپ ارەڭ باسىلدى: — بىلمەي ءجۇر ەكەنبىز ءسىزدى...

— بىلگەندە نە ىستەيسىز؟ — بۇل جازۋشىنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز ەمەس ەدى. بىرەۋ ءسوزىمدى سويلەسە قىستىرىلىپ نە بار دەپ، ءۇنسىز وتىرعانى ءجون ەدى.

— نە ىستەيتىندىگىڭىزدى ءبىز ايتايىق، ەگەر شىنىمەن نە ىستەيتىندىگىڭىزدى بىلمەي جۇرسەڭىز.

— ال؟

— ءقازىر جارنامانىڭ زامانى. جانە ونى دا ءوزىڭىز ۇيىمداستىراسىز. سىرت كوزگە بايقاتپاي، بارىنە ءوزىڭىز جۇگىرەسىز. — فيلولوگ «لەكسياسىن» قايتا جالعادى: — مەن دە كەرەكپىن-اۋ، مەنى دە ىزدەيتىندەر تابىلار-اۋ — قيسىنسىز تۇجىرىم. جانە وعان وكپەلەۋدىڭ دە قاجەتى شامالى. ماسەلەن، مەنىڭ شاكىرتتەرىم ءالى دە ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس وقيدى. ءبىر-بىر كۋرستىڭ كۋراتورى. مەنىكى ءبىر زۆانوك. قالعانىن وزدەرى شەشەدى. وقىرماندارمەن جۇزدەسەسىز. جاتتاندىلاۋ بولسا دا بىردى-ەكىلى سۇراق قويىلادى. جاۋاپ بەرەسىز، وعان بولا جانە شارشاماڭىز. فيلوسوفياعا بارماڭىز، استارلى اڭگىمەنى تۇسىنەتىندەر سيرەك. ءبىتتى. ەرتەڭىندە بۇتكىل گازەت سىزبەن كەزدەسۋ جونىندەگى حابارلامانى تۇگەل جاريالايدى. انە، جارناما! مەيلى، قۇداي بولساڭىز دا جارناماسىز العا جىلجىمايسىز. مەنىڭ دە تۇگىم كەتپەيدى.

— ويلانايىق، دۇرىس ەكەن، — دەدى تۇرۋعا ىڭعايلانىپ.

— مىنا كىتاپتاردى..

— وزدەرىڭىز بىلىڭىزدەر.

— وۋ، بىلە جۇرەيىك، پۇلىن ايتساڭىزشى، قۇر اياققا باتا جۇرمەيدى.

— و جاعىن دا بىلمەيدى ەكەم، كىتاپ ساتىپ ءجۇر عوي دەيمىسىزدەر! — تۇتقىننان بوسانعانداي پاتەرىنە جەتكەنشە اسىقتى.

ححح

ەكى-ۇش تاۋلىكتەن سوڭ دۇكەنگە سوعىپ، ودان جيەن نەمەرەلەرىن ويناتقانسىپ، تىستا ءبىراز جۇرىڭكىرەپ قالعان ايەلى قاپەلىمدە ايران-اسىر كۇي كەشتى. كورشىلەرى عوي باياعى. بىرازىمەن اياق-تاباق ارالاسقان، جاقىن، تۋىس.

— كورشى، بەرى، بەرى جاقىنداساڭىزشى،— دەپ قالجىڭداسقانسيدى كوزاينەگىن ۇنەمى باس بارماعىمەن سۇرتكىلەپ جۇرەتىن ءداۋ قارا.

— ە، امانشىلىق پا؟ — جازۋشىنىڭ ايەلى قامسىز-مۇڭسىز وتىرعانداردىڭ جاندارىنا جاقىنداعان. سۇراۋلى كەيىپپەن جۇزدەرىنە ۇڭىلەدى.

— جازۋشىنى كوپتەن كورە المادىق.

— ۇيدە.

— ءبىز كۋرورتقا كەتتى مە دەسەك...

— جازىپ جاتىر ما؟

— قاراپ وتىرمايدى.

— دۇرىس، سول كىسىنىكى تابىلعان اقىل. ارتىنا قاراماي، جازارىن جازىپ كەتكەنگە نە جەتسىن. ال بىزدىكى ولمەستىڭ كۇنى.

— سالەم ايتارسىز.

— ايتايىن.

— وزىمەن اۋىزبا-اۋىز سويلەسىپ، ۇيلەرىڭىزگە كىرىپ شىعۋعا دا بولار ەدى. ءبىراق جۇمىس ۇستىندەگى كىسىنىڭ ويىن بولگىمىز كەلمەيدى.

— نە جازىپ جاتىر، تاعى دا رومان با؟

— و جاعىن بىزگە ايتپايدى عوي.

— قالىڭ رومان وقىلمايدى بۇگىندە، ودان گورى شاعىن جانر ءوتىمدى.

سول، سول-اق ەكەن، تابان استىنان ادەبي پىكىرتالاستىڭ باستالىپ-اق كەتكەنى. «بۇلارىڭدى سول كىسىنىڭ وزىنە ايتساڭىزدارشى» دەپ تۇرىپ كەتۋدىڭ جانە رەتىن تاپپادى. تىڭداۋعا تۋرا كەلدى ەرىكسىز.

— اعامىز جارادى.

— ءالى دە مىقتى عوي اعامىز. بىزگە بەرگەن سوڭعى رومانىن اسىقپاي-اپتىقپاي ەكى كۇن ىشىندە وقىپ شىقتىم، — دەدى جۇقالتاڭ ءوڭدى جىگىت اعاسى.

— ال نە بايقادىڭ؟

— مەن، ارينە، ادەبيەتتىڭ مايىن ىشكەن سىنشى ەمەسپىن. قاراپايىم وقىرمان رەتىندە ايتارىم — رومان ۇنادى.

— ءاپ، بارەكەلدى! — قارتاڭ فيلولوگ ەكى سانىن شاپاتتادى. — ول كىسىگە كەرەگى دە وسى. كىتاپ قاراپايىم وقىرمان ءۇشىن جازىلادى. رومان نەسىمەن ۇنادى جانە نە ءۇشىن ۇناتقانىڭدى دالەلدە.

— بۇيرىق پا مۇڭىڭىز؟

— قايداعى بۇيرىق، بۇيرىق بەرەتىندەي قاۋقارىم بولسا، وتىرام با سەندەرمەن بىرگە يتشە ىرىلداسىپ.

— مۇنىڭىز ارتىق، مۇنىڭىز ارتىقتاۋ، كوكەسى! «يتشە ىرىلداسۋدى» دەرەۋ قايتىپ الىڭىز. — ءداۋ قارا گۇرزىدەي جۇدىرىعىمەن تاقتاي ورىندىقتى گۇرس ەتكىزدى: — ءبىزدىڭ ەشكىممەن يتشە ىرىلداسقىمىز كەلمەيدى. ءبىز قاراپايىم وقىرمان رەتىندە ادەبيەتتىڭ شارۋاسىن عانا ايتىپ وتىرمىز. ارينە، بۇل ديسكۋسسياعا جازۋشىنىڭ قاتىسقانى ءجون ەدى. وقاسى جوق، ءسىز وسىنىڭ ءبارىن ايتىپ باراسىز عوي وتاعاسىعا.

جازۋشىنىڭ ايەلى ەرىكسىز باس يزەدى. ءبىر جاعىنان جازۋشىنى وسىندا شاقىرىپ كەلسەم قايتەدى دەپ تە وقتالدى. ءبىراق ول كىسىنىڭ كوزىنشە بۇل اڭگىمە جالعاسا ما، جالعاسپاي ما، كىم ءبىلسىن.

— ايتا بەرىڭىز،— دەدى روماندى باستان-اياق وقىپ شىققان كىسىگە وقىس بۇرىلىپ.

ول ءداپ ءبىر وقىرماندار كونفەرەنسياسىنىڭ مىنبەرىنەن سويلەپ تۇرعانداي، ۇستى-ۇستىنە تاماعىن كەنەدى: — الدىمەن ايتارىم، رومان تاقىرىبىنىڭ جاڭاشىلدىعى. بايقوڭىر، كوسمودروم ماڭىنداعى قازاقتاردىڭ قام-قارەكەتى بۇعان دەيىن ءبۇيتىپ جەرىنە جەتكىزىپ جازىلماعان، بۇعان دەيىن بىردە-بىر جازۋشى ءبۇيتىپ تەرەڭدەپ بارماعان. سوسىن... اعامىزدىڭ تاقىرىپ اياسى كەڭ. ماسشتابىنىي. قورقىت كەسەنەسى مەن كوسمودرومدى قاتار الىپ سۋرەتتەۋى — تابىلعان ءتاسىل. قورقىت قوبىزىنىڭ ۇلى دالانى ەرەكشە اۋەنگە بولەيتىن سارىنى تاپ ءقازىر دە قۇلاق تۇسىندا كۇمبىرلەپ تۇر. قوبىز سارىنى ەيفەل مۇناراسىنىڭ باسىنان فرانسۋزدارعا دا ەستىلىپ تۇرعان دەيدى جازۋشى. ەيفەل مۇناراسىنىڭ باسىنان ەستىلدى مە، ەستىلمەدى مە، وندا مەنىڭ شارۋام شامالى. ال قورقىت كەسەنەسىنە فرانسۋز دەلەگاسياسىن باستاپ كەلگەن الگى جاس جىگىتتىڭ قانى قازاق. ونىڭ ءبارىن سىزدەرگە قالاي تۇسىندىرەمىن. اقىلىمدى تىڭداساڭدار، روماندى سەكىرتپەي، اسىقپاي تۇگەل وقىپ شىعىڭدار.

— بارەكەلدى! — فيلولوگ قوپاڭداپ تاعى دا قول شاپالاقتادى: — ويباي-اۋ، مىناۋىڭىز دايىن تۇرعان ادەبي رەسەنزيا عوي. وسى ايتقانىڭىزدىڭ قاعازعا ءتۇسىرىپ، قولعا ۇستاتىڭىزشى. ارعى جاعىن ءوزىم بىلەم، گازەت-جۋرنال باسقارىپ وتىرعان شاكىرتتەرىم بار.

جازۋشىنىڭ ايەلى ودان سوڭعى اڭگىمەلەردى اياعىنا دەيىن تىڭداي المادى. كوز الدىنان ەلەس جۇگىرگەندەي، باسقا الەمنىڭ قۇشاعىنا كىردى دە كەتتى. كۇيەۋىنىڭ سوڭعى كەزدەگى جان كۇيزەلىسىن كىمگە ايتار، كىمگە دالەلدەر. جانە ونى كەرەك قىلاتىن ءبىر پەندە تابىلسا... انا جولى كوزى قىزارىپ، قولدارى قالتىراپ، جازۋ ۇستولىنەن تاڭ بىلىنە تالتىرەكتەپ تۇرعان-دى. بۇل قاننەن-قاپەرسىز ۇيىقتاپ جاتقان. جامباسىنا بىرەۋ ينە سۇعىپ العانداي وقىس وياندى دا، دەرەۋ بالكونعا جۇگىردى. جۇرەگى القىنىپ اۋزىنا تىعىلدى. كۇيەۋى پسيحولوگيالىق قىسىمنىڭ كەزدەيسوق اسەرىنە شىداماي، مىنا دۇنيەنى تارك ەتىپ، جەتىنشى قاباتتان سەكىرىپ كەتەتىندەي ەلەستەدى. جەتىپ باردى دا بەلىنەن قاپسىرا قۇشاقتاي الدى. ءداپ ءبىر اجالدان اراشالاپ العان كۇيدە-تىن. جازۋشى اڭ-تاڭ، ءبىر ادامعا كەرەك بولعانىنا ىشتەي ماسايراپ تۇرماسىن جان جۇرەگى ەزىلىپ! ەڭ بولماسا ءبىر ادامنىڭ ىزدەيتىندىگى قانداي جاقسى! جۇزىنە بولار-بولماس قان جۇگىردى. تۇلا بويىنداعى توسىن دىرىلدەن بىرتىندەپ ايىعا باستادى. ءوزىن-وزى قيناپ كۇلدى: — قايدان سەزە قويدىڭ، ا؟! ەندى بولماعاندا سۇيەگىم شاشىلىپ، اسفالتتا جاتار ەدى. ەرتەڭىندە بۇكىل گازەتتەر توپىرلاتىپ قازاناما جازار ەدى. جەرلەۋ اياقتالعان سوڭ سەن ءبارىن جيناتىپ الىپ، باستان-اياق وقىپ شىعار ەڭ. كىم ءبىلسىن، ۇكىمەت باسشىسى نەگە كوڭىل بىلدىرمەگەن دەپ تە رەنجىر مە ەڭ. مەن ودان ءتىرىلىپ كەلمەيمىن عوي. وعان وسى باستان بوي ۇيرەتە بەر... ال مىنا جازعاندارىمنىڭ تۇزى تاتىمادى. قازاقتىڭ قانشا ءسوزىن ءراسۋا ەتتىم. وقۋشىنى سەلت ەتكىزە المايدى. سەلت ەتكىزە الماعان سوڭ، ول — ولگەن شىعارما. الدىمەن وسىدان قۇتىلايىن، سوسىنعى كەزەك وزىمدىكى... — ءبىر بۋما قولجازبانى قيقالاپ جىرتتى دا، دالاعا شاشىپ جىبەردى. ولارى جۇرگىنشى جولدىڭ جيەگىنە بارىپ، اق كەپتەر سەكىلدى قالبالاقتاپ قونىپ جاتتى.

— ءجون، وسىنىڭ ءجون، تۋرا تابىلعان اقىل! — ايەلى قايدان تاپ بولعان وجەتتىلىك ەكەندىگىن تۇسىنە الماي، كۇيەۋى ءۇشىن جان تۇرشىگەرلىك وسى سوزدەردى ەشكىمنەن قايمىقپاستان، قاسقايىپ تۇرىپ ايتىپ سالدى. الداعى ءۇمىتى ۇشان-تەڭىز، قولجازباسىمەن تىرىلەي قوشتاسقانى قانداي جاقسى! ونسىزدا كىتاپقا شۇقشيىپ جاتقاندار شامالى. ونبەس كاسىپكە جان قيناۋ نەمە كەرەك! جانە جان قيناۋدىڭ كوكەسى — جازۋ. جازۋ — ءولىپ-تىرىلۋ. قالعان عۇمىردى جازباي-اق وتكىزۋگە بولادى عوي. ونىڭ ۇستىنە جازعانى وقىلىپ، بىرەۋلەر جامان، نە جاقسى دەپ پىكىر ءبىلدىرىپ جاتپاعان سوڭ — قالعانى بوس اۋىرە. ودان دا ەلگە بارىپ ەمىن-ەركىن قىدىرسىن، اعايىن-تۋعاندى ارمانسىز ارالاسىن. جازۋشىنىڭ الگى سوزىنە ءلام-يم ءتىل قاتپاعانىنا تاڭقالدى. جاقسىلىققا جورىدى. يىق ءتۇيىستىرىپ، قازداي ءتىزىلىپ توركىندەرىنە قاي كەزدە توبە كورسەتىپ ەدى. الدىنان اي جارىلقاپ، كۇن تۋاتىنداي...

تاقتاي ورىندىقتاعىلار مۇنان ءبىر قۇپيا بۇككەندەي، ىبىر-جىبىر كۇڭكىلدەستى دە قالدى.

— ارينە، جازۋشىنىڭ وزىمەن جۇزدەسكەنىمىز وڭدى ەدى، ءبىراق ءسىز دە بوتەن ادام ەمەسسىز، — دەپ ءبىرى سۋىرىلىپ العا شىقتى،— از دا بولسا كوپتەي كورسىن. مىناۋ اناداعى بىزگە بەرگەن كىتاپتارىنىڭ اقىسى...

— بۇل نە، بۇ نەمەنە، ول كىسى سىزدەرگە كىتابىن ساتىپ ءجۇر مە؟! استاپىراللا، ەستىمەگەن ەلدە كوپ. وندايى، ونداي جوق ەدى عوي!..— شەت-شەتى تۇتەلەنگەن مىڭ تەڭگەلىكتەردى امالسىز بۇكتەپ، قالتاسىنا سالدى.

ححح

تاڭ بىلىنە توسەگىنەن تۇرىپ كەتتى. كوشەدەن كەزىككەن ءبىرلى-جارىم قايىرشىلارعا مويىن بۇرمادى. قايىرشىلاردىڭ حالىمىز مۇشكىل دەگەندەرىنە دە سەنىم از-دى. الدە رايىنان ءقايتىپ، قالتاسىنداعىسىن مىنا ءمۇساپىر كەمپىرگە بەرە سالسا ما ەكەن، ا؟! مىرس ەتىپ ميعىنان كۇلدى. تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تاپقان ادال اقشاسى الدەكىمدەردىڭ جۇتقىنشاعىنا جۇعىم بولماي كەتە مە دەپ، سودان قاۋىپتەنەدى. ەڭبەگىنىڭ اقتالعانى جاقسى قالايدا. بايعۇس كەمپىردىڭ ەشجەردە جۇمىس ىستەمەيتىن ماسىل ۇلى شەشەسىنىڭ ىلميگەن ساۋساقتارى اراسىنان جازۋشى بەرگەن بولماشى پۇلدى جۇلىپ اكەتسە، ودان سوڭعى وقيعانىڭ قالاي ءوربيتىنى بەلگىلى عوي.

مولتەك اۋداننىڭ اتشاپتىرىم اۋماعىن ولاي كەزگىلەدى، بىلاي كەزگىلەدى. دۇڭگىرشەكتەن بىر-ەكى قازاقشا گازەت ساتىپ الدى. الدەبىر ورىندىققا تىزە بۇگىپ، باسپاحانانىڭ ءيسى بۇرقىراعان گازەت بەتتەرىن ءجۇردىم-باردىم پاراقتاپ شىقتى. بىرىنەن-بىرى كوشىرىپ باسقانداي، بيلىكتەگىلەردىڭ جاتتاندى ەسەپتەرىنە نازار سالمادى. ۋاقىتىن قور قىلىپ، نەگە ءبۇيتىپ سەندەلىپ جۇرگەندىگىن جانە تۇسىنبەدى. شەت-شەتى تۇتەلەنگەن مىڭدىقتار اۋىر سالماعىمەن ەڭسەسىن باسىپ تۇرعانداي اسەر ەتتى. تەزدەتىپ سودان قۇتىلعانى ابزال. نەمەرەلەرىمە بالمۇزداق ساتىپ اپەرسەم دە نەم كەتەدى دەگەندى ەسىنە تۇسىرگىسى كەلمەدى. ءجۇرىس-تۇرىسى مىعىم. اسىرەسە، ايەلى بايانداعان سول جيىنداعى كورشىلەرىنىڭ اڭگىمەلەرىنەن سوڭ ىشتەي تۇلەپ، قايتا شيرىقتى. ءازىر-مازىر قولىنا قالام ۇستاماسا دا، مۇنان بىلاي ەسكى سۇرلەۋدى شيىرلاماي، باسقاشا جازۋ ءلازىم دەپ مىڭ-سان مارتە قايتالادى. سو جولى بالكوننان قۇلاپ كەتپەگەنىنە ىشتەي ءتاۋ ەتتى. ءالى دە كەرەك بولاتىن سەكىلدى الدەكىمدەرگە.

ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، بيىك ءۇيدىڭ ىشكى قالتارىسىنداعى قوقىس جاشىگىنە جىتىلەنە نازار جىقتى. وزىنە باعىنبايتىن ءبىر ەرەسەن كۇش ارتىنان ولەرمەندەنە يتەرەتىن سەكىلدى؛ ال ءوزى سول باعىتقا قاراي ەش قارسىلىقسىز، باسى سالبىراپ جۇرە بەرەتىن سەكىلدى. ايتپەسە، قوقىس جاعالاپ نە جىنى بار. قوقىستىڭ مۇرىن جاراتىن الەمتاپىرىق ءيىسى تۇلا بويىن تىتىركەندىردى. ەكى-ۇش قارتاڭ كىسى بۇل ماڭايدا دا «اتشالدىرىپ» ءجۇر. تەمىر جاشىك ىشىنەن الدەنە تاپقاندارىنا ءماز.

كەپكىسىن كوزىنە تۇسىرە كيىپ، ءتىرى جانمەن ءىسى بولماي، وزىمەن-وزى ىڭىلداپ ءان ايتىپ جۇرەتىن بوزبالانى مۇنان بۇرىنىراقتا دا بايقاپ قالعان-دى. ول بۇل كۇيگە قالاي ءتۇستى، اقىل-ەسى ءبۇتىن بە، اۋىلدان كەلىپ قالا تىرلىگىنە سىڭىسە الماعان بوزىم بولماسىن. كەيىنىرەك جولىعىپ، سىرلارمىن دەپ جۇرگەن. كەيىپكەر ىزدەگەننەن اۋلاق، قوقىس جاعالاعاننان ءقايبىر كەلىسكەن كەيىپكەر سومداماق.

— كىمدى ىزدەپ ءجۇرسىز؟ — دەدى قاپتاعان تەمىر جاشىكتىڭ ءبىر بۇرىشىنان سۋماڭ ەتىپ شىعا كەلگەن سول پاقىر. بەت-اۋزى كونەكتەي. ءتۇس اۋسا دا «باس جازىپ» ۇلگەرمەگەن سىڭايى بار.

— تاعى دا جۇتىپ العانبىسىڭ؟ — دەدى جازۋشى سالعاننان جاناشىرلىق تانىتىپ.

— كەشە ءبىر جولداستىڭ تۋعان كۇنىن تويلاعانبىز. ارتىعىراق سىلتەپ جىبەرىپپىز بايقاماي. ەرتەڭ ادام قالپىنا ءوزىم تۇسىرەمىن دەپ ولگەنشە ۋادە بەرىپ ەدى وڭباعان! جەر جۇتىپ كەتكەندەي ءوزى جوق.

— سەن ونى كۇتپە، — دەدى جازۋشى، — و جاعىنان مەن-اق كومەكتەسەيىن.

— و-حو، ولمەگەنگە — ءولى بالىق. — كىر-كىر قولدارىمەن جازۋشى ۇسىنعان تەڭگەنى جۇلىپ الدى دا، بىرەۋ قاعىپ كەتەتىندەي جان-جاعىنا ۇرەيلەنە قاراپ، شالبارىنىڭ قالتاسىنا سۇڭگىتىپ جىبەردى: — راقمەت اعا، بايىتىپ تاستادىڭىز اياق استىنان. بۇل جاقسىلىعىڭىزدى نەمەن قايتارام؟..

— قايتارماي-اق قوي، تەك اراعىڭدى قويساڭ بولدى.

— مەن ءسىزدى تانيمىن، — دەدى ماسكۇنەم كەنەت تۇلا بويىن تىك ۇستاپ، — سۋرەتىڭىزدى ءبىر كىتاپتان كورگەم.

— ءجا-جا.

— راس، راس ايتامىن. ەرتەڭ كورەعالىڭىز، مونشاعا ءتۇسىپ تازارامىن دا تاڭ ازاننان «اباي» كىتاپ دۇكەنىنە جول تارتامىن. مىنا اقشاعا سوڭعى شىققان كىتابىڭىزدى ساتىپ الامىن. تاماق جىبىتۋگە ونسىز دا بىردەمەلەر تابىلار. ءسىزدىڭ ەڭبەگىڭىزدى ءويتىپ ءراسۋا ەتۋگە بولمايدى عوي. ەسىتىپ تۇرسىز با؟!.. ءراسۋا ەتۋگە بول-ماي-دى!..

جازۋشى ەرىكسىز باس يزەدى دە، قول ورامالىمەن تاناۋىن باسىپ، ۇلكەن كوشەگە وقىس بۇرىلدى. الگى بولماشى تيىن-تەبەننىڭ ورىن تاۋىپ كەتكەن ءتۇرىن قاراڭىز! ميىعىنان كۇلدى. «ەندىگى جەردە كورشىلەرىم ءۇشىن بولسا دا... جامان جازۋعا قاقىم جوق، قاقىم جوق!» — دەپ بىرەۋمەن سويلەسىپ كەلە جاتقانداي، ىلگەرى قاراي اسىعىس ادىمدادى.

---