InfoHub Logo

قىس ورتاسىنان بىلاي شوقان ورىس تىلىندەگى ادەبيەت كىتاپتارىن قۇنىعا وقيتىن بولىپ الدى. ءبىراق، ونداي كىتاپتار شوقان قولىنا كوپ تۇسە بەرمەيدى. اسىرەسە كورپۋس كىتاپحاناسىندا ادەبيەت كىتاپتارى جوقتىڭ قاسى. ال ازداعان كىتاپتار روتا بالالارىنىڭ قولىنان بوسامايدى. كىتاپحانادا كورپۋس بالالارىنا كوبىرەك ۇسىنىلاتىن كىتاپتار پاتشا گەنەرالدارىنىڭ ومىرىنەن جازىلعان شىعارمالار بولاتىن. ونداي كىتاپتار شوقان، گريگوريي سياقتى وي-شاڭ بالالاردى قىزىقتىرمايدى. شوقاننىڭ، گريگورييدىڭ قىزىعىپ وقىعان كىتاپتارى پاللاستىڭ جانە رىچكوۆتىڭ جاھانگەز ومىرلەرىنەن جازىلعان كۇندەلىكتەرى بولدى. ونىڭ ءوزىن دە كەزەك كۇتىپ ارەڭ دەگەندە قولدارىنا ءتۇسىردى. وسى كىتاپتاردىڭ اسەرىنەن بولار، شوقان مەن گريگوريي ەكەۋى ازيانى ارالاپ، جەر سىرىن ەل جايىن بىلگىلەرى كەلەدى.

ەكەۋى قيالداپ كوپ اڭگىمەلەسەدى.

شوقان مەن گريگورييدىڭ ىزدەنگىش ويشىل مىنەزدەرى وزدەرىنىڭ كلاسستارىنداعى كوپ بالالارعا اسەرىن تيگىزىپ، كىتاپ وقۋ، ءىلىم ىزدەنۋ بالالار اراسىنا جاقسى ورىستەدى. سونىڭ ارقاسىندا شوقان باستاعان كلاستىڭ بالالارى وزىق، ءتارتىپتى كلاسقا، ۇلگىلى وقۋشىلار اتىنا يە بولا بەردى.

شوقاننىڭ سۋرەتشىل تالابى سۋرەت ساباعىنىڭ وقىتۋشىسى پومەرانسيەۆ دەگەن جاس وفيسەرگە قاتتى ۇنايدى. ول شوقاندى ەرەكشە ءسۇيىپ، قىزىعا ۇيرەتەدى. ادەبيەت ساباعىن جۇرگىزەتىن وقىتۋشى گونسيەۆسكيي دە شوقاننىڭ العىر، دۇنيە تانۋعا، ادەبيەت تانۋعا سەزىمدىلىگىن ەرەكشە ۇناتىپ، ۇلكەن ءىلتيپات ەتەدى.

سەرگەي اعايىنىڭ ۇيىنە دەمالىسقا ءبىر كەلگەندە شوقان وزىنە سۋرەت ساباعىن بەرەتىن پومەرانسيەۆقا كەزدەستى. سەرگەي سوتنيكوۆ شوقاندى پومەرانسيەۆقا ايرىقشا تانىستىرىپ، ونىڭ سۋرەتشىلىك ونەرىن ءوز ەتتى. سونان سەرگەي ءبىر ارەدىكتە قازاق ەلىنىڭ تالانتى جايىنان ءسوز قوزعاپ كەتتى.

— مەن قازاق ەلىنىڭ اۋىز ادەبيەتى جايىنان كوستىلەسكييدەن ەستىگەنىم بار. بۇل حالىق سونداي قيالى قاناتتى حالىق كورىنەدى عوي، — دەدى پومەرانسيەۆ.

— مەن سىزگە ءبىر كىشكەنە قازاق بالاسىنىڭ ونەرىن كورسەتەيىن، — دەپ سەرگەي پومەرانسيەۆقا شوقاننان العان مىسىقتىڭ بالشىقتان جاساعان تۇيەسىنىڭ ءمۇسىنىن كورسەتتى.

— مىنانى جاساعان قاي جاستاعى ادام؟ — دەگەن پومەرانسيەۆتىڭ سۇراعىنا:

— ول كىشكەنە بالا. ءوزى ءبىر كەدەي جالشىنىڭ بالاسى ەكەن، — دەپ سوتنيكوۆ مىسىق جايىنداعى ەستىگەنىن ايتىپ بەردى.

— مىنا بالانى، شىركىن، انا ينتەرناتقا اكەلىپ بەرەر مە ەدى. مىناۋ ءمۇسىنشى بولاتىن بالا عوي، — دەگەن ءسوز پومەرانسيەۆتىڭ اۋزىنان شىققاندا، شوقان:

— ول قانداي ينتەرنات؟ — دەپ مۇعالىمىنەن ادەپپەن سۇرادى.

— ول قازىنالىق مەكتەپ، وندا ءوز بەتىمەن وقۋعا قارجىسى جوق كەدەيلەردىڭ بالالارى وقيدى. بارلىق ونەرگە ۇيرەتەدى. ءبىر جاعىنان جۇمىس ىستەيدى، ءبىر جاعىنان وقۋ وقيدى، قانداي ونەرگە ءبىلىمى بار، سونى ۇيرەنەدى، — دەپ پومەرانسيەۆ تولىق تۇسىنىك ايتتى.

— ول مەكتەپكە مىسىقتى الا ما؟ — دەپ سۇرادى شوقان تاعى دا مۇعالىمىنەن.

— وعان شىڭعىس ءۋاليحانوۆيچ سياقتى بەدەلدى ادام ۇسىنسا الادى. ال جاي بالالاردى الا بەرمەيدى.

— ءسىز ول مەكتەپتىڭ باستىعىن بىلەسىز بە؟ — دەگەن شوقان سۇراعىنا، پومەرانسيەۆتان بۇرىن سەرگەي:

— سول مەكتەپتە دە بۇل كىسى ساباق بەرەدى، — دەدى.

— وندا مەن جازدا ەلگە بارعاندا مىسىقتى الىپ كەلەم، ونى سول مەكتەپكە ءسىز العىزاسىز با؟ — دەپ شوقان اسا قۋانا دا، اسىعا دا تىلەك ايتتى.

— ەگەر شىڭعىس ءۋاليحانوۆيچ قاتىناس جازىپ وتىنسە، الدىرۋعا بولادى، — دەدى پومەرانسيەۆ الدىڭعى ءوزىن قايتالاپ، شوقان قۋانىپ كەتتى.

شوقاننىڭ بۇل قىستاعى ءبىر رەنجىگەن جايى سەرگەي اعايدىڭ ومبى قالاسىنان ەرىكسىز تۇردە جەر اۋىپ كەتكەنى بولدى. ونىڭ نە سەبەپتى جەر اۋعانىن شوقان تالداپ بىلگەن جوق-تى. جالعىز-اق سەرگەي اعاي كوپتەن كورىنبەي ءجۇرىپ ءبىر دەمالىس كۇنى كورپۋس ۇيىنە كەلىپ، شوقاندى سۇراپ الىپ ۇيىنە اپارعان. سول كۇنى سەرگەي اعايدىڭ ۇيىندە پومەرانسيەۆ تا بولدى. سەرگەي سوتنيكوۆ پومەرانسيەۆقا شوقاندى ايرىقشا تاپسىرىپ:

— مەن بۇل قالادان كەتەتىن بولدىم. مىنا شوقاندى ۇيىڭە اپارىپ، دەمالىستاردا بويىن سەرگىت، جاقسى كىتاپتار تاۋىپ بەر. قالعانىن وزدەرىڭ ۇعىنىسا جاتارسىڭدار، — دەگەن.

سەرگەي اعايدىڭ وسى ءوزى پومەرانسيەۆ پەن شوقان اراسىنا دوستىق ىلگەگىن قاداعانداي بولدى. سودان بىلاي پومەرانسيەۆ شوقاندى دەمالىستاردا ۇيىنە الىپ بارادى. شوقاننان اۋىل جايلارىن سۇراپ، سۋرەت سالۋ جايىنان ۇعىنىستار بەرەتىن بولدى. اسىرەسە، ءوزىنىڭ ۇيىندەگى كورنەكتى سۋرەتشىلەردىڭ شىعارمالارىن كورسەتىپ، كوپتەگەن تۇسىنىكتەر ايتىپ وتىردى.

ءبىر كۇنى پومەرانسيەۆ سەرگەي سوتنيكوۆ تۋرالى ءسوز قوزعاپ، ودان حات العانىن ايتتى. «ول مۇنداعى جولداستارىن قاتتى وگەيسيدى. ساعان سالەم ايتىپتى. سەرگەيدىڭ ءوزى دە تەنتەك قوي. ول وشىككەن، جەك كورگەن ادامىنا تۋرا مىلتىق اتىپ، قول جۇمسايدى. مىناۋ ۋاقىت ونى كوتەرە مە»، — دەدى. سوتنيكوۆتىڭ قانداي قىلمىسپەن ومبىدان ايدالعانىن بىلمەيتىن شوقان پومەرانسيەۆتان سەرگەي اعايىنىڭ نە سەبەپتى جەر اۋعانىن سۇرادى.

— سەن ونى بىلگەن جوق پا ەدىڭ؟ وندا تىڭدا. سوتنيكوۆ وسىنداعى ءبىر پولكوۆنيكپەن ءبىر جەردە ەرەگىسىپ قالادى. شەنى ۇلكەن ۇلىق سوتنيكوۆكە جازا بەرگىزەدى. سوتنيكوۆ وندايدى كوتەرە المايتىن ءور مىنەزدى ادام. پولكوۆنيكتەن كەك الۋدى ويلاپ، ونى جولدا اڭديدى. اڭدىعاندا سوتنيكوۆ وزىنە تانىس قىر قازاعىنىڭ اتىن سۇراپ ءمىنىپ، ونىڭ بارلىق سىرتقى كيىمىن كيىپ، جۋان قامشىسىن الىپ توسىپ تۇرادى. پولكوۆنيك جولداستارىنان ءبولىنىپ پاتەر ۇيىنە بۇرىلا بەرگەندە، اتتىڭ باۋىرىنان وتكىزىپ، قامشىنىڭ استىنا الادى. پولكوۆنيك ايقايلاپ قاشىپ، ونىڭ داۋسىنان كوشەدەگى ادامدار كورىنە باستاعاندا، سوتنيكوۆ قۇيعىتىپ جونەلەدى. سونان بۇل ءىس تەكسەرىلىپ، سوتنيكوۆتىڭ ىستەگەنى موينىنا قويىلىپ، سوتتالعان. ول ءقازىر جازالى ادام رەتىندە جەر اۋىپ كەتكەن، — دەدى.

شوقان مىنانى ەستىگەندە، سەرگەي اعايىنىڭ مىنەزىنە قايران قالدى. قانداي وجەتتىك دەپ ويلادى.

— ءبىراق ول ايلاسىز. تۋرا قامالعا قارسى شابادى. وندايدى بىلدىرتپەي ىستەۋ كەرەك. ءقازىر ءوزى جازاعا دۋشار بولدى، — دەدى ءوزىن اياقتاپ پومەرانسيەۆ.

سول ەكىنشى جىلدىڭ وزىندە-اق كورپۋس وقىتۋشىلارى شوقاننىڭ زەرەك العىرلىعىن، العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار تاپقىرلىعىن قادىر تۇتاتىن بولعان-دى. اسىرەسە كوستىلەسكيي دەگەن وقىتۋشى شوقانعا ەرەكشە نازار اۋداردى. ونىڭ سەبەبى كوستىلەسكيي ارابشا، پارسىشا، ول كەزدەگى ازيا ەلدەرىنىڭ تىلىندە شىعاتىن ادەبيەتتەردى وقي بىلەتىن. ول قازاق جەرلەرىندە بولىپ، قازاق ەرتەگى، جىرلارىن دا جيناعان، دالا سىرىنان حاباردار ادام ەكەن. كەي ساباقتارىندا حالىقتىڭ اۋىز ادەبيەتىنە كوشىپ، قازاق داستاندارىنىڭ جايىن ايتىپ، بالالارعا تۇسىنىك بەرەتىن. ونداي ساباق جۇرگىزگەندەگى كوستىلەسكييدىڭ كومەكشى سەرىگى شوقان بولادى. شوقانعا قازاقتىڭ ەرتەگى، جىرلارىن ايتقىزىپ، باسقا بالالارعا ءوزى ورىسشالاپ، مازمۇنداپ ايتىپ بەرەدى. ءبىر كۇنگى ساباقتا اڭگىمە «قوزى كورپەش — بايان سۇلۋ» جىرىنا ارنالىپ، شوقاننىڭ ارىستان اقىننان ەستىگەن ءتۇرىن ايتقىزىپ، كوستىلەسكيي ءوزى دە قۇمارتا تىڭدادى. ءبىر ارەدىكتە:

— سەن قوزى كورپەش بولاسىڭ، — دەدى شوقاننىڭ قاسىنا كەلىپ كوستىلەسكيي.

— ول باتىر عوي، — دەدى شوقان.

— نەسى بار، سەن دە باتىر بولاسىڭ. باتىرلىق بىلەكتە، كۇشتە ەمەس، ويعا العانىن ورىندايتىن قايىسپاس قاجىردا.

---