الاش قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرى - احمەت ءبىرىمجانوۆقا 150 جىل
حح عاسىردىڭ باسىندا يمپەراتور ءىى نيكولايدىڭ «ءسوز، جەكە تۇلعانىڭ بوستاندىعى، جيىندار مەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بوستاندىعى» دەگەن مانيفەسىندەگى جازۋىمەن ورىس ريەۆوليۋسياسى قازاق دالاسىنا وزگەرىس اكەلىپ، ەل قامىن جەپ وتارشىلارعا قارسى ساياسي كوزقاراسى قالىپتاسا باستاعان قازاق زيالىلارى ەندى ەلدىڭ باسىن قوسىپ، يمپەريانىڭ وزبىرلىعىنا بىرىگىپ كۇرەسۋدى وسى ۋاقىتتا باستاعان ەدى. ءدال وسى تاريحي كەزەڭدە ءا.بوكەيحانوۆ، ا. بايتۇرسىنوۆ، م. دۋلاتوۆ، ج. اقبايەۆتارمەن بىرگە احمەت ءبىرىمجانوۆ تا الاش قوزعالىسىنىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ، ەسىمى تانىلا باستادى.
ءبىرىمجانوۆ احمەت قورعانبەك ۇلى – الاش پارتياسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى، الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى. 1871 جىلى 7 جەلتوقساندا تورعاي ۋەزىنىڭ توسىن بولىسىنىڭ № 1 اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ارعى اتالارى اتاقتى ارعىن-شاقشاق قوشقار ۇلى جانىبەك باتىر جانە شەگەن بي. جاستايىنان زەرەك بولعان احمەت ورىنبور ەرلەر گيمنازياسىن 1891 جىلى كۇمىس مەدالمەن بىتىرسە، قازان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن 1895 جىلى التىن مەدالمەن بىتىرگەن. جوو بىتىرىسىمەن ورىنبور وكرۋگتىق سوتىنىڭ كانديداتى، ونان كەيىن تورعاي ۋەزىنىڭ ءبىتىمشى سوتى بولىپ ىستەپ جۇرگەندە، 1906–1907 جىلدارى رەسەيدىڭ ءى جانە ءىى مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ مۇشەلىگىنە قاتارىنان ەكى رەت تورعاي وبلىسى قازاقتارى اتىنان سايلانادى. دۋمادا ول مۇسىلمان فراكسياسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولعان. فراكسيا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان ول ۇلت ايماقتارى مەن قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعادى.
1906 جىلى 2 شىلدەدە دۋما وتىرىسىندا ءسوز سويلەپ، اگرارلىق كوميسسياعا قازاق دەپۋتاتتارىن ەنگىزۋدى ۇسىنعان بولاتىن. دەپۋتات ا.قالمەنيەۆ ەكەۋى قازاق جەرىندە قونىس اۋدارۋشىلاردى جەرگە ورنالاستىرۋ كوميسسيالارىنىڭ زاڭسىزدىقتارى تۋرالى جوعارعى ۇكىمەت بيلىگىنە سۇراۋ سالادى. ا.ءبىرىمجانوۆ ءىى دۋمادا اسكەري دالا سوتتارىن جويۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن جاساۋ كوميسسياسىنىڭ قۇرامىنا ەنەدى.
1917 جىلعى اقپان توڭكەرىسىنەن سوڭ العاشىندا ۋاقىتشا وكىمەتتىڭ تورعاي ۋەزىنىڭ كوميسسارى، ونان كەيىن قوستاناي ۋەزىنىڭ كوميسسارى بولعان. سول جىلدارى ەلدە بەلەڭ العان قوعامدىق-ساياسي جانە الاش قوزعالىسىنا احمەت بەلسەنە ارالاسا باستايدى. 1917 جىلى 21-26 ارالىعىندا ورىنبوردا وتكەن ءبىرىنشى جالپىقازاق سەزىندە تورعاي وبلىسى قازاقتارىنىڭ اتىنان بۇكىلرەسەيلىك قۇرىلتايعا دەپۋتات بولىپ سايلاندى. 1917 جىلى جەلتوقساندا وتكەن ەكىنشى جالپىقازاق سەزىندە ا.ءبىرىمجانوۆ الاشوردا ۇكىمەتى – ۇلت كەڭەسىنىڭ قۇرامىنا سايلاندى. الاشوردا ۇكىمەتى مۇشەلەرىنىڭ ۋفادا وتكەن كەڭەسىنە قاتىسىپ، الاشوردا ادىلەت ءمينيسترى بولعان.
الاش پارتياسىنىڭ جانە ۇكىمەتىنىڭ سايلانبالى مۇشەسى بولدى. 1919 جىلى كەڭەس وكىمەتى الاشوردا قايراتكەرلەرىنە رەسمي كەشىرىم جاسالعاننان كەيىن، احمەت ءبىرىمجانوۆ قازاق اۆتونومياسى جوعارعى سوتىنىڭ مۇشەسى، ودان كەيىن دە جوعارعى سوت سالاسىندا جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردى. قىزىلوردا رەسپۋبليكانىڭ استاناسى بولعاندا قازاقتىڭ زيالى تۇلعالارى ا.بايتۇرسىنوۆپەن، ءا.بوكەيحانوۆپەن، م.دۋلاتوۆپەن، ولاردىڭ وتباسىمەن ارالاسىپ، سىيلاسىپ تۇرعان. احمەت ءبىرىمجانوۆ 55 جاسىندا ءقاۋىپتى كەسەلگە ۇشىراپ، سودان لەنينگرادتا (قازىرگى سانكت-پەتەربۋرگتە) 1928 جىلى قايتىس بولىپ، سول قالادا جەرلەنگەن. سوڭعى ساپارعا ءا.بوكەيحانوۆ، م.اۋەزوۆ، ءا.مارعۇلان شىعارىپ سالىپتى.
تاريحىمىزدا ايتاتىنىمىز، الاش-وردا قوزعالىسىنا بەلسەنە قاتىسقان ەكى احمەت بولعانى تاريحتان بەلگىلى. ولاردىڭ ءبىرىنشىسى – ۇلت ۇستازى، اعارتۋشى احمەت بايتۇرسىنوۆ، ەكىنشىسى - زاڭگەر احمەت ءبىرىمجانوۆ. وسى احمەت ءبىرىمجانوۆتىڭ تۋعانىنا بيىل 150 جىل تولىپ وتىر. احمەتتەي اتامىزدىڭ قازاق دالاسى ءۇشىن ورنى بولەك ەكەنى انىق. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە زاڭ ورىندارىندا جاۋاپتى قىزمەت اتقارىپ، قوعامعا بەلسەنە ارالاسقان تۇلعا رەتىندە تانىلعان.
ءاليا ماراتوۆا،
تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى
عىلىمي جەتەكشىسى - سابىرحان سماعۇلوۆ،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى
You Might Also Like
-
جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەر قۇرامىنا ەنەتىن وسىمدىكتەر، ولاردى ءجيى جاپىراقساباقتىلار دەپ اتايدى، ويتكەنى ولاردىڭ دەنەسى ساباققا، جاپىراققا جانە تامىرعا بولىنگەن. بۇدان باسقا ولاردى ۇرىقتىلار دەپ تە ...
-
جۇرەك — ادام مەن جانۋارلاردىڭ قان اينالۋ جۇيەسىنىڭ ورتالىق ورگانى. ول قاندى ارتەريا جۇيەسىنە ايدايدى جانە ونىڭ ۆەنالارعا قايتىپ ورالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ومىرتقاسىز جانۋارلاردىڭ كەيبىر تۇرلەر...
