InfoHub Logo

ماقساتى:  عالامدىق  ماسەلەگە  اينالعان  نەمەسە  اينالعالى  وتىرعان  تاقىرىپتاردى  قوزعاۋ.

مىندەتتەرى:  الەمدە  سوڭعى  ۋاقىتتا  بولعان  عالامدىق  وزگەرىستەردى  شەشۋ  جولدارىن  قاراستىرۋ،  زياندىلىعىن  انىقتاۋ،  تۋىنداۋ  سەبەپتەرىنە  بولجام  جاساۋ، عالامدىق  ماسەلەلەر  تۋرالى  تەوريالىق  ءبىلىمدى  كۇشەيتۋ.

وزەكتىلىگى: الەمدىك  جاعدايلار  بۇگىنگى  تاڭنىڭ   وزەكتى  ماسەلەسى. الەمدىك  ماسەلەلەردى  تالداي  وتىرىپ،  ەلىمىزگە  اسەر  ەتۋىن،  قوعامداعى  سول  سەكىلدى  جاعدايلاردىڭ  قالىپتىلىعىن  زەرتتەيدى. عالامدىق  ماسەلەلەر  تۋرالى  اقپارات  بەرەدى،  تالدايدى، بۇنداي  جاعدايدىڭ  ورشىمەۋىنە  سەپتىگىن  تيگىزەدى.

وبەكتىسى: الەمدىك  پروبلەما- جىنىس   اۋىستىرۋدى  قولداعان  ادامدار

 

    جاڭا  عاسىر،  جاڭا  زامان،  جاڭا  پىكىر،  جاڭا  كوزقاراس...  بۇنىڭ  ءبارى  ادامزات  قاۋىمىنا  تىكەلەي  اسەر  ەتۋدە.  XXI  عاسىر  بىزدەردىڭ ناعىز  دامۋشى  عاسىرىمىز.  بايقاپ  قاراساق، وتكەن  عاسىرلاردان  الدەقايدا  وزگەرگەن  ۋاقىت. بۇرىن   تازا  اۋا،  كۇيبەڭ  تىرشىلىك، قالىپتى  ءومىر، مىقتى  دەنساۋلىق، تابيعي ءونىم، كيىز  نەمەسە  تام  ءۇي  بولسا ءقازىر، رادياسياعا  تولى  ءومىر،  اقپارات  كىمنىڭ  قولىندا سول  الەم  باسقاراتىن  ۋاقىت، سانمىڭداعان  تەحنيكالار  كۇن  ساناپ  وزگەرىپ  جاتاتىن، اقىلدى  ۇيلەر، سەنسورلى  قۇرالدار، روبوتتار ءسىزدىڭ  ارتىق  جۇمىس  ىستەمەۋىڭىزدى  قاداعالايتىن، ناشار  ەكولوگيا ءبىر جامانى  جاسىڭىزدى  قىسقارتاتىن... جالپى  ءىرى وزگەرىستەر  ۋاقىتى. سول  وزگەرىستەردىڭ  ءبىرى- جىنىس  اۋىستىرۋ  ماسەلەسى. بۇل  اقىل-ويعا  قونىمسىز  بولعانىمەن دە  قوعامىمىزدا  بەلەڭ الا  باستادى.

 

تايلاند  سونىڭ  ىشىندە  بانگوك- الەمدە  جىنىس  اۋىستىرۋ  بويىنشا  پلاستيكالىق  وپەراسيا  جاسايتىن  باستى  ورتالىق  جانە  جىنىس  اۋىستىرۋ  بويىنشا  الەمدىك  ليدەرلىكتى باستاپ تۇر. ال يراندا  جىنىسىن اۋىستىرۋ ءۇشىن جاسالاتىن وتاعا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن اقشا تولەنەدى. اياتوللا حومەينيدىڭ ايتۋىنشا، يسلامدا مۇنداي ارەكەت ارقىلى ادامنىڭ ناقتى جىنىسىن انىقتاپ بەرۋگە بولادى ەكەن. كەيبىر دەرەكتەرگە سايكەس، تەك يران جىنىس اۋىستىرۋ ءۇشىن جاسالاتىن وتا بويىنشا تايلاندتان كەيىن ەكىنشى ورىندا تۇر.

    الەمدەگى  احۋال  الاڭداتارلىق. جالپى، حح عاسىردىڭ باسىندا ءوزىنىڭ ءاۋ باستاعى جاراتىلىسىن «قاتەلىك» دەپ تانىپ، جىنىسىن اۋىستىرعىسى كەلەتىن­دەرگە بىردەن «شيزوفرەنيا» دەگەن دياگنوز قويىپ، ولاردى ءومىرباقي پسيحياتريالىق اۋرۋحانادا قاماپ ۇستاعان ەكەن.  الەم بويىنشا جىنىس اۋىستىرۋ وپەراسياسى العاش رەت 1931 جىلى ەينار ۆەگەنەر ەسىمدى دانيالىق سۋرەتشىگە جاسال­عان ەكەن. باستاپقىدا جۇبايىنىڭ ءوتىنىشى­مەن ايەل بولىپ كيىنىپ، جاڭا تۋىندىنىڭ كەيىپكەرىنە اينالعان ول بىرتە-بىرتە ايەل كيىمىن ۇستىنەن تاستا­ماي­تىن بولعان. سەبەبىن سۇراعان جاقىندا­رىنا ول ءوزىن ايەل كەيپىندە وتە ىڭعايلى سەزىنەتىنىن ايتقان. اقىرى ەينار جىنى­سىن اۋىستىرۋعا وتا جاساتىپ، ەسىمىن ليلي ەلبا دەپ وزگەرتەدى. ناعىز ايەل بولىپ، بالا تۋعىسى كەلگەن ول بىرنەشە رەت جاتىر جاساتۋعا دا ارەكەت ەتكەن ەكەن. الايدا بويىنا كۇشپەن قوندىرىلعان جاتىردى جاتىرقاعان اعزاسى ءبىر كۇندە سىر بەرىپ، ەينار قايتىس  بولادى. قوعامنىڭ وسىنداي قارسىلىعىنا قا­راماستان، جىنىس اۋىستىرۋ وپەراسياسىن جاسىرىن جاسايتىن كلينيكالار دا بول­عان. 1940 جىلى گارولد جيل اتتى ايگىلى اسكە­ري حيرۋرگ اعىلشىن قىزى لاۋرە ديللونعا وتا جاساپ، ونى ەركەك ەتىپ شىعارادى. 1953 جىلى دجوردج ۋيليام ەسىمدى امەريكالىق سولدات ايەلگە اي­نالادى. ترانسگەندەرلەردىڭ قاۋلاپ كوبەيگەن شاعى – 1972 جىل. ءدال وسى جىلى بوتەن اعزا­نى قوندىرعان كەزدە يممۋنيتەتتىڭ قار­سىلىعىن باساتىن «سيكلوسپورين» ءدارىسى پايدا بولعان. وسى پرەپاراتتىڭ ارقاسىندا تالاي وپەراسيالار ءساتتى ءوتىپ، بۇرىن اعزانىڭ جاڭا ورگاندى قابىل­داماۋىنان جاپا شەككەن ترانسگەندەرلەر ەركىنشە وتا جاساتا بەرۋگە مۇمكىندىك العان. كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ جىنىس اۋىس­تىرۋعا زاڭدى تۇردە رۇقسات بەرە باس­تاعانى دا وسى تۇس. سول ەلدەردىڭ العاش­قىسى شۆەسيا بولدى. تاريحتا ادامداردىڭ جىنىسىن كۇش­تەپ اۋىستىرۋ جاعدايلارى دا كەزدەس­كەن. ايتالىق، نەبىر قورقىنىشتى ءتاجىري­بەلەر جاساۋمەن اتى شىققان نەمىستىڭ يوزەف مەنگەلە اتتى دارىگەرى كەزىندە ءوزى جۇمىس ىستەگەن وسۆەنسيم لاگەرىندە تۇت­قىنداردىڭ جىنىسىن كۇشپەن اۋىس­تىرىپ، تاجىريبە جاساعان كورىنەدى. سونداي-اق ءۇندىستاندا جىل سايىن ءجۇز­دەگەن قىز ءبىر جاسقا دەيىن جىنىس اۋىس­تىرۋدىڭ قۇربانى بولادى ەكەن. وتباسىندا قىزدان گورى ۇل بالانىڭ ءدۇ­نيەگە كەلگەنىن ءتاۋىر كورەتىن كەيبىر ءۇن­دىلەر جاسقا دا تولماعان قىزدارىن جاسى­رىن كلينيكالارعا اپارىپ، جىنى­سىن ەركەككە اۋىستىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. اكە-شەشەسىنىڭ قالاۋىمەن ەركىنەن تىس ەركەككە اينالعان بايعۇس قىزدار شاقالاق شاعىنان گور­موندىق دارىلەردى ۋىستاپ ىشۋگە ءماجبۇر. بۇل  ماسەلە قوعامداعى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق  زورلىق-زومبىلىقتىڭ  كورىنىسى. الەمدە تالاي اتاقتى ترانسگەندەرلەر بار. ءبىراق ولاردىڭ كوبى مۇنداي قادامعا بارعانىنا وكىنەتىنىن ايتقان. سوندىقتان جاراتىلىس زاڭىنان اتتاماس بۇرىن «جەتى رەت ولشەپ، ءبىر رەت كەسكەن» ءجون-اۋ.  جىنىس  اۋىستىرۋ  ماسەلەسى  الەمدىك  ەلدەردىڭ  قوعامىنا  تۇبەگەيلى  اسەر  ەتەدى. ءبىر  ادامنان  باستالعان  بۇل  ماسەلە  ەكىنشى  ادامنىڭ  قىزىعۋشىلىعىن  وياتادى،  سودان  ءۇشىنشى  ادام  جىنىسىن  اۋىستىرادى،  ءبىرشاما  ادام  اۋىستىرعاننان  سوڭ  قالىپتى  جاعدايعا  اينالا  باستايدى، ترەنتكە  اينالسا  ءتىپتى  قيىن  بۇل   دەگەنىمىز   الەمدىك  قوعامدا  ءىرى  وزگەرىس  بولاتىنىنىڭ  كورىنىسى. جاڭا  ريەۆوليۋسيا  بولۋى دا  عاجاپ  ەمەس.

 

 

قازاقستاندىقتاردىڭ  بۇل  ماسەلەگە  كوزقاراسى  قانداي؟  قازاق  مەنتاليتەتى جىنىس  اۋىستىرۋ  ماسەلەسىن  ۇزاق  مەرزىمدە  قابىلداي  المادى. اتا-بابا داستۇرىنەن، ءدىنى مەن دىلىنەن الشاقتاي قويماعان قازاق ءۇشىن جارا­تىلىسىنا قارسىلىق ءبىلدىرۋ – ناعىز ازعىندىق. جىنىس اۋىستىرۋ سەكىلدى جات قىلىقتارعا ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامىمىز ۇرەيلەنە قارايدى. ءتىپتى مۇنداي ماسەلە كوپ ايتىلا بەرمەيدى. الايدا سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە كورىنىس تاپقان بىرنەشە توسىن وقيعا قازاق­ستاننىڭ دا ودان قالىس قالماعانىن مەڭزەيدى.  قۇقىق  سالاسىندا  قىزمەت  ەتكەن  پوليسەي جىگىت، جىگىت  دەيمىن  اۋ  ايەل  ادام  ۆيكتوردىڭ  جىنىسىن  اۋىستىرعانى، ودان كەيىن  حاسان  اتتى  ەركەكتىڭ ايەل  بولىپ جىنىسىن  اۋىستىرىپ  اقشا  بوپسالاپ  جۇرگەنى  انىقتالىپ  داۋ- داماي  شىققان  ەدى، ەلىمىز  ولاردىڭ  قازاق  بولماعانىنا  شۇكىرشىلىك  ەتىپ  بارىپ   داۋ  باسىلعان  ەدى،  سول  وقيعالاردىڭ   قوعامىمىزعا  تيگىزگەن  اسەرى مە، جىنىسىن اۋىستىرعىسى كەلگەن  ءبىر قازاق ادام قۇقىن قورعاۋ ءجو­نىندەگى ۇلتتىق ورتالىقتىڭ ەسىگىن قاققان. ومىرگە ايەل بولىپ كەلگەن ول ۋاقىت وتە كەلە ەركەك بولعىسى كەلەتىنىن سەزىنگەن. بۇل وي ابدەن مازا بەرمەگەننەن كەيىن ول دارىگەرلەرگە كومەك سۇراپ بارادى. ءبىراق اقجەلەڭدىلەر وعان كومەكتەسۋدەن باس تارتىپ، رايىنان قايتارۋعا ۇگىتتەيدى. دەگەنى بولماي، امالى تاۋسىلعان ايەل اقى­رى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ورتا­لى­عىنا جۇگىنگەن. بۇل ورتا­لىقتىڭ زاڭگەر­لەرى وسى جونىندەگى حالىقارالىق قۇجات­تاردى اقتا­رىپ، ءتيىستى مينيستر­لىكتەرمەن اقىل­داسا كەلە، اقىرى الگى ايەلگە جىنىس اۋىستىرۋ وپەراسياسىن جاساۋعا رۇقسات الىپ بەرگەن. قانشا قازاق  رۋحانياتىنا  قارسى  دۇنيە دەگەنىمىزبەن،  وتكەن جىلدارداعى  مىنا  بىر-ەكى وقيعالاردىڭ ءوزى  قوعامىمىزعا  اسەر  ەتە  ءبىلدى. ەسىمىزدە  بولسا،  كەزىندە  ءبىر  جىگىت  ۇبت باستالار  ساتتە  ءوزىنىڭ  جۇرەتىن  قىزىنىڭ  ورنىنا  ەمتيحانعا  قىز  بولىپ  كىرىپ  جۇرتتىڭ  جاعاسىن  ۇستاتقان  ەدى.  كىرگەن  بويدا  ۇستالعان  ول  تالاي  قىزۋ  تالقىنىڭ  استىنا  الىندى.  ەندى  ءبىر جىلى  «قازاقستان  ارۋى»  بايقاۋىنا  قاتىسىپ  جۇلدەلى  ورىن  العان  شىمكەنتتىك  ارۋدىڭ ەركەك  ەكەنى  انىقتالىپ  ءبىراز  شۋ  بولدى. ونىڭ  ايتقان  سوزدەرى  قوعامداعى وزەكتى ماسەلەنىڭ  ءبىرى جانە  ىس-ارەكەتڭ  مەن  قوزعاعان  تاقىرىپتىڭ  كورىنىسى  ەدى.  سول   جىگىتتىڭ ايتۋى  بويىنشا،  قىز  بالاسى بولىپ،  ساحناعا شىعۋى  ادامداردىڭ  نەشە  ءتۇرلى  كوسمەتيكالار  كەسىرىنەن  ەر  مەن  ايەلدى  اجىراتا  المايتىن  حالگە  جەتكەنىن   مويىنداتۋ  ەدى.   بۇل دا الەۋمەتتىك  ماسەلە  بولعانىمەن  ىستەلگەن  ارەكەتتەردەن  كەيىن  دە  قوعامدا  جىنىس  اۋىستىرۋ  تۇرعىسىنا  قارسى  كوزقاراستىڭ  وزگەرۋىنە   سەبەپ بولارى ءسوزسىز. بۇنىڭ  ءوزى  دە  قوعامىمىزعا  ايتارلىقتاي  وزگەرىس  اكەلەدى. « سۇراعانعا  بەرەگەن» بولىپ  بيىل  قازاقستاندىقتارعا  جىنىس  اۋىستىرۋعا رۇقسات  بەرۋ  جونىندە  زاڭ  قابىلداندى.  نەگىزىنەن  2009  جىلى  قابىلدانىپ  25  قازاقستاندىق  جىنىسىن  وزگەرتىپ  ۇلگەرگەن  بولاتىن.

جىنىس اۋىستىرۋدىڭ كەسىرى. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، جىنىس اۋىستىرۋ وپەراسياسىنان كەيىن ادامنىڭ ءومىرى كەمى 15-20 جىلعا كۇرت قىسقارادى ەكەن. سەبەبى، ورگانداردىڭ تابيعي فۋنكسياسى بۇزىلادى. ايەل بولعىسى كەلگەن ەركەك تەستوستەرون گورمونىن تەجەپ وتىراتىن ايەل گورموندارىن ىشەدى. ەركەك بولعىسى كەلگەن ايەل كەرىسىنشە كۇشەيتكىش گورمون قابىلدايدى. تولىقتاي ايەلگە اينالۋ ءۇشىن ەر ادام 6 وتا جاساتۋ كەرەك. ايەل ەركەككە اينالۋ ءۇشىن دە 6 وتا جاساتادى. قوسىمشا ءومىر بويى گورموندىق تەراپيادان وتۋگە ءماجبۇر. مۇنىڭ ءبارى دەنساۋلىققا اسەر ەتپەي قويمايدى. قازىرگى زاماناۋي مەديسينادا ادامنىڭ جىنىستىق اعزالارىن اۋىستىرۋ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالدى. شاريعي تۇرعىدان جىنىستىق مۇشەنى اۋىستىرۋعا تىيىم سالىنادى.جىنىستىق مۇشەنى اۋىستىرۋ – جاراتۋشىنىڭ جاراتىلىسىن وزگەرتكەنمەن تەڭ. اللا تاعالا مۇنداي وزگەرتۋلەردى حارام ەتكەن. الايدا، ادام جىنىسىن اۋىستىرا العانىمەن، گەنىن ەشقاشان وزگەرتە الماي­­دى. جىنىس جاعىنان ايەل ەركەككە اينال­عانىمەن، ءبارىبىر گەنى ونىڭ ءاۋ باستاعى جاراتىلىسى ايەل ەكەنىن ايعاق­تايدى. قانشا ءدارى ىشكەنىمەن ترانسگەن­دەر­لەردىڭ بويىندا ەسكى گورموندارى ساق­تالادى. ول ارا-تۇرا بوي كوتەرگەن كەزدە كەيبىر ترانسگەندەرلەر ءىشىپ جۇرگەن گور­موندىق دارىلەرىن شەكتەن تىس كوبەيتىپ جىبەرەدى ەكەن. بۇل ولاردىڭ پسيحيكاسىنا دا اسەر ەتىپ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە قايسىبىرەۋلەرى وزىنە-وزى قول جۇمساۋعا دەيىن بارادى. «جىنىس  اۋىستىرامىن»  دەپ  شەشكەن   تۇلعالاردىڭ  ويىنا  سەبەپ  ەڭ  الدىمەن  پسيحيكالىق  اۋىتكۋشىلىق  نەمەسە   ەكىنشىدەن،  قانداي  دا  ءبىر  تۇرمىستىق  پروبلەما،  ۇشىنشىدەن،  قىزىعۋشىلىق  سالدارىنىڭ   شەكسىزدىگى  سەبەپ بولۋى  مۇمكىن.  سول  سەبەپتەن  دە  وسى  قادامدى  جاساۋعا  كەلگەن  ءاربىر  اداممەن  الدىمەن  ءبىراز  ۋاقىت   پسيحولوگتار  بايلانىس  جاساپ،  سويلەسىپ  پىكىرىن  وزگەرتۋگە  جاعداي  جاساۋى  كەرەك  دەپ  ويلايمىن. الدىن- الۋ  شارالارى  جۇرگىزىلسە  بۇل  ماسەلەگە  وڭ  كوزقاراسپەن  قارايتىنداردىڭ  مولشەرى  ازايۋى  لايىم.

  قورىتىندىلاي  كەلە، جىنىس  اۋىستىرۋ  ەلگە  كوپتەگەن  وزگەرىس  اكەلەدى. قازىرگى  كەزدە  بقل  ماسەلە،  ۋشىعىپ  تۇرعان جوق. قازاقتار  دا  ازىرگە  بارىنشا  ۇلتتىق بولمىسىن،  مەنتاليتەتىن  ساقتاپ  تۇر. ارينە، جىنىس اۋىستىرۋ ءبىزدىڭ ەلدە عانا ەمەس، ەۋروپا، باسقا مەملەكەتتەردە دە قوعامعا جات ارەكەت رەتىندە قارالادى. وعان قار­سىلىق ءبىلدىرۋشى جۇرتشىلىقتىڭ قارا­سى دا كوپ. ءتىپتى جىنىس اۋىستىرۋعا نيەت­­تىلەردىڭ قاتارىن ازايتۋ ءۇشىن ترانس­سەك­سۋا­ءليزمدى حالىقارالىق اۋرۋلار جىكتە­م­ە­­سىنەن الىپ تاستاۋدى ۇسىنعاندار دا بارشىلىق. الايدا ازىرشە ول مۇمكىن بولماي تۇر. مەنىڭ  ويىمشا،  ءدال  وسى  زاڭدى   تۇبەگەيلى  جويىپ،  ءار  ەلدە  وسى  ماسەلەگە قارسى ۇگىت-ناسيحات  جۇرگىزىلۋى  قاجەت.  اركامنىڭ  ءوز  ساناسىنا  دەپ  وتىرا  بەرسەك  ەرتەڭ  وسى  ماسەلەنىڭ  الدىن  الۋ  مۇمكىن  بولماي  قالادى.

ەڭلىك جۇماش

---