الشۆانگتىڭ دۇكەنىندەگى جايت
1921 جىلدىڭ قىسىندا مەن ودەسسادا، "الشۆانگ جانە كومپانيانىڭ" بۇرىنعى دۇكەنىندە تۇرىپ جاتتىم. مەن جاسىرىن تۇردە، بۇقپانتايلاپ، ونىڭ ەكىنشى قاباتتاعى كيىم ولشەپ پىشەتىن جايعا ورنالاستىم.
مەنىڭ قاراماعىمدا بەم اينەگىنەن جاسالعان اينالار قوندىرىلعان، ۇلكەن ءۇش بولمە بار ەدى. اينالاردىڭ قابىرعالارعا جابىستىرىلا قويىلىپ، جيەكتەرىنەن بىتەلىپ تاستالعانى سونداي، ەدۋارد باگريسكيي ەكەۋمىزدىڭ سول اينالاردى قوپارىپ الىپ، جاڭا بازارعا اپارىپ، ولاردى ازىق-تۇلىككە ايىرباستايمىز با دەگەن ويىمىزدان ەشتەڭە دە شىقپادى. بىردە-بىر اينا ءتىپتى شىتىناپ سىنبادى دا.
كيىم پىشەتىن ورىنجايدا ىشتەرىندە شىرىگەن اعاش ۇگىندىلەرى بار ءۇش جاشىكتەن باسقا ەشقانداي مۇلىك بولمايتىن. ءبىر جاقسى جەرى قالىڭ اينەك ەسىك توپساسىنان وڭاي اجىراتىلاتىن. مەن ءاربىر كەش سايىن ونى توپساسىنان سۋىرىپ الىپ، ەكى جاشىكتىڭ ۇستىنە قويىپ، توسەگىمدى سوعان سالاتىن ەدىم.
شىنى توسەك تىم تايعاناق بولاتىن، سول سەبەپتى دە ەسكى توسەنىش تۇنەمەلىكتە سودان بىرنەشە رەت وزىممەن بىرگە ەدەنگە سىرعاناپ، قۇلاپ تۇسكەن ەدى.
توسەنىشىم جىلجي باستاعاننان-اق، مەن، اقىماق باسىممەن، ول، بالكىم، توقتايتىن شىعار — دەپ ۇمىتتەنىپ، ءتىپتى ساۋساعىمدى جىبىرلاتۋدان دا قورقىپ، تىنىسىمدى تارتىپ تىنىشتالا قويامىن. ءبىراق ول جايىمەن، توقتاۋسىز جىلجي بەرەدى، مەنىڭ قۋلىعىمنىڭ پايداسىنان زيانى.
مۇنىڭ ەشبىر كۇلكىسى جوق. قىس قۇتىرىنىپ تۇرعان. تەڭىز پورتتان باستاپ، كىشى فونتانعا دەيىن تاس بولىپ، قاتىپ قالعاندى. ازىناعان نورد-وست گرانيت كوشەلەردى جالتىراتىپ جالاپ تاستاعان ەدى. قار قىتىمىرلانىپ، ءبىر رەت تە جاۋماي قويدى، وسىدان با، كوشەلەردە قار جاتقان كەزدەگىدەن گورى، سۋىق بۇرىنعىدان الدەقايدا كۇشەيىپ كەتكەن سياقتى بولىپ كورىندى.
كيىم پىشەتىن ورىنجايدا كىشكەنە عانا قاڭىلتىر پەش — "بۋرجۋيكا" تۇراتىن. وعان جاعاتىن ەشتەمە دە جوق. جانە وسى ءبىر قوراش پەشسىماقپەن وراسان ۇلكەن ءۇش بولمەنى جىلىتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سول سەبەپتى دە مەن "بۋرجۋيكا" ۇستىنە قويىپ، ءسابىز شايدى قايناتۋشى ەدىم. وعان بىرنەشە ەسكى گازەت تە جەتەتىن.
ءۇشىنشى جاشىكتى ۇستەلگە اينالدىردىم. كەشكە سالىم ونىڭ ۇستىندەگى سىعىرايمانى جاعاتىن ەدىم.
مەن جاتا قالىپ، قولىمدا بار جىلى زاتتار اتاۋلىنىڭ ءبارىن ۇستىمە جابا بەرەتىن ەدىم، سوسىن سىعىرايما جارىعىندا، حوسە ماريا ەرەديانىڭ گەورگيي شەنگەلي اۋدارعان ولەڭدەرىن وقيتىنمىن. وسى ءبىر ولەڭدەر سول اشتىق جىلى ودەسسادا باسىلعان بولاتىن، مەن سو جىرلاردىڭ ءبىزدىڭ ەرلىگىمىزدى السىرەتپەگەنىنە كۋا بولا الامىن. ءبىز ءوزىمىزدى، ريمدىكتەر سياقتى، كايتپاس قايسارمىز دەپ سەزىندىك جانە جاڭاعى شەنگەليدىڭ: "دوستار، بىزدەر دە ريمدىكتەرمىز، قانىمىز جوسىپ توگىلگەن..." دەگەن ولەڭىن ەسكە الاتىنبىز.
البەتتە، ءبىزدىڭ قانىمىز توگىلگەن جوق، ءبىراق قانشا ايتقانمەن، ءبىز سياقتى، جاس تا كوڭىلدى كىسىلەر، باعزى ءبىر كەزدەرى شامادان تىس اشىعىپ، جاۋراپ-توڭىپ جۇرەتىنبىز. ءبىراق ەشقايسىمىز كۇڭك ەتىپ سىر بەرگەن ەمەسپىز.
تومەندە، دۇكەننىڭ ءبىرىنشى قاباتىڭدا، قايداعى ءبىر كوركەم ونەر ارتەلى ابىگەرگە ءتۇسىپ، كۇدىكتىلەۋ ءبىر ىس-ارەكەتىن ورىستەتە باستادى. وسىناۋ كاسىپورىننىڭ باسىندا "ماڭدايشا — جازۋ كورالى"، ودەسساعا بەلگىلى ۇرىسقاق، كارى كەسكىندەمەشى تۇرعان ەدى.
ارتەل ماڭدايشا — جازۋلارعا، ايەل شاپكەلەرىن تىگۋگە، "اعالاردى" ازىرلەۋگە (ايەل تۋفليلەرىن ازىرلەۋ ەجەلگى قاراپايىمدىلىقپەن جاسالاتىن: "اعاش ۇلتانعا" بىرنەشە قايىسباۋ قاعىلا سالاتىن!) جانە "كينو جارناماسى سۋرەتتەرىن سالۋعا (ولاردى قيسىق شەرەگە (ۇشقات تاقتايعا) جەلىمدى بوياۋمەن جازا قوياتىن).
الايدا ءبىر كۇنى ونىڭ جولى بولدى، ارتەل سول كەزدەگى قارا تەڭىزدىڭ بىردەن-بىر پاروحودى "پەستەلدىڭ" "تۇمسىعىن اسەمدەۋ" دەپ اتالاتىن ىسكە زاكاز الادى. ول ءبىرىنشى رەيسپەن باتۋميگە بارعالى جاتىر ەكەن.
بۇ "تۇمسىق قاپتى" ولار قاڭىلتىردان جاسادى دا، سودان كەيىن ونىڭ قاراۋىتقان اياسىنا التىنمەن وسىمدىك ىسپەتتى ويۋلار سالدى.
بۇل جۇمىس جۇرتتىڭ ءبارىن ەلىكتىرىپ جىبەردى، ونى كورۋ ءۇشىن، ءتىپتى كورشىدەگى پوستىسىنان كەيدە ميليسيونەر جورا كوزلوۆسكييدىڭ ءوزى كەلەتىن.
مەن و كەزدە "مورياك" ("تەڭىزشى") گازەتىندە حاتشى بولىپ ىستەيتىنمىن. جالپى العاندا، وندا كوپتەگەن جاس جازۋشىلار جۇمىس ىستەيتىن، ولاردىڭ اراسىندا كاتايەۆ، باگريسكيي، بابەل، ولەشا مەن يلف بار بولاتىن. تاجريبەلى قارت جازۋشىلار قاتارىنان بىزگە، رەداكسياعا، ءاماندا ءبىر نارسە ءۇشىن تولقىپ جۇرەتىن، سۇيكىمدى ۇشقالاق كىسى اندرەي سوبول عانا كەلىپ كەتەتىن.
بىردە ول "مورياكقا" ءوزىنىڭ تاقىرىبى قىزعىلىقتى، ءبىراق شاتىسىپ-بىتىسقان، جۇلما-جۇلما، ءبىراق، داۋسىز تالانتتى اڭگىمەسىن اكەلدى.
بۇل اڭگىمەنى ءبارى دە وقىپ شىقتى، ءبىراق ءبارى دە ابىرجىدى: ونى ءداپ وسى سالدىر-سالاق كۇيىندە باسۋعا بولمايتىن ەدى. سوبولگە ونى تۇزەت دەپ قايتىپ بەرۋگە ەشكىمنىڭ دە ءداتى بارمادى. بۇل تۇرعىدان كەلگەندە ول ايتقانعا استە كونبەيتىن — سوندا اۆتورلىق وزىمشىلدىگىنەن ەمەس (ونداي ادەت سوبولدە جوق دەرلىكتەي ەدى)، تەك جۇيكەلەپ قالعاندىعىنان: ول ءوزى جازعان نارسەلەرىنە قايتا اينالىپ سوقپايتىن جانە ولارعا مۇلدە قىزىقپايتىن.
ءبىز وتىرىپ الىپ: نە ىستەيمىز، — دەپ ويلاستىق. بىزبەن بىرگە ءبىزدىڭ كوررەكتورىمىز، رەسەيدە ەڭ كوپ تاراتىلعان "رۋسسكوە سلوۆو" ("ورىس ءسوزى") گازەتىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى، اتى ايگىلى باسپاگەر ءسىتيننىڭ وڭ قولى بولعان بلاگوۆ دەگەن شال وتىرعان.
ول ءوزىنىڭ وتكەنىنەن ەلەردەي قورقاتىن، ونشا سويلەمەيتىن ادام بولاتىن. ول ءوزىنىڭ بايسالدى تۇلعاسىمەن ءبىزدىڭ رەداكسيانىڭ جالبا-جۇلبا، ۋ-شۋلى جاستارىمەن مۇلدە ۇيلەسپەيتىن.
مەن ءسوبولدىڭ قولجازباسىن تاعى ءبىر رەت وقىپ شىعۋ ءۇشىن، وزىممەن بىرگە الشۆانگتىڭ دۇكەنىنە الا كەتتىم.
كەشقۇرىم كەشىرەك (ساعات وننىڭ شاماسى بولاتىن، ءبىراق قاراڭعىلىق قوينىنداعى قالا ىمىرتتا قۇلازىپ قالاتىن، تەك كوشەلەر توعىسىندا جەل ازىناپ سوعىپ تۇراتىن) ميليسيونەر جورا كوزلوۆسكيي دۇكەننىڭ ەسىگىن كەلىپ قاقتى.
— سىزگە ءبىر ازامات سۇرانىپ تۇر، — دەدى جورا. — ءسىز ونىڭ كىم ەكەنىنە كۋا بولىڭىز، سوسىن مەن ونى جىبەرەيىن. بۇل ارا — شەبەرحانالار. تەك سىر-بوياۋلاردىڭ ءوزىنىڭ قۇنى ءۇش ءجۇز ميلليون سومعا جەتەدى دەيدى.
ارينە، ەگەر، ماسەلەن، ءبىر مەنىڭ ءوزىم "مورياكتان" ايىنا ءبىر ميلليون سوم الاتىنىما نازار اۋدارساق، (بازاردىڭ باعاسى بويىنشا ول قىرىق قۇتى وتتىققا جەتەر ەدى)، بۇل سوما جورا ويلاعانداي، اسا كوپ ەمەس تۇعىن.
ەسىكتىڭ سىرتىڭدا بلاگوۆ تۇر ەكەن. مەن ونىڭ كىم ەكەنىن كۋالاندىردىم. جورا ونى دۇكەنگە كىرگىزدى دە ەندى ءبىر ەكى ساعاتتان كەيىن بىزگە جىلىنۋعا كەلىپ، قايناق سۋ ىشەتىنىن ايتتى.
— كەلگەن سەبەبىم، — دەدى بلاگوۆ، — ءسوبولدىڭ الگى ءبىر اڭگىمەسى ەسىمنەن شىقپاي قويدى. تالانتتى نارسە. ونى ەلەۋسىز تاستاۋعا بولمايدى. ءسىز بىلەسىز بە، گازەتتىڭ كارى ءبورىسى رەتىندە، مەنىڭ جاقسى اڭگىمەلەردى قولدان شىعارمايتىن ادەتىم بار.
— بۇعان ەندى نە ىستەرسىڭ! — دەدىم مەن.
— قولجازبانى ماعان بەرىڭىز. ارىممەن انت ەتەيىن، مەن ونىڭ بىردە-بىر ءسوزىن وزگەرتپەيمىن. مەن وسىندا قالامىن، ويتكەنى ۇيگە لانجەرونعا قايتۋ مۇمكىن ەمەس، — شەشىندىرىپ كەتەتىنى انىق. ءسىزدىڭ كوز الدىڭىزدا وتىرىپ، قولجازبانى سىدىرتىپ، ءبىر قاراپ شىعامىن.
— "سىدىرتىبىڭىزدىڭ" ءمانىسى نە؟ "سىدىرتىپ قاراۋ" — بۇل جوندەۋ عوي.
— بىردە-بىر ءسوزىن الىپ تاستامايمىن، بىردە-بىر ءسوز قوسپايمىن دەدىم عوي مەن سىزگە؟
— سوندا ءسىز نە ىستەيسىز؟
— كەيىن كورەسىز.
مەن بلاگوۆتىڭ سوزىنەن جۇمباق بىردەڭەنى سەزگەندەي بولدىم. قىستىڭ داۋىلدى تۇنىندە وسىناۋ بايسالدى اداممەن بىرگە
الشۆانگتىڭ دۇكەنىنە قۇپيا ءبىر سىر كىرگەندەي بولدى. سول قۇپيانى ءبىلۋ كەرەك ەدى، سوندىقتان دا مەن ونىمەن كەلىسە كەتتىم.
بلاگوۆ قالتاسىنان شىركەۋدىڭ جۇپ-جۋان شىراعىنىڭ تۇقىلىن سۋىرىپ الدى. ونى التىن جولاقتار بۇرالىپ، وراپ تاستاپتى. ول سو شىراق تۇقىلىن جاقتى دا ونى جاشىكتىڭ ۇستىنە قويدى، سوسىن مەنىڭ ەسكى شامادانىمنىڭ ۇستىنە وتىرىپ، قولىنا بالتاشىنىڭ جالپاقشا قارىنداشىن الىپ، قولجازباعا ەڭكەيىپ، ونى قاراي باستادى.
ءتۇن ورتاسىندا جورا كوزلوۆسكيي كەلدى. مەن ءدال سول ساتتە سۋدى قايناتىپ، شاي سالعالى جاتقانمىن، بۇ جولى كەپتىرىلگەن سابىزبەن ەمەس، ۇساقتاپ تۋرالىپ، قۋىرىلعان قىزىلشا شايىن سالىپ، بۇقتىرماقشى ەدىم.
— قاپەرىڭىزدە بولسىن، سىزدەر الىستان قاراعاندا، ناعىز جالعان اقشا جاساۋشىلارعا ۇقسايسىزدار. بۇل ارادا نە ىستەپ جاتىرسىزدار؟ — دەدى جورا.
— اڭگىمەنى جوندەپ جاتىرمىز. گازەتتىڭ كەزەكتى نومىرىنە، — دەپ جاۋاپ بەردىم مەن.
— قاپەرلەرىڭىزدە ءجۇرسىن، — دەدى تاعى جورا، — سىزدەردىڭ نەمەن شۇعىلدانىپ جاتقانىڭىزدى ميليسيانىڭ كەز كەلگەن قىزمەتكەرى تۇسىنە بەرمەيدى. وسى اراداعى پوستىدا قايداعى ءبىر ماگاس ەمەس، مەنىڭ تۇرعانىم ءۇشىن، ارينە، الگى ءبىر جوق قۇدايعا العىس ايتىڭىزدار. مەن ءۇشىن بارىنەن دە جوعارى تۇرعان — مادەنيەت. ال ەندى جالعان اقشا جاساۋشىلارعا كەلسەك، ولاردىڭ ارتىستىگى سونداي، كادۋەلگى جاپىرايعان تەزەكتەن دوللاردى دا، ۇيگە تۇرۋ حۇقىعى جونىندەگى كۋالىكتى دە جاساي بەرەدى. پاريجدەگى لۋۆر مۇراجايىندا، قارا بارقىت جاستىق ۇستىندە ءبىر كەرەمەتتەي سۇلۋ ءمارمار قول جاتىر دەيدى جۇرت. ول ءبىراق سارا بەرناردىڭ، شوپەننىڭ نە ۆەرا حولودنايانىڭ قولى ەمەس. ول ەۋروپانىڭ داڭكى جەر جارعان جالعان اقشا جاساۋشىسىنىڭ قولى. ونى كىم دەپ اتاعانىن ۇمىتىپ قالعانىم. كەزىندە ونىڭ باسىن شاۋىپ تاستانعانداعى، ول ءبىر ءداپ شەبەر سكريپكاشى بولعانداي-اق، قولىن كورۋگە قويعان. ساباق بولارلىق تاريح ەمەس پە؟
— ونشا ەمەس. سىزدە قانت بار ما؟ — دەدىم مەن.
— بار. تابلەتكى ءتارىزدى. بولىسۋگە بولادى — دەدى جورا.
بلاگوۆ قولجازباعا جاساعان جۇمىسىن ەرتەڭگىسىن اياقتادى. ءبىز رەداكسياعا كەلىپ، ونى ماشينيست ايەل تاپ-تازا ەتىپ قايتا باسقانشا، ول ماعان قولجازبانى كورسەتپەدى.
مەن اڭگىمەنى وقىپ شىقتىم دا مىلقاۋ كىسىدەي ۇندەمەدىم. بۇل ءموپ-مولدىر، توگىلىپ تۇرعان پروزا ەدى. ءبارى دە اجارلانىپ، ايقىندالا ءتۇسىپتى. بۇرىنعى ۇمار-جۇمارلىقتان، ىركەس-تىركەس سوزدەردىڭ كولەڭكەسى دە قالماپتى. ءبىر عاجابى، شىن مانىندە بىردە-بىر ءسوز الىنىپ تاستالىپ، نە قوسىلماعان.
مەن بلاگوۆقا قارادىم. ول شاي سياقتى قاپ-قارا كۋبان تەمەكىسىنەن ورالعان جۋان شىلىمدى شەگىپ، مىرسىلداپ كۇلىپ وتىر ەكەن.
— بۇل — كەرەمەت. ءسىز مۇنى قالاي جاسادىڭىز؟ — دەدىم مەن.
— ءيا، مەن تەك تىنىس بەلگىلەرىن ورىن-ورنىنا دۇرىستاپ قويدىم. سوبولدە ول جاعى ۇيقى-تۇيقى ەكەن. مەن اسىرەسە نۇكتەلەردى ءتيىستى جەرىنە مۇقيات قوندىردىم. جانە ابزاستاردى دا. سۇيىكتىم مەنىڭ، بۇل ەتە ۇلى نارسە، تىنىس بەلگىلەرى جونىنەن باياعىدا پۋشكين دە ايتقان. ولار ويدى ءبولىپ كورسەتۋ ءۇشىن، سوزدەردى ءوزارا دۇرىس ۇيلەستىرىپ، ءاربىر ءسوز تىركەسىن جەڭىلدەتىپ، اۋەندەتىپ تۇرۋ ءۇشىن ءومىر سۇرەدى. ولار ءماتىن شاشىراپ كەتپەۋ ءۇشىن، ونى شەكتەن شىعارماي، ۇستاپ تۇرادى.
اڭگىمە باسىلىپ شىقتى. كەلەسى كۇنى رەداكسياعا سوبول كيمەلەپ كىرىپ كەلدى. ول بۇرىنعىشا كەپكاسىز كەلدى، شاشى قوبىراپ كەتىپتى، كوزىندە تۇسىنىكسىز ءبىر وتتى جارقىل بار.
— مەنىڭ اڭگىمەمە تيىسكەن قايىسسىڭ كانە؟ — دەپ ايقايلادى ول ەل ەستىمەگەن داۋىسپەن، سوسىن گازەت تىگىندىلەرى جاتقان ۇستەلدى تاياعىمەن سالىپ قالدى. شاڭ-توزاڭ ۇستەل ۇستىنە قالىڭ بۇلتتاي بۇرقىراپ كوتەرىلدى.
— ەشكىم دە تيىسكەن جوق. ءماتىندى تەكسەرىپ شىعۋىڭىزعا بولادى، — دەپ جاۋاپ بەردىم.
— وتىرىك! الداۋ! مەن ءبارىبىر كىمنىڭ تيىسكەنىن بىلەمىن! — دەپ قىشقىرا ءتۇستى سوبول.
جانجالدىڭ ءيىسى اڭقىپ قويا بەردى. بيازى قىزمەتكەرلەر بولمەدەن تەز عايىپ بولا باستادى. ءبىراق ءارقاشانعى ادەتتەرىمەن ۋ-شۋعا "اعاش ۇلتاندارىن" تارسىلداتىپ، ەكى ماشينيست ايەل — ليۋسەنا مەن ليۋسيا جەتىپ كەلدى.
سو ساتتە بلاگوۆ بايسالدى، ءتىپتى مۇڭلى داۋىسپەن:
— ەگەر ءسىز اڭگىمەڭىزدىڭ تىنىس بەلگىلەرىن دۇرىستاپ قويۋدى — ءتيىسۋ دەپ بىلسەڭىز، وندا مىنەكيىڭىز، ول — مەن ەدىم. كوررەكتورلىق مىندەتىم بويىنشا، — دەدى ول.
سوبول بلاگوۆقا ۇمتىلىپ بارىپ، قولىنان الىپ، ونى قاتتى سىلكىلەدى، سوسىن شالدى ايقارا قۇشاقتاپ، ماسكەۋلىكتەرشە، ونى ءۇش رەت شوپىلدەتىپ ءسۇيدى.
— راحمەت! — دەدى سوبول تولقىپ. — ءسىز ماعان كەرەمەتتەي ساباق بەردىڭىز. ءبىراق وكىنىشتى جەرى تىم كەشتەۋ بولدى. ءوزىمنىڭ بۇرىنعى دۇنيەلەرىمە قاتىستى ايتارىم، مەن ولاردىڭ الدىندا ءوزىمدى قىلمىستى سەزىنەمىن.
كەشكىلىك سوبول ءبىر جەردەن جارتى شىنى كونياك تاۋىپ، الشۆانگتىڭ دۇكەنىنە اكەلدى. ءبىز بلاگوۆتى شاقىرىپ الدىق، باگريسكيي مەن پوستىدان شىققان جورا كوزلوۆسكيي كەلدى، ءبىز ادەبيەت پەن تىنىس بەلگىلەرىنىڭ داڭقى ارتا بەرۋى ءۇشىن ىشتىك.
وسىدان كەيىن كەرەكتى جەرىنە كەزىندە قويىلعان نۇكتەنىڭ وقىرمانعا قانداي قايران قالارلىق كۇشپەن اسەر ەتەتىنىنە مەنىڭ ءبىرجولاتا انىق كوزىم جەتتى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
