InfoHub Logo

پەندە شىركىنگە جول دەگەنىڭ قايدا تۇسپەيدى! ءوز مەكەمەمىزدىڭ شارۋاسىمەن كەشە عانا قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىنەن كەلىپ ەدىم، مىنە، ەندى قيىر شىعىسقا بەت الىپ بارامىن.

جول بولسا ۇزاق. وسىنداي الىس ساپار ۇستىندە ەكى قولىڭنىڭ الدىنا سىيماي قالاتىن ادەتى ەمەس پە.

زەرىگە باستايسىڭ. سودان با، جاڭا ءبىر تانىستىقتاردى ىزدەيسىڭ. سويتسە دە سونىڭ ءبىر قيسىنى كەلە قويمايتىن دا كەزى بولادى ەكەن عوي. ونى مىنا قاسىمدا جاتقان جولاۋشىعا قاراپ ايتامىن. ەكەۋمىز قاراما-قارسى وتىرىپ تاماق جەيمىز. نە بولماسا، تەرەزە الدىندا قاتارلاسا ۇزاق تۇرىپ سىرتقا قارايمىز. ودان جالىقساق، توسەگىمىزگە كەلىپ، شالقامىزدان ءتۇسىپ جاتامىز دا كىتاپ، گازەت وقيمىز. سوندا دا ءالى ءبىر تىلدەسكەن جوقپىز. شىنىمدى ايتسام، تانىسسام ەكەن، سويلەسسەم ەكەن دەپ ىنتىعاتىن دا سياقتىمىن. ءبىراق ينەنى مەن ساباقتاعىم كەلمەيدى. ونىما سەبەپ تە جوق ەمەس.

...پوەزد ءبىر ستانسياعا كەلىپ توقتاعان ەدى. مەن دالاعا شىعىپ ولاي-بۇلاي ءجۇرىپ بوي جازىپ، قايتىپ كەلسەم، كۋپەمدە جۋانتىق ءبىر سارى وتىر. ۇستىندە ماكينتوش. قولىندا بەلبەۋلى جۋان پورتفەل. ەڭ الدىمەن، مەنىڭ كوزىم ونىڭ كەيپىنە ءتۇستى. جوعارى قاراي انتەك كوتەرىلگەن دوڭگەلەك يەگى، ماي باسقان ۇلكەن بۇعاعىنان مۇلدە كورىنبەيدى. ەكى تاناۋ كىشى-گىرىم ەكى اپان سياقتى، كەڭسىرىككە تىك ءتۇسىپ، تاڭىرايىپ قالىپتى. مۇرىن دەگەننىڭ بار بەلگىسى وسى عانا. ال قاباق بولسا، ەرنەۋسىز كولدىڭ جاعاسى سەكىلدى، جىلماعايلانىپ بارىپ، جالپاق ماڭدايىمەن استاسىپ جاتىر. وسى ءبىر كەيپىنە اۋەندەسىپ، سەلدىر شاشى دا شالقاسىنان جاتقىزا تارالعان. سونىسىنا قارامايدى، كەۋدەسىن دە تىك ۇستاپ، شالقاقتاي بەرەدى. «شالقاقتاساڭ شالقاقتاي بەر، — دەپ قويامىن ىشىمنەن. — وعان مەنىڭ نەم كەتەدى». مىنە، سودان بەرى ءۇش كۇن ءوتتى. تانىستىعىمىز الگى.

ءومىر دەگەن قىزىق قوي. ۇلى وقيعالاردىڭ تاعدىرىن كەيدە بولماشى ءبىر سەبەپتەردىڭ شەشىپ كەتەتىنى بار ەمەس پە! ايتالىق، ناپولەوننىڭ ۆاتەرلوودا جەڭىلۋىنە سەبەپ بولعان - كەيىندە قالعان اسكەرىنىڭ ۇلگىرىپ جەتپەۋى ەكەن.

ەگەردە ول اسكەر ۇلگىرىپ جەتسە عوي... ارينە، دۇنيە تاريحىنىڭ تالاي بەتتەرى باسقاشا جازىلعان بولار ەدى-اۋ... سپارتاكتىڭ دا تاعدىرىن ات شەشكەن. ارحيمەد تە سولاي. ەگەر ول بارىپ مونشاعا تۇسپەسە، «ەۆريكا - تاپتىم!» دەپ ايقايلاپ، تىر جالاڭاش جۇگىرىپ شىقپاس ەدى دالاعا. ال دالاعا جۇگىرىپ شىقپاعان بولسا، بالكىم سيراكۋز پاتشاسى گەروننىڭ تاجىندەگى التىن-كۇمىس ساناۋسىز قالار ما ەدى، الدە قايتەتىن ەدى؟! مىنە، دوستىم، سولاي، ءبارىنىڭ دە تەتىگى ەلەۋسىز دە بولماشى ءبىر سەبەپتەردە جاتىر.

ءداپ سول سياقتى ءبىر كىشكەنە كىلگيپان بولماعاندا، مىنا جۋانتىق سارى ەكەۋمىز دە رەنجىسكەن ادامدارشا قوڭتورعاي قالپىمىزدا ءجون - جونىمىزگە كەتە باراتىنىمىز حاق ەدى. كىلتيپان دەپ وتىرعانىم كادۋىلگى ساعات. قۇدايدىڭ دەس بەرىسىندە ءدال ۋاقىتىمەن ارامىزعا كيلىكتى دە، ماناعى ەشقايسىمىز ساباقتاعىمىز كەلمەگەن ينەنى ساباقتاپ جىبەرگەن!

جىگىتتىڭ اتى بارجاقسى بولىپ شىقتى. حاباروۆسك ولكەسىندە كوپتەپ كورىسپەگەن اعايىندارى بولادى ەكەن. كادۋىلگى كەزەكتى دەمالىسىن پايدالانىپ، سولاردى ىزدەپ كەلە جاتقان بەتى.

ارينە، بارجاقسى ەكەۋمىزدىڭ تانىسۋىمىز اناۋ ايتقان ەلەۋلى وقيعا دا بولا بەرمەس. سوندا دا ەكەۋدەن ەكەۋ وتىرىپ الىپ، ۇندەمەس ويناۋ دەگەنىڭ سونداي قيىن-اق ەكەن. مىنە، تانىسقاننان كەيىنگى جاعداي باسقا. كۋپەنىڭ ءىشى نۇرلانىپ سالا بەردى. ونىڭ ۇستىنە بارجاقسى ايتقان اڭگىمەنى تىڭدايمىن دەپ ۋاقىتتىڭ قالاي وتكەنىن دە اڭداماي قالىپپىن. ال اسىققان، الا كوڭىل بولعان جولاۋشىعا ۋاقىتتىڭ تەز ءوتۋى - مىڭ دا بىردەن تابىلماس شيپالى ەم سياقتى بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى عوي.

ءبارى دە ساعاتتان باستالدى دەدىم عوي. مەن توسەگىمدە جاتقانمىن. نە ىستەر ەكەن دەيمىن بە، قايدام، ايتەۋىر جۋانتىق سارىعا اۋىق-اۋىق ۇرلانا قاراپ قويامىن. ال اناۋ بولسا، مەنىمەن شارۋاسى جوق، گازەتكە ءۇڭىلىپ وتىرعان بولاتىن. ءبىر مەزەت الدەنە وقىس ويىنا كەلگەن ادامشا قاۋىرت قيمىلداپ، بەلبەۋلى جۋان پورتفەلىن اشتى. الگى «بۋديلنيك» دەپ اتالاتىن ساعات بار عوي، سونداي ءبىر قوڭىراۋلى كىشكەنە ساعاتتى الىپ شىقتى. اۋەلى قۇلاعىنا اپاردى. سودان كەيىن بۇراپ، ولاي ءبىر، بىلاي ءبىر سىلكىلەپ، ءبىراز وتىردى. باسىن شايقادى. اقىرى ماعان بۇرىلدى دا:

— ايتىپ جىبەرمەس پە ەكەنسىز، ۋاقىتىڭىز قانشا بولدى؟ — دەپ سۇرادى.

جۋانتىق سارىنى مۇنداي سىپايى دەپ كىم ويلاعان. ۇشىپ تۇرا كەلدىم دە، شالبارىمنىڭ كىشكەنە قالتاسىنا قولىمدى سالا بەردىم. قول سالاتىن سەبەبىم، مەنىڭ ساعاتىم «پاۆەل بۋرە» دەپ اتالاتىن، التىن جالاتقان اشپالى قاقپاعى بار رەپەتەيسىز، تىم ۇلكەن، اتام زامانعى ءبىر قالتا ساعاتى بولاتىن.

«پاۆەل بۋرەنىڭ» مەنىڭ قولىما قالاي تۇسكەنى دە ءتىپتى جادىمدا جوق. ايتەۋىر بەرى سالعاندا، سوڭعى ءبىر جيىرما جىلدا سەنىمدى سەرىگىم بولىپ كەلە جاتقانى انىق. سوعىستان كەيىن ساعات دەگەننىڭ نەبىر كەرەمەتتەرى شىقتى عوي. سوندا دا «پاۆەل بۋرە» كەيدە بىرەر مينۋت ىلگەرى كەتىپ، كەيدە بىرەر مينۋت كەيىندەپ قالىپ جۇرگەنىمەن، سونشاما ۇزاق مەرزىمنىڭ ىشىندە ءبىر ءسات الداپ، جۇمىستان كەشىكتىرىپ كورگەن ەمەس ءوزىمدى. كوكساۋ شالدىڭ كەۋدەسىنشە سىرىلداپ سوعادى دا تۇرادى ءاماندا. سودان با، الدە جاسىم بولسا كەلىپ، جىلتىراققا جۇگىرگىم كەلمەيتىنىنەن بە، نەمەسە، كەم-كەتىك، وي-شۇقىرىنىڭ ءبارىن دە ءتۇسىنىپ، توقتاپ قالار بولسا ءتۇرتىپ قالىپ، نۇقىپ قالىپ دەگەندەي جۇرگىزىپ الىپ جۇرە بەرەر داعدىم بولعان سوڭ قيمايمىن با، ءتىپتى قايتسە دە جوعالىپ قالماي قالتامدا سالدىرلاپ جۇرە بەرگەندىگىنەن بە، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر وزگەرتەيىنشى وسىنى ءبىر، جاڭا دا جاقسى ساعات الايىنشى ءبىر دەگەن وي كەلىپ كورگەن ەمەس ماعان. جاڭا كوستيۋم كيگەن سايىن، شالبارىمنىڭ مىقىن قالتاسىن ۇيدەگى جەڭگەلەرىڭە كەڭەيتتىرتەمىن دە، دوبالداي «پاۆەل بۋرەمدى» سالىپ الىپ، تارتا بەرەمىن قاشاندا.

مىنە، قولاقپانداي ەتىپ سول «پاۆەل بۋرەمدى» شىعاردىم عوي تاعى دا. باعزى ءبىر ەرتەگىلەردە: «ءبىر ساندىقتىڭ ىشىندە ءبىر ساندىق، ونىڭ ىشىندە تاعى ءبىر ساندىق. سول ساندىقتىڭ ىشىندە قارا ءداۋدىڭ جانى»، - دەپ كەلەدى عوي. ءدال سول سياقتى. تىرس ەتكىزىپ، كۇڭگىرت تارتا باستاعان التىن قاقپاعىن اشتىم ساعاتتىڭ. ونىڭ ىشىندەگى كىشكەنە قاقپاقتى جانە اشتىم. سوسىن بارىپ ۋاقىتتى ايتتىم.

بايقايمىن، جۋانتىق سارىنىڭ كوزى ساعاتتا. ىزدەگەن جوعى تابىلعانداي ىشىپ-جەپ بارادى. «بالەن ۋاقىت بولدى» دەگەنىم ءوز جايىنا قالدى. سەنبەي تۇرسىڭ با دەگەندەي، مەن ساعاتتى شىنجىرىنان اعىتىپ الدىم دا، ىلگەرى ۇسىندىم:

— مىنەكي، كورىڭىز.

جۋانتىق سارى سوندا عانا ەسىن جيعانداي:

— ءا، راحمەت، راحمەت سىزگە. مىنا «بۋديلنيگى» قۇرعىردى بۇراپ قويۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن. توقتاپ قالىپتى. جاقسى بولدى ەندى، - دەپ باستىرمالاتا سويلەپ، ساعات ءتىلىن جوندەي باستادى.

«تۇرىنە قاراساڭ، ءبىر ساعاتقا شاماسى جەتەتىن-اق جىگىت سياقتى، — قوڭىراۋلى ساعات الىپ جۇرگەنى نەسى ەكەن؟ مەندە «بۋرە»، وندا بۋديلنيك، كەزدەسكەن ەكەنبىز مەزگىلىمەن»، — دەپ ويلادىم مەن.

جاڭاعى اڭگىمەدەن كەيىن، تانىستىعىمىز بوگەۋىن العان اعىن سۋداي جىلجىپ جۇرە بەردى. جۇرە-بارا ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز شايعا شاقىرىستىق. وتكەن-كەتكەنىمىزدى ايتىستىق. نەگە ەكەنىن قايدام، ول ەندى قوڭىراۋلى ساعاتتى پورتفەلىنە سالىپ تاستادى دا، ءالسىن-الى ماعان كەلىپ: «ۋاقىت قانشا؟» — دەپ سۇراي بەرەتىن بولدى.

قالتاما قول سالىپ، «پاۆەل بۋرەنى» شىعارسام ءبىتتى، تەسىلە قاراپ تۇرىپ قالادى. «بۇل نە تاماشا؟» — دەپ مەن دە اڭ-تاڭ بولامىن.

«مۇنىڭىزدىڭ ءمانىسى نە؟» - دەگىم كەلىپ تالاي-تالاي وقتالىپ تا قالعان ساتتەرىم بولدى. سوندا دا سىپايىلىق تارازىسى باسىپ كەتە بەردى مە، سۇراي المادىم.

بىردە بارجاقسى وتىرىپ:

— رەستورانعا بارمايمىز با، ۋاقىت قانشا بولدى ەكەن؟ — دەپ سۇرادى. سودان كەيىن، - بەرە تۇرىڭىزشى... — دەپ «پاۆەل بۋرەنى» قولىنا الدى. اينالدىرا قاراپ ءسال وتىردى. — قۇددى سول سياقتى اۋمايدى.

— نەنى اۋمايدى دەيسىز؟ — دەدىم مەن.

— مىنا ساعاتتى ايتامىن.

— ءيا؟..

— ءتىپتى ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. سودان بەرى ون التى جىل ۋاقىت ءوتتى.

ءبىراق ەسىمە تۇسسە ءالى كۇنگە جۇرەگىم تىتىركەنەدى. قان مايداندا ءولىمنىڭ نەبىر كەرەمەتتەرىن كورىپ، ەن ورتاسىندا جۇردىك قوي. سوندا دا بۇل ءبىر ايرىقشا حيكايا، - دەپ بارجاقسى ءسال توقتادى.

مەن شىدامسىزدانىن قالدىم.

— ال حوش؟.. قۇلاعىم سىزدە.

بارجاقسى ساعاتتى وزىمە قايىردى. جايدارى جۇزىنە كىربەڭ جۇگىردى. قالتاسىنان تەمەكىسىن الىپ، سىرىڭكە تارتىپ ەدى، ەتجەڭدى، مىرتىق ساۋساقتارىنىڭ دىرىلدەپ كەتكەنىن بايقادىم. مازاسىزدانىپ وتىر.

— ايتىڭىزشى، ءبىر ادامعا نەشە ساعات كەرەك؟ - بارجاقسىنىڭ داۋسى دىرىلدەپ شىقتى.

— قىزىق سۇراق ەكەن. ليەۆ تولستويدىڭ «ادامعا قانشا جەر كەرەك؟» دەگەنى سياقتى بولدى-اۋ مۇنىڭىز، - دەپ مەن كۇلگەن بولدىم.

— تولستوي ادامعا ءبىر جارىم - اق ارشىن جەر كەرەك ەكەنىن ايداي الەمگە ايتىپ بەردى عوي. ال مەن بولسام... ال جارايدى، جاقسى، اڭگىمە ساعات جايىندا ەدى عوي. تىڭداي بەرىڭىز. كەشەگى ۇلى وتان سوعىسىندا جۇرگەن كەزىمدە مەن ءبىر اعاتتىق جاسادىم. اعاتتىق بولعاندا مۇنىڭ ءوزى...- دەپ بارجاقسى ءمۇدىرىپ قالدى. سودان كەيىن شىلىمىن بورپىلداتا بىر-ەكى سوردى دا، تەرەزەدەن سىرتقا لاقتىردى. - جوق، بۇلاي ايتسام، كەلتە بولۋى مۇمكىن. تۇسىنبەي قالاسىز. مەن ودان دا اڭگىمەنى باسىنان باستايىن.

«اپىر-اي، ايتۋىنان باپتانۋى كوپ بولدى-اۋ مۇنىڭ.

نە بۇلتالاڭ مۇنىسى؟» - دەپ ويلادىم ءتوزىمىم تاۋسىلعان سوڭ. ءبىراق سىر بىلدىرمەي، سابىرلى قالپىمدا وتىرمىن.

— ازامات سوعىسى جىلدارىندا اكەم اقتاردىڭ قولىنان ءولىپتى، - دەپ باستادى بارجاقسى اڭگىمەسىن. - مەن وندا انامنىڭ قۇرساعىندا قالعان ەكەنمىن. جەتىم-جەسىردىڭ كورگەن كۇنىنىڭ قانداي ەكەنىن بىلەسىز عوي ءوزىڭىز دە. ءومىر تاۋقىمەتىن ەرتە باستان تارتۋىما تۋرا كەلدى. «بار» مەن «جوقتىڭ» نە ەكەنىن ءبىز بىلگەلى قاشان. ءوستىپ ءجۇرىپ وستىك قوي، ايتەۋىر. ون جىلدىقتى دا بىتىرەر مەزگىل جەتتى. جوق - جىتىكتى كوپ كورگەندىكتەن عوي دەيمىن، ساباققا زەردەسىز بولماعان ەدىم. سوعان رازى بولدى ما، كىم ءبىلسىن، جاس تىلەۋدەن تىيىلىپ، مەنىڭ بولاشاعىمدى ويلاپ، وتىرىپ قالعان انام بايعۇس قارمانىپ، قامدانىپ توي جاسادى. ءاۋىل-ۇيدىڭ شال-كەمپىرلەرى مەن ءوز قۇربىلارىم جينالعان-دى. قادارىنشا سىي-سياپات كورسەتىلدى. ۇلكەندەر باتاسىن بەرىستى. سول مەزەتتە شەشەم بارىپ بۇرىشتا تۇراتىن كونە ابدىرەنى اشتى. ىشىندەگى قوقىستاردى اۋدارىستىرىپ — توڭكەرىستىرىپ ءجۇرىپ شۇبەرەككە ءتۇيۋلى بىردەمەنى الىپ شىقتى. كوزىمدى الماي باعىپ وتىرمىن. انام بەرى تاياندى. سودان كەيىن ماعان قاراپ:

— اكەڭنەن قالعان امانات ەدى بۇل. «ۇل بولسا، ەسىن جيناپ، ەتەگىن جاپقان سوڭ قالتاسىنا سال»، - دەپ ەدى مارقۇم. اكەڭ وسيەتىن ورىندادىم، مىنە. كوزىندەي كورىپ ۇستاپ ءجۇر، — دەدى.

تۇيىنشەكتى جازسام، ءدال مىنا سىزدىكىندەي التىن ساعات ەكەن. قاراساڭ، كوز توقتاتا المايسىڭ، جالتىراپ تۇر. ءتىپتى سيفەربلاتىنداعى «پاۆەل بۋرەسىنە» دەيىن اپ-ايقىن. ءومىردىڭ ءقايبىر ەركەلىگىن كورىپ وسكەن بالا ەدىم مەن. باردىڭ نە ەكەنىن، جوقتىڭ نە ەكەنىن بىلەمىن عوي. سودان با، ساعات ماعان سونداي ىستىق كورىنىپ كەتتى. قۋانعاندىعىم بولسا كەرەك، سەكىرە بەرىپپىن.

سول كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق كورشى دەريەۆنياداعى ساعات زەرگەرىنە شاپقىلاپ باردىم دا، تازالاتتىرىپ، مايلاتتىرىپ التىن باۋىن سالبىراتىپ ءتوس قالتاعا باستىم عوي كەلىپ.

تىڭداي بەرىڭىز، قىزىقتىڭ كەرەمەتى وسىدان كەيىن بولدى عوي. التىن ساعاتتى ءتوس قالتاما باسۋىم مۇڭ ەكەن، ساپ-سالماقتى، بايسالدى ءبىر ادام سياقتاندىم دا قالدىم. بالا مىنەز ءوز جايىنا كەتتى. ۇلكەندەرشە سويلەپ، ۇلكەندەرشە جۇرگىم كەلەدى. جۇرت جينالعان جەر بولسا، اسىقپاي باسىپ بارىپ سوزگە ارالاساتىن سياقتىمىن. قالتامنان ساعاتىمدى الىپ، انا ءبىر شەگەنى تىرس ەتكىزىپ باسامىن.

ادام ميى جەتىپ بولماس الدەبىر تىلسىم كۇش ءامىر ەتكەندەي-اق التىن قاقپاق جارق ەتىپ اشىلادى سوندا. ال مەن بولسام، «بالەن ساعات، بالەن ءمينوت، بالەن سەكونت بولىپ قاپتى عوي»، - دەيمىن داۋىسىمدى ادەيى جۋانداتىڭقىراپ.

ءبىر قىزىعى، بۇرىن: «ءوي، قۇيىسقانعا قىستىرىلىپ ساعان نە جوق، بار جايىڭە» — دەگەندى ءجيى ەستىسەم، ەندى مىنا مىنەزىمدى ەشكىم دە ەرسى دەمەيتىنگە ۇقسايدى.

ايتەۋىر، تورت-بەس كۇننىڭ ىشىندە وزگەردىم دە كەتتىم. ەندى قالاي دەپ ويلايسىز، قالتاڭدا التىن ساعاتىڭ بولسا، ونىڭ ءوزى ورىندالماس ارمانداي الىس كەتسە دە، سونداي جارقىن، عۇمىرىڭدا تىلدەسىپ تە، جۇزدەسىپ تە كورمەگەنىڭمەن قاراعاشتاي پاناڭ - قۇداي تاعالانىڭ وزىنەن دە زورىراق سياقتى بولىپ كورىنەتىن جۇمباق ءبىر ادامنان قالعان امانات بولسا، ءقايتىپ سەكەڭدەرسىڭ! ءسات سايىن ءتوس قالتامدى باسامىن. تىرس-تىرس ەتىپ دامىلسىز سوققان داۋسىن ەستيمىن. سوندا مەن ءومىر-باقي كورمەگەن، ءبىراق ءومىر-باقي اڭساعان، «قالقام» دەگەن داۋسىنا زار بولعان «اكە» دەگەن قۇدىرەتتى ءسوزدىڭ يەسى — سول ءبىر ۇلى ادامنىڭ دەم -تىنىسىن، جۇرەك ءدۇرسىلىن سەزىنگەندەي بولامىن. قۋانامىن سوعان.

ءبىراق بۇل قۋانىشىم ۇزاققا بارمادى. مەن ءقايبىر ساعات سالىپ ماشىقتانعان جان ەدىم. ارادا ون كۇن دە وتكەن جوق، التىن ساعاتتان ايىرىلدىم دا قالدىم.

ءبىر ىستىق كۇنى سۋعا تۇسەيىك دەپ كولگە بارا جاتقانىمدا قالتامدا بار سياقتى ەدى. قايتار بەتتە ۇشتى-كۇيلى جوق بولدى دا شىقتى... كور ىزدە، جەر ىزدە كەپ، تاپتىرسىن با، شىنىمەن جوعالعان سوڭ. امال جوق، سالىم سۋعا كەتىپ ۇيگە ورالدىم.

— ءيا، سوسىن؟ — دەدىم مەن اسىعىپ.

— سوسىن با، سوسىن ساعات قايعىسى دا ساپ بولدى. «بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا»، -دەگەندەي، سوعىس دەگەن لاپ ەتتى عوي. مەن ءوز زامانداستارىممەن مايدانعا اتتاندىم. تالاي رەت جارالى دا بولدىم. تالاي رەت ءولىم دەگەنىڭمەن بەتپە-بەت كەلىپ قالعان دا ساتتەرىم بار. ارميادا بولساڭىز، ونداي ءجايدى ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي. بۇل ءبىر ءجونى بولەك، تاۋسىلماس تاريحى بار، باسقا اڭگىمە. ايتايىن دەگەنىم ساعات ءجايى ەدى عوي، ەندى سونىما ورالايىن.

— ءيا، سونىڭىز دۇرىس! — دەپ قويدىم مەن.

— بارىنە دە تيەك بولىپ جاتقان تۇيەمويىن عوي، — دەپ بارجاقسى ءبىر كۇرسىنىپ الدى دا، اڭگىمەسىن جالعاي بەردى. — تۇيەمويىن شىن اتى ەمەس ەدى ونىڭ. ءاتى-جونىن ۇمىتىپ قالسام كەرەك، ەسىمە ورالماي وتىر ءتىپتى. كەڭىردەگى سالاقۇلاش، سورايىپ تۇراتىن. سودان با، ءبارىمىز دە وسىلاي اتاپ كەتكەنبىز. ماناعى «ايىرىقشا حيكايا» دەپ وتىرعانىم دا، «اعاتتىق جاسادىم» دەگەنىم دە وسى تۇيەمويىنعا بايلانىستى.

— ءبىر قىزىعى، تۇيەمويىن ەكەۋمىز جاقىن جۇردىك. مۇنىڭ ءوزى ءبىر كۇلكىلى ءجاي ەدى. ول بولسا، ەربيگەن، ارىق جيرەن. ال مەن الاسا كەلگەن، تولىقشا سارىمىن. كەسكىنىمدى، مىنە، كورىپ تە وتىرسىز عوي. تاڭىرايىپ، شال قالاپ جاتقان جوقپىن با؟ ال تۇيەمويىن ەڭكەلەكتەي قالعان بىردەمە ەدى. جيرەن شاشى تىكىرەيىپ تۇراتىن. سارعىش كوزى تۇكسيگەن جارلاۋىت قاباعىنىڭ استىنان ۇرلانا قارايدى. سوعان وراي ۇلكەن مۇرىنى دا قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس ۇپ-ۇزىن، ءىپ - ىستىك. ۇشكىلدەنىپ بىتكەن يەگى دە تاماعىنا قاراي ءيميىپ، كىشكەنە ءبىر شوقشا ساقال سياقتانىپ تۇراتىن.

تاماق ىشكەن نەمەسە تەمەكى شەككەن كەزىمىزدە سولداتتار اراسىندا «كونتراست» دەگەن ءسوز قايتالانا بەرسە، ءبىتتى، اڭگىمە تۇيەمويىن ەكەۋمىز جايىندا دەپ بىلە بەرىڭىز. سوعان قاراماستان ءبىز جاقىن جۇردىك بىر-بىرىمىزگە. ايتەۋىر ءقايسىبىر ساتتە بولماسىن، قاتارلاسىپ قالا بەرەتىنبىز. ول ءوزى كوپ سويلەمەيتىن، سىرىن ەشكىمگە ايتپايتىن تۇيىقتاۋ جىگىت، ءتىپتى مىنەز جاعىنان دا ۇقساستىعىمىز شامالى. مەن ەپتەپ سىرناي تارتىپ، ول ەپتەپ ءان سالا بىلەتىن ونەرى بار ەدى. تەگى، ءتۇۋ باسىندا جاقىنداسىپ كەتۋىمىز سودان بولار. ايتپەسە قاندى كويلەك جولداس سياقتى شەشىلە سويلەسىپ، وتكەنىمىزدى ايتىپ، بولاشاعىمىز جايلى ارمانىمىزدى ورتاعا سالىپ جاتاتىن ءبىز ەمەسپىز. سويتە تۇرا، ونىڭ الدەبىر اعات مىنەزىن دە كورگەن ەمەن. ءبىراق: «مال الاسى سىرتىندا، ادام الاسى ىشىندە» دەپ حالىق بەكەر ايتپاعان عوي. تۇيەمويىننىڭ سونداي الاسى بارىن جۇرە بارا ءبىلدىم.

ءبىز ءبىر دەريەۆنيادا تۇرعانبىز. ەكى جاق تا تىنىش، مايداننىڭ تولاس العان ءبىر شاعى. كوڭىلىمىز كوتەرىڭكى. ويتكەنى جەڭىستىڭ بەتى ايقىن بەرى قاراعان كەز بولاتىن بۇل. سوندا دا سوعىستىڭ اتى سوعىس قوي. ويدا جوقتا ماعان جاۋىنگەرلىك ءبىر تاپسىرما بەرىلدى. سول ساپاردان تىم شارشاپ كەلدىم دە، قيسايىپ جاتا كەتتىم. جاتا كەتىسىمەن قور ەتە تۇسسەم كەرەك، ۇلىعان سياقتى ما، الدە مىڭ قۇبىلىپ موڭىرەگەندەي بولا ما، ايتەۋىر ازان-قازان شۋ كەلەدى قۇلاعىما. ەڭ اۋەلى دۇرسىلدەگەن ءبىر دىبىس سياقتى بولىپ ەستىلەدى دە، جامىراي كەلىپ جونەلەدى، سودان باياعى قالپىنا باراتىنداي. شوشىپ وياندىم، تىم-تىرىس سەكىلدى. قۇلاعىمدى توسامىن. شىنىندا دا بىردەمە تىرس-تىرس ەتىپ، ءسال تۇرادى دا، ءار قيلى ىرعاققا سالىپ الا جونەلەدى. باقسام، ونداعان ساعات داۋسى.

باسىمدى جۇلىپ الدىم. اڭداسام، جاستانعانىم تۇيەمويىننىڭ دورباسى ەكەن. «بۇل نە كەرەمەت؟» — دەيمىن ىشىمنەن. بىلمەككە قۇمارلىق جەڭدى مە، مەن دوربانى اشتىم. اشسام، سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، قاپتاعان قول ساعات. كەمىندە ءبىر ەلۋ-الپىس بار شىعار. ءبارى دە التىن شەتىنەن. ءبارى دە شەت ەلدىكى. شۆەيسارلىق دەيسىڭ بە، امەريكاندىق پا كەرەگى، نەمىس پەن اعىلشىنداردىكىن قالايسىڭ با، ءبارى دە تابىلادى. ءتىپتى مىنا قىزىقتى قاراڭىز، مەنىڭ «پاۆەل بۋرەم» دە ءجۇر سولاردىڭ ىشىندە.

مەن قايران قالدىم. قاسىڭداعى جولداسىڭ ول، ال نە ىستەپ جۇرگەنىن سەزدىرمەگەن. «قايتەدى ەكەن وسىنشاما كوپ ساعاتتى؟» — دەپ ويلايمىن. ءبىراق: «نە ىستەيتىنىندە سەنىڭ نە شارۋاڭ بار؟» - دەيدى تاعى ءبىر وي تايتالاسىپ. ءسويتىپ وتىرىپ «پاۆەل بۋرەگە» تاعى كوزىم ءتۇستى. قۇددى مەن جوعالتقان ساعات سياقتى. كوزگە ىستىق سونداي. «قالاپ كورسەم قايتەدى ءوزىن؟» -دەگەن تاعى ءبىر وي ساپ ەتتى. «جوق، قالايتىنداي تۇيەمويىن مەنىڭ ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانىم ەمەس قوي. سات دەيىن».

مەن وسى ءبىر توقتامعا كەلدىم. سودان كەيىن ۇستەل ۇستىندە جايىپ تاستاعان ساعاتتاردى جيناستىرا بەرىپ ەدىم، تۇيەمويىن كىرىپ كەلدى، اۋەلى اڭىرىپ قالدى دا، جيرەن ءوڭى كۇرەڭىتىپ جۇرە بەردى. جاي باسىپ مەنىڭ قاسىما كەلدى، نارسەلەرىن ءبۋىپ-تۇيىپ دورباسىنا تىقتى. مەنەن ءبىر قاعىس ءسوز ەستىپ قالام با دەپ قايمىقتى ما، قايدام، ءسوزدى ءوزى باستادى.

— سەنىڭ قاراقان باسىڭ، بارجاقسى، ال مەندە بالالار بار، قاتىن بار. ولاردىڭ قامىن ويلاماسقا بولمايدى. بىرەۋلەر ءار ءتۇرلى قوماقتى تروفەيگە جۇگىرەدى. بىلمەيدى. مىنە، ساعاتتىڭ رەتى باسقا. ورىن المايدى، قۇنىن دا جويمايدى. ەلگە ورالعان سوڭ تاماشا ەتىپ ءۇي سالامىن، - دەپ اشىلا، اقتارىلا سويلەدى.

مەن وعان «پاۆەل بۋرەنىڭ» تاريحىن بايانداپ، ءوز ويىمداعىنى ايتتىم.

— جوق، سات دەگەندى اتاما، ەگەر سونشالىقتى قىزىققان بولساڭ، ورنىنا باسقا مارقالى ءبىر التىن ساعات سال دا، الا عوي، — دەدى تۇيەمويىن.

ەڭ اۋەلى مەن تىكسىنىپ قالىپ ەدىم، كەيىن كەلە وي ءتۇستى، انا تۇيەمويىن سەكىلدى وبىرلىق كورسەتسەم، دۇنيە قوڭىزدىق تانىتسام ءبىر ءسارى. ماعان كەرەگى ءبىر-اق ساعات ەمەس پە؟ ول دا ازامات سوعىسىندا وپات بولعان اكەمنىڭ اماناتىن جوعالتپايىن دەگەن نيەتتەن تۋىپ جاتىر، — دەيمىن ءوز قابىرعاممەن اقىلداسا كەلىپ. ءاي، ادام دەگەن قىزىق قوي. مىنە، ءقازىر ءتىرىمىن دەۋگە اۋزىڭ بارمايتىن وتتىڭ ىشىندە ءجۇرسىڭ. بۇل ءسات ءتىرى بولساڭ، كەلەر ساتتە ءبىر شۇقاناقتا جان تاپسىرماسقا كەپىلدىگىڭ جوق. سويتە تۇرا ويلاعانىڭ اناداي. قىزىق ەمەس دەڭىزشى.

بارجاقسى ماعان تەسىلە قارادى.

— «تۇستىك ءومىرىڭ بولسا، كەشتىك مال جينا» دەگەن بار عوي، — دەپ مەن ونى كوڭىلدەندىرە سويلەدىم.

بارجاقسى كۇلدى.

— ءيا، يە تاپ سونىڭ ءوزى.

ءسويتىپ، مەن قايتسەم دە ءبىر التىن ساعات تابۋعا بەلىمدى بەكەم بۋدىم.

ارادا بىرنەشە كۇن ءوتتى. ءبىز دەريەۆنياعا شابۋىل جاسادىق. نەمىستەر بولسا، بەكىنىپ العان، بەرىلەر ەمەس. قاتتى شايقاس بولدى. ءبىزدىڭ جاقتىڭ داۋىرلەپ، جاۋدىڭ بەرەكەتى كەتە باستاعان كەز عوي. شىداتپادىق. ءتۇس اۋا دەريەۆنيانى الىپ تىندىق. قيراعان ۇيلەر، قىرىلعان سولداتتار. سولاردىڭ ارا - اراسىمەن ءجۇرىپ كەلەمىن. ويىم - ءبىر التىن ساعات. جۇرە-جۇرە دەريەۆنيانىڭ شەتىنە دە شىقتىم. كەنەت اناداي جەردە جاتقان ولىككە كوزىم ءتۇستى. ون جامباسىن الا قۇلاعان ەكەن. ءتۇرىلىپ قالعان سول قولىنان ساعات جىلتىرايدى. قۋانسام كەرەك. جەدەلدەتە باستىم اياعىمدى. انا سورلى جان ءتاسىلىمىن قىلاردا تىرلىك دۇنيەسىنىڭ ىستىق ەكەنىنەن باسقا نە ويلادى دەيسىڭ. ال سەن ءبىر كۇن بولسا دا ارتىق عۇمىر سۇرگەنىڭدى پايدالانىپ، ساعات دەگەندى ويلايسىڭ. قانداي حايۋاندىق! ءبىراق بۇل ەندى عانا ايتىلىپ وتىرعان ءسوز عوي. انا تۇيەمويىن سياقتى ەرتەڭىن ويلاپ، ەسەپ-قيسابىن جۇرگىزىپ جۇرگەن نەكەن-ساياق بىرەۋلەر بولماسا، ءولىم نە، ءومىر نە، كىم ەسەپتەستى دەيسىڭ ول جەردە. «وتان ءۇشىن جان پيدا!» — دەپ بايلادىق قوي باستى اجالعا. وسىنداي ەكى دۇنيە بىردەيلەرگە بۇگىن ءتىرىمىن دەپ قۋانىپ، ەرتەڭ ولەمىن دەپ قايعىرمايتىن دا قاسيەت بولا ما دەيمىن. ىلگەرى اتتاعان سايىن جولداستارىڭ سەتىنەپ، كەلمەس ساپارعا اتتانىپ جاتادى. ال سەن بولساڭ، تاماق ىشەسىڭ، تەمەكى شەگەسىڭ، ۇيىقتايسىڭ. كەزدەسىپ قالسا، سانيتار قىزدارعا قىرىنداپ، ءازىل ايتاسىڭ. ايتپەسە ارىستاي بىرەۋ سۇلاپ ءتۇسىپ ءولىپ جاتسا، ساعاتىن الايىن دەپ بارارمىسىڭ عۇمىرىڭدا.

— يە، مەن ءسويتىپ، ولگەن سولداتتىڭ قاسىنا كەلىپ ساعاتىن شەشە باستادىم. قالاي دەسەڭ دە، تۋمىسىمدا ءبىرىنشى رەت جاساعان شارۋام عوي بۇل، قولىم قالتىراپ كەتتى. مىنا ولگەن سولدات ولمەگەن سياقتى. مەنى كورگەن سوڭ ويىمدى ءبىلىپ، قايتەر ەكەن دەپ قاساقانا جاتا قالعانداي، ءقازىر ۇشىپ تۇرا كەلەدى دە جاعالاسا تۇسەدى مەنىمەن، انە، كوزىن كورمەيسىڭ بە كۇلىمدەپ جاتقان.

مەن ەرىكسىز سولداتقا قارادىم.جوق، كوزى كۇلىمدەمەپتى. تۇكسيگەن جارلاۋىت قاباعىنىڭ ەڭ تۇبىندە جۇمىلا بەرىپ تۇنىپ قالعان. ال قۇس تۇمسىعى جاپىرىلىپ، شوقشا ساقال سياقتى بولىپ كەلگەن ءسۇيىر يەگى ىلگەرى قاراي انتەك كوتەرىلىپ، سوستيىڭقىراپ تۇر. تاعدىردىڭ مىنا سايقىمازاعىن كورمەيسىز بە، ءوزىڭىز دە تۇسىنگەن بولارسىز، مەنىڭ الدىمدا تۇيەمويىن جاتىر.

— تۇيەمويىن؟ - دەپ قالدىم مەن.

— يە، يە، تۇيەمويىننىڭ تاپ ءوزى. ارقاسىندا باياعى ساعات سالعان دورباسى. - بارجاقسى ماعان قارادى. - ەندى نە ىستەدى دەپ ويلايسىز مەنى؟

مەن كۇمىلجىڭكىرەي بەردىم.

— جوق، ساعاتىن العان جوقپىن مەن ونىڭ. ءبىر وكوپقا اپارىپ بەتىن جاسىردىم دا، دورباسىن مولاسىنىڭ ۇستىنە قويىپ كەتتىم. مىنە، سىزگە ايتپاق بولعان ساعات تاريحى وسى، - دەپ توقتادى بارجاقسى. - سودان بەرى ون التى جىل. سوندا دا سول ءبىر قان كەشىپ جۇرگەن اۋىر كۇندە ءورتتىڭ تابىنداي بولىپ وزەككە باسىلىپ قالعاندىقتان با، وسى ءبىر وقيعا استە ەسىمنەن كەتپەيدى. التىن ساعات كورسەم - اق جۇرەگىم تىتىركەنەدى. مىنا پورتفەلدى الىپ، بۋديلنيك ۇستاپ جۇرگەنىم دە سودان.

بۇل كەزدە ىمىرت ءۇيىرىلىپ قالعان ەكەن. شام ءالى جانا قويماپتى. كۋپە ءىشى الا كولەڭكە. تەرەزەدەن الىستاعى ءبىر تاۋدىڭ نوبايى كورىنەدى. بىردە ىلگەرى شىعىپ، بىردە كەيىن كەتىپ جارىسادى پوەزبەن.

مەن سول تەرەزەگە قاراپ وتىرىپ قالدىم. «ىزدەگەنى وسى «پاۆەل بۋرە» ەمەس پە ەدى، بەرە سالسام قايتەدى؟» — دەگەن وي ساپ ەتتى. وسى ويدىڭ ورالۋى - اق مۇڭ ەكەن، جيىرما جىل سەرىك بولعان ساعاتىمدى شەشىپ الدىم دا:

— مەن مىنانى سىيلىق بولسىن دەپ سىزگە ۇسىندىم. الىڭىز. ءارى مىنا قيىر شىعىسقا بارا جاتقاندا تانىس بولعان مەنى ەسكە تۇسىرەسىز، ءارى اكەڭىزدىڭ اماناتى دەپ باعالارسىز، -دەدىم.

— اتاي كورمەڭىز، التىن ساعات سالماسقا انت ىشكەنمىن. تالاي رەت باعالى سىيلىقتار دا الىپ ءجۇرمىن عوي ادال ەڭبەگىم ءۇشىن. سونىڭ ىشىندە التىن ساعاتتار دا بولعان. ءبىراق مەن ءبىرىن دە بايلاعان ەمەن. دوس-جار، جولداستارعا تارتۋ ەتەر داعدىعا اينالىپ بارا جاتقان ادەتىم، — دەپ بارجاقسى ماڭايىنا وتىرعىزبادى.

— ولار ءجاي ساعات قوي. ال بۇل بولسا، «پاۆەل بۋرە». امانات... — دەپ كەلە جاتىر ەدىم، بارجاقسى كيىپ كەتتى.

— امانات دەگەن نە، ءجاي ءسوز، جۇبانىش ول. مەن ساعاتقا قىزىقتىم. سول ءۇشىن اناداي ەرسى پيعىلعا باردىم. وڭ ءىس ەمەس مۇنىم. ونى ءوزىم ءبىلدىم بە؟ ءبىلدىم. ال بىلگەن سوڭ: «اكەدەن قالعان امانات ەدى، بالەن ەدى، تۇگەن ەدى»، — دەپ ءوزىمدى ءوزىم جۇباتىپ، ارىمنىڭ الدىندا اقتالماعاندا نە ىستەمەكپىن؟!

مەن مۇدىرە بەردىم. سوزا، سوزا قولىم تالعان سوڭ، ساعاتىمدى قالتاما سالدىم.

ال پوەزد بولسا، ماقپال ءتۇننىڭ قۇشاعىندا شىعىستى بەتكە ۇستاپ سىلتەپ كەلەدى.

---