انۋاربەك دۇيسەنبييەۆ
اۋىلدا تۇراتىن كەزىم ەدى، وبلىستىق گازەتتىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ ىستەيتىن ءسۇربويداق جىگىتپىن. تۇندە بولماسا، كۇن بالاسى ۇيدەن كوپ شىعا قويمايمىن. جۋىردا عانا اۋدان باسشىلارىمەن جاعالاسا ءجۇرىپ، كوشەدەن ءسال بۇرىلىستا ورنالاسقان ۇيىمە تەلەفون قويدىرىپ العام. تىرشىلىك جۇمىسىمنىڭ ءبىرقاتارى سول تەلەفونمەن ءبىتىپ جاتادى.
تەلەفون تاعى شىر ەتكەن. ءتۇس قايتىپ قالعان مەزگىل ەدى، بۇل كەزدە اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ ىستەيتىن توقتار جانعوزين عانا پرەفەرانس وينايىق دەپ تەلەفون سوعاتىن. سول شىعار دەپ تۇتقانى كوتەرسەم:
— اللو، ساكەن، مەن انۋاربەك دۇيسەنبييەۆ اعاڭ عوي، — دەيدى.
— وۋ، كوكە، قايداسىز، قايدان ءجۇرسىز؟ — دەپ جاتىرمىن.
— وسىندا، ءۇشارالداعى قوناقۇيدەمىن. جايىم بولماي تۇر. اۋىرسىنباساڭ، كەلىپ، مەنى الىپ كەتشى، — دەيدى جالىنعانداي بولىپ.
"اتتىڭ سىرى — يەسىنە ءمالىم". ءقوناقۇي جايى بەلگىلى. ءبىر بولمەدە تورت-بەس ادامنان جاتاتىن جاتاعان عانا جەركەپە ەدى.
جۇگىرىپ وتىرىپ جەتىپ بارسام، انەكەڭ ءقوناقۇيدىڭ ەسىگى الدىندا ءجۇر ەكەن. الپامساداي بولىپ اۋلاعا سىيماي الاسۇرىپ جۇرگەنىن ايتقىزباي-اق اڭعاردىم. ءتوس تۇيىستىرە امانداسۋ يشاراتىن جاساعان بولدىق. كىسىگە ءۇيىر، ەشكىمدى جاتىرقامايتىن كەڭقولتىق ادام ەدى عوي انەكەڭ. سوناۋ ءبىر جىلدارى ديپلوم جۇمىسىمدى باسىپ بەرەتىن ماشينيستكا ىزدەپ ءجۇرىپ، انەكەڭە كەزدەيسوق ۇشىراسىپ قالعانىم بارتۇعىن.
— "جازۋشى" باسپاسىنىڭ ماشبيۋروسىنا بارساڭ، — دەدى انەكەڭ، — ءتور جاقتا قىپشا بەلى ۇزىلەردەي بولىپ تالشىبىقتاي مايىسقان زاعيپا دەگەن كەلىنشەك وتىر، مەن ايتت دەسەڭ بولدى، سوزگە كەلمەي سول باسىپ بەرەدى. ءوزىم زۆانداپ قويام، بارا بەر.
جۇگىرىپ وتىرىپ "جازۋشىنىڭ" ماشبيۋروسىنا بارايىن. ءبىر بولمەدە 6-7 قىز-كەلىنشەك سىتىرلاتىپ ماشينا باسىپ جاتىر. كەلدىڭ بە، كەتتىڭ بە دەپ ساعان قاراي موينىن بۇرىپ جاتقان بىرەۋى جوق.
شەتكەرىرەكتەگى ءبىر ستولدا تالدىرماشتاۋ جاس ايەل وتىر ەكەن، "ءاي، ءداۋ دە بولسا، سەن بولارسىڭ" دەپ، سوعان تاياپ بارىپ:
— زاعيپا ءسىز ەمەسسىز بە، انۋاربەك جىبەرىپ ەدى، — دەيمىن. ول باسىن كوتەرىپ، ماعان تاڭدانا قاراپ الدى دا، اناداي جەردە وتىرعان، قازاقشا ايتقاندا، ناعىز بەس بيەنىڭ ساباسىنداي دەرلىك وتىز بەس-قىرىقتارداعى ايەلدى كورسەتتى. ول دا ەلەڭدەپ قاراي بەرگەن سوڭ، قاسىنا بارىپ، كەلگەن شارۋامدى، انەكەڭنىڭ سالەمىن ايتتىم. كۇلىمدەپ: "جارايدى"، — دەپ، قولجازبامدى الىپ قالعان. ەكى-ۇش كۇننەن سوڭ دايار قولجازبامدى انەكەڭنىڭ وزىنەن الدىم.
— ءاي، سەن نە ءبۇلدىرىپ ءجۇرسىڭ، — دەپ دۇرسە قول بەردى ول اعام، — مەن بۇعان تەگىن ماشينيستكا تاۋىپ بەرەم، سويتسەم، بۇل مەنى سىناعان ەڭبەگىن باستىرىپتى.
مەن "ليريكالىق جىر قاھارمانى حاقىندا" دەپ اتالاتىن ديپلوم جۇمىسىمدا قىزدى-قىزدىمەن انەكەڭنىڭ دە بىرەر ولەڭىن "ولتىرە سىناپ" جىبەرگەن ەكەنمىن.
ال انەكەڭ بولسا، الدەكىمشە ەرىن باۋىرىنا الا تۋلاماي، ماعان وپ-وتىرىك ايبار شەگىپ، اشۋلانعان بولىپ بۇرتيىپ قويادى. كەك تۇتقان تۇگى دە جوق...
— "بالدىرعان" جۋرنالىنىڭ شارۋاسىمەن ءجۇر ەدىم، بىرەر كۇن بولام اۋىلىڭدا، — دەدى ول قوناقۇيگە ىزدەپ بارعان ماعان. — تەك مىنا جەردەن الىپ كەت، ولتىرەيىن دەمەسەڭ.
ۇيگە كەلدىك. اكە-شەشەم بار. ولار جارالعالى داستارحانى جيىلىپ كورمەگەن قوناقجاي ادامدار، كىسى جاتىرقاۋ دەگەندى بىلمەيدى.
قاستەك بايانبايەۆ تا ول كەزدە بىزبەن كورشى ەدى. ونى دا قوسىپ شاقىرىپ، ەكى-ۇش اقىن ىشكى شەرىمىزدى اقتارىسىپ، ءبىر جاساپ، جىرعاپ قالعانداي بولىپ ەدىك.
ءبىزدىڭ قوناق بولمەمىزدە ۇلكەن ديۆان بولۋشى ەدى. انەكەڭ سوندا جاتىپ ۇيىقتاپ ءجۇردى. بىردە تۇستەن كەيىنگى مەزگىلدە ۇيگە تىلەۋحان تىشقانبايەۆ دەيتىن قۇرداس دوسىم كەلەدى. اسا جۋاس، ناعىز قوي اۋزىنان ءشوپ الماستىڭ ءوزى، نە قۇداي اتقانىن قايدام، توردەگى ديۆان ۇستىندە مەنىڭ ەسكى شاپانىمدى جامىلىپ تەرىس قاراپ ۇيىقتاپ جاتقان انەكەڭدى مەن دەپ قالىپ: "وسى-اق بەيمەزگىل ۋاقىتتا ۇيىقتاي بەرەدى ەكەن!" — دەپ، دال-دەپ تۇرىپ مايقۇيرىقتان جەڭىل تەۋىپ وتسە كەرەك. انەكەڭ شوشىپ اتىپ تۇرادى. دەنەلى، سۇستى، ەكى كوزى الاقانداي بولىپ اتىپ تۇرعان بوگدە ادامدى كورىپ، زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن تىلەۋحان الدى-ارتىنا قاراماي ۇيدەن اتا جونەلەدى. "ءاي، جىگىتىم، توقتا!" — دەپ ارتىنان ۇمتىلعان انەكەڭە قاراسىن دا كورسەتپەي زىتادى.
ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن بۇل وقيعا جايلى ەكەۋى دە اسىرەلەي اڭگىمەلەپ، تىڭداۋشىلارىن قىران-توپان كۇلكىگە قارىق قىلعاندارى بار ەدى.
ەرتەسىڭدە انەكەڭدى ورتاعا الىپ، قاستەك ەكەۋمىز ەل ارالاۋعا شىقتىق. "كوممۋنيزم" اتالاتىن سوۆحوزدا پارتورگ بولىپ ىستەيتىن انەكەڭنىڭ ەسكى تانىسى، كەزىندە ساكەن جۇنىسوۆپەن بىرگە وقىعان ادەبيەتشى المەن احانوۆ بار ەدى. الدىمەن سوندا بارىپ، ول ۇيدە دە بىرەر كۇن اۋناپ-قۋناپ ايالداپ جاتتىق. سول كەزدە اندرەيەۆ اۋدانىندا (قازىرگى ۇيگەنتاس) تۇراتىن بالالار اقىنى رامازان تىشقانبايەۆ تۇندەلەتىپ انەكەڭدى ىزدەپ كەلىپ، تاعى ءبىر مارە-سارە بولعانىمىز بار.
ەرتەسىندە "كوممۋنيزمىڭ" ديرەكتورى ق.التايەۆ دەگەن كىسى ءبىزدى ءارى قاراي، "كوكتۇما" سوۆحوزىنا جەتكىزىپ تاستاۋعا ءتيىس بولدى. وندا ءبىزدىڭ دوسىمىز ءارى مەنىڭ اتتاسىم ساكەن الپىسبايەۆ ديرەكتور بولىپ ىستەيدى. الدىن-الا حابارلاسقانىمىزدا، ول ءبىزدى بىرەر كۇن ءوزى ەرتىپ قىدىرتپاق بولعان.
التايەۆتىڭ ماشيناسىنىڭ ءبىر تەتىگى بۇزىلىپ قالىپ، ءبىز ونىڭ كابينەتىندە ۇشەۋدەن-ۇشەۋ سارىلىپ ۇزاق كۇتىپ قالدىق. ەگىن وراعى اياقتالۋعا تاياپ قالعان مەزگىل. بولمەگە اركىم-اركىمدەر ساپىرىلىسىپ كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن. ءۇستى-باسى شاڭ-شاڭ ۇزىن بويلى مۇرتتى جىگىت شارشاڭقى ۇنمەن: "وي، جۇرتىم-اي!" — دەپ داۋىستاي كىردى. قاستەك ىلە-شالا: "مىنا جىگىتتىڭ مۇرتىن-اي!" — دەپ ءىلىپ اكەتتى. سول-اق ەكەن: "الىپ تاستا قىرتىماي!" — دەپ انەكەڭ قاعىپ الىپ، اياقتاعان. الگى جىگىت شارشاعانش ۇمىتىپ، ساقىلداپ كۇلدى دەيسىڭ. قىرمان جاقتا تۇنىمەن كەزەكشى بولىپ كەلگەن سوۆحوزدىڭ باس ەكونوميسى ەكەن. كەيىن ارالاسا باستاعاندا الماتى جاققا اۋىسىپ كەتىپ ەدى، اتىن ءقازىر ۇمىتىپ قالىپپىن.
وتىرعان جەرى جىر-دۋمان، ازىل-كۇلكىسى مول انەكەڭە ءبىز تانىستىرعان ادامداردىڭ ءبارى دە ءاردايىم ريزا بولىپ، ءاينالىپ-ۇيىرىلىپ قالا بەرەتىن.
ءۇشارالدىڭ كوشەسىڭدە كەلە جاتىر ەدىك، الدىمىزدان 4-5 بەيتانىس ادام ۇشىراسا كەتتى. سول توپتىڭ ورتاسىنداعى كەلبەتتى ءبىر جىگىت انەكەڭدى كورە سالا تۇرا ۇمتىلىپ كەلىپ، قۇشاقتاي الدى. بىزدە جۇمىستارى بولماي، ەكەۋارا قاۋقىلداسىپ، ءشۇرقىراي شۇيىركەلەسىپ كەتتى.
سول كەزدە "بەسكول" سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى باستاعان ءبىر توپ ادامنىڭ ۇستىنەن (كىلەڭ باس جانە ورتا بۋىن مامانداردىڭ) قىلمىستى ءىس قوزعالىپ، وبلىستىق سوتتىڭ كوشپەلى ءماجىلىسى ءوتىپ جاتىر ەدى. كوپ كۇنگە سوزىلعان، وتىز-قىرىق ادام جاۋاپكەر اتالعان سول كوشپەلى سوتتىڭ ءتوراعاسى الگى جىگىت ەكەن. سول جاۋاپقا تارتىلاتىندار ىشىندە مەنىڭ دە ءبىر جاقىن اعام مەن جاماعايىن جەزدەم بار-تىن. ديرەكتورى تولەكە قۇدايبەرگەنوۆ دەيتىن، بىزدەن جاسى ۇلكەن بولسا دا، دوس-جار كوڭىلمەن جاقىن تارتىپ جۇرەتىن كىسى ەدى. جالاقورلىق پا، جاۋاپسىزدىق پا، ايتەۋىر، اياق استى پۇشايمان بولىپ، سوت الدىندا جاۋاپ بەرىپ جۇرگەن كەزدەرى بولاتىن.
جۇرتتى بەتىنە قاراتپاي، ايازداي قىسا كەلگەن جاڭاعى ءتوراعا جىگىت مەنىڭ قاسىمداعى اقىن ازاماتتىڭ دوسى بولىپ شىققاندىعى جايلى حابار ۇزىنقۇلاقتان اپ-ساتتە اۋدانعا تۇگەل جايىلىپ ۇلگەرىپتى. الگى جاماعايىن جەزدەم دە، اعام دا قولدى-اياققا تۇرماي جەتتى دەيسىڭ جەدەلدەتىپ. "ويباي، ساكەن، قۇتقار مىنا پالەدەن! مەشكەي دەگەن ات جامان، سوتتالىپ كەتپەسپىز، ءبىراق "سوتتى بوپ ءجۇر" دەگەن قاڭقۋدىڭ ءوزى-اق ولتىرەتىن بولدى" — دەيدى ەكەۋى ەكى جاقتان مەنى قاۋمالاپ.
قويشى، ايتەۋىر، قاس قارايا الگى ءتوراعانى قاسىنداگى ءبىر توپ نوكەرىمەن قوسا ۇيگە الىپ كەلدىم. ءاناعاڭ ءوزى باسقارىپ، داستارحان باسى كوڭىلدى دۋمانعا اينالدى. ءساتىن سالعاندا، ءبىزدىڭ ءۇي كوشەدەن بۇرىس، بەيسۋىت ادام جۇرە قويمايتىن تاسالاۋ تۇيىق جەردە ەدى. قوناقتار ءۇشىن ول دا جايلى بولىپ شىقتى. قىسىلىپ-قىمتىرىلماي، ەركىن وتىرۋلارىنا بار جاعدايدى جاساپ باقتىق. اعام دا، جەزدەم دە وزدەرى كورىنبەي، باسقا بىرەۋلەر ارقىلى ىشىپ-جەمگە كەرىگىنىڭ ءبارىن ەكى ايتقىزباي جەتكىزىپ تۇردى.
ەرتەسىندە ادام اياعى باسپاعان تاۋ ءىشىن ارالاپ كەتتىك. سول ماڭدا وقشاۋ تىگىلگەن كيىز ۇيدە كەشەگى دۋماندى ءارى قاراي جالعاستىردىق.
"جاقسىدان — شاراپات" دەگەن عوي، انەكەڭ اڭگىمەنىڭ ۇشىعىن ءوزى ۇستاپ، ءوزى تاراتتى. ساباقتى ينە ساتىمەن دەپ، سول ءىس اقىرى ورايىنا كەلە، وڭدى شەشىلدى-اۋ دەيمىن.
سول ۋاقيعاعا قاتىسى بار ادامداردىڭ ءبارى دە كەيىن مەنەن انۋاربەك دۇيسەنبييەۆتىڭ اماندىعىن سۇراپ، سىرتتاي نەشە قايتا سالەم ايتىپ ءجۇردى.
1972 جىلى ماسكەۋدە ەدىم. كەزەكتى ءبىر ءبيتتىڭ قابىعىنداي كىتابىم "جازۋشى" باسپاسىنان جارىق كورمەك بولدى دا، رەداكسيا مەنگەرۋشىسى قادىر مىرزالييەۆ: "تاجىريبەسى مول ءارى وزىڭە وڭ كوزىمەن قارايتىنىن ەسكەرىپ، رەداكسيالاۋدى ءانۋارعا تاپسىردىم"، — دەگەن.
انەكەڭ اسا سەرى ادام. رەداكسيادا تابان اۋماي وتىرىپ جۇمىس ىستەۋتە جوقتاۋ سياقتاندى. كۇندە بارام، ءوزىم "الماتى" مەيمانحاناسىندا جاتىرمىن. ءتوزىم دە، تيىن-تەبەن دە تاۋسىلۋعا تاقادى. "انەكە، نە بولدى؟" — دەيمىن. "بۇگىن-ەرتەڭ بىتىرەم"، — دەيدى و كىسى. كەيدە مەنى كەشتەتىپ ءوز ۇيىنە دە ەرتىپ كەتەدى.
العاش رەت سول ۇيگە بارعانىم دا ەسىمدە. انەكەڭنىڭ كەلىنشەگى ءرابيعا دا، تىلەۋىڭدى بەرگىر، ءتاۋىر ايەل ەدى عوي. الدىمىزعا ءداۋ تاباق ەت قويدى، ءبىر شولمەك اراق تا تابىلدى. مەن انەكەڭە قارايمىن. ول كىسى ءدامىن العانداي عانا بولىپ بىرەر ۇرتتاپ، تاۋىسىپ ىشپەيدى. مەن دە سويتەم. الگى شولمەك ورتالانباعان كۇيى ستول ۇستىندە قالا بەردى.
ءشايعا دەيىن ءبىرشاما ۋاقىت بار. "سەن ديۆانعا قيسايا تۇر"، — دەپ، انەكەم قولىما الدەنە جۋرنالدى ۇستاتىپ ءبىر كەتتى. "ساكەن، سەن شولدەدىڭ عوي دەيمىن، سۋ اكەلىپ بەرەيىن!" — دەپ ءبىر كەتتى دە، ستاكاندى تولتىرا "سۋ" الىپ كەلىپ: "قانە، ءىشىپ قوي!" — دەدى. ءىشىپ تە قويدىم: اراق ەكەن. "قوناق قويدان جۋاس، ماي بەرسەڭ دە جەي بەرەدى" دەگەن ەمەس پە، "مۇنىڭىز نە؟" — دەپ سۇرامادىم.
سويتسەم، بۇل انەكەڭنىڭ ءوز كەلىنشەگىنىڭ كوزىنشە ەكەۋىمىزدىڭ دە اراققۇمار ەمەس ەكەنىمىزدى دالەلدەگەندەگىسى ەكەن. اسۇيگە مە، باسقا ءبىر تاسا جەرگە مە، ءبىر جارتىلىقتى بولەك تىعىپ قويىپ، "شولدەدىڭ عوي" دەپ ماعان جاساپ جۇرگەن "قامقورلىعى" ەكەن.
اقىرى الگى ءبىر جاپىراق كىتابىم دا رەداكسيالانىپ ءبىتتى-اۋ. كەلىسىم شارتقا قول قويىلىپ، قالاماقىمنىڭ ءتيىستى بولىگىن الىپ مەن كەتتىم. انەكەڭە دە العىسىمدى جاۋدىرىپ ءجۇرمىن. نە كەرەك، كىتاپ شىققاننان كەيىن ءبىر-اق ءبىلدىم عوي، انەكەم ءبىر ءسوزىن دە وقىماعان، ماشينكادان قالاي شىقسا، سولاي جىبەرە سالعان. ءارىپ قاتەسى دە بار. ءبىراق مەن اڭعارماعان بولدىم. بولارى بولىپ كەتكەن ىسكە بولا نەسىنە داۋلاسىپ جاتام دەپ ءتۇيدىم.
وسىنداي دا جىگىت ەدى ءبىزدىڭ انەكەڭ.
سەرىلىگى دە، سەركەلىگى دە ءوز بويىنا جاراسىپ تۇرۋشى ەدى.
قايتىس بولارىنان ءبىر اي ما، جارىم اي ما، بۇرىن گازەت-جۋرنالدار باسپاسى (قازىرگى "ءداۋىر") ماڭىنان ۇشىراسىپ قالىپ: "قايدا باراسىڭ؟" — دەپ سۇرادى. "جازۋشىلار وداعىنا"، — دەدىم مەن. "اعاڭ ماشينا العان، ءجۇر، اپارىپ تاستايىن!"، — دەپ، "جيگۋلي" مە، "موسكۆيچ" پە، مەن بۇلاردى ايىرا المايمىن، ءبىر كىشىرەك اۆتوكولىككە وتىرعىزىپ، بارار جەرىمە جەتكىزىپ سالدى.
— كوكە، مىنا ماشينا سىزگە لايىقتى ەمەس سياقتى، — دەدىم مەن. — ءسىز كەپكىنىڭ ءوزىن ەلدەن ەرەك كيەسىز، ماشينا دا "الىپ تۇلعا" بايسالدى ءتۇر-تۇلعاڭىزعا جاراسىپ تۇرۋ كەرەك قوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى انەكەڭ، ءانۋار ءالىمجانوۆ دوسىمنان (ول جازۋشىلار وداعىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى) مەن دە سونى ايتىپ، "ۆولگا" سۇراپ ءجۇرمىن. بەرەم دەگەن، بۇيىرسا بولىپ قالار...
ۇزاماي جۇرەكتەن قايتىس بولدى دەپ ەستىدىك قوي. تاعدىر دەگەن سول، انە...
You Might Also Like
-
انىق قاي جىلى ەكەنىن كەسىپ ايتا المايمىن، بىردە سايىن مۇراتبەكوۆتى ىزدەپ "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ رەداكسياسىنا بارعان بولاتىنمىن. داڭعاراداي بولمەدەگى تورت-بەس ستول باسى بوس تۇر دا، بوساعا جاق...
