InfoHub Logo

انىق قاي جىلى ەكەنىن كەسىپ ايتا المايمىن، بىردە سايىن مۇراتبەكوۆتى ىزدەپ "جۇلدىز" جۋرنالىنىڭ رەداكسياسىنا بارعان بولاتىنمىن. داڭعاراداي بولمەدەگى تورت-بەس ستول باسى بوس تۇر دا، بوساعا جاقتاعى بىرىندە ماعان بەيتانىس جىگىت وتىر ەكەن. كەلدىڭ بە، كەتتىڭ بە دەپ مەنى ەلەڭ قىلعان جوق، شۇقشيىپ بىردەمە جازىپ جاتتى.

— سايىن قايدا ەكەن؟ — دەدىم مەن سۇراۋ ءراسىمىن جاساپ.

— جوق، — دەدى ول.

— جوق ەكەنىن ءوزىم دە كورىپ تۇرمىن عوي، قايدا ەكەن، قاشان كەلەدى؟ — دەپ جاتىرمىن مەن.

— بىلمەيمىن، — دەدى ول قاعازىنان باس الماعان كۇيى. مەنىڭ دە ءقايبىر جىبەكتەي ەسىلگەن مىنەزىم بار دەيسىڭ، مىناۋ ءبىر قارشىعاداي بولىپ قاتىپ قالعان بۇركىت مۇرىن جىگىتتىڭ مەنسىنبەگەنىنە جىنىم كەلىپ، ۇستاسا كەتسەم بە دەپ ءبىر تۇردىم دا، وعان دا زاۋقىم بولماي، ەسىكتەن شىعىپ جۇرە بەردىم.

سايىنعا جولىعىپ، ونى ىزدەيمىن دەپ ءجۇرىپ سونداي ءبىر جىگىتكە تاپ بولعانىمدى ايتىپ ەدىم، "ە، ول اسقار عوي"، — دەي سالدى. "اسقارىڭ كىم؟" دەپ مەن دە سۇراپ جاتپادىم.

بۇل مەنىڭ اسقار سۇلەيمەنوۆتى العاش كورۋىم ەدى.

1966 جىلى بولار، قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كەزەكتى ءبىر سەزىنە تۇڭعىش رەت قاتىستىم. ماعان ءبارى تاڭ ەدى. توردە وتىرعان رەسپۋبليكا باسشىلارىنا، اتاقتى جازۋشى اعالارىما، سىرتتاي سۋرەتىنەن تانىس بەلگىلى دە ايگىلى مەيماندارعا قاراي بەرەم. سول سەزدە جاپ-جاس سىنشى جىگىت اسقار سۇلەيمەنوۆ ءسوز سويلەدى. ورىسشاسى دا ءبىرسىدىرعى ءتاۋىر مە دەپ قالدىم. جازىپ العان ەكەن، ىشىندە بۇگىندەرى كوپ ايتىلاتىن، ول كەزدە ءالى ەستي قويماعان "ينفلياسيا"، "سپەكۋلياسيا" دەگەن تەرميندەردىڭ ءجيى قايتالانعانىن بىلەم. وزگەسى ەسىمدە قالماپتى. قاباعىن ءتۇيىل الىپ، قاعازدان باس كوتەرمەگەن قالپى ءسوزىن وقىپ شىعىپ، وزىمەن ءوزى وڭاشا كەتتى. ونىڭ سوزىنە قالماق اقىنى داۆيد كۋگۋلتينوۆ الدەنە داۋ ايتىپ، جونگە شاقىرىپ سويلەگەنى دە ۇمىتىلعان جوق.

بۇل مەنىڭ اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ ءسوزىن العاش رەت ەستۋىم ەدى.

1971 جىلى جەرلەسىم، اعا دوسىم قۇداش مۇقاشيەۆ قايتىس بولدى دا، جەرلەۋگە قاتىسۋ ءۇشىن تالدىقورعاننان ارنايى كەلىپ، قارالى جيىننىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەنىم بار. ءبىر توپ جىگىت سىرتتا ۇزىن ستولدى جاعالاي وتىرعانبىز. ىشىمىزدە، ايتەۋىر، زەينوللا سەرىكقالييەۆ بارىن بىلەم. ءبىر بلوك "قازاقستان" سيگارەتىن قولتىقتاپ، قاسىمىزعا اسقار كەلدى "وۋ، اسەكە، تەمەكى تارتقىزىڭىز!" — دەدىم مەن، ونىمەن كوپ سىرلاس بولماسام دا. ول مەنىڭ الدىما ءبىر قوراپ سيگارەت تاستادى. قولىن سوزعان زەينوللاعا ءبىر تال سيگارەت ۇسىنىپ ەدى، ول: "ءاۋ، ماعان دا ءبىر قورابىن بەرسەڭىزشى"، — دەدى.

ۇسىنا بەرگەن ءبىر تال سيگارەتىن قورابىنا قايتادان سالىپ العان اسقار ءۇن-تۇنسىز تۋرا تارتىپ كەتە بەردى. "وزىڭە دە سول كەرەك!" — دەپ جاتتى زەينوللاعا اسقاردىڭ مىنەزىن بىلەتىندەر. زەكەڭ تاناۋ استىنان "كەڭك" دەپ ءبىر كۇلدى دە قويدى.

مەن 1974 جىلدىڭ كۇزىندە الماتىعا اۋىسىپ كەلدىم دە، بىردە بەكسۇلتان نۇرجەكە بالاسى ەرۋلىككە شاقىردى. اسقار، ساعات اشىمبايەۆ، قايدان جۇرگەنىن بىلمەيمىن، بىزگە جەرلەس جۇماتاي جاقىپبايەۆتار بولدى.

داستارقان ۇستىندەگى ءبىر اڭگىمەدە اسقار:

— ساكە، مەن سەنىڭ ولەڭدەرىڭدى سۇيسىنە وقىپ جۇرەم. سەن اسا ارقالى اقىنسىڭ، — دەدى ماعان.

داستارقانداس بولىپ وتىرىپ مۇنداي اڭگىمەنىڭ سان ءتۇرى ايتىلا بەرەتىنىن بىلەتىن مەن ونىڭ سوزىنە سەنە قويمادىم دا:

— قويا عوي، مەنى قايدان وقي قويدىم دەپ ەدىڭ. جاي ايتىلا سالعان ءسوز شىعار، — دەپ ەدىم، اسقار ەرىن باۋىرىنا الىپ تۋلاپ، اشۋلانعان قالپى دالاعا شىعىپ كەتتى. سوڭىنان قۋىپ بارىپ، ساعات، جۇمابايلاردىڭ ارەڭ قايتارعانى ەسىمدە.

مۇنداي اڭگىمەنىڭ كوزبە-كوز وتىرعاندا وتىرىك كوپە-كورنەۋ قولپاشتاۋ بولىپ تۇراتىنى دا راس ەدى. اسىرەسە، استانالىق قالامگەرلەردىڭ شەتكەرى قالادا، اۋىلدا تۇراتىنداردى وقىماي، استامدىقپەن سىرتتاي ءۇستىرت قورىتىندى جاساي سالاتىندارى بولۋشى ەدى. دولبارلاپ سىناي سالۋ، ارتىق-اۋىس ماقتاۋدىڭ دا تالايىن كەزدەستىرگەنبىز. سونىڭ الدىندا "ۇلى اقىندار كىتاپحاناسى" سەرياسىمەن جالالاددين ءرۋميدىڭ كىتابىن اۋدارىپ، سىنشى ايان مىرزانىڭ وقىماستان مەنى دە كوپپەن بىرگە "سويىپ سالعانى" بار. كەيىن كەزىگىپ، اۋدارمامدى وزىنە وقىپ بەرگەندە، الگى سىندى وقىماي جازعانىن مويىنداپ ەدى ايان. اسقار دا سوعان باعىپ وتىر ما دەپ توپشىلاپ ەدىم. ول شىنىن ايتقان ەكەن.

بۇل مەنىڭ اسقارمەن العاش تىلدەسۋىم بولاتىن.

بىردە قادىر مىرزالييەۆ ەكەۋمىز "قالامگەر" كافەسىندە وتىردىق. ۇستىمىزگە كەلگەن اسقار مەن كادىربەك ۋالييەۆ ىدىس-اياعىن الىپ، بىزگە قوسىلدى. جايما-شۋاق وتىرىستىڭ ارتى قىزىلكەڭىردەك ءبىر كەرىسكە اينالىپ، اسقار ەكەۋمىز ءجۇز شايىسىپ قالا بەردىك...

سودان ءبىز كوپكە دەيىن بىر-بىرىمىزگە قىر كورسەتكەندەي توڭتەرىس كۇيدە ءجۇرىپ الدىق. بىردە تاعى سول كافەدە وتىر ەدىك، قولىندا ءبىر شولمەك ارميان كونياگى بار اسقار قاسىمىزعا كەلدى دە:

— جىگىتتەر، سەندەردە تۇك شارۋام جوق، مىنا ساكەڭە ايتار ءبىر اۋىز ءسوزىم بار ەدى، — دەپ ماعان بۇرىلدى. "ەر شەكىسپەي بەكىسپەيدى" دەۋشى ەدى، ءبىر ەسىكتەن كىرىپ، ءبىر ەسىكتەن شىعا ءجۇرىپ امانداسپاعان قيىن ەكەن، وكپەنى قويۋعا قالايسىز؟ — دەدى.

— باس سىنىپ، كوز شىققان تۇگى جوق قوي، قويدىق، — دەپ مەن ونى قۇشاعىما قىستىم.

ەرتەسىندە قاسىمدا قىزمەتتەس قىز-كەلششەكتەردىڭ بىرەۋى بار، ءبىر-بىر توستاق كوفە ىشەيىك، دەپ تاعى دا بارعا كەلەيىن. باردا رىمكەش دەيتىن كەلىنشەك ىستەيتىن، كوفەگە اقشا تولەيىن دەسەم: "ءسىز ءۇشىن تولەنىپ قويعان"، — دەپ اقى-پۇلىن الۋدان باس تارتتى.

مەن بولسام، اڭ-تاڭمىن.

سويتسەم، اسقار: "ساكەن يماناسوۆ قاشان كەلسە دە، كىممەن كەلسە دە، نە ءىشىپ، نە جەسە دە، اقشا الماي، مەنىڭ ەسەبىمە جازا بەر. كەيىن ءبارىن ءوزىم تولەيمىن!" — دەپ تاپسىرىپ قويىپتى.

مۇنىسى قاي قىرى ەكەن، شىنى ما، قالجىڭى ما دەگەن سىڭايمەن، ەكى-ۇش رەت تەگىن كونياك ءىشىپ ءماز بولىپ قالدىم. ءۇشىنشى كۇنى سىرتتان باقىلاپ جۇرگەن اسقاردى كورىپ قالىپ: "اسەكە، كوپ راحمەت، ءبىراق مىنا "قۇلدىقتان" قۇتقارىڭىز. سىزگە قاشانعى قارىز بولا بەرەم، ات-شاپان ايىبىمدى تولەيىن"،— دەدىم شىرىلداپ.

ول قۇس تۇمسىعىن تىجىرا ءبىر كۇلىپ الدى دا:

— مەن دە وسى ءسوزدى قاشان ايتار ەكەن دەپ كۇتىپ ءجۇر ەدىم، ارتىلىپ بارا جاتقان اقشام بار دەيسىڭ بە، قايتەر ەكەن دەگەنىم عوي، — دەپ تۇر.

بۇدان كەيىن اناۋ ايتقانداي قيماس دوس بولىپ كەتپەسەك تە، ارامىزدا اجەپتاۋىر تاتۋ ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناپ ەدى.

اسقاردىڭ نە نارسەنىڭ بولسا دا بايىبىنا بارا ءبىلىپ الماي، بەتالدى جوبالاپ ايتپايتىنىنا بىرتە-بىرتە قانىعا باستادىم. مەنىڭ ولەڭدەرىم جايلى ءسوز ەتە قالسا، نەگە ەكەنىن بىلمەدىم، ەندى تەك مىسالمەن سويلەيتىن بولدى. "قازاق ادەبيەتى" گازەتىندە جاريالانعان "ءبىر اقبوز ات شىقپاي-اق ءجۇر تۇسىمنەن" دەگەن ولەڭىمە ۇزاق توقتالىپ، ماقتاي تۇرىپ پىكىر ايتقانى ەسىمدە. ءبىر داستارقان باسىندا: "ەگەر قازاق پوەزياسىندا مەندەلەيەۆ تابليساسى بار دەپ بىلسەك، ساكەن سونىڭ ءبىر ۇياسىن تۇراقتى مەكەندەگەن اقىن"، — دەگەن ءسوزىن دە اركىم-اركىمدەر ءار جەردە پايدالانىپ، ماعان قاراتا جازعان پىكىرلەرىنە تۇزدىق رەتىندە قولدانىپ تا ءجۇر.

اسقاردىڭ ءبىرمويىن قىڭىر قىلىعى جايلى دا ءارتۇرلى الىپ قاشپا اڭگىمەلەر بار. قازاق تەاترىندا ادەبي كەڭەسشى بوپ ءجۇرىپ، ەكى اراسى ەكى-ۇش كۆارتال عانا بولاتىن جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇيىنە تاكسي جالداپ كەلەتىنىن دە ايتىپ كۇلىپ وتىراتىن ەدى دوستارى. ول كەزدە كوشە ءتارتىبىن بۇزعاندارعا ءبىر سوم ەلۋ تيىن ايىپ سالىناتىن.

جازۋشىلار وداعىنىڭ تۇسىنان كوشەنى قيىپ وتكەن اسقاردى ميليسيونەر توقتاتىپ، ايىپ تولەڭىز دەسە:

— ءقازىر وسى جەرمەن كەرى قاراي وتەمىن. مىنا ءۇش سومدى ال، قايتا-قايتا كۆيتانسيا جازىپ اۋرە بولىپ جاتاسىڭ با، — دەيتىن دە قىرسىقتىعىن قايتالاپ ايتا بەرەتىن ەدى جۇرت.

مەنىڭ سارى ءتۇستى ادەمى ديپلوماتىم (قوبديشا) بار ەدى. "سەمەيگە كومانديروۆكاعا بارماق ەدىم، ۇستاپ بارىپ قايتۋعا بەرە تۇر"، — دەپ سونى سۇراپ الدى بىردە. اراعا اي سالىپ قايتارىپ ەدى، الگى قوبديشانىڭ سىرتى الدەبىر مەكەن-جايلاردىڭ، اركىم-اركىمنىڭ تەلەفون نومىرىنە تولىپ كەتىپتى. ءبارى دە سيامەن جازىلعان. "وۋ، اسەكە، كىسى مۇلكىن وسىنشا ءبۇلدىرىپ، مۇنىڭ قالاي؟" — دەپ رەنىش بىلدىرسەم: "اياق استى قاعاز تابا الماي قالىپ، جازا سالىپ ەدىم، جۋسا، كەتپەس پە ەكەن؟" — دەپ تۇر ول.

بىردە الدەنە سەبەپپەن زەينوللا سەرىكقالييەۆ ەكەۋى ءبىزدىڭ ۇيدە بولدى. سول جولى: "برەحتتى الدىم. قايتارام. AC"، — دەپ ءتىلحات قالدىرىپ، بەرتولد برەحتتىڭ ءبىر تومدىعىن العان. سول قاعاز مەندە ءالى ساقتاۋلى ءجۇر.

ول "پاراسات" جۋرنالىندا، مەن "بالدىرعاندا" قىزمەت جاساعانىمىز بار. ءبىر كوريدوردىڭ بويى بولعاسىن، كۇن سايىن دەرلىك كەزىگىپ جۇردىك.تىنىم الماي وقىپ، تۇرتپەكتەپ جازىپ جۇرەتىن. كەيدە ولارىن ماعان وقىپ تا بەرەتىن. ءبىر كۇنى ۇيتە قايتۋعا شىقسام، اسەكەڭ كابينەت ەسىگىن جاۋىپ جاتىر ەكەن. كورە سالا: "اسەكە، اسسالاۋماعالەيكۋم"، — دەدىم داۋىسىمدى سوزىپ. ول ماعان تۇكسيە ءبىر قاراپ الدى دا، ءلام-ميم دەپ ءتىل قاتپاي، تۇنەرگەن قالپى ليفتىگە بىرگە ءمىندى. "اسەكە، سالەم المادىڭ عوي"، — دەپ ەدىم، وعان دا جاۋاپ بەرمەدى.

توعىز قابات گازەت-جۋرنالدار باسپاسىنان شىعا مەن تروللەيبۋس ايالداماسىنا بۇرىلدىم. اسقار قولساندىعىن كوتەرگەن قالپى ءۇن-تۇنسىز كوكبازارعا كىرىپ كەتتى.

ەرتەسىنە بىرەۋلەرگە ايتتى-اۋ دەيمىن سول قىلىعىن. كىم ەكەنىن ۇمىتىپپىن، جاقسى تانىستاردىڭ ءبىرى: "اپىر-اي، سول كۇنى مەنىڭ دە سالەمىمدى الماپ ەدى"، — دەگەنى ەسىمدە قالىپتى.

بۇل مەنىڭ اسقار سۇلەيمەنوۆتى سوڭعى كورۋىم ەدى.

---