InfoHub Logo

تاعى ءبىر وقيعا ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. 1996 جىلدىڭ سوڭعى ايلارىنىڭ ءبىرى. سايىن مۇراتبەكوۆتىڭ ۇيىندە (ول 60 جاسقا تولعان تۇس) اكىم تارازي، قاليقان ىسقاق، ساتىبالدى نارىمبەتوۆ (كينورەجيسسەر) بولىپ، تاعى بىرەۋلەر بار ەدى، ۇمىتىپ قالىپپىن، قوناقتا وتىرعامىز. قاليحان ەداۋىر كەشىگىپ كەلگەن. جاڭا عانا رەسپۋبليكا سارايىندا ەكى كۇن بويى ءوتىپ جاتقان ايتىستفڭ اياقتالعانىن، ءوزى سودان شىققانىن ايتتى. بۇل — ءجۇرسىن ەرماننىڭ تورت-بەس جىلعى ۇزىلىستەن كەيىن قازاق ايتىسىن قايتا ءبىر تۇلەتىپ، دامىتا جاڭعىرتىپ جاتقان كەزى ەدى. قالەكەڭ جيۋري مۇشەسى ياعني قازى بولىپ قاتىسىپتى. اسا ءسۇيسىنىپ، اۋزىنىڭ سۋى قۇري اڭگىمەلەپ، جەلپىنە سويلەپ وتىردى. ايتىستىڭ بۇرىن-سوڭدى بولماعان دارەجەدە ماعىنالى وتكەنىن، اۋزىمەن قۇس تىستەگەن نەبىر ساڭلاق اقىنداردىڭ سۋىرىلىپ شىعىپ كەلە جاتقانىن، مۇحتار قۇل-مۇحامەدتەي ساياساتكەردىڭ ءوزى دەمەۋشى بولىپ، باسى-قاسىندا جۇرگەنىن اۋىق-اۋىق قايتالاي ايتىپ، “ءاي، ءبىر كەرەمەت بولدى!” — دەي بەرگەن. قاسىمداعىلاردىڭ ءبىرى باسقا تاقىرىپقا اۋىسايىق دەپ ۇمتىلا بەرىپ ەدى، قالەكەڭ ادەتىنشە قولىن سەرمەپ، ايتىستان باسقا اڭگىمەگە مويىن بۇرعىزا قويمادى.

“كەرەمەت، بۇرىن مۇنداي ايتىس ءوتىپ كورگەن جوق!” دەگەن سارىنمەن تامسانۋىن ۇدەتە ءتۇستى. مەن:

— شىنىندا دا سولاي ما، قالەكە؟ — دەپ سۇرادىم.

الدەبىر نارسە جايلى تالاسۋ تۋا قالعاندا اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرمەيتىن داعدىسىمەن ەرەگەسە وزەۋرەي بەرگەسىن ازىلدەگەن بولىپ، الدەنە ايتىپ ەم، ول ءتىپتى قىزىنىپ ءوز پىكىرىن ۇستەمەلەي دالەلدەي بەردى.

— ەكى كۇندە قانشا اقىن ايتىستى؟ — دەپ سۇرادىم ەندى مەن.

— جيىرما اقىن. ءبارى دە جاراعان تۇلپارداي تىقىرشىپ تۇر، قامشى سالدىرتار ەمەس! — دەپ وزەۋرەدى قالەكەڭ.

— بىرەۋىنىڭ بولسا دا ءبىر شۋماعىن، نە ەستە قالاتىنداي ءبىر ءسوزىن ايتىپ جىبەرشى. باياعى ءسارا-بىرجان ايتىسىنداعى:

بۇل ۇيدە سارا بار ما، شىقسىن بەرى،

ىزدەگەن كەلىپ تۇرمىن ءبىرجان سەرى، — دەگەندەي دەپ مەن دە تاقىلداپ قويار بولمادىم.

— جوق، ونداي ەسىمدە جاتتالىپ قالعان ءسوز جوق،— دەپ جالتاردى قالەكەڭ.

— ەكى كۇن بويىنا وتكەن ايتىستا جيىرما جۇيرىكتىڭ اۋزىنان شىققان ءبىر شۋماق، جارتى شۋماق ءسوز ەسىڭدە قالماسا، ونىڭ نەسى كەرەمەت بولدى سونشاما! — دەپ ەدىم، قالەكەڭ ەكپىنى ءسال باسەڭسىپ، داۋى دا باسىلا باستادى. اكىم، سايىندار دا سىرالعى دوستارىنا قاراپ جىميا كۇلىپ، اڭىس اڭدىپ وتىر ەكەن: “ە، يە!” — دەپ ءبارى قالەكەڭە قاراي بەردى. ونىڭ دا سەرمەلە بەرگەن قولى تومەن ءتۇسىپ، كۇمىلجي باستاعانى بايقالىپ قالدى.

ءبارىمىز كۇلدىك تە قويدىق. ءسويتىپ باسقا اڭگىمەگە كوشكەنبىز.

* * *

ويدى وي، ءسوزدى ءسوز بولەدى. باياعىدا دەسەك تە بولادى-اۋ، وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى بولاتىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا بىرەر جىل قىزمەت ىستەگەنىم بار. قاليحان، قادىر مىرزالييەۆ (وندا وسىلاي ايتىپ جازاتىن)، امانجول شامكەنوۆ ءبارىمىز ءبىر بولمەدە وتىرامىز. قادىردىڭ ستولى ءاردايىم تاپ-تازا، ۇستەلىنىڭ ۇستىندە ءبىر بەت اق قاعاز بەن كونەلەۋ قالام عانا جاتادى. امانجول اعام ءبىز جاعىن گازەتپەن كولەگەيلەپ الىپ الدەنە جازادى دا وتىرادى. مەنىڭ پارتيا جۇمىسىنان اۋىسىپ، بۇلاردىڭ اراسىنا جاڭا كەلگەن كەزىم. ۇشەۋىنە جالتاقتاپ قاراي بەرەمىن. جۇمىسقا كەلۋلەرى دە ۇزدىك-سوزدىق. مەن بۇل ارانىڭ ءتارتىبىن ءالى بىلىڭكىرەمەي جاتقان تۇستا ەرتەڭگى ساعات توعىزدان قالماي كەڭسەگە كەلەمىن. ەسىك اشىپ، وزىمە باسشىلار بەرگەن تاپسىرمانى ورىنداۋعا كىرىسەمىن. ساعات ون مولشەرىندە جىميا كۇلىپ، سىپ-سىپايى بيپاز قالپىندا امانجول شامكەنوۆ اعام كەلىپ، ستولىنا جايعاسادى.

الدەنە قاعاز نە گازەتپەن بەت الدىن كولەگەيلەپ قويىپ، جازۋعا وتىرادى. كەيىن قادىر ايتتى، “ءبىر اكتىلى پەسالار جازادى” — دەپ. قادىر كوبىنە باسشىلار جاعىندا جۇرەدى، وسى ماڭدا ەكەنىن ءبىلدىرىپ، بىزگە دە بىرەر رەت كورىنىپ، قالعان ۋاقىتتا قايدا جۇرەتىنى بەلگىسىز، ءىزىم-قايىم جوعالاتىنى بار.

ءبىر كەزدە، 11-دەن اسا بەرە ءورت سوندىرگەندەي بولىپ القىن-جۇلقىن قالەكەڭ كەلەدى. كەتىك تىستەرىن كورسەتە جىميىپ كەيدە ماعان امانداسادى، كەيدە ونى دا ۇمىتىپ، ستولىن اشادى دا، بىرىنەن كەيىن ءبىرىن سۋىرىپ الىپ، ون شاقتى پاپكىنى الدىنا قويادى. قاعاز، قالامىن الادى. الدەنەنى ويلانعانداي، الدەنە جازارداي بولىپ، تۇنەرىپ بىرەر مينۋت وتىرادى. سودان كەيىن الگى ستول تارتپاسىن قايتا اشىپ، الگى پاپكالاردى بۇرىنعى ورنىنا قايتادان رەت-رەتىمەن سۇڭگىتە سالادى دا، قاعاز قالامىن جيناپ، الدەنەگە اسىققان تۇرمەن ەسىككە بەتتەيدى. “باسشىلار سۇراسا، وسى ماڭدا ءجۇر دەي سال”،— دەيدى ماعان شەگەلەي تاپسىرىپ!

بىرەر اي بويىنا كابينەتتە كوبىنە جالعىز عانا وڭاشا قالا بەرەتىن ەدىم. سول توعىزدا كەلىپ، ءبىر ساعاتى تۇسكى ۇزىلىسىمەن سول ماڭنان تابىلامىن دا، ساعات 6-دا ەسىك جاۋىپ، كىلتىن تومەندەگى كۇزەتشىنىڭ قاسىنا ءىلىپ، جونىمە كەتەمىن.

كۇندەگى داعدىم سول، مۇنداعى قالىپتاسقان ءتارتىپ تە سول شىعار دەپ ويلايمىن.

ءبىر كۇنى ۋاقىتىندا كەلىپ جالعىز وتىرعان ەدىم. ءالى امانجول اعام دا، قادىر مەن قاليحان دا كەلە قويماعان بولاتىن. ۇزاماي ادەتىنشە ەكپىندەي باسىپ قالەكەڭ كىردى.

“سەن نەعىپ وتىرسىڭ؟ — دەپ ماعان دۇرسە قويا بەردى بىردەن-اق. — ساعات توعىزدا كەلىپ الىپ، قاقيادى دا وتىرادى ەكەنسىڭ ءوزىڭ. ونىڭدى قوي، بۇگىننەن باستاپ ساعات 11-كەزىندە كەلسەڭ دە سەنى ىزدەپ جاتقان ادام جوق. ۆسە، بۇدان كەيىن ءسويت!” — دەدى اشۋلانا سويلەپ، بۇرىنعى داعدىسىمەن ستولىنداعى پاپكالاردىڭ دا مازاسىن الماي، سىزدانا ءبىراز ءجۇردى دە الدەبىر ماڭىزدى ءىستى تىندىرعانداي بولعان قالەكەڭ ىسقىرىپ قويىپ، سىرتقا بەتتەگەن.

ول كەزدەگى وداقتىڭ ەكىنشى حاتشىسى ءىلياس ەسەنبەرلين بولاتىن. وقتا-تەكتە بولمەلەردى ارالاپ، ءازىل-قالجىڭ ايتىپ ءجۇرۋشى ەدى. وقتا-تەكتە: “قادىر قايدا؟ قاليحان قايدا؟” — دەپ سۇراپ الاتىن. مەن بولسام ولاردىڭ ءوز ۇيرەتۋلەرى بويىنشا: “وسىندا ءجۇر” — دەيمىن عوي باياعى. ەشقاشان وزگەرمەيتىن وسى سۇراق، سول جاۋاپ. ىلەكەڭنىڭ ءىشى ءبارىن سەزەدى-اۋ شاماسى، كوبىنە باسىن ءبىر شايقاپ الىپ، كۇلە سويلەپ كەتە بەرەتىن...

ءسىرا، قاليحاندى تاۋىپ الىپ، ارالارىندا “بولمەدە كوبىنەسە ساكەن عانا وتىرادى، سەندەر قايدا جۇرسىڭدەر وسى؟” دەگەن سياقتى ءبىر اڭگىمە بولعانعا ۇقسايدى. سودان بارىپ قالەكەڭنىڭ اعالىق جولىمەن ماعان اقىل ۇيرەتىپ، “تارتىپكە” شاقىرىپ قويعان ءتۇرى الگىندەي بولىپ شىققان سىڭايى بار.

---