اسقار ايتقان سوڭ...
ارامىز كەرەمەتتەي جايماشۋاق دوس ەدىك دەسەم، ول جالعان بولادى. جەككورىسۋ دە جوق. زاماننىڭ تالابىنا وراي كەيبىر قىلىقتارىن ۇناتىڭقىراماسام دا، تالانتىن سىيلاپ، سىپايى سالەمدەسىپ قانا ءجۇرۋشى ەدىم.
ۇمىتپاسام، جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ءىشى شىعار، باسشىلار ماعان ەريەۆانعا باراسىڭ، نالباندياننىڭ تويى وتەدى، سوعان كاتىساسىڭ. قاسىڭا ءوزىڭ قالاعان ءبىر جازۋشىنى قوسىپ ال دەدى.
نالباندياننىڭ كىم ەكەنىن جالپى بىلەمىن، ءبىراق شىعارمالارىن شەكىپ وقىدىم دەسەم وتىرىك. الىستاعى ارمياننىڭ وتكەن عاسىرداعى ۇلى ويشىلىن قازاق اقىن-جازۋشىلارىنان كىم ءبىلۋى مۇمكىن؟
ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ لايىقتى كىسى تاپپاي، جازۋشىلار وداعىنداعى قىزمەتىمە كەلە جاتىر ەدىم، قارا شاڭىراققا كىرە بەرىستە الدىمنان اسقار شىعا كەلدى. باسىندا اق قالپاعى بار. كادىمگى اق ءى .قالپاقتىڭ. ءوزىن ول مانەرلەپ، وزىنشە ويمىشتاپ، ءبىرتۇرلى سانمەن كيەتىن.
جايشىلىقتا بىردە باس يزەسىپ، بىردە سۇلىقتاۋ عانا امانداساتىن ەكەۋىمىز بۇل جولى ءبىر-بىرىمىزدىڭ قولىمىزدى قىسىسىپ، ءسال ءۇنسىز تۇرىپ قالدىق.
— ستاريك، تى چەم-تو وزابوچەن؟ — دەدى اسقار تۇڭعيىق ناركەس كوزىن مۇڭ شالعانداي، قاسىن كەرىپ.
— راس.
— چەم موگۋ پوموچ؟
— ەريەۆانعا باراسىڭ با؟
— سىزبەن بە؟ (ەندى «سىزگە» كوشتى).
— ءيا.
— وندا نە بار؟
— نالباندياننىڭ تويى بار.
— س ۋدوۆولستۆيەم.
ول سوزاقتىڭ ساحاراسىندا ەمەس، ەۋروپانىڭ قاق ورتاسىندا وسكەن دجەنتەلمەنشە قالپاعىن الىپ، باس ءيدى.
— س ۆامي پريەۆەليكيم ۋدوۆولستۆيەم.
ايتارىن ايتسام دا، ارتىنان ويلانىپ قالدىم. ويتكەنى مىنا زاماننىڭ، مىنا قوعامنىڭ سىزىپ قويعان شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتە بەرەتىن، ۋاقىتىن تار جۇگەنىنە باسى سىيماي قوياتىن مىنەزى بولۋشى ەدى. ول مىنەزدى الماتىدا، جازۋشىلار وداعىنىڭ ۇيىندە كوتەرەرسىڭ، ال بوتەن ەلگە بارعاندا قالاي بولادى؟
نەدە بولسا، تاۋەكەل.
سونىمەن ەريەۆانعا باردىق. اۋەجايعا تابانىمىز تيگەننەن-اق اسقار باياعى-باياعىدا، ادامزات بالاسىنىڭ الا كوبەڭ تاڭى جاڭادان اتقاندا ءومىر سۇرگەن ۋرارتۋ دەيتىن مەملەكەتتىڭ تاريحىن، مىناۋ اۋەجاي جانىندا جاتقان ەسكى قالانىڭ ورىنى ەكەنىن ايتىپ سايراپ الا جونەلدى. كۇتىپ الۋشى ارميان جازۋشىلارى بۇعان تاڭ قالدى: «ارمەنيادا بۇرىن بولىپ پا ەدىڭىز؟»
— جوق. ءبىرىنشى رەت. وندا دا مىنا بايدىبەك شالدىڭ اركاسى، — دەپ مەنى مەڭزەدى.
— قالايشا؟ بۇل كىسى شەرحان مۇرتازا ەمەس پە؟
— بايدىبەك دەگەن تەنتەك باباسى بولعان. مەنىڭ جەزدەم. بۇدان مىڭ جىل بۇرىن جاساعان.
ارمياندار تۇسىنبەي اڭ-تاڭ. اسقاردىڭ ءازىل-قالجىڭىنا قانىقپاعان، قايدان ءبىلسىن.
— مىڭ جىل بۇرىن جاساعان كىسى قالاي جەزدەڭىز بولادى؟ — دەپ كۇلەدى ارمياندار.
— مەنىڭ اپامدى العان. مەن مۋحاممەد پايعامباردىڭ ءناسىلىمىن. اقسۇيەك. ول كەزدە قاراعا، قازاققا قىز بەرمەگەنبىز. ءبىراق بۇل كىسىنىڭ باباسى بايدىبەك العان. ويتكەنى «ناحال» بولعان.
ارمياندار قارقىلداپ كۇلسىن.
— «ناحال» ەمەس، باتىر بولعان عوي.
— سولاي دەپ تۇسىنسەڭىز تالاسىم جوق. باتىر عانا ەمەس، اقىلدى بولعان. ايتپەسە، مەنىڭ اپام اناۋ-مىناۋ قازاققا تيمەيدى عوي.
ءسويتىپ، ءوزىنىڭ وتكىرلىگىمەن، تاپقىرلىعىمەن، اعىل-تەگىل بىلىمىمەن ورىسشا تازا ءارى وتە سيقىرلى، مانەرلى سويلەۋىمەن اسقار ارميانداردى بىردەن ءتانتى قىلدى. نالباندياننىڭ.ارعى-بەرگى ي ءومىربايانىن، فيلوسوفيالىق تۋىندىلارىن تەرىپ ايتىپ، وعان ءوز كوزقاراسىن، ءوز باعاسىن بەرە وتىرىپ، تالداپ-تالداپ، ارمياندارى تاڭ قالدىردى.
مەن ءوزىم دە تاڭ قالدىم. بۇرىننان بىلە مە، جوق، ەريەۆانعا باراسىڭ دەپ مەن ايتقاننان كەيىن دايىندالدى ما، قالاي بولعاندا دا ارميان تاريحىن، سالت-ساناسىن، مادەنيەتىن، ۇلى كوميتاستان باستاپ، ارعى-بەرگىسىن ءبىلۋ جونىنەن ءبىزدىڭ ابىرويىمىز باسقا دەليگاسيالاردان گورى زاۋ بيىككە كوتەرىلىپ كەتتى.
ءبىز، اقىن-جازۋشىلار، ءبىر-بىرىمىزدىڭ شىعارمالارىمىزدى وقي بەرمەيمىز. ءبىر-بىرىمىزدى ىشتەي، ەتەنە تاني بىلمەيمىز. ونداي ولقىلىقتى تولتىرۋ تالپىنىسى ەرتەدە، سوناۋ ءسابيت، عابيت زاماندارىندا بولعان. كەيىن-كەيىن ءبارى دە ءادىرا قالدى.
مىنە، وسىنداي ءبىر-بىرىمىزدى جەتە بىلىسەتىن، جەك كورسەك تە،جاقسى كورسەك تە بىر-بىرىمىزبەن باس قوسىپ، توقايلاساتىن جەر — جازۋشىلار وداعىنىڭ شىعارماشىلىق ءۇيى ەدى. ءوز باسىم سول جەردە «قىزىل جەبە» رومانىنىڭ ەكى كىتابىن جازدىم. شىڭعىس ايماتوۆتىڭ «بوراندى بەكەتىن»، «جان پيداسىن» سوندا اۋداردىم. ەندى سول ءبىر قۇتتى مەكەننەن دە ايىرىلدىق.
ايتايىن دەگەنىم، سول شىعارماشىلىق ۇيىندە اسقاردى تاني تۇسكەندەي بولدىم. ءبىر كۇنى اسقاردىڭ بولمەسىندە ابەكەڭ، ءابدىلدا تاجىبايەۆ، تاعى ءبىراز اقىن-جازۋشىلار باس قوستىق. اسقاردىڭ بولمەسىندە دومبىرا، كۇيتاباق وينايتىن اسپاپ تۇرادى. ول ءبىرجاننىڭ «تەمىرتاسىن» ەشكىمگە ۇقسامايتىن تەرەڭ ي تەبىرەنىسپەن ايتادى. ول اسىرەسە قازانعاپتىڭ. كۇيلەرىن قۇدايداي قۇرمەتتەيدى. قازانعاپتىڭ كۇيلەرىن دوسپامبەت، مارقاسقا، قازتۋعان جىرلارىنا قوسىپ، انگە اينالدىرادى. بىردە ابەكەڭە قاراپ:
ابەكە، وسى قازانعاپتىڭ ءار كۇيىنە ارناپ ءبىر-بىر ەلەڭ جازساڭىز قايتەدى؟ — دەدى.
ابەكەڭ كۇلدى.
* * *
اسقار ۇلى عابەڭمەن، عابيت مۇسىرەپوۆپەن دوس بولدى. اسقاردىڭ «بەساتارى» تۋرالى عابەڭ بەكەر تەبىرەنىپ جازعان جوق. دارىندى دارىن تانيدى. ەكەۋى بىر-بىرىنە اكەلى-بالالى، ياكي ءاعالى-ىنىلى ادامدارداي ەركەلەيتىن.
* * *
قىزۋلاۋ ەكەن. ءبىر كۇنى ماعان:
— پەسا جاز، — دەدى.
— نەنى جازام؟
— رىسقۇلوۆتى!
— ويباي، پەسا جازىپ كورگەن ەمەسپىن.
— شىنداساڭ، جازاسىڭ. ءدال ءقازىر كەزى كەلدى. ايتپەسە كەش بولادى.
وزىمە ءوزىم سەنبەسەم دە، ويلانىپ قالدىم. ە، كورسەم كەرەيىنشى دەپ قاعاز-قالام الدىم. ويلانىپ وتىرىپ-وتىرىپ. ءبىسىمىللا دەپ، اق قاعازعا «ستالينگە حات» دەپ جازىپ، استىن ەكى رەت سىزىپ قويدىم. ار جاعى بەلگىلى، سول سپەكتاكل تەاتر ساحناسىنان ءالى تۇسكەن جوق.
ەگەر اسقار تۇرتكى بولماسا، مەن پەسا جازار ما ەدىم، جازباس پا ەدىم، قۇداي ءبىلسىن...
قازان، 1994 جىل
You Might Also Like
-
ءبىرىنشى سىنىپقا باراتىندار ءۇشىن قۇجاتتاردى قابىلداۋ 1 ساۋىردەن باستالادى. بۇل تۋرالى ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەكتەپكە دەيىنگى جانە ورتا ءبىلىم كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى گۇلميرا كارىموۆا ايتتى.
