InfoHub Logo

«ايقاپ» ەڭ العاشقى جۋرنال ەكەنى بارىمىزگە ءمالىم. ال «قازاق» ەل تاريحىنداعى العاشقىلاردىق ءبىرى دە بىرەگەيى بولىپ تابىلادى. بۇل باسىلىمدا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جويماي كەلەدى. وندا ءاليحان بوكەيحان، ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى، مۇستافا شوقاي، مۇحامەدجان تىنىشباي ۇلى، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى، عۇمار قاراش، رايىمجان مارسەكوۆ، حالەل عابباسوۆ، سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ، ءسابيت دونەنتاي ۇلى، حالەل دوسمۇحامەد ۇلى سىندى حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار قالامگەرلەرىنىڭ ەڭبەكتەرى جاريالانعان.

ەكى باسىلىمدا دا ەلدىڭ جاعدايىن، جۇرتى دەسە جۇرەگىن جۇلىپ بەرەر ازاماتتار باسقارعان بولاتىن. جۋرنال باسىلىمىنىڭ رەداكتورى-  قوعام قايراتكەرى، اقىن، جۋرناليست مۇحامەتجان سەرالين بولدى. ال گازەت بەتتەرىندە قازاقتىڭ اقىنى، ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى احمەت بايتۇرسىن ۇلى باسقارۋشىلىق ەتتى. سول كەزەندەردە ەكى باسىلىمنىڭ ارا-قايشىلىقتارى بولعان دەگەن پىكىرلەر تۋىنداعان. وسى تۇستا ەكى رەداكتوردىڭ اراسىندا دا ارازدىقتار بولدى دەگەن تۇجىرىمداردى دا حالىق ايتىپ، پىكىر كەلتىرگەن. بۇل پىكىرلەردىڭ راس نەمەسە وتىرىك ەكەنى قايدام، ءبىراق باسىلىم اراسىندا كەلىسپەۋشىلىك بولعانى انىق. بۇل ويىمىزدى بەيىمبەت ءمايليننىڭ مىنا سوزدەرى قۋاتتاي تۇسەدى: «ەندى كەلەيىك، «ايقاپ» پەن «قازاق» اراسىنا. بۇل ەكەۋىنىڭ كەيبىر پىكىرلەرىنىڭ بىرىنە-بىرى قيعاشتىعى، ول تۋرالى ءبىرسىپىرا ءسوزدىڭ بولىپ وتكەندىگى وقۋشىلارعا بەلگىلى». بۇل كەلىسپەۋشىلىكتەردىڭ نەدەن تۋىنداعانىڭ ايتپاستان بۇرىن باسىلىمداردىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتىپ، سيپاتىن  تانىپ الايىق.

«ايقاپ» جۋرنالىندا م.سەرالين «باسقارمادان» (1915) اتتى ماقالاسىندا بۇل جۋرنالدى اشۋداعى باستى ماقساتىن: «...ماقساتىمىز دۇنيە جيىپ، بايىماق، پايدالانباق ەمەس، تەك قانا جۇرتتىڭ كوزى، قۇلاعى بولماق ەدى... جۋرنال شىعارعانداعى ماقساتىمىز - حالىققا جول كورسەتپەك ەدى»، دەپ بىلدىرەدى. قايراتكەر «اشتىق حاھقىندا»، «كەلەشەك زامانىمىزدىڭ قامى»، «قازاق حالقىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجدىعى»، «قازاق جاستارى»، «وتىرىقشى بولعان قازاقتار تۋرالى»، «ءشاھار ترويسكى، مارت، 1912 جىل»، «جەر اڭگىمەسى» ت.ب. ماقالالارىندا قازاق قاۋىمىنىڭ جوعىن جوقتاپ، جەر، وقۋ-اعارتۋ سەكىلدى باستى ماسەلەلەردەگى كەلەلى وي-تولعامدارىن تالقىعا سالادى. «ءشاھار ترويسكى، مارت، 1912 جىل» ماقالاسىندا الاشتىڭ اردا ازاماتى م.سەرالين: «...ءبىزدىڭ ىلگەرى كەلەشەك كۇنىمىز دە، بۇل دۇنيەدە كۇن كورىپ، جۇرت قاتارلى تۇرۋىمىز دا جالعىز-اق نارسەگە تىرەلگەن. ول - وقۋ. مۇنان بىلايعى زاماندا وقىپ، ونەر بىلمەسەك، ونەرلى جۇرتقا جالشى بولۋدان باسقا بىزگە ەشبىر دە ورىن قالمايدى. ءبىز جۇرتشىلىق قىلىپ، وقۋشى تالاپكەرلەرىمىزگە جاردەم بەرمەسەك، وقىعاندارىمىز كوبەيە المايدى»، دەپ جازدى. «ايقاپ» «التى الاشتىڭ بالاسىنا ەگىن شارۋاسىنا قولايلى جەرلەرگە قالا سالۋدى قۋاتتاپ، حالىققا شاماسى كەلگەنشە ءتۇسىندىرۋ» ماقساتىن ۇستانعان باسىلىم ەدى. سوندىقتان دا وندا وسى مازمۇنداس ماقالالار كوپتەپ جارىق كوردى. سونىڭ ءبىرى - «قازاق حالقىنىڭ مۇقتاجدىعى» ماقالاسىندا م.سەرالين: «اۋ، جۇرت! ويلانايىق. كەلەشەك زامانىمىز قالاي بولادى؟ زامانعا مۋافىق ءىس ىستەيىك. زاماننىڭ سوڭىنان ءبىز قۋماساق، زامان ءبىزدى كۇتپەيدى» دەپ، قازاقتار ءوز جەرلەرىندە وتىرىقشى ءومىر سالتىن ۇستانۋى كەرەك ويدى حالىق ساناسىنا جەتكىزۋگە تىرىسادى.

«ايقاپتا» «كوشپەلىلىكتەن باس تارتىپ، وتىرىقشى بولامىز. وتىرىقشى بولعان ەل وقۋعا مۇمكىندىك الادى، ەگىن ەگىپ، باسقا دا شارۋا تۇرلەرىن دامىتادى» دەگەن پىكىر تۋىندايدى. مىنە، وسى تۇستا ەكى باسىلىم اراسىندا كەلىسپەۋشىلىك وتى تۇتالدى. «قازاق» گازەتى قازاققا 15 دەسياتينادان جەر بەرىپ، وتىرىقشى قىلۋدىڭ ارتىندا پاتشالىق رەسەيدىڭ قۇيتىرقى ساياساتى جاتقاندىعىن ايتادى. ولار قازاققا وسىنشا جەر بەرۋ ارقىلى وزدەرىنە كوبىرەك قالدىرۋ جاعىن ويلاپ وتىرعاندىعىن ايتا كەتەدى. تاعى دا قازاق جەرىنىڭ كوپ بولىگى ەگىن ەگۋگە قولايلى ەمەس، ەرتەڭ حالىقتىڭ اشتىققا ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەسكەرتەدى.

بۇل قوس باسىلىم ۇستانىمدارىنداعى جالعىز قايشىلىق ەمەس. تاعىدا سەزد وتكىزۋ جانە ءالىپبي تاڭداۋعا كەلگەندە دە باسىلىمدار ەكىگە ءبولىندى. سودان اۆتورلار بىر-بىرىنە قاراتىپ كوپتەگەن ماقالالار شىعاردى. الايدا زامان زيالىلارى ولاردى ءبىر مامىلەگە كەلتىرۋگە تىرىستى. بەكەردەن بىر-بىرلەرىنە قارسى شىعىپ، الاۋىزدىق تۋدىرۋدىن قاجەت ەمەسىن ءتۇسىندىرىپ، ەلدىك جولىنداعى ىستەرىندە بەرەكە- بىرلىككە شاقىردى.

وسى كەزەكتە الاشتانۋشى عالىم قايرات ساقتىڭ پىكىرىن الدىعا سالساق: «كەزىندە قالىڭ قازاق ەلىنە كوزدىڭ اعى مەن قاراسىنداي قاتار قىزمەت ەتكەن بۇل ەكى باسىلىمدى بىرىنە-بىرىن قارسى قويىپ قاراستىرۋعا مۇلدەم بولمايدى. راس، كەيبىر ماسەلەلەردە پىكىر الالىعى كەزدەسپەي قالماعان. ءبىراق، ول ماقسات بوتەندىگىنەن ەمەس، سوعان جەتۋدە ۇستانعان جولداردىڭ ارتۇرلىلىگىنەن تۋىنداپ وتىرعان دەۋىمىزگە تولىق نەگىز بار» دەگەن ەكەن.

قورىتا كەلە ەكى باسىلىم دا قازاقتى تورگە سۇيرەپ، كەمەل ەلگە اينالدىرۋعا تالپىنىس جاسادى. ءبىراق وعان جەتۋ ءۇشىن ەكى ءتۇرلى جولدا بولدى. سوندىقتان ەكى باسىلىم اراز بولعانىنا، ال ەكى باسشىنىڭ اراسى سۋىق بولعان دەگەن پىكىردىڭ ءجونسىز ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى.

---