InfoHub Logo

بىردە قاس قارايعان شاقتا قالا شەتىندەگى ايالدامادا اۆتوبۋس كۇتىپ كەزەكتە تۇرعان ەدىم. الدىمدا جۇك تاسيتىن كەمە كاپيتانىنىڭ شكيپەرلىك قالپاعىنا ۇقسايتىن بىردەڭە كيگەن قارت ادام بار ەدى. كوپكە دەيىن ەكەۋمىز دە ءۇنسىز بوس كەڭىستىككە قاراپ تۇرا بەردىك. كوشەنىڭ ارعى بەتىندەگى قابىرعادا سايلاۋ الدى پلاكاتتىڭ جىرتىعى جالبىراپ تۇردى. وندا «ازاتتىق» دەگەن جازۋ باتتيىپ باسىلعان ەكەن. كەشكى سالقىن جەل جاڭاعى ءسوز جازىلعان پلكاتتىڭ تۇتەسىن شىعارىپ جاتتى.

ەكەۋمىزدىڭ دە كوزىمىز سول جاقتا بولاتىن. كەنەتتەن الگى ادام سايلاۋ الدى قاعازدى ساۋساعىمەن شۇقىپ، بىلاي دەدى:

— جوق ول. ەشقاشان بولمايدى دا.

— ءسىز سولاي ويلايسىز با — دەپ مەن دە جالت بۇرىلدىم.

— ازاتتىق — دەگەن ءسوز ساندىراق — دەدى ول — بىلمەيمىن ءوز باسىم مەن ونى ساندالىپ كوپ ىزدەدىم. دومەلا، مۋلتاتۋلي جانە بارت دە ليگت¹ سەكىلدى ۇلى دانىشپانداردىڭ كوزقاراستارىنا سۇيەنگەنىمدە بار سەكىلدى كورىنگەن. ءتاتتى سۋ سەكىلدى تاتىعان دۇنيە كەيىننەن پايدا بولدى عوي. ءبىراق جاڭاعى ءۇش ويشىلدىڭ ەڭبەكتەرىن وقىپ سۇراقتارىما جاۋاپ الدىم. بالا كەزىمدە ماعان وڭاي بولعان جوق. ءشول دالانى شارلاپ، شولدەگەن كەزبە سياقتى، مەندە ازاتتىقتى اڭسادىم. ۇعامىسىڭ سول كەزدىڭ وزىندە. قانداي دا ءبىر ءمۇعالىم شاقىرىپ الىپ: «ءوي، سەن بەرى كەلشى» دەگەنىندە، اشۋعا بۋلىققان مەنىڭ ءتۇر الپەتىم بوزارىپ كەتۋشى ەدى. سويتسەم، مىنا ءومىردىڭ بار قاعيداسى سولاي، بىرەۋ ەكىنشى بىرەۋدى جۇمساپ ءامىرىن جۇرگىزۋگە اۋەستەنىپ: «ءاي، سەن مىندا كەل، ەي سەن اندا بار» دەپ دىكەڭدەيدى. سونىمەن ءبارى مەكتەپتەن باستالادى. سوسىن كىشكەنتاي وتىرىكشى، پالەقوردىڭ شەبەرى بولاسىڭ. اقىرىندا اسكەري قىزمەت. «ءوي، سەن بەرى كەل، سەن ارى بار». تاعى دا سونداي جاعداي. مەن اسكەري قىزمەتتى وتەگەننەن بۇرىن، ايىپ كامەراسىندا كوپ وتىردىم دەسەم دە بولادى. مىنە، سول كەزدەن باستاپ مەن كىتاپ وقۋدى باستادىم. اسكەري قىزمەتتىڭ ءبارىن تاستاپ، امستەردامعا ورالعان ءساتىم ەسىمنەن كەتپەيدى. تەمىرجول بەكەتى الدىنداعى الاڭدا جانتالاسىپ جۇگىرگەن جاندارعا قاراپ تۇرىپ ولاردىڭ سونداي ادامدار ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. سىزگە قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن... ءبىرتۇرلى ۇرەيلەنگەن سەكىلدى بىردەڭە. سوسىن وزىمە ءسوز بەردىم: «ءيا، پيت، سەنىڭ بۇگىننەن باستاپ ەرىكتى ادامسىڭ». مەنىڭ قولىمدا جاقسى ماماندىعىم بولا تۇرا، تۇراقتى جۇمىس اتقارمادىم. بىرەۋ-مىرەۋدىڭ دورەكى ءسوزىن، كورسەتكەن ءزابىرىن كوتەرە الماي، اندا ءبىر مىندا ءبىر ءىس قىلىپ، كەرەك بولسا ساۋساعىمنىڭ دا ۇشىن قيمىلداتپاي بوس ساندالىپ جۇرە بەرەتىن ەدىم. ودان قالسا جاعاجايعا بارىپ وتىرىپ الىپ، ويعا شوماتىنمىن. سول كەزدە ەشكىمگە دە تاۋەلدى ەمەس ەدىم. وتە-موتە ءوزىمدى سولاي سەزىنىپ، سولاي ويلايتىنمىن. سودان سوڭ ءبىر قىزبەن تانىسىپ، شاڭىراق كوتەرىپ، بالالى-شاعالى بولعاننان كەيىن بارىپ ەركىندىگىمە وراسان زور قاۋىپ-قاتەر ءتونىپ تۇرعانىن ويلاپ، ونى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بارىمدى سالا جانتالاسىپ جۇگىردىم-اي كەلىپ. ارينە، باسىندا ويىم جۇزەگە اسىپ، جولىم بولعانىمەن از-مازدان سوڭ تاۋەلسىز تىرلىگىمنىڭ كۇل-تالقانى شىقتى. تۇسىنەمىسىڭ، قايداعى ءبىر ۇساق-تۇيەكتەرگە بولا. مىسالى، مەنى مەكتەپكە شاقىرىپ الىپ، ءمۇعالىم سىماق بىرەۋ قارسى الدىما جايعاسىپ، بالام جايلى قايداعى-جايداعى بوس سوزدەردى ايتىپ قۇلاعىڭدى سارسىتسا دا، بالاڭ ءۇشىن تىستەنىپ وتىرىپ، باسىڭدى شۇلعي بەرەسىڭ. سودان كەيىن ايەلىم جازىلماس دەرتكە شالدىقتى. ارتىنشا ەمحاناعا جاتقىزدى. ماعان اپتاسىنا ەكى رەت بارىپ تۇرۋىما رۇقسات بەرىلدى. ال مەن ونى كۇندەلىكتى كورسەم دەگەن ەدىم. ول ءۇشىن الدەكىمگە كۇنىڭ ءتۇسىپ، باسىڭدى تومەن سالىپ: «قۇداي تىلەۋىڭىزدى بەرسىن، قوسىمشا رۇقسات قاعازىن الۋعا مۇمكىندىك بولماس پا ەكەن؟» دەپ اياعىن قۇشۋىڭ كەرەك. ونىمەن قويماي باسىندا ءدال وسىنداي جاعدايى بار جاندارمەن بىرگە كەزەككە تۇرۋىڭ تاعى بار. كەرەك بولسا، مەن ونى دا ىستەدىم. ەركىندىكتە بولعام جوق. الگى تەمىرجول بەكەتى ماڭىنداعى الاڭدا كورگەن ادامدار سەكىلدى، مەن دە وتە ۇرەيلى ەدىم.

ول تەرەڭ كۇرسىنىپ الدى.

— مەنىڭ ايەلىم باياعىدا باقيلىق بولعان — دەپ جالعاستىردى ول — ۇلدارىم ۇيلەنگەن. بىزدەر مۇلدە كورىسپەيمىز. مەنىمەن تەك قانا وتىز ءتورت جاستاعى قىزىم عانا قالىپ قويدى. ءتۇر الپەتى كەلىسپەگەن دەمەسەڭ، بىلاي جاقسى قىز. ءسويتىپ ءجۇرىپ الدەبىر جىگىتپەن تانىسىپتى. ول جىگىت كاتوليك. مەن ءوزىم قۇدايدىڭ بارىنا سەنبەيمىن. ءبىر دانىشپان: «مىنا دۇنيەنى قۇداي جاراتقان بولسا، مەن سول قۇداي بولۋدان باس تارتار ەدىم» — دەپ ايتىپتى، وتە دۇرىس ايتقان. ءبىراق مەنىڭ بايعۇس قىزىم باقىتتى بولاتىن، سول سەبەپتى ەشتەڭە ايتا المادىم. سونىمەن قويشى، قىزىم الگى جىگىتتىڭ دىنىنە ءوتىپتى. تاعى سولاي، ەشتەڭە دەگەم جوق. وتكەن اپتادا ءدىن جولىمەن شىركەۋگە بارىپ نەكەگە تۇرىپ، ۇيلەندى. وعان دەيىن قىزىم ماعان: «اكە، مەن سەنىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسىڭدى بىلەم، ەگەر كەلمەسەڭ مەن قاتتى رەجيمىن» — دەدى. مەن ەرىكسىز باردىم. شىركەۋگە دە باردىم. ەكەۋى جىگىتىمەن بىرگە قولتىقتاسىپ كەلە جاتتى. قىزىم قۇددى پەرىشتەدەي ءاپپاق كيىنىپ العان. قىزىم بەتىمنەن ءسۇيدى دە، قۇلاعىما سىبىرلادى: «اكە، ماعان جاساعان جاقسىلىعىڭ سول بولسىن، ءبىز ءقازىر بارلىعىمىز تىزەرلەپ وتىرامىز، سول كەزدە قاققان قازىقتاي قازديىپ تۇرماي سەندە قايتالا» دەگەندەي يشارات ءبىلدىردى. نەكە قيۋ ءساتىنىڭ باستالعانىندا، بارلىعى دا ءبىر كىسىدەي تىزەرلەي باستادى. ىشىمنەن «جوق، بولمايدى. سايتان العىر...» دەپ ءمىز باقپادىم. وسى ساتتە قىزىم كوز قۇيرىعىمەن قاراپ تۇر ەكەن، قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن، ءبىرتۇرلى ۇرەيلى كەسكىنمەن قادالىپ تۇرعانىن بايقادىم دا، «جارايدى، پيت. وسىلاي كەرەك بولسا باس تارتپا» دەدىم. ءبارى اياقتالعاننان كەيىن قىزىمنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، شىرەكۋدەن شىققان بەتتە شاراپ ساقتايتىن شاعىن قويماعا جەتىپ، سىلقيا تويىپ العان سوڭ اينادان بەت الپەتىمدى كورگەن سايىن، قايتا-قايتا وزىمنەن-وزىم: «ەي، سەن بەرى كەل... سەن ارى بار...» دەپ جيىرما مارتە قايتالاعان شىعارمىن...

ول تاعى دا باسىن شايقادى.

— مەن، بىردە ءبىر كىتاپتان وقىپ شىققانمىن، ءۇندى ەلىندە مە، الدە ءۇندىقىتايدا ما، ول جاعىن ءيتىم ءبىلسىن، ساقال-شاشىن ءوسىرىپ، كىر-قوجالاق قالپىندا، شىڭنىڭ ۇشار باسىنا شىعىپ الىپ، بوس كەڭىستىككە تاپجىلماي قاراپ وتىراتىن ويشىل ادامدار بار ەكەن. ولارعا تاماقتى جەرگىلىكتى تۇرعىندار تاۋىپ بەرىپ، اسىرايدى-مىس. بالكىم، ەركىندىك، ازاتتىق دەگەنىمىز وسى بولار. سولاي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، مەن وسى ماڭنان سونداي ءبىر شىڭ تاۋىپ الىپ، سونىڭ ۇشار باسىنا شىعىپ وتىرسام دا، ەشقاشان دا ەركىندىك تە ءومىر سۇرە المايتىنىما كامىل سەنىمدىمىن.

دومەلا نيۋۆەنحەيس، فەرديناند (1846–1919) – نيدەرلاندتىق كورنەكتى ساياسي قايراتكەر، كوسەمسوزشى. نيدەرلاندىداعى سوسيال-دەموكراتيالىق قوزعالىستىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. مۋلتاتۋلي (شىن ەسىمى ەدۆارد داۋەس دەككەر، 1820 – 1887) – نيدەرلاندتىق اتاقتى رەاليست-جازۋشى. ليگت، بارت دە (1883 – 1938) – نيدەرلاندتىق كورنەكتى ساياسي قايراتكەر، كوسەمسوزشى، ءبىرىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى انتيميليتاريستىك قوزعالىستى باسقارعان تۇلعالاردىڭ ءبىرى.

---