باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وقۋ ىس-ارەكەتىندە ساباققا ۇلگەرمەۋشىلىكتى جويۋ جولدارى
كوجيموۆا باكتىگۋل دجامبۋلوۆنا
قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، الماتى ق.
ماماندىعى: باستاۋىش وقىتۋ پەداگوگيكاسى مەن ادىستەمەسى
عىلىمي جەتەكشى: قارسىبايەۆا رايسا كانابەكوۆنا
اڭداتپا: ساباققا ۇلگەرمەۋشىلىكتىڭ قۇرامىن زەرتتەۋ جانە ونىڭ الدىن الۋ قۇرالدارىن نەگىزدەۋ ەكى تەرميندى قولدانۋدى تالاپ ەتەدى: «ۇلگەرمەۋشىلىك» جانە «ارتتا قالۋ».
ۇلگەرمەۋشىلىك دەگەنىمىز — وقۋ پروسەسىنىڭ قانداي دا ءبىر ەلەۋلى كەزەڭى — كۋرستىڭ، وقۋ توقسانىنىڭ، جارتى جىلدىقتىڭ، جىلدىڭ ءبىر تاقىرىبىن نەمەسە ءبولىمىن زەردەلەۋگە ارنالعان ساباقتار تىزبەگى اياقتالعاننان كەيىن بەلگىلەنەتىن ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنىڭ تالاپتارىنا وقۋشىلاردىڭ دايىندىعىنىڭ سايكەس كەلمەۋى بولىپ تابىلادى.
ارتتا قالۋ — بۇل وقۋ پروسەسىنىڭ سول بولىگىنىڭ ىشىندەگى ارالىق كەزەڭدەردىڭ بىرىندە ورىن الاتىن تالاپتاردىڭ ورىندالماۋى (نەمەسە ولاردىڭ بىرەۋى)، ول وقۋ ۇلگەرىمىن انىقتاۋ ءۇشىن ۋاقىت ارالىعى رەتىندە قىزمەت ەتەدى. «ارتتا قالۋ» ءسوزى تالاپتاردىڭ ورىندالماۋىن جيناقتاۋ پروسەسىن جانە وسىنداي ورىندالماۋدىڭ، وسى پروسەستىڭ ساتتەرىنىڭ ءبىرى ءاربىر جەكە جاعدايىن بىلدىرەدى.
ۇلگەرمەۋشىلىك پەن ارتتا قالۋ ءوزارا بايلانىستى. بۇل ۇلگەرمەۋشىلىك ارتتا قالۋشىلىقتىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى. ەگەر ءار ءتۇرلى ارتتا قالۋلار ەڭسەرىلمەي جانە ارتقان جاعدايدا ءوز كەزەگىندە ۇلگەرمەۋشىلىككە ۇشىرايدى. تاپسىرما — ارتتا قالۋدىڭ الدىن الۋ جانە ولاردى جويۋدان تۇرادى. بۇل سول ۇلگەرمەۋشىلىكتىڭ الدىن الۋ بولىپ تابىلادى.
اننوتاسيا:
يسسلەدوۆانيە سوستاۆا نەۋسپيەۆاەموستي ي وبوسنوۆانيە پرەدوتۆراششەنيە ترەبۋەت يسپولزوۆانيا دۆۋح تەرمينوۆ: «نەۋسپيەۆاەموست» ي «وتستالوست».
نەۋسپيەۆاەموست — ەتو نەسووتۆەتستۆيە پودگوتوۆكي ۋچاششيحسيا ترەبوۆانيام سودەرجانيا وبرازوۆانيا، كوتوروە ۋستاناۆليۆاەتسيا پو وكونچانيي كاكوگو-ليبو سۋششەستۆەننوگو ەتاپا ۋچەبنوگو پروسەسسا-پوسلەدوۆاتەلنوستي زانياتيي دليا يزۋچەنيا ودنوي تەمى يلي رازدەلا كۋرسا، ۋچەبنوي چەتۆەرتي، پولۋگوديا، گودا.
وتستاۆانيە — ەتو نيەۆىپولنەنيە ترەبوۆانيي نا ودنوم يز پرومەجۋتوچنىح ەتاپوۆ ۆ ۋچەبنوم پروسەسسە (يلي ودين يز نيح)، ون سلۋجيت ۆرەمەننىم ينتەرۆالوم دليا وپرەدەلەنيا ۋسپيەۆاەموستي. سلوۆو «وتستاۆانيە» وزناچاەت پروسەسس ناكوپلەنيا نيەۆىپولنەنيا ترەبوۆانيي ي كاجدوگو وتدەلنوگو سلۋچايا تاكوگو نيەۆىپولنەنيا، ودنوگو يز مومەنتوۆ ەتوگو پروسەسسا.
نەۋسپيەۆاەموست ي وتستاۆانيە ۆزايموسۆيازانى. ەتا نەۋسپيەۆاەموست سينتەزيرۋەتسيا وتدەلنىم پرودۋكتوم وتستالوستي، كوتورىي ياۆلياەتسيا رەزۋلتاتوم وتستالوستي. رازليچنىە وتستاۆانيا، ەسلي وني نە پرەودولەنى، ۋۆەليچيۆايۋتسيا، پەرەپلەتايۋتسيا ي، ۆ كونەچنوم سچەتە، ستانوۆياتسيا نەۋسپيەۆايۋششيمي.
نەۋسپيەۆاەموست ياۆلياەتسيا رەزۋلتاتوم وتستاۆانيا. ەسلي رازليچنىە وتستاۆانيا بۋدۋت نەپرەودوليمىمي ي ۆوزراستايۋششيمي، تو ۆ سۆويۋ وچەرەد پريۆەدۋت ك نەۋسپيەۆاەموستي.
زاداچا — پرەدوتۆراششەنيە وتستاۆانيي ي يح ۋسترانەنيە. ەتو پرەدوتۆراششەنيە نەۋسپيەۆاەموستي.
Annotation:
The study of the composition of underachievement and the justification of prevention requires the use of two terms: «underachievement» and «backwardness».
Underachievement is a discrepancy between the preparation of students to the requirements of the content of education، which is established at the end of any significant stage of the educational process— a sequence of classes to study one topic or section of the course، academic quarter، half-year، year.
A backlog is a failure to meet requirements at one of the intermediate stages in the educational process (or one of them)، it serves as a time interval for determining academic performance. The word «backlog» means the process of accumulation of non-fulfillment of requirements and each individual case of such non-fulfillment، one of the moments of this process.
Underachievement and lag are interrelated. This failure is synthesized by a separate product of backwardness، which is the result of backwardness. Various backlogs، if they are not overcome، increase، intertwine and، ultimately، become unsuccessful.
Underachievement is the result of lagging behind. If various backlogs are insurmountable and increasing، they will in turn lead to failure.
The task is to prevent backlogs and eliminate them. This is the prevention of failure.
تىرەك سوزدەر: مەكتەپ، ۇلگەرمەۋشىلىك، مەڭگەرۋ، بەلسەندىرۋ، زەيىن، قابىلەت، باعدارلاما، پەداگوگيكا.
كليۋچيەۆىە سلوۆا: شكولا، نەۋسپيەۆاەموست، وۆلادەنيە، اكتيۆيزاسيا، ۆنيمانيە، سپوسوبنوستي، پروگرامما، پەداگوگيكا.
Key words: school، academic failure، mastery، activation، attention، abilities، program، pedagogy.
ءبىلىم بەرۋ — وقۋشىلاردىڭ وقۋعا قابىلەتىن جاقسارتۋ مۇمكىندىگىن بەرەتىن پەداگوگيكالىق تەتىكتەردىڭ ءبىرتۇتاس كەشەنى بولىپ تابىلادى. وقىتۋشى بىلىكتىلىگى، جان-جاقتى ىزدەنۋى، ساباقتى قىزىقتى وتكىزۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ساباققا ۇلگەرمەۋشىلىكتەرىن ازايتادى. ۇلگەرمەۋشىلىكتىڭ ازايۋى ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى، سونداي-اق وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى. عىلىمي زەرتتەۋلەر بويىنشا وقۋشىلار ءبىلىمدى تولىق يگەرۋ ءۇشىن كەلەسى فاكتورلار اسەر ەتەدى: بىرىنشىدەن، بالاعا قوعامدىق جاعداي مەن ومىردەگى تۇرمىس جاعدايى؛ ەكىنشىدەن، بالالاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى جاعىمسىز ەرەكشەلىكتەرى مەن پسيحيكاسىنىڭ وزگەشە قالىپتاسۋىنان نەمەسە قالىپتى نورمادان اۋىتقۋى جانە اقىل-وي دامۋ دەڭگەيىنىڭ تەجەلۋىنەن؛ ۇشىنشىدەن، پەداگوگيكالىق تاربيەنىڭ دۇرىس بولماۋى. جالپى ادامدار ءوز مۇمكىنشىلىكتەرىن تولىق كورسەتۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن تاعى ءبىر قاسيەتتەردىڭ ءبىرى — ۇيالشاقتىق، ۇياڭدىق، تۇيىقتىق. بۇل ادامدا بالا كەزىنەن پايدا بولادى. ودان بالا كەزدەن ارىلماسا، ەسەيگەن سايىن ول ءتۇرلى كەدەرگىلەر تۋدىرادى. وسى قاسيەتتەرگە يە بالا سول كەدەرگىلەردەن وتە الماۋى، قيىندىقتارعا توتەپ بەرە الماسا، بىرتىندەپ ونىڭ بارلىعى بالا بويىنا جيناقتالىپ، تۇيىقتالۋعا، ىشتەن تىنۋعا ۇلاسادى دا، ءار كەز ساتسىزدىكتەرگە ۇشىراعاندا ءۇنسىز كەلىسىپ، كۇرەسۋدەن باس تارتادى. سونىمەن بىرگە، بالانىڭ ءوزىن-وزى باعالاۋى دا تومەندەي باستايدى. تيىسىنشە، وسىنداي بالالار ساباققا ۇلگەرىمەۋشىلەردىڭ قاتارىندا بولدى. كەيبىر بالالار تابيعاتىنان ۇياڭ بولماۋى مۇمكىن، ولار توپ باستاۋعا قۇمارتىپ تۇرادى، ءبىراق ونى باسقارا الماعاندىقتان، ءوزىن كورسەتە الماعاندىقتان، ۇندەمەي، ەشكىمگە قوسىلماي، تۇيىقتالىپ قالادى. مەكتەپتە وقۋ مەن تاربيەلەۋ باعدارلامالارى بىردەي بولعانىمەن، وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى يگەرۋدە بارلىعى بىردەي ەمەس. وسىعان بايلانىستى، وقۋشىلاردىڭ ۇلگەرىم كورسەتكىشتەرى، وقۋ مىندەتتەرىنە قاتىناسى، تاربيەلەرى، دامۋ دەڭگەيلەرى ءارتۇرلى.
ءبىلىم بەرۋ ورىندارىنىڭ باستى مىندەتتەرى وقۋشىلاردى تاربيەلەۋ مەن وقىتۋ بويىنشا قوعام مەن مەملەكەتتىڭ الدىندا ولاردىڭ ۇلگەرمەۋشىلىكتەرىن ۋاقىتىلى جويۋ. وقۋشىلاردىڭ نەگىزىنەن ءبىلىمدى مەڭگەرۋ ءۇردىسى قابىلداۋ، ءتۇسىنۋ، ەستە ساقتاۋ، قورىتۋ جانە جۇيەلەۋ قۇرامداس بولىكتەرىنەن تۇرادى. وسىدان كەيىن ول ماتەريالدى تولىق يگەرەدى. سوندىقتاندا، ءبىلىمدى مەڭگەرۋ كومپونەنتتەرى باياۋ بولعاندىقتان ناشار وقۋشى شىعادى. وقۋ جىلدامدىعى باياۋ بولعاندىقتان جانە ەسەپ ءماتىنىن قاتە وقىعاندىقتان ونىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەيدى، ەستە ساقتاۋى دا تومەن. بالالاردىڭ ءبىلىمدى قابىلداۋىنا دەنساۋلىعىنا، اتا-اناسىنىڭ قاراۋىنسىز قالۋىنا بايلانىستى نەمەسە پسيحيكالىق دامۋىندا اۋىتقۋ بولۋى سياقتى ءارتۇرلى سەبەپتەر اسەر ەتۋى مۇمكىن.
ۇستازدار ۇلگەرمەۋشى وقۋشىلارمەن جۇمىس ۇيىمداستىرۋ بويىنشا جوسپار قۇرايدى. جوسپار بويىنشا وقۋ جىلىندا ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىمەن جۇرگىزىلەتىن جەكە جۇمىس كەستەسىن قۇرۋ، ءار وقۋشىعا جەكە پاپكا ارناۋ، اتا-اناسىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولۋ، بىرىگىپ جول ىزدەۋ، سونداي-اق، پسيحولوگ، دارىگەرلەر، لوگوپەدتەردىڭ كەڭەسىنە جۇگىنۋگە اتا-اناسىنا كەڭەس بەرۋ ت.ب. جۇمىستار جۇرگىزىلەدى. ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارعا تاپسىرمالار بويىنشا ويلانۋى مەن دايىندالۋىنا جەتكىلىكتى ۋاقىت بەرىپ جاۋاپتارىن جازباشا جازعانى جاقسى. بۇل رەتتە، تاپسىرما بەرىلگەن كەزدە قاراپايىم تۇسىندىرمەمەن باستاۋ قاجەت. ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ ماقساتىندا ماقال-ماتەل، تاقپاق وقىتىپ، جاتتاتۋدا جانە زاتتاردى ۆيزۋالدى كورسەتۋ تاپسىرمالار ۇسىنعان دۇرىس.
سونىمەن قاتار، وقۋشىلار ساباقتا تاقىرىپتاردى جەڭىل مەڭگەرۋ، ەستە ساقتاۋى جانە ويلانۋى ءۇشىن دۇنيەتانۋ ءپانى بويىنشا ۆيكتورينالىق سۇراقتار قۇراستىرىپ، ماتەماتيكا ەلەمەنتتەرىنە كوڭىل اۋدارتىپ، ءپان ارالىق بايلانىس جاسايتىن تاپسىرمالار ۇيىمداستىرۋ قاجەت. ويتكەنى، بالا تاقىرىپتى ءتۇسىنىپ وقۋ، وقىعان ءاربىر ءسوزىن بەلگىلى زاتپەن، ماتەماتيكالىق ەلەمەنتپەن بايلانىستىرسا، وقىعانىنىڭ ماعىناسىن جەڭىل قابىلداپ، تاقىرىپتى ەسىندە ساقتايدى. وسىنداي باعىتتاعى تاپسىرمالار بويىنشا ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلارمەن جۇمىستار جۇرگىزۋ بالالاردىڭ زەيىنىن دامىتۋعا جانە اشىلىپ سويلەۋگە داعدىلاندىرۋعا اكەلەدى.
جوعارىدا اتالعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، ۇلگەرىمى تومەن وقۋشىلار ءۇشىن ءتۇسىنىپ وقۋ، ءاربىر ءسوزدى توپتاپ، بەلگىلى زاتپەن بايلانىستىرا ءبىلۋ مىندەت ەكەندىگىن اتاپ وتەمىن. ناتيجەسىندە، وقۋشىنىڭ بويىنان پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتۋى، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگى، بەلسەندىلىك، جاۋاپكەرشىلىك، باتىل سۇراقتار قويۋعا دەگەن تالپىنىستار سياقتى وڭتايلى وزگەرىستەردى اڭعارۋعا بولادى.
بالالاردىڭ ارتتا قالۋىن، ناشار وقۋىن بولدىرماۋ جانە الدىن الۋ ماقساتىندا بالالاردىڭ اقىل-وي ارەكەتىن بەلسەندىرۋگە، سويلەۋ قابىلەتىن دامىتۋعا، تاجىريبەسىن كەڭەيتۋگە جۇمىستار باعىتتالۋى ءتيىس. مەكتەپ ورتاسى بالالارعا جالپى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار ولاردى جالپى دامىتۋ، سويلەۋ، وقىتۋ، تالداۋ جاساۋعا ۇيرەتۋ، سونداي-اق، ءوز ويىن دۇرىس جەتكىزە بىلۋگە، سالىستىرا بىلۋگە، دالەلدەۋگە، سويلەۋ مادەنيەتىنە ۇيرەتەدى. وسىلايشا، بالالاردىڭ مەكتەپتە وقۋ باعدارلاماسىنا ساي العان بىلىمدەرى ۇلتتىق سانا سەزىمى جەتىلگەن جانە ىشكى جان دۇنيەسىن تاني بىلەتىن، ءوزىن وزگەلەردىڭ مۇمكىندىگىمەن سالىستىرا الاتىن تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
ادەبيتتەر:
1. ن.ءا. نازاربايەۆ «قازاقستان ءبىلىم قوعامى جولىندا» // ەگەمەن قازاقستان گازەتى 2012 جىلعى 6 قىركۇيەك.
2. ساتييەۆا ش. دامۋ پسيحولوگياسى (تەوريالىق جانە پراكتيكالىق كۋرس). — استانا: فوليانت، 2012.
3. باپايەۆا م.ك. دامۋ پسيحولوگياسى. — الماتى، 2014.
You Might Also Like
-
"اقتاستاعى احيكو" قويىلىمى وتكەنىنە كوپ ۋاقىت وتپەسە دە ول جايلى بىرنەشە پىكىرلەر مەن تالداۋلار جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا جاتىر. بەلگىلى جۋرناليستەر، ادەبيەتشىلەر قويىلىمنىڭ ارتىق-كەم تۇستار...
-
تىرشىلىكتىڭ سان - قىرلارى مەن الاۋلاعان جالىنىن شاكىرتىنە جەتكىزىپ، جۇرەگىنە سونبەستەي جارىق نۇرىن سىيلايتىن جان - ۇستاز. ۇستاز بەرگەن تاربيە الىپ تاۋلاردان دا بيىك. ۇستاز شاكىرتتەرى ءۇشىن الىسقا ۇش...
