وقىرمان ويىمەن «ويناعان» جازۋشى
(مادينا وماروۆانىڭ شىعارماشىلىعى حاقىندا)
مادينا وماروۆانىڭ شىعارماسىمەن ستۋدەنت كەزىمىزدە «جامبىل» جۋرنالىنان تانىسقان ەدىك. XX عاسىردىڭ سوزگە باي جازۋشىلارىنىڭ كولەمدى دۇنيەلەرىمەن «اۋىرىپ» جۇرگەن ءبىز ءۇشىن ول كەزدە مادينانىڭ قىسقا مونولوگ پەن ديالوگقا قۇرىلعان تۋىندىلارىنىڭ ءتىلى جالاڭ، سوزگە ساراڭ سەكىلدى اسەر بەرگەنى راس. دەگەنمەن، اڭگىمەلەردى وقىعان سوڭ شىعارمانىڭ وقىرمان جانىن بەي-جاي قالدىرماي، ءتىپتى، قىسقا عانا تۋىندىلاردىڭ وسىنشا زور اسەر قالدىرعانىنا تاڭ قالىپ، «وسىلاي دا جازۋعا بولادى ەكەن» دەگىزگەنى جانە راس. ول كەزدە بەلگىلى جازۋشى نەسىپبەك ءداۋتايدىڭ: «شىعارمانىڭ قۋاتى — وقىرمانعا قالدىرعان اسەرىندە» دەگەن ءسوزىن ەستىمەگەن كەزىمىز بولاتىن. كوپ ۋاقىت وتپەي جازۋشىنىڭ «انا عۇمىر»، «ءقادىر ءتۇنى» كىتاپتارىمەن تانىستىق.
بۇگىندە ادەبيەتىمىز جاڭا، سونى قۇندىلىقتارمەن تولىعۋ ۇستىندە. كەشەگى سوسياليستىك رەاليزم كەزەڭىندە قالىپتاسقان كوپسوزدىلىك، قىزىل سوزگە باسىمدىق بەرۋشىلىك بۇگىندە وقىرمان تالعامىنا جاۋاپ بەرە الماي وتىرعاندىعىن ۋاقىت ءوزى دالەلدەپ وتىر. البەتتە، بۇل كولەمدى شىعارمالاردىڭ داۋرەنى تاۋسىلدى دەگەن ءسوز ەمەس. تەك، ۇزىن-سونار بايانداۋ مەن اسىرە سۋرەتتەۋدىڭ زامانى ءوتتى مە دەيمىز. ءوز كەزەگىندە بۇنى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەلگەن قالامگەرلەر جاقسى ءتۇيسىندى. سودان با ەكەن، اڭگىمە جانرىنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ-اق تۇر. از سوزبەن ويماقتاي وي ايتاتىن قالامگەرلەر مولايىپ، تۇرلىشە ەكسپەريمەنتتەرگە «اۋىز سالدى». جاڭا باعىتتاعى سونى ستيلدىك، تىلدىك ىزدەنىستەر ءوز ناتيجەسىن بەرىپ تە كەلەدى. اسىرەسە، ەكزيستەنسياليزم اعىمى، ايتپاق ويدى كەيىپكەرلەردىڭ رەاليستىك پسيحولوگياسى ارقىلى جەتكىزۋ ادەبي تەندەنسيالاردىڭ بىرىنە اينالدى. ادەبيەتتەگى سانا اعىمى، جاڭا فيلوسوفيالىق تانىم كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەرمەن بەرىلگەن شىعارمالار قاتارى مولايا ءتۇستى. بۇعان بۇگىنگى قازاق پروزاسىنا جاڭاشا سەرپىنمەن كەلگەن جازۋشى مادينا وماروۆانىڭ شىعارمالارى تولىق دالەل بولا الادى. جازۋشىنىڭ ادام بولمىسىنداعى قايشىلىقتاردى جەتكىزۋدەگى تەرەڭ سۋرەتكەرلىگى راسىندا ءساتتى شىققان.
رۋحاني توقىراعان كەيىپكەرلەر مەن قاتىگەز "قاھارماندار"
بەلگىلى سىنشى ءامينا قۇرمانعالي قىزى جازۋشى نەسىپبەك ءداۋتاي شىعارماشىلىعى جايلى «اتى جوق اڭگىمە» نەمەسە ايدىڭ ارعى بەتى» ماقالاسىندا قالامگەردىڭ شىعارماسىنداعى كەيىپكەرلەردى بىلايشا تىزەدى: «جۇمىسسىزدار. سەيفۋلليندەگى جىگىتتەر. ساينداعى قىزدار. بەلسىز ەركەك، بەدەۋ قاتىن، لاقتىرىلعان ءسابي. كوڭىلدەستەن توقالعا اينالعان قىزدار. وي — شورقاق، ءتىل — ماقاۋ ماڭگۇرت ۇرپاق. ءبىر جەزوكشەنى كەزەك پايدالانىپ وتىرعان قاسيەتسىز اكە مەن قارعىس اتقان ۇل. باباسىنىڭ زيراتىن سىرىپ تاستاپ ورنىنا رەستوران سالىپ جاتقان بيزنەسمەن. ءارقايسىسى ءوز اتا-باباسىنان ءبىر باتىر نە بي شىعارىپ، سوعان ءوز كوشەسىنىڭ اتىن بەرىپ، ەسكەرتكىش ورناتىپ جاتقان ەسسىز توبىر. ...ولسەم دە كىتابىمدى شىعارام دەپ، كورىنگەن ەسىكتى جاعالاپ، كورىنگەندى كوكەلەپ جۇرگەن دارىنسىز جازۋشىلار. جوعارىدان ۇلكەن كىسى كەلەدى دەپ 3-4 ادامعا ءسوز ۇيرەتىپ جاتقان اكىم-قارالار. پاراقورلار، جەمساۋىن تولتىرىپ شەتەلگە قاشقان چينوۆنيكتەر، بايى — اسقان باي، كەدەيى — اسقان كەدەي. ءقادىرى كەتكەن ءمۇعالىم، ساتىپ العان ديپلوم، ءبىلىمسىز دارىگەر… مىنە، ءداۋتاي ۇلىنىڭ كەيىپكەرلەرى». راسىندا بۇگىنگى قوعام شىندىعىن اشكەرە ەتەتىن، اقيقاتتىڭ سىزداعان جاراسى بولعان بەينەلەر. نەسىپبەك اعامىزدان كەيىنگى جالپىعا ورتاق ماسەلەلەر مەن قوعام دەرتىن وزەك ەتكەن شىعارمالارىمەن كوزگە تۇسكەن قالامگەرلەر ىشىندە مادينا وماروۆانىڭ دا ورنى بولەك. قالامگەر تۋىندىلارىنان سان الۋان كەيىپكەرلەر تاعدىرىن كورەسىز ءارى ول كەيىپكەرلەر جازۋشى قيالىنان تۋىنداعان كوركەم وبرازدار عانا ەمەس، كۇندەلىكتى اينالامىزدا ءوزىمىز كۋا بولىپ جۇرگەن بەينەلەر. دەگەنمەن، ءبىرىڭعاي سونداي كەيىپكەرلەردەن قۇرالعان جازۋشى كىتابىن باستان-اياق وقىپ شىققاندا بۇگىنگى قوعام كەلبەتىنەن جەركەنىپ، ەرىكسىز قورقىنىش قورشاۋىندا قالاسىز. ماسەلەن، جانى جۇدەگەن، جالعىزدىق دەرتىنە شالدىققان، شەكتەن تىس ەگويست ءارى ساديست، سەزىمنەن ادا قاتىگەز جاندار، ينتيمدىك قاتىناستى بىلەتىن بەس جاسار قىز، اپكەسىنىڭ ءولىپ قالعانىن جايباراقات باياندايتىن ءسابي، نارسيستىك پسيحولوگيا، يت پەن مىسىقتى سەرىك ەتىپ، قاپالانعان قارتتار، قۋىرشاقتى بالا قىلعان كەلىنشەك، اكە-شەشەنىڭ تاربيەسىنە قانىپ وسپەگەن ۇرپاق سىندى وبرازدار قورشاعان ورتامىزدىڭ رۋحاني داعدارىسىنىڭ كارتيناسى دەپ ايتساق بولار. مىسالى، «كۇزگى ءبىر كەشتە» اڭگىمەسىندە كىشكەنتاي جاننا ەسىمدى بەس جاسار قىز ۇلكەندەردىڭ ۇياتتى قىلىقتارىن قايتالايتىن بولسا، «كونياك قوسىلعان كوفە» دراماسىندا دا باتىر مەن شامەننىڭ قىزى سونداي ۇياتتى قىلىقتى قۋىرشاعىنا قايتالايدى. جانتۇرشىگەرلىك بۇنداي وقيعالار بۇگىندە كورىنىس تاۋىپ وتىرعانى راس. سوڭعى ۋاقىتتارى پەدوفيلدىك قىلمىستار كوبەيىپ كەتكەنى دە جاسىرىن ەمەس. بۇل — بۇگىندە بۇكىل قوعام تراگەدياسى. بۇنداي جاعدايلاردىڭ بارلىعى تەكسىزدىكتەن، اتا-انا تاربيەسىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن ەكەنىن جازۋشى ءار شىعارماسىندا شەگەلەي تۇسەدى. ماسەلەن، «مەن اكەمنىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىن، شەشەمنىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. سۇراي قالسام، شاتاسىپ ەكى-ۇش كىسىنىڭ اتىن ايتادى» دەپ جىمياتىن شامەن (كونياك قوسىلعان كوفە)، مىسىعى ءۇشىن جاقىنىنان بەزىنگەن جان (مىسىق)، باعلان دەگەن دوسىمەن كەزدەسۋگە بارىپ، جانىنداعى بەيتانىس جىگىتپەن «جاقىنداسا» سالاتىن ايجان سىندى (قارعالار) سان الۋان وبرازدار — سونداي تەكسىزدىكتىڭ قۇرباندارى. ءيا، مادينا رۋحاني كەسەلگە شالدىققان قاھارماندار ارقىلى ارقىلى ادام جانىنىڭ ارپالىسىن اشۋعا كوپ تالپىنىس جاسايدى. وسى رەتتە ونى قازاق ادەبيەتىندە قالا پروزاسىن دامىتۋشى جازۋشى دەپ ايتساق تا بولاتىن شىعار.
ميستيك ءارى ساديست جازۋشى
جازۋشىنىڭ «گۇلجامال» اتتى اڭگىمەسىندە جاسى ون تورتكە تولماعان گۇلجامال ەسىمدى قىزدىڭ پسيحولوگياسى تىم كۇردەلى. اڭگىمە باسىنان-اق ونىڭ قاتىگەز مىنەزى قىلاڭ بەرەدى — ەسىك الدىندا اياعىنا ورالعان ءاقتوس ءيتىن تەۋىپ جىبەرۋى. قىز بولعانمەن ەر بالاعا ءتان مىنەزىمەن ول قىزداردىڭ نازىكتىگىن، «نە بولسا سوعان جىلاي سالاتىن» ارەكەتتەرىن جەك كورەدى. ءسىڭلىسى مايرانىڭ اجەتحاناعا قامالىپ، شىعا الماي جىاپ وتىرعان دارمەنسىز قىلىعى دا ونىڭ جۇيكەسىنە تيەدى. ونىڭ الدىندا «اجەتحاناعا كىرمە، ءتۇسىپ كەتەسىڭ» دەپ ەسكەرتۋ جاساعانىن ايتقان ونىڭ قاتىگەزدىك قىرىن جازۋشى بىلاي بەينەلەيدى:
«...ول ەسىكتى جۇلقىپ تارتىپ قالعاندا، ەسكى اعاش دارەتحانا سولق ەتە تۇسكەن. ءبۇرىسىپ بۇرىشقا تىعىلعان مايرانى قولىنان تارتىپ ورنىنان تۇرعىزدى.
— مىنە، مىنا تەسىككە ءتۇسىپ كەتەسىڭ. الدىمەن بىلاي اياعىڭ كىرەدى. سودان كەيىن بەلىڭ كىرەدى.
جانۇشىرا تىرمىسقان كىشكەننتاي قىزدىڭ قوبىراعان ۇزىن شاشى اۋزىنا كىردى. اسىرەسە شىرقىراعان اششى ءۇنى اشۋىن قوزدىرعان. باسىن وڭاي تىقتى. سودان كەيىن بىلش ەتكەن جاعىمسىز دىبىس. مايرانىڭ ءالسىز قۇمىققان ءۇنى ەستىلدى. ول كەۋدەسىنىڭ اۋىر جۇك تۇسكەندەي جەڭىلدەگەنىن سەزىنگەن». ساديزم دەگەن وسى بولار، ءسىرا. سەبەبى، دارمەنسىز ءسىڭلىسىن اجەتحانا ىشىنە تاستاعان كەيىپكەردىڭ ودان كەيىنگى ارەكەتى تومەندەگىدەي: «ۇيگە كىرىپ، تەلەديداردى قوستى. مۋلتفيلم كورسەتىپ جاتىر ەكەن. ول توسەگىنە قايتا قۇلادى». بولدى. بۇنداي قاتىگەز سيۋجەتتى اڭگىمەلەر جازۋشىدا از ەمەس. «قاتىگەزدىك» اڭگىمەسىندە دە ءبىز بۇگىنگى تەحنوكراتتىق زاماندا ادامنىڭ سەزىم اتاۋلىدان جىراقتاپ بارا جاتقانىن بايقايمىز. بۇل شىعارمالاردى وقىپ وتىرعاندا بۇگىندە ازياتتىق كينولاردا قاتتى كورىنىس تاباتىن ساديستتىك سيۋجەتتەر كوز الدىڭا كەلەدى..
«سەن ادام ءولتىرىپ كورىپ پە ەدىڭ؟ القىزىل ىستىق قان الاقانىڭدى جۋىپ، جۇرەگىڭدە مۇز بوپ قاتىپ جاتقان كەسەك كەككە نۇرشا قۇيىلعان ءساتتى باستان كەشىپ پە ەدىڭ. قان، تەك قان عانا جۋا الاتىن، تازارتا الاتىن كەك بولادى ومىردە...»، دەيدى شامەن ەسىمدى كەيىپكەر (كونياك قوسىلعان كوفە).
پوەتيكالىق پروزا دەۋگە بولادى
م.وماروۆانىڭ شىعارمالارىن وقۋ — دەپرەسسيالىق كوڭىل-كۇي سىيلايدى. ءار اڭگىمەسىنەن شوكىمدەي بولسا دا مۇڭ جۇقتىرىپ الاسىز دا، بۇل كۇيىڭىزدى قالاي سۋرەتتەۋگە بولاتىنىن بىلمەي دال بولاسىز. بۇل جاعىنان كەلگەندە جازۋشىنىڭ شىعارمالارىن پوەەزياعا ءتان دەۋگە بولادى. «ەمشى اپا»، «قۇدايى تاماق»، «تاڭ الدىندا»، «كۇزگى ءبىر كەشتە» سىندى اڭگىمەلەرى سونىڭ دالەلى. جازۋشى ديدار امانتاي پروزانى — الەۋمەتتىك-انتروپولوگيالىق، فانتاستيكالىق، كوممەرسيالىق نەمەسە دەتەكتيۆتىك، فيلوسوفيالىق نەمەسە مەتافيزيكالىق، اقىندىق، ياكي پوەتيكالىق پروزا دەپ بەس تۇرگە ءبولىپ، ىشىندەگى شوقتىعى بيىگى اقىندىق پروزا دەپ سانايدى. مادينا وماروۆانىڭ دا شىعارماشىلىعىن اقىندىق پروزاعا جاتقىزار ەدىك. اسىرەسە، «قوڭىر اۋەن» اتتى اڭگىمەسى بۇل ۇدەدەن تولىق شىعاتىنىنا سەنىمدىمىز.
«مەن بۇلبۇلدىڭ سايراعانىن ەشقاشان ەستiگەن ەمەسپiن. ەستiگەن كۇننiڭ ءوزiندە قاسىمدا ونىڭ باسقا ەمەس، بۇلبۇل ەكەنiن ءتۇسiندiرەتiن ادام بولماسا، تانىماسىم انىق. بiراق، ماعان ءبارiبiر بۇلبۇل ۇنايدى. ابدەن جاۋىر بولعان، عاسىرلار بويى ايتىلا-ايتىلا ەسكiرگەن اتاعىمەن، ءاسiرەسە مەن ءۇشiن بەيمالiمدiگiمەن…».(مادينا وماروۆا. «قوڭىر اۋەن»)
«عاجايىپ كول» جانە جاپون انيمەسى
جازۋشىنىڭ شىعارمالارىن ازياتتىق كينولارعا بەكەر ۇقساتقان جوقپىز. ماسەلەن، جاساندىلىعى جوق، شىنايى بەينەلەۋلەر نۋري بيلگە دجەيلاندى، قىسقا-قىسقا ديالوگتارمەن، كەيىپكەرلەردىڭ سوزگە ساراڭدىعى كيم كي دۋكتى، ساديزم جاعىنان پاك چحان ۋكتى، پسيحولوگيانى جەتكىزۋ تۇرعىسىندا ۆونگ كار ۆايدى ەسكە تۇسىرەدى.
جازۋشىنىڭ «قوڭىر اۋەن»، «تۇيسىك»، «قۇدايى تاماق»، «تاڭعى ەتيۋد» سىندى اڭگىمەلەرىنەن — پسيحولوگيالىق دراما، «كۇزگى ءبىر كەشتە»، «جۇمباق»، «كونياك قوسىلعان كوفە» سىندى تۋىندىلارىنان - ميستيكالىق، تريللەرلىك قىسقامەتراجدى فيلم تۇسىرسە ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەر ءۇشىن ۇلكەن ولجا بولار ما ەدى.
سونىمەن قاتار، مادينا وماروۆانىڭ «عاجايىپ كول» دەگەن ەرتەگى-پوۆەستى بار. سونى وقىپ وتىرعاندا ەسىمىزگە جاپون ەلىنەن كوش تارتقان انيمە جانرى ورالا بەردى.
بۇگىندە كۇن شىعىستا جاتقان جاپون ەلىنىڭ «انيمە» اتتى انيماسيالىق مۋلتفيلمدەر جەلىسى تەك ەلدىڭ وزىندە عانا ەمەس، بۇكىل الەمگە تانىمال بولىپ وتىر. انيمەنىڭ قاراپايىم مۋلتفيلمدەردەن ايىرماشىلىعى كورەرمەندەرى تۇراقتى بالالار ەمەس، ورتا جاسقا دا جانە ۇلكەندەرگە دە ارنالعاندىعىندا جانە ءبىر انيمەنىڭ وزىندە ءتۇرلى جانرلار مەن كەيىپكەرلەر توعىسقاندىعىندا. انيمە جالپى كورەرمەنگە ارنالعان سەريا تۇرىندە جانە جەكە قىزىعۋشىلارعا ارنالعان ارنايى فيلم رەتىندە دە كورسەتىلەدى. اكيرا كۋروساۆا، ماكوتو سينحاي ي حاياو ميادزاكي تۇسىرگەن انيمەلەر الەمدە ۇلكەن بەدەلگە يە.
مادينا وماروۆانىڭ قىسقا اڭگىمەلەرى ماكوتو سينحايدىڭ پسيحولوگيالىق، رومانتيكالىق درامالارىن، «عاجايىپ كول» ەرتەگى-پوۆەستى حاياو ميادزاكيدى ەسكە تۇسىرەدى. بۇل ەرتەگى-پوۆەست، اسىرەسە، اۆتوردىڭ «ەلەستەر ەلىندە» (ۋنەسوننىە پري́زراكامي) اتتى انيمەسىنە كەلەدى. انيمەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىسى دا — وسى. 274 ميلليون اقش دوللارداي تابىس اكەلگەن بۇل فيلم اتاقتى گولليۆۋدتىق «تيتانيك» ءفيلمىن دە شاڭ قاپتىرىپ، «ەڭ ۇزدىك تولىقمەتراجدى انيماسيالىق فيلم» اتالىمىمەن «وسكار» جۇلدەسىن دە جەڭىپ العان بولاتىن. ءجا، ول بولەك اڭگىمە.
ەندى مادينا وماروۆانىڭ «عاجايىپ كول» تۋىندىسى مەن اتالعان انيمەنىڭ ءوزارا ۇقساستىعىنا ازىراق توقتالساق.
«ەلەستەر ەلىندە» فيلمىندە تيحيرو وگينو ەسىمدى 10 جاسار قىز جاڭا ۇيگە اتا-اناسىمەن بىرگە كوشىپ كەلە جاتىپ ەلەستەر مەن قۇبىجىقتار مەكەن ەتكەن الەمگە تاپ بولسا، «عاجايىپ كول» اتتى ەرتەگى-فەنتەزي بۇگىنگى زاماندا ءومىر سۇرەتىن، جازعى دەمالىستارىن انگليادا وتكىزەمىز دەپ وتىرعان ءاپالى-سىڭىلىلى ەكى قىزدى اكەلەرى شەشىمىن كۇرت وزگەرتىپ، شالعاي اۋىلداعى اتاسى مەن اپاسىنا اپارىپ تاستاۋىنان باستالىپ، ولار دا ايدالاداعى اۋىلدا ەرتەگىلەر الەمىنە تاپ بولادى. فيلمدە بەلگىسىز ەلدەگى داستارحاننان مەشكەيلەنىپ تاماق جەگەن ون جاسار قىزدىڭ اتا-اناسىن مىستان يۋبابا شوشقاعا اينالدىرسا، ەرتەگىدەگى مىستاننىڭ ۇلى دا تاماقتى مەشكەيلەنىپ جەگەن شوشقا تەكتەس بولادى جانە انيمەدە تيحيرو مىستاننىڭ مونشاسىنا جۇمىسقا تۇرىپ، اتا-اناسى مەن ءوزىن بۇل مەكەننەن الىپ شىعۋدىڭ جولىن قاراستىرىپ، كوپ قيىنشىلىق كورسە، جازۋشى جازعان ەرتەگىدە قوس كىشكەنتاي قىز قاتەرگە تاپ بولعان دوستارى ءۇشىن مىستاننىڭ ۇلىنا تۇرمىسقا شىعۋعا كەلىسىم بەرىپ، حان جارلىعىن ورىنداۋعا ءماجبۇر بولادى. شىم-شىتىرىق وقيعاعا قۇرىلعان قوس تۋىندى دا ۋاقىت پەن كەڭىستىك اياسىنداعى ءومىردى سۋرەتتەپ، وندا ءومىر فيلوسوفياسى مەن ميفتىك سارىندار نىشان بەرەدى. بۇل رەتتە ەكى تۋىندىدان دا وقىرمان قاۋىم ونەيريكالىق اسەرگە بولەنەدى.
«كونياك قوسىلعان كوفە» مەن اگاتا كريستيدىڭ شىعارماسىنىڭ قاي جەرى ۇقساس
«كونياك قوسىلعان كوفە» دراماسىنىڭ تاقىرىبىنىڭ استىنداعى (حيچكوكشالاعاندا) دەگەندى وقىپ، جازۋشىنىڭ ساۋاتتى كينو كورەرمەنى ەكەندىگىن بايقادىق. اتاقتى اعىلشىن كينورەجيسسەرى، دەتەكتيۆتى جانە تريللەر مەن قورقىنىشتى فيلمدەرى ارقىلى وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرعان حيچكوك الفرەد ۇلگىسىندە جازعان جازۋشىنىڭ دراماسىن وقىپ وتىرعاندا ءبىزدىڭ ەسىمىزگە اگاتا كريستيدىڭ ايگىلى شىعارماسى ورالدى. شىعارما اتى — «كوفەدەن بولعان كىسى ءولىمى» («ۋبييستۆو زا چاشكوي كوفە» باسقا نۇسقاسىندا «كوتتەدج سولوۆەي» نەمەسە «چيستو انگلييسكوە ۋبييستۆو» دەپ تە اتالادى). ەندى قىسقاشا مازمۇنداما بەرسەك.
ديك گوردان ەسىمدى ازامات ەليس ارۋعا 11 جىل بويى عاشىق بولادى. ءبىراق، عاشىعى ەليس دجەرالد مارتين ەسىمدى ازاماتتىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە بارادى. كەيىننەن ەليس قوسىلعان جارىنىڭ كىسى ءولتىرۋشى قىلمىسكەر ەكەندىگىن، ونىڭ جاسىرىن اتپەن قاشىپ جۇرگەندىگىن، الدىڭعى ايەلدەرىن بايلىعىن يەمدەنگەن سوڭ ولتىرگەندىگىن ءبىلىپ قويادى. ەندى ەليس ءوزىنىڭ كەزەكتى قۇربان بولاتىن ساعاتى جاقىنداعاندا كۇيەۋىنە كوفە قايناتىپ بەرەدى. شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى وسى جەردەن باستالادى. مادينا وماروۆانىڭ دراماسىندا وقيعا جەلىسى مۇلدە باسقاشا بولعانمەن مۇندا دا شىعارمانىڭ شارىقتاۋ شەگى شامەننىڭ كۇيەۋى باتىرعا كوفە قايناتىپ بەرۋىمەن باستالادى. ەكى شىعارمادا دا كوفە كەيىپكەرلەرگە ۇنامايدى، ويتكەنى: «ول ادەتتەگىدەن اششى». اعىلشىن جازۋشىسىنداعى ەليس كەيىپكەر كوفەنىڭ جاڭا ءتۇرىن قايناتقانىن ايتسا، شامەن كوفەگە كونياك قوسقانىن ايتادى. «مەن ساعان شىندىقتى ايتايىن» دەپ باستايدى ەليس ءسوزىن. شامەن دە اۋىر اڭگىمە باستاعالى وتىرعاندىعىن ايتادى. ءبىر قىزىعى، قوس شىعارمادا دا ەليس پەن شامەننىڭ بۇرىنعى كۇيەۋلەرى جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولعاندىعى باياندالادى. قوس شىعارمانىڭ ۇقساستىعى تەك كوفەنى كەيىپكەر شىندىعىن اشۋشى دەتال رەتىندە پايدالانعانىندا عانا. اگاتا كريستيدىڭ شىعارماسىندا تازا دەتەكتيۆتى وقيعا بولسا، مۇندا پسيحولوگيا مەن ميستيكا قاتار ءوربيدى. بىزگە مادينا شىعارماسىنىڭ كوتەرگەن جۇگى مەن درامانىڭ كۋلميناسياسى قاتتى ۇنادى. تەكتىلىك پەن تەكسىزدىكتىڭ ارا جىگىن اشىپ، تەكسىزدىك پەن ارسىزدىقتىڭ سوڭى تراگەديامەن اياقتالاتىنىن، ارنايى بەينەلەۋ، سۋرەتتەۋسىز، كەيىپكەر ارەكەتتەرىمەن-اق شەبەر بەينەلەگەن جازۋشى شىعارماسىنىڭ قۋاتى — ءبىزدىڭ قوعامىمىزدىڭ ايناسى بولا بىلگەندىگىندە. جازۋشى ق.تۇمەنباي تەكتىلىكتى شىڭىراۋ قۇدىققا تەڭەپ، «ونىڭ سۋى ءمولدىر بولعانىنداي، تەكتىلىك تە ءمولدىر بولادى» — دەيدى. مۇنداعى شىعارما ايتپاعى دا سول تۇنىقتىقتىڭ لايلانعانى بولىپ تۇر. دراماداعى باتىر اتا-اناسى ءتىرى، باي-قۋاتتى بولا تۇرا ءتىرى جەتىمدىكتى كورىپ وسەدى. ويتكەنى، اتا-اناسى باتىردىڭ ماتەريالدىق قاجەتتىلىگىن وتەگەنمەن اتا-انا مەن بالا اراسىنداعى ديالوگ قالىپتاستىرماعان، رۋحاني سىر بولىسپەگەن. كەيىننەن باتىر اناسىمەن بىرگە كوڭىلدەستەرىن ساناپ، شۇيىركەلەسىپ، سىر ءبولىسىپ وتىرعان ايەلى شامەنگە قىزىعا قارايدى، ءتىپتى جىلاپ الادى. ويتكەنى، قانشا جەردەن جەركەنىشتى اڭگىمە ايتىپ وتىرسا دا، اناسى مەن قىزى اراسىندا سىر ءبولىسۋ، وتكەندى ەسكە الىپ، شۇيىركەلەسۋ بار. مىنە، جازۋشى قوعامداعى اتا-انا تاربيەسىنىڭ ءمانى زور ەكەندىگىن وسى ءبىر كەيىپكەر ارەكەتىمەن بىلدىرەدى. شىعارمادا شامەن كۇيەۋى باتىردىڭ ءوز قىزىنا ارسىز ارەكەت جاساپ جۇرگەندىگىن ءارى كورشىنىڭ جوعالىپ كەتكەن قىزىن دا كۇيەۋىنەن كورەدى. شىعارما سوڭىنا دەيىن وقىرمان باتىردى پەدوفيل دەپ ويلايدى. الايدا، وقىرمان ساناسىمەن ويناعاندى ۇناتاتىن جازۋشى توسىننان مۇلدە باسقا «كوزىردى» اشادى. ياعني، ارسىز شەشەنىڭ كوڭىلدەستەرى شامەنگە زورلىق كورسەتىپ كەلگەننەن كەيىن، ۇرەي مەن قورقىنىشتىڭ ورتاسىندا ءومىر سۇرگەن ول پسيحولوگيالىق دەرتكە شالدىعىپ، كوزىنە تۋعان قىزىنا ءوز اكەسى زورلىق قىلىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. اقىرىندا، كۇيەۋىنە ۇسىنار كوفەگە ۋ قوسىپ بەرەدى.
«...ءقازىر ولەسىڭ. جۇرەك تالماسىنان ولگەندەي بولاسىڭ.
...ەندى ايتشى، كەتىپ بارا جاتىپ شىندىقتى ايتشى، مەن قاتەلەسكەن جوقپىن عوي؟
— قاتەلەستىڭ. سەن قاتەلەستىڭ. شامەن».
مۇنداي شيزوفرەنيا جايىنداعى پسيحولوگيالىق درامالار شەتەل ادەبيەتىندە وتە كوپ. ءبىراق، قازاق پروزاسىندا ءجىتى كورىنىس تاپپاعانى راس. وسى رەتتە مادينانىڭ تىڭنان تۇرەن سالعىسى كەلەتىندىگى، بۇگىنگى وقىرمان سۇرانىسىمەن جۇمىس ىستەي الاتىندىعى قۋانتادى. سەبەبى، ونىڭ قاي-قايسى شىعارماسى دا تاۋەلسiزدiكتەن كەيiنگi جاڭا قوعامنىڭ شىنايى تۋىندىسى دەۋگە ابدەن نەگiز بار.
P.S. «مادينا وماروۆانىڭ پروزاسىن قازاق ادەبيەتiنiڭ جاس، الدا شاپقان العاداي بۋىنى دەپ قاراۋعا بولادى»، دەپتى ادەبيەتتانۋشى، اقىن ارداق نۇرعازى. قازىرگى قازاق پروزاسىندا وزىنە ءتان جازۋ ورنەگى، بەينەلەۋ داعدىسى بار، تىلدىك، ستيلدىك، كوركەمدىك، جانرلىق وزگەشەلىكتەرىمەن تانىلعان جازۋشى مادينا وماروۆانىڭ الداعى ۋاقىتتا دا قازاق ادەبيەتىنە ۇلكەن دۇنيەلەر سىيلارىنا ەش كۇمانىمىز جوق.
ناۋرىزبەك سارشايەۆ
You Might Also Like
-
ءمادينانىڭ «جاس تولقىن» سەرياسىمەن «جالىن باسپاسى» جشس-نان شىققان «انا عۇمىر» اتتى كىتابىنا ءبىر رومانى، قىرىق شاقتى اڭگىمە، ەكى اكتىلى دراما كىرىپتى. بەلگىلى سىنش...
