بايانداما. مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالارعا پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ
بايانداما.
دوكلاد
مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالارعا پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ.
الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قازىرگى كەزەڭىندە مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالادىڭ جەكە دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، قازىرگى قوعامداعى ورنىنا، ولاردىڭ مىنەز - قۇلىق جانە مىنەز ەرەكشەلىكتەرىنە ءمان بەرمەۋ بۇگىنگى قوعام دامۋىندا مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن «ەرەكشە» بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جانە الەۋمەتتەندىرۋ كۇردەلى ماسەلە بولىپ قالىپ وتىر. اتالعان بالالار كاتەگورياسىن قوعامعا ينتەگراسيالاۋعا دايىنداۋداعى جاعىمدى بەتالىستاردىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن ولاردى وقىتۋ، تاربيەلەۋ جانە بارلىق ومىرلىك ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋدا ارناۋلى (تۇزەتىم) ءبىلىم بەرۋدىڭ قازىرگى پروبلەمالارىن تالداۋدان شىعاتىن جاڭا تەوريالىق ىقپال جاساۋدى تالاپ ەتەدى جانە دە بۇل مۇگەدەك بالالاردى الەۋمەتتىك قورعاۋعا قاتىستى مەديسينالىق، پەداگوگيكالىق، الەۋمەتتىك، الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق جانە وزگە دە پروبلەمالار كومپلەكسىن ەسكەرە وتىرىپ شەشىلۋ قاجەتتىگىن تۋىنداتادى.
مۇمكىندىگى شەكتەلگەن بالا ەرەكشە قاراۋدى قاجەت ەتەدى. وسىنداي تۇلعانى قالىپتاستىرۋدى ناتيجەلى باسقارۋ ءۇشىن، ءتۇرلى جاس كەزەڭىندەگى بالا دامۋىنىڭ وزىندىك پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق زاڭدىلىقتارى تۋرالى تەرەڭ ءبىلۋ كەرەك. ەگەر ادامدى تاريح پەن تابيعاتتىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءونىمى رەتىندە بيوالەۋمەتتىك نارسە دەپ قاراستىرار بولساق، مۇنان دامۋعا اسەر ەتەتىن بيولوگيالىق (تابيعي) جانە الەۋمەتتىك (الەۋمەتتىك ورتا) فاكتور شىعادى. «پسيحولوگيالىق وي ءتۇيىندىسى بويىنشا فيزيولوگيالىق كەمشىلىك الەۋمەتتىك ءتارتىبى نورمالارىنىڭ بۇزىلۋىن تۋىنداتادى. وسىنداي كەمشىلىكتەرى بار بالالاردىڭ بارلىق پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى بيولوگيالىق ەمەس، الەۋمەتتى قۇبىلىس بولىپ تابىلادى». (ل. س. ۆىگوتسكيي)
پسيحيكانىڭ تاريحي - مادەني قالىپتاسۋ تەورياسىندا ل. س. ۆىگوتسكيي كەز - كەلگەن كەمشىلىك، بالانىڭ قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن شەكتەۋدە، وعان ادامزاتتىڭ مادەني، الەۋمەتتىك تاجىريبەسىن يگەرۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىنىنە باسا نازار اۋدارادى.
مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى ادامدارعا وزگەلەرمەن بىردەي وقۋعا، جۇمىس ىستەۋگە، دەمالۋعا ت. ب. ياعني قوعامدىق قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋعا قۇقىق بەرۋ قاجەتتىگى ەش كۇمان كەلتىرمەيدى، دەگەنمەن بۇنى شىنايى تۇردە ىسكە اسىرۋ وڭاي ەمەستىگى بەلگىلى. ءبىلىم الۋ، قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋ، ءتۇرلى مۇمكىندىكتەردى يگەرۋ، مەملەكەت، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قولداۋ تاپپاعان جاعدايدا تەك قاعاز جۇزىندە عانا قالىپ قويادى. ارناۋلى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرىن قايتا قاراۋدىڭ ناقتى باعىتتارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى ينتەگراسيالاۋ تۋرالى ۇسىنىستار جانە ينتەگراسيالىق وقىتۋ پراكتيكا بارىسىندا قولعا الىنىپ، پراكتيكاعا ەنگىزىلىپ، جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتىپ جۇرگەن ينكليۋزيۆتىك وقىتۋ بارىسى جانە جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ جانىنان اشىلىپ جاتقان ارناۋلى (تۇزەتىم) كلاستار مەن لوگوپۋنكتتەر.
پسيحوفيزيولوگيالىق اۋىتقۋشىلىقتارى بار بالالارمەن پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق وقىتۋدىڭ تاربيەلىك سيپاتى، كورنەكىلىك، جەكە ىقپال ەتۋ سياقتى جالپى ديداكتيكا پرينسيپتەرىمەن قاتار ارناۋلى پەداگوگيكاداعى تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ جانە پراكتيكالىق باعىتتا وقىتۋ پرينسيپتەرىن باسشىلىققا الادى. دەگەنمەن وسى بالالارمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەلىلىگى قوسىمشا فاكتورلارعا دا بايلانىستى. ەڭ الدىمەن وقۋ ساباقتارىنىڭ وقۋشىلاردى قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىنە، بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋعا، كوممۋناكابەلدىك دارەجەسىنە سايكەس كەلۋى ۇلكەن ورىن الادى. سونىمەن قاتار بارلىق پاندەر اراسىنداعى بايلانىس، ياعني ءبىر تاقىرىپتىڭ ءتۇرلى پاندەردە قارالىپ، تۇسىندىرۋلەرمەن قاتار، جاعىمدى تۇلعا قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا ەڭبەككە وقىتۋ، ەڭبەككە باۋلۋ ەرەكشە ماڭىزدى. پراكتيكا بارىسىندا وقۋشىلاردا بولاشاق الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىنە وتە ماڭىزدى ۇجىمدا بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ، ەڭبەك ەتۋگە دەگەن يكەم، جاۋاپكەرشىلىك سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
جەكە تۇلعانى الەۋمەتتىك بەيىمدەۋ ساباقتا جانە ساباقتان تىس ۋاقىتتارداعى ۇيىمداستىرىلعان ساباقتار مەن ەكسكۋرسيالاردا وتكىزىلەدى. ساباق بارىسىندا ارنايى قۇرىلعان جاعداياتتار بويىنشا بالالار قاجەتتى تۇرمىستىق يكەمدەردى، قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىن يگەرەدى. ول ءۇشىن ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا تومەنگى كلاسس وقۋشىلارىمەن «دۇكەندە»، «شاشتارازدا»، «اۆتوبۋستا» ت. ب. سياقتى سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندا وتكىزىلەدى. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر جاعدايدا قالاي جاساۋ كەرەكتىگىن بىرنەشە رەت قايتارا كورسەتۋ كەرەك. بىرنەشە قايتارا جاتتىعۋ، جۇيەلى قويىلاتىن تالاپتار بالالاردا قورشاعان ورتاعا يكەمدەلۋگە كومەكتەسەتىن جاعىمدى ادەتتەردى شىڭدايدى. ال تانىمدىق ارەكەتتەرىن دامىتۋ ولاردىڭ جەكە باس قاسيەتتەرىنە اسەر ەتەدى. جوعارعى كلاستاردا جاسوسپىرىمدەر ەڭبەك ارەكەتىن سايكەس باعالاي الادى، ورىنداعان جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا دا ءجاي قارامايدى. تاپسىرمانى جامان ورىنداسا قىنجىلىپ، ال جاقسى بۇيىم جاساسا جولداسىنا، مۇعالىمىنە كورسەتىپ، ماداقتاۋدى ۇناتادى. وقۋشىلار وسىلايشا ەڭبەك ارەكەتىنە قاتىسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنە باستايدى. بۇنىڭ ءبارى وقۋشىلاردىڭ تۇلعالىق قالىپتاسۋى تۋرالى ايتا وتىرىپ، ولاردىڭ ومىرلەرىندەگى ەڭبەكتىڭ ءرولى مەن ادامدار اراسىنداعى قاتىر - قاتىناستىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى.
تاربيەلەنۋشىلەردى الەۋمەتتىك وقىتۋ بارىسىندا كورنەكى قۇرالدار نەگىزگى ءتيىمدى ءادىس بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە كورنەكىلىك شىنايىلىق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. پەداگوگ مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردى ەكسكۋرسيا، سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندار، ەرتەگى قويىلىمدار، تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار بارىسىندا سىرتقى ورتانىڭ قاسيەتتەرىمەن، قۇبىلىستارىمەن تانىستىرادى. بۇل وقۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، وزدەرىنە قىزمەت ەتۋ، تۇرمىستا جانە ارناۋلى وندىرىستە قيىن ەمەس ەڭبەك وپەراسيالارىن ورىنداۋعا، مۇمكىندىگىنشە قورشاعان ورتاعا يكەمدەۋگە باعىتتالعان جۇمىستار. وسىنداي جۇمىستار بارىسىندا دامۋىندا پروبلەماسى بار بالالار بەلسەندىلىك كورسەتىپ، ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس ىستەي الۋعا، ءتۇرلى جاعداياتتار بارىسىنا ساي ارەكەت ەتۋگە، ءوزىن وزگەلەردىڭ باعالاۋىنا پاراپار ۇستاۋعا ۇيرەنەدى. تۇزەتىم جۇمىستارى بارىسىندا جاساعان جۇمىستارىنا سىن كوزبەن قاراۋعا ۇيرەنىپ قانا قويماي، سالىستىرمالى تۇردە باعالاۋعا، وزگەلەردىڭ سىندارىن قابىلداي جانە تەكشەلەي الۋعا، كەرەك كەزىندە جولداستارىن قولداۋعا، كومەك قولىن سوزۋعا ۇيرەنەدى.
پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جۇمىستارىنىڭ باعىتى ەرەكشە بالالاردىڭ قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋلارى ءۇشىن الەۋمەتتىك - تۇرمىستىق ءبىلىم مەن يكەمدەرىن قالىپتاستىرۋ ەكەنىن نازاردا ۇستاي وتىرىپ، پەداگوگ ارنايى ساباقتاردا وقۋشىلاردىڭ كولىك، پوشتا، قوعامدىق ورىنداردا وزدەرىن ۇستاي الۋ، قاجەتتى حابارلامالار مەن جارنامالىق اقپاراتتاردى تۇسىنە باستاۋعا ۇيرەتۋ كەرەكتىگىن دە باستى نازاردا ۇستايدى. مىسالى، جاياۋ جۇرگىنشىگە ارنالعان بەلگىلەر، ويناۋعا تيىم سالىناتىن بەلگىلەر، قانداي مەكەمە ەكەنىن بىلدىرەتىن سىرتقى جارنامالار نەمەسە جاقىن جەردەگى اسحانا، قوناق ءۇي، ەمحانا بار ەكەنى تۋرالى ايتاتىن بەلگىلەردى كورىپ، كەرەگىنە جاراتا الۋ، كەز - كەلگەن جاعداياتتا شىعاتىن جول بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ ارينە جالپى پاندەرگە وقىتۋ بارىسىندا الاتىن بىلىممەن بايلانىستى. مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردا قورشاعان ورتا تۋرالى سايكەس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ كوپ جاعدايدا پەداگوگتىڭ وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرى مەن فورمالارىن قولدانا وتىرىپ، دۇرىس پەداگوگيكالىق پروسەسس ۇيىمداستىرۋىمەن انىقتالادى. ەرەكشە كوزقاراستى قاجەت ەتەتىن بالاردىڭ دامۋى وقۋ مەن تاربيە بارىسىندا پراكتيكالىق ارەكەتى نەگىزىندە قۇرىلادى. سوندىقتان بۇل بالالاردى ومىرگە بەيىمدەۋ ەكسكۋرسيا جانە ساباقتار، ءتۇرلى ويىندار فورماسىندا ۇيىمداستىرىلىپ، بالا دامۋىندا جەتەكشى ورىن الادى. ەگەر پاندىك ساباقتاردا «تاعامدار»، «دۇكەندە» تاقىرىپتارى وتىلسە، ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا تاقىرىپتىق ەكسۋرسيا وتكىزۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ءبىراق وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر وبەكتىنى سىرتتاي باقىلاپ قانا قويماي، ەرەسەكتەردىڭ ارەكەتتەرىنە ەلىكتەي وتىرىپ، وزدەرى دە جاس شامالارىنا قاراي ارەكەت ەتە الاتىنداي ەتىپ ۇيىمداستىرۋ وتە ماڭىزدى. مىسالى، دۇكەن جۇمىسىن باقىلاۋداعى ەكسكۋرسيالار بالالار ساۋدا زالدارىندا ءجۇرىپ ءتۇرلى بولىمدەردى بەلگىلەر ارقىلى انىقتاۋعا بولاتىنىن، ءار تاعامنىڭ جارامدىلىق، ساقتاۋ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي بولىنەتىنىن ءبىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ وزدەرى ساۋدالارىن تولەۋگە، ساتۋشىدان كەرەكتەرىن سۇراۋعا، ساتىپ العان زاتىن سومكەسىنە وراپ سالۋعا، سومكە ساقتاۋعا ارنالعان شكافتاردى، تەلەشكىلەردى قولدانا الۋعا، ەڭ اياعىندا دۇكەندەگى قالىپتاسقان قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا ۇيرەنەتىندەي جانە وزدەرى ارەكەت جاسايتىنداي ەتىپ جوسپارلانۋ كەرەك. مۇنداي ەكسكۋرسيا ۇلكەن، ەگجەي - تەگجەيلى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن قاجەت ەتەدى. ەگەر پەداگوگ ءاربىر ۇيىمداستىرىلاتىن ارەكەت، ءىس - شارالاردىڭ بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق، تاربيەلىك ماقساتىن، الىنعان ماتەريالدارىن يگەرتىپ قانا قويماي، بالالارعا (ەكسكۋرسيا بارىسىنا ەسەپ بەرۋ، اڭگىمە جازۋ نەمەسە ءبىر وقۋشىنىڭ ارەكەتتەرىن سيپاتتاۋ) ت. ب. تاپسىرمالار جۇيەسىن دايىنداسا، بۇل مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردى ءوز ىسىنە، جۇمىسىنا، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا داعدىلارىن قالىپتاستىرۋمەن قاتار، وقۋشىلارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە باستاۋعا دايىنداپ، جۇكتەي باستايدى. مىسالى، تومەنگى كلاستاردا ۇيىمداستىرىلاتىن ويىنداردىڭ وزىندە جەكە بالانىڭ ارەكەتى بارلىق ۇجىمنىڭ ارەكەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ياعني، «كىتاپحانادا»ويىنى بارىسىندا ءبىر وقۋشى كىتاپحاناشىدان كەرەك كىتابىن سۇراماسا، كىتاپحاناشى ول بالاعا كەرەك كىتابىن تاۋىپ بەرە المايتىنى، ويىن جەلىسى وسى جەردەن ءۇزىلىپ قالۋى مۇمكىن. نەمەسە قيمىلدى ويىندار بارىسىنداعى ويىن ەرەجەسىن قاتاڭ ساقتاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرۋ. ال ويىن ەرەجەسى ساقتالماعان جاعدايدا ويىن بارىسى وسى جەردەن ۇزىلەتىنى تۋرالى تۇسىندىرىلۋمەن قاتار، ەرەجەنى ساقتاماۋدىڭ سەبەبى مەن سالدارىن ءتۇسىندىرۋدىڭ دە ماڭىزى ەرەكشە.
پراكتيكا مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالار جۇيەلى جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جۇمىستار ناتيجەسىندە تىگىن ماشيناسىندا، كومپيۋتەردە، قىلقالاممەن كوپتەگەن ادەمى تۋىندىلار جاساي الاتىنىن، بەلگىلى ءبىر ەڭبەك دايارلىعىن، كەيىن ءتۇرلى وندىرىستە ۇجىممەن بىرلەسە وتىرىپ، مۇمكىندىگىنە ساي اينالىسا الاتىن ەڭبەك ءتۇرىن انىقتاي الاتىنىن كورسەتىپ وتىر.
بايانداما. مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالارعا پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ جۇكتەۋ
دوكلاد
مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالارعا پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ.
الەۋمەتتىك – ەكونوميكالىق دامۋدىڭ قازىرگى كەزەڭىندە مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالادىڭ جەكە دارالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، قازىرگى قوعامداعى ورنىنا، ولاردىڭ مىنەز - قۇلىق جانە مىنەز ەرەكشەلىكتەرىنە ءمان بەرمەۋ بۇگىنگى قوعام دامۋىندا مۇمكىن ەمەس. دەگەنمەن «ەرەكشە» بالالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جانە الەۋمەتتەندىرۋ كۇردەلى ماسەلە بولىپ قالىپ وتىر. اتالعان بالالار كاتەگورياسىن قوعامعا ينتەگراسيالاۋعا دايىنداۋداعى جاعىمدى بەتالىستاردىڭ الدىن - الۋ ءۇشىن ولاردى وقىتۋ، تاربيەلەۋ جانە بارلىق ومىرلىك ارەكەتتەرىن ۇيىمداستىرۋدا ارناۋلى (تۇزەتىم) ءبىلىم بەرۋدىڭ قازىرگى پروبلەمالارىن تالداۋدان شىعاتىن جاڭا تەوريالىق ىقپال جاساۋدى تالاپ ەتەدى جانە دە بۇل مۇگەدەك بالالاردى الەۋمەتتىك قورعاۋعا قاتىستى مەديسينالىق، پەداگوگيكالىق، الەۋمەتتىك، الەۋمەتتىك پسيحولوگيالىق جانە وزگە دە پروبلەمالار كومپلەكسىن ەسكەرە وتىرىپ شەشىلۋ قاجەتتىگىن تۋىنداتادى.
مۇمكىندىگى شەكتەلگەن بالا ەرەكشە قاراۋدى قاجەت ەتەدى. وسىنداي تۇلعانى قالىپتاستىرۋدى ناتيجەلى باسقارۋ ءۇشىن، ءتۇرلى جاس كەزەڭىندەگى بالا دامۋىنىڭ وزىندىك پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق زاڭدىلىقتارى تۋرالى تەرەڭ ءبىلۋ كەرەك. ەگەر ادامدى تاريح پەن تابيعاتتىڭ ءبىر بولىگىنىڭ ءونىمى رەتىندە بيوالەۋمەتتىك نارسە دەپ قاراستىرار بولساق، مۇنان دامۋعا اسەر ەتەتىن بيولوگيالىق (تابيعي) جانە الەۋمەتتىك (الەۋمەتتىك ورتا) فاكتور شىعادى. «پسيحولوگيالىق وي ءتۇيىندىسى بويىنشا فيزيولوگيالىق كەمشىلىك الەۋمەتتىك ءتارتىبى نورمالارىنىڭ بۇزىلۋىن تۋىنداتادى. وسىنداي كەمشىلىكتەرى بار بالالاردىڭ بارلىق پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى بيولوگيالىق ەمەس، الەۋمەتتى قۇبىلىس بولىپ تابىلادى». (ل. س. ۆىگوتسكيي)
پسيحيكانىڭ تاريحي - مادەني قالىپتاسۋ تەورياسىندا ل. س. ۆىگوتسكيي كەز - كەلگەن كەمشىلىك، بالانىڭ قورشاعان ورتامەن قارىم - قاتىناسىن شەكتەۋدە، وعان ادامزاتتىڭ مادەني، الەۋمەتتىك تاجىريبەسىن يگەرۋگە كەدەرگى كەلتىرەتىنىنە باسا نازار اۋدارادى.
مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى ادامدارعا وزگەلەرمەن بىردەي وقۋعا، جۇمىس ىستەۋگە، دەمالۋعا ت. ب. ياعني قوعامدىق قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋعا قۇقىق بەرۋ قاجەتتىگى ەش كۇمان كەلتىرمەيدى، دەگەنمەن بۇنى شىنايى تۇردە ىسكە اسىرۋ وڭاي ەمەستىگى بەلگىلى. ءبىلىم الۋ، قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋ، ءتۇرلى مۇمكىندىكتەردى يگەرۋ، مەملەكەت، جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قولداۋ تاپپاعان جاعدايدا تەك قاعاز جۇزىندە عانا قالىپ قويادى. ارناۋلى ءبىلىم بەرۋ ماسەلەلەرىن قايتا قاراۋدىڭ ناقتى باعىتتارى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى بالالاردى ينتەگراسيالاۋ تۋرالى ۇسىنىستار جانە ينتەگراسيالىق وقىتۋ پراكتيكا بارىسىندا قولعا الىنىپ، پراكتيكاعا ەنگىزىلىپ، جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتىپ جۇرگەن ينكليۋزيۆتىك وقىتۋ بارىسى جانە جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ جانىنان اشىلىپ جاتقان ارناۋلى (تۇزەتىم) كلاستار مەن لوگوپۋنكتتەر.
پسيحوفيزيولوگيالىق اۋىتقۋشىلىقتارى بار بالالارمەن پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق وقىتۋدىڭ تاربيەلىك سيپاتى، كورنەكىلىك، جەكە ىقپال ەتۋ سياقتى جالپى ديداكتيكا پرينسيپتەرىمەن قاتار ارناۋلى پەداگوگيكاداعى تۇزەتە - دامىتا وقىتۋ جانە پراكتيكالىق باعىتتا وقىتۋ پرينسيپتەرىن باسشىلىققا الادى. دەگەنمەن وسى بالالارمەن جۇرگىزىلگەن جۇمىستاردىڭ ناتيجەلىلىگى قوسىمشا فاكتورلارعا دا بايلانىستى. ەڭ الدىمەن وقۋ ساباقتارىنىڭ وقۋشىلاردى قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىنە، بەلسەندىلىكتەرىن دامىتۋعا، كوممۋناكابەلدىك دارەجەسىنە سايكەس كەلۋى ۇلكەن ورىن الادى. سونىمەن قاتار بارلىق پاندەر اراسىنداعى بايلانىس، ياعني ءبىر تاقىرىپتىڭ ءتۇرلى پاندەردە قارالىپ، تۇسىندىرۋلەرمەن قاتار، جاعىمدى تۇلعا قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋدا ەڭبەككە وقىتۋ، ەڭبەككە باۋلۋ ەرەكشە ماڭىزدى. پراكتيكا بارىسىندا وقۋشىلاردا بولاشاق الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋىنە وتە ماڭىزدى ۇجىمدا بىرلەسە جۇمىس ىستەۋ، ەڭبەك ەتۋگە دەگەن يكەم، جاۋاپكەرشىلىك سياقتى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى قالىپتاسادى.
جەكە تۇلعانى الەۋمەتتىك بەيىمدەۋ ساباقتا جانە ساباقتان تىس ۋاقىتتارداعى ۇيىمداستىرىلعان ساباقتار مەن ەكسكۋرسيالاردا وتكىزىلەدى. ساباق بارىسىندا ارنايى قۇرىلعان جاعداياتتار بويىنشا بالالار قاجەتتى تۇرمىستىق يكەمدەردى، قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىن يگەرەدى. ول ءۇشىن ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا تومەنگى كلاسس وقۋشىلارىمەن «دۇكەندە»، «شاشتارازدا»، «اۆتوبۋستا» ت. ب. سياقتى سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندا وتكىزىلەدى. وقۋشىلارعا بەلگىلى ءبىر جاعدايدا قالاي جاساۋ كەرەكتىگىن بىرنەشە رەت قايتارا كورسەتۋ كەرەك. بىرنەشە قايتارا جاتتىعۋ، جۇيەلى قويىلاتىن تالاپتار بالالاردا قورشاعان ورتاعا يكەمدەلۋگە كومەكتەسەتىن جاعىمدى ادەتتەردى شىڭدايدى. ال تانىمدىق ارەكەتتەرىن دامىتۋ ولاردىڭ جەكە باس قاسيەتتەرىنە اسەر ەتەدى. جوعارعى كلاستاردا جاسوسپىرىمدەر ەڭبەك ارەكەتىن سايكەس باعالاي الادى، ورىنداعان جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا دا ءجاي قارامايدى. تاپسىرمانى جامان ورىنداسا قىنجىلىپ، ال جاقسى بۇيىم جاساسا جولداسىنا، مۇعالىمىنە كورسەتىپ، ماداقتاۋدى ۇناتادى. وقۋشىلار وسىلايشا ەڭبەك ارەكەتىنە قاتىسۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تۇسىنە باستايدى. بۇنىڭ ءبارى وقۋشىلاردىڭ تۇلعالىق قالىپتاسۋى تۋرالى ايتا وتىرىپ، ولاردىڭ ومىرلەرىندەگى ەڭبەكتىڭ ءرولى مەن ادامدار اراسىنداعى قاتىر - قاتىناستىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەدى.
تاربيەلەنۋشىلەردى الەۋمەتتىك وقىتۋ بارىسىندا كورنەكى قۇرالدار نەگىزگى ءتيىمدى ءادىس بولىپ تابىلادى. بۇل جەردە كورنەكىلىك شىنايىلىق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. پەداگوگ مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردى ەكسكۋرسيا، سيۋجەتتى - ءرولدى ويىندار، ەرتەگى قويىلىمدار، تەاترلاندىرىلعان قويىلىمدار بارىسىندا سىرتقى ورتانىڭ قاسيەتتەرىمەن، قۇبىلىستارىمەن تانىستىرادى. بۇل وقۋشىلاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، وزدەرىنە قىزمەت ەتۋ، تۇرمىستا جانە ارناۋلى وندىرىستە قيىن ەمەس ەڭبەك وپەراسيالارىن ورىنداۋعا، مۇمكىندىگىنشە قورشاعان ورتاعا يكەمدەۋگە باعىتتالعان جۇمىستار. وسىنداي جۇمىستار بارىسىندا دامۋىندا پروبلەماسى بار بالالار بەلسەندىلىك كورسەتىپ، ءوز بەتتەرىنشە جۇمىس ىستەي الۋعا، ءتۇرلى جاعداياتتار بارىسىنا ساي ارەكەت ەتۋگە، ءوزىن وزگەلەردىڭ باعالاۋىنا پاراپار ۇستاۋعا ۇيرەنەدى. تۇزەتىم جۇمىستارى بارىسىندا جاساعان جۇمىستارىنا سىن كوزبەن قاراۋعا ۇيرەنىپ قانا قويماي، سالىستىرمالى تۇردە باعالاۋعا، وزگەلەردىڭ سىندارىن قابىلداي جانە تەكشەلەي الۋعا، كەرەك كەزىندە جولداستارىن قولداۋعا، كومەك قولىن سوزۋعا ۇيرەنەدى.
پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جۇمىستارىنىڭ باعىتى ەرەكشە بالالاردىڭ قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋلارى ءۇشىن الەۋمەتتىك - تۇرمىستىق ءبىلىم مەن يكەمدەرىن قالىپتاستىرۋ ەكەنىن نازاردا ۇستاي وتىرىپ، پەداگوگ ارنايى ساباقتاردا وقۋشىلاردىڭ كولىك، پوشتا، قوعامدىق ورىنداردا وزدەرىن ۇستاي الۋ، قاجەتتى حابارلامالار مەن جارنامالىق اقپاراتتاردى تۇسىنە باستاۋعا ۇيرەتۋ كەرەكتىگىن دە باستى نازاردا ۇستايدى. مىسالى، جاياۋ جۇرگىنشىگە ارنالعان بەلگىلەر، ويناۋعا تيىم سالىناتىن بەلگىلەر، قانداي مەكەمە ەكەنىن بىلدىرەتىن سىرتقى جارنامالار نەمەسە جاقىن جەردەگى اسحانا، قوناق ءۇي، ەمحانا بار ەكەنى تۋرالى ايتاتىن بەلگىلەردى كورىپ، كەرەگىنە جاراتا الۋ، كەز - كەلگەن جاعداياتتا شىعاتىن جول بولاتىنىن ءتۇسىندىرۋ ارينە جالپى پاندەرگە وقىتۋ بارىسىندا الاتىن بىلىممەن بايلانىستى. مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردا قورشاعان ورتا تۋرالى سايكەس تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ كوپ جاعدايدا پەداگوگتىڭ وقىتۋ مەن تاربيەلەۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرى مەن فورمالارىن قولدانا وتىرىپ، دۇرىس پەداگوگيكالىق پروسەسس ۇيىمداستىرۋىمەن انىقتالادى. ەرەكشە كوزقاراستى قاجەت ەتەتىن بالاردىڭ دامۋى وقۋ مەن تاربيە بارىسىندا پراكتيكالىق ارەكەتى نەگىزىندە قۇرىلادى. سوندىقتان بۇل بالالاردى ومىرگە بەيىمدەۋ ەكسكۋرسيا جانە ساباقتار، ءتۇرلى ويىندار فورماسىندا ۇيىمداستىرىلىپ، بالا دامۋىندا جەتەكشى ورىن الادى. ەگەر پاندىك ساباقتاردا «تاعامدار»، «دۇكەندە» تاقىرىپتارى وتىلسە، ساباقتان تىس ۋاقىتتاردا تاقىرىپتىق ەكسۋرسيا وتكىزۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ءبىراق وقۋشىلار بەلگىلى ءبىر وبەكتىنى سىرتتاي باقىلاپ قانا قويماي، ەرەسەكتەردىڭ ارەكەتتەرىنە ەلىكتەي وتىرىپ، وزدەرى دە جاس شامالارىنا قاراي ارەكەت ەتە الاتىنداي ەتىپ ۇيىمداستىرۋ وتە ماڭىزدى. مىسالى، دۇكەن جۇمىسىن باقىلاۋداعى ەكسكۋرسيالار بالالار ساۋدا زالدارىندا ءجۇرىپ ءتۇرلى بولىمدەردى بەلگىلەر ارقىلى انىقتاۋعا بولاتىنىن، ءار تاعامنىڭ جارامدىلىق، ساقتاۋ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي بولىنەتىنىن ءبىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ وزدەرى ساۋدالارىن تولەۋگە، ساتۋشىدان كەرەكتەرىن سۇراۋعا، ساتىپ العان زاتىن سومكەسىنە وراپ سالۋعا، سومكە ساقتاۋعا ارنالعان شكافتاردى، تەلەشكىلەردى قولدانا الۋعا، ەڭ اياعىندا دۇكەندەگى قالىپتاسقان قوعامدىق ءتارتىپ ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا ۇيرەنەتىندەي جانە وزدەرى ارەكەت جاسايتىنداي ەتىپ جوسپارلانۋ كەرەك. مۇنداي ەكسكۋرسيا ۇلكەن، ەگجەي - تەگجەيلى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن قاجەت ەتەدى. ەگەر پەداگوگ ءاربىر ۇيىمداستىرىلاتىن ارەكەت، ءىس - شارالاردىڭ بىلىمدىلىك، دامىتۋشىلىق، تاربيەلىك ماقساتىن، الىنعان ماتەريالدارىن يگەرتىپ قانا قويماي، بالالارعا (ەكسكۋرسيا بارىسىنا ەسەپ بەرۋ، اڭگىمە جازۋ نەمەسە ءبىر وقۋشىنىڭ ارەكەتتەرىن سيپاتتاۋ) ت. ب. تاپسىرمالار جۇيەسىن دايىنداسا، بۇل مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالاردى ءوز ىسىنە، جۇمىسىنا، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا داعدىلارىن قالىپتاستىرۋمەن قاتار، وقۋشىلارعا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە باستاۋعا دايىنداپ، جۇكتەي باستايدى. مىسالى، تومەنگى كلاستاردا ۇيىمداستىرىلاتىن ويىنداردىڭ وزىندە جەكە بالانىڭ ارەكەتى بارلىق ۇجىمنىڭ ارەكەتىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. ياعني، «كىتاپحانادا»ويىنى بارىسىندا ءبىر وقۋشى كىتاپحاناشىدان كەرەك كىتابىن سۇراماسا، كىتاپحاناشى ول بالاعا كەرەك كىتابىن تاۋىپ بەرە المايتىنى، ويىن جەلىسى وسى جەردەن ءۇزىلىپ قالۋى مۇمكىن. نەمەسە قيمىلدى ويىندار بارىسىنداعى ويىن ەرەجەسىن قاتاڭ ساقتاۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرۋ. ال ويىن ەرەجەسى ساقتالماعان جاعدايدا ويىن بارىسى وسى جەردەن ۇزىلەتىنى تۋرالى تۇسىندىرىلۋمەن قاتار، ەرەجەنى ساقتاماۋدىڭ سەبەبى مەن سالدارىن ءتۇسىندىرۋدىڭ دە ماڭىزى ەرەكشە.
پراكتيكا مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالار جۇيەلى جۇرگىزىلەتىن پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق جۇمىستار ناتيجەسىندە تىگىن ماشيناسىندا، كومپيۋتەردە، قىلقالاممەن كوپتەگەن ادەمى تۋىندىلار جاساي الاتىنىن، بەلگىلى ءبىر ەڭبەك دايارلىعىن، كەيىن ءتۇرلى وندىرىستە ۇجىممەن بىرلەسە وتىرىپ، مۇمكىندىگىنە ساي اينالىسا الاتىن ەڭبەك ءتۇرىن انىقتاي الاتىنىن كورسەتىپ وتىر.
بايانداما. مۇمكىندىكتەرى شەكتەلگەن بالالارعا پسيحولوگيالىق - پەداگوگيكالىق قولداۋ كورسەتە وتىرىپ، الەۋمەتتىك ورتاعا بەيىمدەۋ جۇكتەۋ
You Might Also Like
