بازار جىراۋ وڭداس ۇلى
بالقى بازار (1842، قازىرگى قارماقشى اۋدانى اۋىل — 1911، وزبەكستان، تامدى اۋدانى جالپاقتاۋ دەگەن جەردە) — جىراۋ. رۋى — شومەكەي ىشىندەگى بالقى، سوندىقتان ەل اراسىندا بالقى بازار اتالىپ كەتكەن. بولاشاق جىراۋ اكەسىنەن ەرتە جەتىم قالىپ، ەسەيگەنشە ناعاشىسى وتەمىستىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن. توعىز جاسىندا تاسپەن بي ونى ءوز قولىنا الادى. تاسپەن اۋىلنا سول كەزدەگى سىر بويى، ارقا وڭىرىنە بەلگىلى جىراۋلار ءجيى كەلىپ، اپتالاپ-ايلاپ جاتادى ەكەن. بۇل بازاردىڭ جىراۋلىق جولعا تۇسۋىنە بىردەن ءبىر سەبەپ، ۇلكەن مەكتەپ بولادى. بازار جىراۋ 15 — 16 جاسىندا بالا جىراۋ اتانادى.
1858 جىلى تاسپەن بي قىزىلقۇمداعى يگى جاقسىلاردى شاقىرىپ، ۇلان-عايىر توي جاساپ، بازاردىڭ استىنا جۇيرىك ات مىنگىزىپ، ۇستىنە شاپان جاۋىپ، جىراۋلىق جولىنا ءسات ساپار تىلەيدى. بازار وسى كەزدەن باستاپ ور توڭىرەگىن، ىرعىز، سىر بويى، قىزىلقۇمدى، ۇرگەنىش، حيۋا جاعىن جىراۋ رەتىندە ارالايدى. وسى توڭىرەكتە كەڭىنەن جايىلعان نوعايلى ءداۋىرىنىڭ قيسسالارىمەن تانىسىپ، ولاردى جاتتاپ، حالىق اراسىندا جىرلايدى. حورەزم جاعىندا بولعان كەزدەرىندە ورتا ازيا جۇرتشىلىعى اراسىندا كەڭىنەن ءمالىم داستانداردى («كوروعلى»، «ءجۇسىپ — احمەت»، ت.ب.) قازاق تىلىندە جىرلاپ، سىر بويىنا تاراتادى. سونىمەن قاتار شىعىس اڭىزدارىنىڭ ىزىمەن «ءامينا قىز»، «اينا — تاراق» دەيتىن شاعىن داستاندار دا شىعارادى. 1907 جىلى بازار جىراۋ قازان قالاسىنان باسپادان شىققان «ايمان — شولپان» جىرىن قايتادان جاڭعىرتا جىرلايدى. كەيىننەن «قىز جىبەك» جىرىنا دا كوپ وزگەرىس ەنگىزىپ، قايتا جىرلاپ، ەل اراسىنا تاراتادى. مۇنىڭ ءوزى بازار جىراۋدىڭ ءنازيراشىلدىق جولدى ۇستانعانىن بايقاتادى. جىراۋدىڭ سول كەزدەگى شىعىس جانە يسلام فيلوسوفياسىمەن جاقسى تانىس بولعاندىعى انىقالاسى «ءار كەمەلگە — ءبىر زاۋال»، «تىرشىلىكتىڭ تۇرلەرى»، «كەرقۇلان»، «كەرميىق»، ت.ب. ىرگەلى تولعاۋلارىندا ول ءومىردىڭ ءمان-ماعىناسىنا كوز جۇگىرتەدى، تىرشىلىكتە كەزدەسەتىن جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادامشىلىق پەن زۇلىمدىق حاقىندا تەرەڭنەن وي تولعايدى. ونىڭ جىرلارى افوريزمگە تولى، جىراۋ ەل اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەن ماقالداردى ءوز ەلەگىنەن وتكىزىپ، قايتادان تۇرلەندىرىپ، ارلەپ، كەيدە تىپتەن باسقاشا ماعىنا بەرىپ، اسقان شەبەرلىكپەن قولدانادى.
سونىمەن قاتار لۇقپان حاكىم، قورقىت بابالاردىڭ دا ونەگەلى سوزدەرىن رەتتى جەرىندە جىرعا قوسىپ وتىرادى. جىراۋدىڭ جاستىق شاق، تابيعاتتىڭ ءارتۇرلى ماۋسىمى، تۋىپ-وسكەن جەر، ت.ب. جايلى شىعارعان تولعاۋ-تەرمەلەرى دە كوپ. ساراڭ بايلارعا، قياناتشىل اكىمدەرگە، ارناعان سىن-سىقاققا تولى، قازاقتىڭ اۋىزەكى پوەزياسىنداعى ارناۋ-ەپيگرامما جانرىندا شىعارىلعان ءبىرقاقپايلارى دا جەتەرلىك. بازار جىراۋ دومبىرانى وتە جاقسى تارتقان، سىر بويىندا تارالىپ جۇرگەن، كوپكە ورتاق اۋەندەردى ءوز داۋسىنا لايىقتاپ، ولەڭىنىڭ ىرعاعىنا وراي وڭدەپ، وزگەرتىپ قولدانعان. ونىڭ جىرلاۋ سازى وتە اسەم، قيسسا مەن تولعاۋلاردى ورىنداعاندا نەشە ءتۇرلى قۇبىلىپ وتىرادى. بۇدان جىراۋدىڭ سازگەرلىك قابىلەتىنىڭ دە بولعانىن اڭدايمىز. جىراۋ كوزى تىرىسىندە، اسىرەسە، قارتايعان شاعىندا قۇرداسى ءارى تۋىسى نۇرىمبەتتىڭ تورەمۇرات دەگەن وقىعان بالاسىنا اۋىزشا ايتىپ وتىرىپ، كوپ تولعاۋ-جىرلارىن، داستاندارىن حاتقا تۇسىرتكەن. جىراۋدىڭ ءوز ايتۋىمەن حاتقا تۇسكەن 15 مىڭ جولعا جۋىق ولەڭ-جىرلارى، 5 داستانى ساقتالعان. بازار جىراۋدى كوزى تىرىسىندە-اق سىر بويىنىڭ جىراۋلارى مەن شايىرلارى وزدەرىنە ۇستاز تۇتقان، ونىڭ ونەگەسىن ۇستانعان. بازار جىراۋدىڭ ولەڭدەرى 20 عاسىردا عانا باسپا بەتىن كورە باستادى. 1925 جىلى تاشكەنتتەن شىققان «تەرمە» جيناعىنا، 1931 جىلى جارىق كورگەن «قازاقتىڭ ادەبيەت نۇسقالارى» اتتى كىتاپتارعا ەندى. ونىڭ شىعارمالارىنا س. سەيفۋللين، م. جۇمابايەۆ، اسا جوعارى باعا بەرىپ، بۇقار جىراۋ مەن ماحامبەتتەن كەيىنگى تولعاۋ الىبى دەپ تانىعان. جىراۋ شىعارمالارىن جيناستىرۋدا ءا. ديۆايەۆ، سەيفۋللين، ءا. مارعۇلان، ءا. قايناربايەۆ ۇلكەن ەڭبەك ءسىڭىردى.
You Might Also Like
-
باقىتجان بايقاداموۆ 1917 جىلى 24 ناۋرىزدا توراي قالاسىندا قازاق ەليتاسىنىڭ بەلگىلى وكىلى، اسا ءبىلىمدى ينتەلليگەنت بايقادام ءقارالديننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
-
ۇلتتىق كاۋىپسىزدىك — ۇلتتىڭ-مەملەكەتتىڭ ءوزىنىڭ جەكە كۇش سالۋى مەن حالىقارالىق ىنتاماقتاستىقتىڭ اركاسىندا باسقا ۇلتكا، مەملەكەتكە زيان كەلتىرمەي، قوعامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن دامۋىنىڭ جانە ونىڭ تۇر...
