C. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنەن ءۇزىندى
ادەبيەت 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: C. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنەن ءۇزىندى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنىڭ ءۇزىندىسىن وقىتۋ ارقىلى سوعىستان كەيىنگى جىلدارداعى اۋىل تۇرمىسى، ونداعى بالالار ءومىرى، پيونەرلەرگە ءتان اسىل قاسيەتتەر تۋرالى تانىم – تۇسىنىكتەرىن، ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ؛ شىعارمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن، سيۋجەتى مەن كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكامەن ۇشتاستىرىپ، شىعارماعا تالداۋ جاساتۋ، پوۆەست كەيىپكەرلەرى تابيعاتىنا تالداۋ جاساتۋ، وزىندىك وي – پىكىرلەرىن ورتاعا سالدىرۋ.
تاربيەلىك: پوۆەستەگى ەرتاي، شانشاتاي، بەيسەكۇل وبرازدارى ارقىلى جاس بۋىنداردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ، جاقسىنى ۇيرەنىپ، جاماننان جيرەنۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس – تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، تالداۋ، ستو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: س. سارعاسقايەۆ پورترەتى، شىعارمالار جيناعى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2) كەزەكشى مالىمدەمەسى
3) ساباققا كەلمەگەن وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ
4) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «باۋىرجان اتا» تاقىرىبىندا ويتولعاۋ جازۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
«قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ» ساتىسى
سۇراقتار:
پيونەر دەگەنىمىز كىم؟
دوستىق دەگەنىمىز نە؟
بۇگىنگى ساباقتىڭ وسى ءبىر لەيتموتيۆى ارقىلى تاقىرىپتى انىقتاپ، داپتەرگە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپتى جازدىرتۋ.
«ماعىنانى تانۋ» ساتىسى
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ باستى قىرى تۋرالى اڭگىمەلەۋ؛
«وكتيابر بالالارى» گازەتىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قاتىستى مالىمەتتى تانىس ەتۋ؛
«ءتامپىش قارا» پوۆەسىنىڭ مازمۇنىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساتۋ ارقىلى شولۋ جاساۋ.
1925 جىلدىڭ 29 ساۋىرىندە جامبىل وبلىسى، كراسنوگور اۋدانى، شارباقتى سەلوسىندا (قازىرگى قورداي اۋدانى) دۇنيەگە كەلگەن بولاشاق جازۋشى جاستايىنان جازۋعا قۇمار بولعان. اۋىل مەكتەبىندە ءارىپ تانىپ، جان - جاعىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى شەبەر سۋرەتتەپ، كورگەن - بىلگەنىن، اينالاسىنداعى دوستارى مەن تانىستارىنىڭ ءومىرىن، كەيدە قيالىنا ەرىك بەرىپ، جاستايىنان اڭگىمەلەر جازا باستايدى.
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ جاستىق شاعى سۇراپىل سوعىس ۋاقىتىمەن تۇسپا - تۇس كەلەدى. وندا دا ول وتان الدىنداعى بورىشىنان جالتارماي، 1942 جىلدان، جەڭىس كۇنىن تويلاعان ساتكە دەيىن قولىنا قارۋ الىپ، جاۋعا شىققان. جازۋشىنىڭ جازۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىنا وسى قان مايداننىڭ دا اسەرى بولعان سىڭايلى. ويتكەنى، جازۋشى شىعارمالارىنىڭ كوبىندە سول جىلدارداعى حالىقتىڭ كۇيزەلىسى مەن كەدەيلىگى تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان.
جازۋشى كوبىنە بالالاردىڭ ارمانى مەن ءومىرىن سيپاتتاي وتىرا، سول كەزدەردەگى حال - احۋالدى دا استىرتىن جەتكىزىپ وتىرادى. وسى سارىندا جازۋشىنىڭ «ساۋلەنىڭ جاڭا دوستارى»، «ءبىر كوشەنىڭ بويىندا»، «سىنعان ءتىس»، «بالالار»، «شىندىق»، «شىبىق»، «جايماشۋاق»، «ءتامپىش قارا»، «جۇمباق قىز» اتتى پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەرى جارىق كورگەن. سونىمەن قاتار، جازۋشى سوعىس جىلدارىنىڭ ەستەلىكتەرىنىڭ ەتەگىمەن «ءبىر وتريادتا» پوۆەسىن جازعان.
سوعىس جىلدارىنا دەيىن دە، كەيىن دە ول كراسنوگور اۋداندىق گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقاردى. كەيىن الىپ شاھار الماتىنى باعىندىرامىن دەگەن ارمانىن ارقالاپ، اباي اتىنداعى قازپي - ءدىڭ ستۋدەنتى اتانادى. جوعارى ءبىلىم العان سوڭ، «قازاقستان پيونەرى» (قازىرگى «ۇلان») گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشى، باس رەداكتورلىققا دەيىن كوتەرىلىپ، ۇزاق جىلدار قىزمەت ەتتى. ال 1960 – 1968 جىلدار ارالىعىندا «لەنينشىل جاس» گازەتىندە، «جۇلدىز» جۋرنالىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقارعان. سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ كەيىپكەرلەرى كوبىنە اۋىل بالالارى. ول جاس جەتكىنشەكتەردىڭ وي - ارمانى، قوعامدىق پايدالى ىستەرى، ونەر - بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى، ءبىر - بىرىنە ادالدىعى، دوستىق قارىم - قاتىناسى جايلى جازا وتىرىپ، جاس ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قايىرىمدىلىققا باۋليدى. شىعارمالارىنىڭ دەرلىگى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ تىنىس - تىرشىلىگىنەن سىر شەرتەدى.
جازۋشىنىڭ كوپتەگەن شىعارمالارى ورىس جانە باسقا دا تۋىسقان حالىقتار تىلدەرىنە اۋدارىلعان.
سانسىزباي سارعاسقايەۆ قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ قالامى قايراتتى، كورنەكتى وكىلى رەتىندە ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرىنە دەيىن بالالار باسپاسوزىنە بەلسەنە اتسالىسىپ تۇردى، جاس ادەبيەتشىلەردىڭ اياقتانۋىنا قامقورلىق كورسەتىپ وتىردى.
جازۋشى قازاق ادەبيەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان.
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ “ءتامپىش قارا” پوۆەسىندە وتىزىنشى جىلدارداعى اۋىل ءومىرى سۋرەتتەلگەن. پوۆەست 9 بولىمنەن تۇرادى:
بولىمدەرى:
«تانىسۋ»
«تىلەپ العان ازاپ»
«ءازىلى مە شىنى ما؟»
«وكىنىش»
«تەكە قارت»
«نە بولدى بىزگە؟»
«بۇدان كەيىنگى كۇندەردە …»
«ويلاماعان جەردەن»
«ءۇش كۇن قالعاندا» دەپ كەلەدى.
باستى كەيىپكەر – ءتامپىش قارا شانشاتاي. پوۆەستە شانشاتايعا ءتان ادەپتىلىك، ۇقىپتىلىق، ەڭبەكسۇيگىشتىك قاسيەتتەر كورىنسە، ەرتاي بويىنداعى ونەرگە قۇشتارلىق، دۇنيەنى بالا كوزىمەن قابىلداۋ قاسيەتتەرى تانىلادى. شانشاتاي بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر – ادەپتىلىك، ۇقىپتىلىق، تازالىق، كىشىپەيىلدىلىك پەن سىپايىلىق اڭگىمە كەيىپكەرلەرى ەرتاي، بيسەكۇل، يمانبەكتەرگە ەرەكشە اسەر ەتىپ، ۇلگى بولا بىلسە، بۇگىنگى جاسوسپىرىمدەرگە دە ۇلكەن ونەگە.
ءپان ءمۇعالىمى: جارىلقاسىنوۆا گۇلزات باراتبەك قىزى
C. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنەن ءۇزىندى. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: C. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنەن ءۇزىندى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنىڭ ءۇزىندىسىن وقىتۋ ارقىلى سوعىستان كەيىنگى جىلدارداعى اۋىل تۇرمىسى، ونداعى بالالار ءومىرى، پيونەرلەرگە ءتان اسىل قاسيەتتەر تۋرالى تانىم – تۇسىنىكتەرىن، ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ؛ شىعارمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن، سيۋجەتى مەن كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكامەن ۇشتاستىرىپ، شىعارماعا تالداۋ جاساتۋ، پوۆەست كەيىپكەرلەرى تابيعاتىنا تالداۋ جاساتۋ، وزىندىك وي – پىكىرلەرىن ورتاعا سالدىرۋ.
تاربيەلىك: پوۆەستەگى ەرتاي، شانشاتاي، بەيسەكۇل وبرازدارى ارقىلى جاس بۋىنداردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ، جاقسىنى ۇيرەنىپ، جاماننان جيرەنۋگە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس – تاسىلدەرى: ءتۇسىندىرۋ، سۋرەتتەۋ، سالىستىرۋ، اڭگىمەلەۋ، سۇراق – جاۋاپ، تالداۋ، ستو ستراتەگيالارى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: س. سارعاسقايەۆ پورترەتى، شىعارمالار جيناعى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ءتىلى.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1) وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2) كەزەكشى مالىمدەمەسى
3) ساباققا كەلمەگەن وقۋشىلاردى بەلگىلەۋ
4) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. «باۋىرجان اتا» تاقىرىبىندا ويتولعاۋ جازۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
«قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ» ساتىسى
سۇراقتار:
پيونەر دەگەنىمىز كىم؟
دوستىق دەگەنىمىز نە؟
بۇگىنگى ساباقتىڭ وسى ءبىر لەيتموتيۆى ارقىلى تاقىرىپتى انىقتاپ، داپتەرگە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپتى جازدىرتۋ.
«ماعىنانى تانۋ» ساتىسى
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنىڭ باستى قىرى تۋرالى اڭگىمەلەۋ؛
«وكتيابر بالالارى» گازەتىنىڭ شىعۋ تاريحىنا قاتىستى مالىمەتتى تانىس ەتۋ؛
«ءتامپىش قارا» پوۆەسىنىڭ مازمۇنىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساتۋ ارقىلى شولۋ جاساۋ.
1925 جىلدىڭ 29 ساۋىرىندە جامبىل وبلىسى، كراسنوگور اۋدانى، شارباقتى سەلوسىندا (قازىرگى قورداي اۋدانى) دۇنيەگە كەلگەن بولاشاق جازۋشى جاستايىنان جازۋعا قۇمار بولعان. اۋىل مەكتەبىندە ءارىپ تانىپ، جان - جاعىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى شەبەر سۋرەتتەپ، كورگەن - بىلگەنىن، اينالاسىنداعى دوستارى مەن تانىستارىنىڭ ءومىرىن، كەيدە قيالىنا ەرىك بەرىپ، جاستايىنان اڭگىمەلەر جازا باستايدى.
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ جاستىق شاعى سۇراپىل سوعىس ۋاقىتىمەن تۇسپا - تۇس كەلەدى. وندا دا ول وتان الدىنداعى بورىشىنان جالتارماي، 1942 جىلدان، جەڭىس كۇنىن تويلاعان ساتكە دەيىن قولىنا قارۋ الىپ، جاۋعا شىققان. جازۋشىنىڭ جازۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىنا وسى قان مايداننىڭ دا اسەرى بولعان سىڭايلى. ويتكەنى، جازۋشى شىعارمالارىنىڭ كوبىندە سول جىلدارداعى حالىقتىڭ كۇيزەلىسى مەن كەدەيلىگى تىلگە تيەك بولىپ وتىرعان.
جازۋشى كوبىنە بالالاردىڭ ارمانى مەن ءومىرىن سيپاتتاي وتىرا، سول كەزدەردەگى حال - احۋالدى دا استىرتىن جەتكىزىپ وتىرادى. وسى سارىندا جازۋشىنىڭ «ساۋلەنىڭ جاڭا دوستارى»، «ءبىر كوشەنىڭ بويىندا»، «سىنعان ءتىس»، «بالالار»، «شىندىق»، «شىبىق»، «جايماشۋاق»، «ءتامپىش قارا»، «جۇمباق قىز» اتتى پوۆەستەر مەن اڭگىمەلەرى جارىق كورگەن. سونىمەن قاتار، جازۋشى سوعىس جىلدارىنىڭ ەستەلىكتەرىنىڭ ەتەگىمەن «ءبىر وتريادتا» پوۆەسىن جازعان.
سوعىس جىلدارىنا دەيىن دە، كەيىن دە ول كراسنوگور اۋداندىق گازەتىندە ادەبي قىزمەتكەر، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقاردى. كەيىن الىپ شاھار الماتىنى باعىندىرامىن دەگەن ارمانىن ارقالاپ، اباي اتىنداعى قازپي - ءدىڭ ستۋدەنتى اتانادى. جوعارى ءبىلىم العان سوڭ، «قازاقستان پيونەرى» (قازىرگى «ۇلان») گازەتىندە ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشى، باس رەداكتورلىققا دەيىن كوتەرىلىپ، ۇزاق جىلدار قىزمەت ەتتى. ال 1960 – 1968 جىلدار ارالىعىندا «لەنينشىل جاس» گازەتىندە، «جۇلدىز» جۋرنالىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، جاۋاپتى حاتشى قىزمەتتەرىن اتقارعان. سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ كەيىپكەرلەرى كوبىنە اۋىل بالالارى. ول جاس جەتكىنشەكتەردىڭ وي - ارمانى، قوعامدىق پايدالى ىستەرى، ونەر - بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى، ءبىر - بىرىنە ادالدىعى، دوستىق قارىم - قاتىناسى جايلى جازا وتىرىپ، جاس ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قايىرىمدىلىققا باۋليدى. شىعارمالارىنىڭ دەرلىگى مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ تىنىس - تىرشىلىگىنەن سىر شەرتەدى.
جازۋشىنىڭ كوپتەگەن شىعارمالارى ورىس جانە باسقا دا تۋىسقان حالىقتار تىلدەرىنە اۋدارىلعان.
سانسىزباي سارعاسقايەۆ قازاق بالالار ادەبيەتىنىڭ قالامى قايراتتى، كورنەكتى وكىلى رەتىندە ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزدەرىنە دەيىن بالالار باسپاسوزىنە بەلسەنە اتسالىسىپ تۇردى، جاس ادەبيەتشىلەردىڭ اياقتانۋىنا قامقورلىق كورسەتىپ وتىردى.
جازۋشى قازاق ادەبيەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان.
سانسىزباي سارعاسقايەۆتىڭ “ءتامپىش قارا” پوۆەسىندە وتىزىنشى جىلدارداعى اۋىل ءومىرى سۋرەتتەلگەن. پوۆەست 9 بولىمنەن تۇرادى:
بولىمدەرى:
«تانىسۋ»
«تىلەپ العان ازاپ»
«ءازىلى مە شىنى ما؟»
«وكىنىش»
«تەكە قارت»
«نە بولدى بىزگە؟»
«بۇدان كەيىنگى كۇندەردە …»
«ويلاماعان جەردەن»
«ءۇش كۇن قالعاندا» دەپ كەلەدى.
باستى كەيىپكەر – ءتامپىش قارا شانشاتاي. پوۆەستە شانشاتايعا ءتان ادەپتىلىك، ۇقىپتىلىق، ەڭبەكسۇيگىشتىك قاسيەتتەر كورىنسە، ەرتاي بويىنداعى ونەرگە قۇشتارلىق، دۇنيەنى بالا كوزىمەن قابىلداۋ قاسيەتتەرى تانىلادى. شانشاتاي بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر – ادەپتىلىك، ۇقىپتىلىق، تازالىق، كىشىپەيىلدىلىك پەن سىپايىلىق اڭگىمە كەيىپكەرلەرى ەرتاي، بيسەكۇل، يمانبەكتەرگە ەرەكشە اسەر ەتىپ، ۇلگى بولا بىلسە، بۇگىنگى جاسوسپىرىمدەرگە دە ۇلكەن ونەگە.
ءپان ءمۇعالىمى: جارىلقاسىنوۆا گۇلزات باراتبەك قىزى
C. سارعاسقايەۆ «ءتامپىش قارا» پوۆەسىنەن ءۇزىندى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
كەلەشەگىمىز كەمەل، بولاشاعىمىز جارقىن بولسىن!
