ەكى جازۋشىنىڭ اڭگىمەسى
ساكەن يماناسوۆ پەن بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆ — ەكەۋى دە جەتىسۋلىق. ءبىرى — اعا، ءبىرى — ءىنى. ءبىرى — اقىن، ءبىرى — پروزاشى. ەكەۋىن تانىستىرعان — جەرلەستەرى دە، رۋى دا ەمەس، ادەبيەت. تابىستىرعان — كوڭىل جاقىندىعى، كوزقاراستارى، سىيلاستىقتارى. اعاسى الپىستان اسقان، ءىنىسى الپىسقا ەندى كەلىپ وتىر، “الپىسقا كەلگەننەن اقىل سۇرا” دەگەن عوي بۇرىنعىلار.
ساكەن يماناسوۆ: — ۇلكەندىگىمدى پايدالانىپ “سەن” دەپ جاتىرمىن، كوڭىلىڭە الىپ جۇرمەسسىڭ.
ەڭ الدىمەن قازاق جۇرتى سەنى ءوز شىعارمالارىڭنان، جەكەلەگەن ءومىرباياندىق دەرەكتەر ارالاس اڭگىمە حيكايالارىڭنان، جولداس-جورا، زامانداس، قالامداستارىڭ جايلى ءار تىلدە جارىق كورگەن، ءار ءتۇرلى جانردا جازعان دۇنيەلەرىڭ ارقىلى بىلەدى. قازاق جاقسى بولىپ وسكەن ازامات جايلى اڭگىمەلەگەن كەزدە “شىققان تەگى جاقسى ەدى نەمەسە اقىن، ءانشى بولىپ ەدى” دەپ جاتادى. اتا-تەگىڭدە ەل بيلەپ، ءسوز ۇستانعاندار بولىپ پا؟ ءوز اكەڭ سوعىستان ورالماعانىنان حاباردارمىز، اتاڭدى، اجەڭدى كورىپ پە ەدىڭ؟ ولار كىم بولعانىن بىلەسىڭ بە؟ ەل ءىشى، كارىقۇلاقتار نە دەيدى؟
بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلى: — بۇرىن پيونەرگە وتەردە، وزىمە قويىلعان ەكى سۇراق ەسىمدە قالىپتى: ءبىرى — “بايدىڭ بالاسىسىڭ با، كەدەيدىڭ بالاسىسىڭ با؟” دەگەن، ەكىنشىسى — “قىتايدا تۋىستارىڭ بار ما؟” دەگەن سۇراق. بىرىنشىسىنە “كەدەيدىڭ بالاسىمىن” دەپ، ەكىنشىسىنە “جوق” دەپ جاۋاپ بەرگەنمىن. ويتپەسەم، پيونەرگە وتە المايتىنىمدى، وتپەسەم، جاعدايىمنىڭ قيىن بولاتىنىن شامالاعان بولۋىم كەرەك.
اپام (اجەم) مەن اتامنىڭ جانە زامانداستىرىنىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، اكەم نۇرجەكە دومبىرا تارتىپ، ءان ايتاتىن، قازاقتىڭ كونە جىرلارىن، ونىڭ ىشىندە “قوزى كورپەش — بايان سۇلۋدى” ايرىقشا جاقسى كورگەن كىسى بولىپتى. ءسىرا، ءوز سەزىمىن ءوزى قاتتى سىيلاعان، ءوز ۇناتقانىن وزگەنىڭ پىكىرىنە بولا وڭاي وزگەرتە سالمايتىن بىربەتكەي ادام بولعان سياقتى. سەبەبى انە-مىنە ۇيلەندىرەمىز دەپ ايتتىرىپ قويعان قىزى بولا تۇرا، ەكى جاسار قىزى بار، وزىنەن 4-5 جاس ۇلكەندىگى بار جەڭگەسىنە (مەنىڭ شەشەمە) ءوز قالاۋىمەن الىپ قاشىپ ۇيلەنىپ العان عوي. ارىستانداي اقىرىپ وتىرعان اكەسىنىڭ دە ايباتىنان قورىقپاپتى. ونىڭ سەبەبى، بالكىم، ون جەتى قۇرساقتان امان قالعان جالعىز ۇل بولعاندىعىنان دا شىعار دەپ ويلايمىن.
نۇرجەكەنىڭ اكەسى ەشمۇحامبەت — جىلقىشى بولعان كىسى. العاش كولحوزداستىرۋ كەزىندە قىرمان قورىپتى. ەسىمدە قالعانى — تىكمىنەزدىلىگى. مەنىڭ 5-6 جاسار كەزىمدە كولحوز باستىعىن ءبىر ءسوزى ءۇشىن بوقتاپ ۇيدەن قۋىپ شىقتى. ءىنىسى قاليعا ۇرسىپ: “سەن نەگە جاڭا ونىڭ ءىشىن جارىپ تاستامادىڭ؟” — دەگەنى ءالى ەسىمدە. اقىرىندا اتامدى جىلقىشىلىقتان شىعارىپ تاستادى. مىنەز دەگەننىڭ وسىندايى دا بولادى.
ەشمۇحامبەتتىڭ اكەسى تۇرعاندى 23 جاسىندا ورىستار اتىپ كەتىپ، ءۇش جاسار اتام اكەسى تىلەۋلى ءبيدىڭ تاربيەسىندە بولىپتى. اتاما سىڭگەن مىنەز، ءسىرا، سول بي بابامىزدان قالعان با ەكەن دەپ ويلايمىن. اقجازىق اۋلىندا بايعازى اۋعامبايەۆ دەگەن اعامىز ءوتتى. سول كىسى ماعان سىر اشىپ: “سەنىڭ اتاڭ تىكنىمەز كىسى ەدى. سالاقتاۋ كەلىننىڭ قولىنان شاي ىشكەندە، كەسەسى كىرلەۋ بولسا دا ءبىز ۇندەمەي وتىرا بەرەمىز، ال ەشكەڭ: “كەلىن شىراعىم، كەسەڭدى تازالاپ قۇيشى!” — دەپ قايتارىپ جىبەرەتىن”، — دەدى.
اتام مەن اپام ەكەۋى دە 1879 جىلى تۋىپ، ەكەۋى دە 1956 جىلى قايتىس بولدى. مەنى ول ەكەۋىندەي جاقسى كورگەن ادام بالاسى بولعان ەمەس، ءبىراق سوندا دا ومىردە ەشكىمدى “پاپا” دەپ، “ماما” دەپ اتاماي ءوتىپ بارا جاتقانىمدى ويلاسام، ءىشىم ۋ جالاعانداي اشيدى، ەڭ اۋليە سانالاتىن انالىق مەيىرىمگە ەمىن-ەركىن شومىلا الماعانىما ءومىر باقي وكىنۋمەن كەلەم.
مەن — التى جاسىما دەيىن قىس قىستاۋدا، جاز جايلاۋدا جىلقىلى اۋىل مەن قويلى اۋىلدان باسقا ەل كورمەي وسكەن بالامىن. التى جاسىمدا مەكتەپ ءۇشىن اقجازىق اۋلىنا كوشىپ كەلگەنىمىزدە، سونشاما كوشە-كوشە تام ۇيلەردى كورىپ، وسىنشاما كوپ ادامنىڭ ءبىر جەرگە شوعىرلانعانىنا قاتتى قايران قالعانىم بار.
مەن ولە-ولگەندەرىنشە اپام مەن اتامنىڭ ورتاسىندا تەكەمەت ۇستىندەگى توسەكتە جاتتىم. “اكەڭ ايتاتىن ەدى”، — دەپ ەكەۋى جابىلىپ ۇيرەتكەن اندەرى — “ەكى جيرەن”. ءسوزى مىناداي:
اۋلىڭا بارايىن دەپ بارا المادىم،
شەڭگەلگە بارا جاتىپ اراندادىم.
قورشاۋلى — توڭىرەگىڭ، توبەڭ اشىق،
جاتادى توڭىرەكتەپ قارا ورمانىڭ.
اۋلىڭا بارۋشى ەدىم اندا-ساندا،
اتانعا اتتىڭ مايىن جالداسام دا،
جۇرسەم دە ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن اشتان ولمەن،
ءبىر رەت اق بەتىڭنەن جالماسام دا.
اتام مەن اپامنىڭ اڭگىمەسى اكەمە ۇقساۋعا ۇمتىلدىرعان شىعار دەپ ويلايمىن.
ءتۇپ ناعاشىم دا، بەرگى ناعاشىلارىم دا وسىنداي دارەجەدەگى ادامدار بولىپتى.
ساكەن: — سەن عوي، مەن بىلگەننەن بەرى، ادەبيەت اتالاتىن ۇلى ءدۇبىر دۇنيە قازانىنىڭ ءبىرجاق قۇلاعىن ۇستاۋمەن ءجۇرسىڭ. شيرەك عاسىرعا جۋىق باسپادا باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، باس رەداكتور، دەرەكتىر، ولاردىڭ اراسىندا بىرەر جىل “پاراسات” جۋرنالىندا باس رەداكتور بولدىڭ. ءبىلىمى دە، ءتالىمى دە، ىسكەرلىگى دە، تىستەرلىگى دە سەنەن قىلاڭ ەلى قالىق، كەم ەمەس تۇستاستارىڭ ىشىندە مۇنداي قىزمەتتەردىڭ ماڭايىن كورە الماعاندار، ءالى دە كورە الماي كەلە جاتقاندار بار. سوندا كەڭەس كەزەڭىندە دە، كەيىن ءبىر ورىندا مىعىم وتىرۋدىڭ ءوز باسىڭنان ايرىقشا قاسيەتىنە بايلانىستى ما، جوق دەمەپ، جەبەپ جۇرگەندەردىڭ كوپتىگىنەن بە؟ بىرەۋدى بىرەۋ قولتىعىنان دەمەمەي، كوتەرمەلەپ سۇيەمەلدەمەيىنشە، كوكتەن تۇسە كەمەڭگەر بولىپ كەتكەن كىسى كورمەگەندىكتەن، سۇراپ وتىرمىن. جاۋاپ بەرسەڭ، اق سويلەپ، اقيقاتىن عانا ايت، بىرەۋلەرگە زيانىم ءتيىپ كەتەر دەسەڭ، ۇندەمەي-اق قويعانىڭ ءجون.
بەكسۇلتان: — مەن قازاق ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەن سوڭ ءۇشارال اۋلىنىڭ ورتا مەكتەبىندە ءمۇعالىم بولىپ زورعا ورنالاستىم. ءدال سول جىلى ونىنشى جانە ون ءبىرىنشى كلاسس قاتارىنان مەملەكەتتىك ەمتيحان تاپسىراتىن ەدى، سەبەبى بۇدان كەيىن ون ءبىرىنشى كلاسس قىسقارتىلاتىن بولدى. وسى ەكى كلاسقا دا “قازاق سوۆەت ادەبيەتىنەن” ساباق بەرۋدى ماعان جۇكتەدى. ەكى كلاسس تا شىعارما جازۋ دەگەندى مۇلدەم بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. جوسپار قۇرۋ دەگەننەن تىپتەن حابارى جوق. دەرەۋ ۇيرەتە باستادىم. ءبىراق ءبىرىنشى توقساندا ون ءۇش وقۋشىعا “ەكى” دەگەن باعا شىعاردىم. ول كەزدە ادەبيەتكە ەكى باعا قويىلاتىن: ءبىرى — جازباشا جۇمىسقا، ەكىنشىسى — اۋىزشاعا. وقۋشىلاردىڭ جازباشا ساۋاتى ناشار بولعاندا دا ءتىپتى ناشار بولىپ شىقتى.
ماتەماتيكا، فيزيكا سياقتى ساباقتاردان بولسا ءبىر ءسارى، ەڭ وڭاي سانالاتىن ادەبيەت پانىنەن مۇنشا بالانىڭ، ونىڭ ىشىندە وقۋ بىتىرەيىن دەپ وتىرعانداردىڭ “ەكى” دەگەن باعا الۋى، ارينە، مەكتەپ ءۇشىن ۇلكەن ىڭعايسىز وقيعا بولدى. “بۇل ءىسىڭ، ءسوز جوق، پەدسوۆەتتە قارالادى، تۇسىنىك سۇرايدى، دايىن بول”، — دەپ ارىپتەستەرىم اقىل ايتقان بوپ قورقىتىپ ءجۇردى. “نە دايىن بولاتىنى بار؟ كەز كەلگەن وقۋشىنىڭ شىعارماسىن السىن دا، اشىپ قاراسىن، ءبارى كورىنىپ تۇر”، — دەپ جاۋاپ بەرىپ ءجۇردىم. الايدا ىشتەي دايىندالدىم. “نەگە ەكەنىن، پەدسوۆەت مەنىڭ جاعدايىمدى قارامادى. ءبىراق مەكتەپ دەرەكتىرى وڭاشا شاقىرىپ الىپ: “مەن ءبىر كۇڭكىل سوزدەردى ەستىپ ءجۇرمىن، بۇل نە جاعداي؟” — دەپ سۇرادى. جاسىرماي ءبارىن ايتىپ بەردىم. “ءبىز بۇلار ءۇشىن سىرتتان كەلگەن ادامدارمىز عوي، — دەپ كۇلدى دەرەكتىر. — بىلىمىڭە سەنگەنىڭ دۇرىس، ءبىراق بەت جىرتىسىپ قاپ جۇرمە، جاسسىڭ عوي، بىرەۋ-مىرەۋدىڭ زيانى ءتيىپ كەتىپ جۇرمەسىن”.
كەلەسى جىلى عوي دەيمىن، مەكتەپكە باستاۋىش سىنىپتار بويىنشا وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دەگەن جاڭا قىزمەت بەرىلدى. اۋداندىق وقۋ بولىمىنە دەرەكتىر مەنىڭ، پارتورگ جانە باسقالار ءبىر كەلىنشەكتىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىندى. اۋداندىق وقۋ ءبولىمى مەنى بەكىتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە “جەتىسۋ” گازەتىنە ەكى اڭگىمەم، “جۇلدىز” جورنالىنا “كىنالى ماحاببات” پوۆەسىم جاريالاندى. 1968 جىلدىڭ ماۋسىم كۇندەرىنىڭ بىرىندە “ءۇشارال” كولحوزىنىڭ باستىعى نۇسىپبەك ساۋرانبايەۆ قاۋىرت شاقىرتىپ بالا جىبەرىپتى.
— جاڭا عانا اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى شايمۇحان ساپييەۆ سەنى سۇرادى. مەن ماقتادىم. سەنى اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ 2-حاتشىسى ەتىپ سايلاماق، 4-5 ايدان كەيىن 1-حاتشى بولادى دەيدى. بۇعان قالاي قارايسىڭ؟ — دەدى.
— مەن ءومىرى ەڭ قۇرىعاندا كومسورگ بولىپ كورگەن ادام ەمەسپىن، — دەدىم ول ۇسىنىسقا نۇسەكەڭ كۇتكەندەي قۋانا قويماي. — ۇياتقا قالارمىن، ورىسشام دا ونشا ەمەس.
— بۇل جۇمىسىڭدا جۇرە بەرسەڭ، مىقتاعاندا مەكتەپ دەرەكتىرى بولارسىڭ. ال اۋدانعا بارساڭ، ىسىلاسىڭ، ادامدارمەن ارالاساسىڭ. قازىرگى سەنىڭ جاسىڭدا قولىڭنان كەلمەيتىن قىزمەت جوق. ەگەر ەش ىڭعايى كەلمەي بارا جاتسا، قايتادان ءمۇعالىم بولا سالۋىڭ قيىن ەمەس قوي. كوپ ءسوزدى قوي، ەرتەڭ ساعات توعىزدا كەلسىن دەدى. “سەنىم كورسەتكەنىڭىزگە راحمەت، ۇياتقا قالدىرماۋعا تىرىسام” دەپ ايت، — دەپ ۇيرەتتى.
ەرتەسىندە سولاي دەپ ايتتىم دا، قولما-قول كومسومول قىزمەتكەرى بولىپ شىعا كەلدىم. سول جىلى جەلتوقساندا اۋكومولدىڭ 1-حاتشىسى بولىپ سايلاندىم. كەلەسى جىلى كومسومولدىڭ ورتالىق كوميتەتىنە قىزمەتكە الماتىعا شاقىردى. مۇندا اۋىسۋىما سەبەپشى بولعان — نۇرماحان ورازبەكوۆ. ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزدى بىلمەيمىز، ءبىراق نۇرەكەڭ “كىنالى ماحاباتتى” وقيدى دا، سىرتتاي ءوزى دۇرىس كورىپ جۇرەدى، سونان سوڭ ءوز ورنىنا ىلايىق دەپ مەنىڭ كانديداتۋرامدى ۇسىنادى. كومسومولدىڭ ورتالىق كوميتەتىنەن “جازۋشى” باسپاسىنا قىزمەتكە العان — ءابىلماجىل جۇمابايەۆ پەن شەرحان مۇرتازا. شاكەڭ كەيىن “جۇلدىز” جورنالىنا دا ءوزى شاقىرىپ الدى. “جالىن” باسپاسى اشىلعاننان كەيىن باس رەداكتورى تۇمانباي مولداعالييەۆ وزىنە ورىنباسارلىققا شاقىردى. باسپانىڭ دەرەكتىرى قابدىكارىم ىدىرىسوۆ: “مەن سەنى جۇرت جۇرگەن جەردەن ءومىرى كورمەپپىن. سونىڭ ۇناپ وتىر. تۇماش ەكەۋمىز دە اقىنبىز، بىزگە قولجازبا وقيتىن ءبىر پروزاشى كەرەك”، — دەدى دە، مەنى جۇمىسقا الدى. 1978 جىلى باسپا كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى شەريازدان ەلەۋكەنوۆ “جالىن” باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن اتقارۋشى ەتىپ تاعايىندادى. 1986 جىلى “وزەندەر ورنەكتەگەن ولكە” دەگەن كىتابىم ءۇشىن حانداردى، بيلەردى اسپەتتەدىڭ دەپ، 15 ناۋرىزدا پارتيانىڭ ورتالىق كوميتەتى قىزمەتتەن بوساتىپ تاستادى. سودان 1989 جىلدىڭ 27 قاراشاسى كۇنى مىرزاتاي جولداسبەكوۆتىڭ ۇسىنىسىمەن، ول كىسىگە دوسىم تولەن ابدىكوۆتىڭ جۇمىسسىز جۇرگەنىمدى تۇسىندىرۋىمەن قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى وزبەكالى جانىبەكوۆ “پاراسات” جورنالىنا باس رەداكتور ەتىپ جىبەردى. تاعى سول مىرزاتاي اعانىڭ “سەنى ورنىڭنان ادىلەتسىز الدى، ەندى سول ادىلەتسىزدىكتى تۇزەۋ كەرەك”، — دەگەن ۇسىنىسىمەن، قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ بۇيرىعىمەن 1992 جىلى 1 قاڭتاردان “جالىن” باسپاسىنا دەرەكتىر بولىپ كەلدىم. مەنىڭ سۇيەمەلدەۋشىلەرىم — وسىلار. ولاردىڭ مەنى قولداماي-اق قويۋلارىنا بولاتىن ەدى دەپ ويلايمىن، ويتكەنى قىزمەتكە العىلارى كەلمەسە، ءبىر سەبەپ ايتا سالۋلارى قيىن ەمەس ەدى عوي، ءبىراق ولار ويتپەدى. بىردە-بىرىنىڭ الدىنا قىزمەتىمدى ءوسىر دەگەن وتىنىشپەن بارعان ەمەسپىن، ءبارى دە وزدەرى ءوز ۇيعارىمدارىمەن شەشتى. باعىما قاراي جولىققان وسى كىسىلەر باعىمدى اشتى دەپ ويلايمىن. بۇلاردىڭ ىشىندە قۋانىش سۇلتانوۆ قانا مەنىڭ تايپالىق تۋىسقانىم، جەرلەسىم. اۋداندىق كومسومول كوميتەتىندە وعان مەن باستىق بولدىم، كەيىن ماعان ول باستىق بولدى، 1986 جىلى مەن قىزمەتتەن قۋىلاردا ول ورتالىق كوميتەتتە ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ وتىردى، ءبىراق مەنى قورعاپ قالۋعا شاماسى جەتپەدى. بالكىم، بىرەۋلەردىڭ مەن ارقىلى ونىڭ وزىنە شابۋىل جاساعىسى كەلگەن شىعار دەپ تە ويلايمىن. قالاي بولعاندا دا ماعان جاقسىلىعى تيگەن سولاردىڭ بارىنە دە ريزا ەكەنىمدى ىلعي دا ايتا جۇرەم.
ساكەن: — ەكى ءداۋىردىڭ كۋاسى بولدىق. جاسىرماي، جالتارماي، جالتاقتاماي ايتار بولساق، جازۋشىنىڭ جاعدايى كەڭەس كەزىندە جاقسى بولدى ما، الدە ەركىن سويلەۋگە، ويداعىنى بۇكپەي ايتۋعا قول جەتكەن قازىرگى زاماندا جاقسارا ءتۇستى مە؟
بەكسۇلتان: — ارينە، بۇرىن قالتا مەن بەدەل جاعىنان جاعدايىمىز جاقسى بولاتىن. جازۋشى دەگەن اتتىڭ ءوزى قاي سياپاتىڭنان دا ارتىق باعالاناتىن. ءبىراق سونىڭ ءبارى ءسوزىمىزدى ساتىپ الۋ ءۇشىن، اۋزىمىزدى الىپ، مايلاپ قويۋ ءۇشىن ىستەلگەن ەكەن عوي. ءقازىر، قۇدايعا شۇكىر، حالقىمىزدىڭ قاسىندامىز، بۇرىن ولارعا شەكەمىزدەن قاراۋشى ەدىك، ەندى ارالاسىپ ىشىندە ءجۇرمىز، انىق جازۋشىنىڭ ورنى وسى ەكەنىنە كوزىمىز جەتە باستاعانداي. بۇرىن اقشالاي باي ەدىك، پىكىرىمىز شەكتەۋلى بولدى، ءقازىر قالتامىز بوستاۋ، ءبىراق وي مەن پىكىرىمىزدە شەك تە جوق، شەكتەۋ دە جوق. ەڭ باستىسى، ءۇمىتىمىز بولاشاقتا. مەن بۇرىن بولاشاقتان ءتىلىمىزدى دە، ۇلتىمىزدى دا ەلەستەتە المايتىنمىن. ارىمىزدىڭ الدىندا ەكىجۇزدىلەۋ ەدىك، سودان قۇتىلدىق. بۇل ماسەلەگە اركىم ءارقيلى قارايدى. ماسەلەن، ءوزىڭىز قالاي ويلايسىز؟
ساكەن: — “قىزمەت قىل دا — مىندەت قىل” — دەيتىن ءسوز بار، ءقازىر سونىڭ قىزمەتى قالىپ، مىندەتى جەلگە ۇشقان زامان بولىپ تۇر-اۋ. جاقسى ولەڭ، جاقسى اڭگىمە جازارسىڭ. قالامگەر رەتىندە حالقىمنىڭ كوكەيىندەگى ءبىر ءسوزىن ايتتىم-اۋ دەپ ءماز بولارسىڭ. ءبىراق، نە كەرەك، ءسوزىڭدى قاجەت ەتىپ جاتقان ەشكىم جوق. ەندەشە كىمگە مىندەت قىلماقسىڭ؟ باس سۇعا قالعان جەرىڭدە جازۋشى سەنەن گورى، بازارداعى باقالشى ءوتىمدى. سوعان قينالاسىڭ. “سامورودنىي سارى التىن ساۋداسىز بەرسەڭ الدايدى سامارقاننىڭ بوزىنە” دەگەندە اباي وسىندايعا كۇيىنگەن ەكەن-اۋ دەيسىڭ. بىزدىكى دە سول عوي.
ءوز شىعارمالارىڭدا ەزدىكتەن تۇڭىلگەندە ەرلىكتى، مەشەۋلىكتەن مەزى بولعان كەزدە مەرەيلىكتى، ناداندىقتان بەزىنگەندە ادالدىقتى جازۋعا قۇشىرلانا كىرىسەتىن كەزدەرىڭ بولا ما؟ ءوز باسىڭدا وسى سەزىمدەردىڭ قايسىسى باسىم؟ ولار بىر-بىرىنە قايشىلىق تۋعىزىپ جاتپاي ما؟
جۇرتتىڭ بارىنە جاعۋ ءۇشىن ايلاكەر دە ايار بولۋ كەرەك دەپ جاتادى ەل. سەن وسىعان قالاي قارايسىڭ؟
بەكسۇلتان: — ۆالەنتين وۆەچكين دەگەن جورنالشى-جازۋشى بولىپ ەدى عوي، سونىڭ: “ليتەراتۋرۋ دۆيجەت توسكا پو حوروشەمۋ چەلوۆەكۋ” دەگەن عاجاپ ءسوزى بار ەكەن. “جامانعا ءبىر ءسوز ايتساڭ، قورس ەتەدى، بالقىعان قورعاسىنداي قايران جاقسى” دەيدى ءبىزدىڭ قازاق. جاقسىعا، جاقسىلىققا ۇمتىلۋ — ادام جانىن ۇنەمى تازارتىپ وتىراتىن قۇدىرەت. الايدا، ساكە، مەنىڭ ەزدىك، مەشەۋلىك، ناداندىق دەپ باعالاعان جاعدايىمدى باسقا بىرەۋلەردىڭ مىقتىلىق، ەپتىلىك، بەيىمدىلىك دەپ باعالاۋى دا مۇمكىن ەمەس پە؟ ويتكەنى مەن مەشەۋمىن، ەزبىن، نادانمىن دەپ مويىنداعان ادامدى ومىرىمدە ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن.
“جاقسىلار جاقسىمىن دەپ ايتا المايدى،
جاماندار جاقسىمىن دەپ ايقايلايدى”، —
دەگەندى جۇرت بەكەر ايتىپ جۇرگەن جوق شىعار. ادام بىرەۋدى الداي العانى ءۇشىن، وتىرىكتى شىنداي عىپ ايتا بىلگەنى ءۇشىن بيىكتەمەيدى، تەك ادالدىعىمەن، ار-ۇياتىمەن بيىكتەيدى. جۇرتتىڭ بارىنە جاعۋ مۇرات ەمەس، جاقسىمەن ءتۇسىنىسۋ، ادالمەن سىيلاسۋ — باسقا ەشنارسەمەن سالىستىرىلمايتىن كەرەمەت. ءبىر جەيدە بولسا دا مەنەن بۇرىن توزدىردىڭىز عوي، ءوز پىكىرىڭىزدى دە ورتاسا سالساڭىزشى!
ساكەن: — ءوز باسىم اينالامداعى ادامداردان ءاردايىم ىرىلىك، كىسىلىك، كىشىلىك كۇتەتىن، ءوزىم دە سول ساپاعا ساي بولۋعا تىرىساتىن اداممىن. بۇل، ارينە، ءوزىمدى مۇلدەم كىرشىكسىز، تال بويىمدا كەمشىلىك جوق اداممىن دەگەنىم ەمەس، دەگەنمەن ارالاس جۇرگەن جىگىتتەردىڭ الدەبىر ۇساق پيعىل، پەندەشىلىگىن كورگەندە وز-وزىمنەن ءتۇڭىلىپ، جيىركەنىپ كەتەم دە، ەندى قايتىپ ول ماڭعا جولاماۋعا تىرىسامىن. ءارى-سارى بولىپ جۇرە الماي، ات قۇيرىعىن بىردەن كەسكەن كەزدەرىم دە بولعان. ابايدىڭ:
“كوكىرەگىندە قاياۋ جوق، قيانات جوق،
قاجىماس، قايتا ايناماس قايران تاتۋ”، —
دەگەن ءسوزىن ۇدايى ەستە ۇستاعىم كەلەدى.
قازاقتان وتكەن كولگىر حالىق جوق. بىرەۋدى ماقتاۋعا كەلگەندە الدىمىزعا جان سالماي، كوتەرەمدى تۇلپار، كوگەرشىندى سۇڭقار دەپ تە جىبەرەتىن ادەتىمىز بار. اسىرەسە، باسشى ورىندا وتىرعاندارعا كەلگەندە تەك قۇلاعىنا جاعىمدى ءسوز ايتقىمىز كەلىپ، ونىڭ جاعىمپازدىققا ويىسىپ بارا جاتقانىن دا پايىمداماستان، ولىپ-وشە وڭەش جىرتاتىنىمىز وتىرىك پە؟ ول رۋلاس ەلدىڭ قازىعى، رۋحتاس ەلدىڭ ازىعى بولار ازامات بولسا ءبىر ءسارى، كوشى كولىكسىز، قونىسى ءورىسسىز جاي عانا بىرەۋ بولسا — كولگىرسۋدىڭ كوكەسى سول، انە.
دۇنيە استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، ءاپ-ساتتىڭ ىشىندە وزگەرىپ شىعا كەلگەنىن بىلەمىز. ءسوزىڭ دە، ءوزىڭ دە ەشكىمگە كەرەك بولماي قالعانداي كۇي كەشتىك. وسى توڭىرەكتە ويلانىپ كورگەنىڭ بار ما؟
بەكسۇلتان: — ءوز ءقادىرىن بىلگەن ادام وزگەنىڭ دە ءقادىرىن بىلۋگە ءتيىس. اقىن-جازۋشىنى كەرەك قىلماي قالعاندار — اتقا مىنگەندەر، ونىڭ ىشىندە دە قازاق ادەبيەتىنەن قاعاجۋ تاربيەلەنگەندەر: “تانىماسىن سىيلاماس” دەگەننىڭ شىندىق ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى. قاراپايىم حالىقتىڭ، ۇلتتىق مادەنيەتتىڭ ءيىسىن سەزەتىن ءاربىر ازامات ءالى دە قۇدايعا شۇكىر، بارشىلىق. ءبىزدى باستىقتار بۇرىن دا وقىمايتىن، ءبىراق اقىن-جازۋشىنىڭ دۋالى اۋزىنان حالىققا ماسقارا عىپ قويا ما دەپ ىعاتىن، “ماقالالارىڭىزدى وقىپ تۇرامىز، تەلەديداردان كوردىك” دەگەن سياقتى سيپالاما سوزدەرىنەن-اق ارعى جاعى اڭىرايىپ تۇراتىن. قازىرگى باستىقتار حالىقتان قورقا قويمايدى، ويتكەنى ونىڭ ءۇنى قاي جەرگە دەيىن جەتىپ، قاي جەرگە دەيىن جەتپەيتىنىن جاقسى بىلەدى. بيلىگىمە، بەدەلىمە نۇقسان كەلتىرە الادى-اۋ دەگەندەرمەن عانا ساناسادى. دەمەك ادام بالاسىنا جانى اشىپ، قامقور بولىپ باسقارۋ مادەنيەتىنە جاپپاي جەتە قويعان جوقپىز. جەكە ادامداردىڭ جان دۇنيەسى مادەنيەتتەنبەيىنشە، ءبىز ءالى ۇزاق قينالامىز، كوپكە قاجەت بولماساق تا، ازعا كەرەك بوپ قالارمىز دەگەن ۇمىتپەن ءومىر سۇرۋگە ءتيىسپىز. ءقازىر لاۋازىمى ۇلكەن قىلمىسكەرلەردىڭ لاۋازىمى تومەن نەمەسە قىلمىسى جوقتاردى جازالاپ جاتقان زامان. سونىڭ ءبارى وبال، ساۋاپتى ۇمىتقاندىقتان.
ءقازىر حالىق كىتاپتى بۇرىنعىدان از وقيتىنى راس. ونىڭ باستى سەبەبى — جالاقىسى از نەمەسە جوق. اۋەلى نان جەۋ كەرەك، ودان ارتىلسا عانا وقۋ قاجەت. سوندىقتان حالىققا وكپەلەي المايمىز. ولار تۇرماق ءوزىمىز دە بۇرىنعىدان گورى از وقۋعا اينالدىق قوي. تۇرمىس تۇزەلگەن سوڭ، بىرتە-بىرتە ءبارى دە تۇزەلەدى دەپ سەنەم. ءبىراق ەندى ەشقاشاندا ءدال بۇرىنعىداي جاعداي قايتالانبايدى، جاقسى بولعاندا دا باسقاشا جاقسى بولادى. مەن، ايتەۋىر، جۇرت مەنى تىڭداسا ەكەن دەپ مىندەتسىگىم كەلمەيدى.
ساكەن: — مەنىڭ دە، سەنىڭ دە تۇستاستارىڭنىڭ ىشىندە ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ “الدە ءبىر جەرىنە” دۇرىستاپ قاراپ الماي جاتىپ، ايتەۋىر، باستىق بولۋعا، ەل باسقارۋعا ۇمتىلۋ ىنتىزارلىعى، امىر-بيلىككە تالاسۋعا اۋەستىگى، مانساپقا قۇشتارلىعى باسىمدارى بارى راس. ولار كوبىنەسە قابىلەت-قاۋقارىنىڭ مولشەرىمەن ساناسىپ جاتپايدى، “وسى جۇمىس مەنىڭ وڭ جامباسىما كەلە مە، جوق پا” دەمەيدى، وسى تۇرعىدان العاندا، سەنىڭ ءوز مۇمكىندىك-مولشەرىڭدى ولشەپ كورگەن جەرىڭ بولدى ما؟ قاي دارەجەدەگى مانساپتى قينالماي اتقارىپ كەتە الار ەدىڭ؟
بەكسۇلتان: — جاڭا قىزمەتكە ۇسىنعاندا، مەنىڭ ىستەي المايتىن شىعارمىن دەپ بىردەن-بىر جۇرەكسىنگەن قىزمەتىم اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىلىعى بولاتىن، جۇرەكسىنۋىمنىڭ ەڭ باستى سەبەبى ورىسشام ونشا ەمەس ەدى. قازاقى اۋدان بولعان سوڭ، قۇدايعا شۇكىر، ونى دا ىستەپ كەتتىم، ءبىراق ورىسشا ۇيرەنۋ ءۇشىن ءوزىمدى-وزىم قيناۋداي-اق قينادىم. ادەبيەتتەن، مادەنيەتتەن الىس قىزمەتتىڭ بىردە-بىرىن ىستەۋگە ىنتىقپايمىن، ياعني ونداي قىزمەتتىڭ ءبارىن دە قينالىپ اتقارعان بولار ەدىم. ال بۇعان ءوزىڭىز قالاي قارايسىز؟
ساكەن: — “ءمانساپقا قۇمارتپادىم، باق-داۋلەت ىزدەمەدىم” دەيتىندەردىڭ بىرىنە دە سەنبەيمىن. وتىرىك ايتادى. ءبىراق بىرەۋى ءوزىڭ ايتقانداي، “قينالىپ اتقارار قىزمەتىنىڭ” ولشەمى مەن مولشەرىن بىلەتىندەر دە، ەكىنشىلەرى قولى كوتەرە الماس شوقپاردى دا بەلىنە قىستىرۋعا قۇمارلار. پالە سولاردان شىعادى. الدەبىرەۋلەردىڭ جەبەۋى-جەتەلەۋىمەن جوعارى شىعىپ الادى دا، شوقپار كوتەرە الماعانىن ەندى وزىنەن ەمەس، وزگەلەردەن كورىپ، اينالاسىن ارباپ، الداپ، قولىنان كەلسە — جالماپ بىتەتىندەر دە سولاردان شىعادى. “تۇسەرىڭدى بىلمەسەڭ تۇيەگە ءمىنىپ نەڭ بار” دەپ ايتقانداردىڭ سوڭىنا شام الىپ ءتۇسىپ، شالا بۇلىنەدى.
مەن ءوز شامامدى جاقسى بىلەمىن. ءبىراق قولىما جەكە بيلىك ءتيىپ كورمەگەن كىسى بولعاندىقتان، قاي دارەجەدەگى قىزمەت وڭ جامباسىنا كەلەر ەدى دەپ كوپ ويلانىپ كورمەپپىن. مەملەكەت، ۇكىمەت باسقارۋ، وبلىس اكىمى بولۋ قولىمنان كەلە قويمايتىنىنا كۇمانىم جوق. ءبىراق نە بىردەمەنى بۇلدىرمەيتىن، نە بەرەكەلى ەشتەمە تىندىرمايتىن الدەبىرۋلەردىڭ “اينالىپ-اينالىپ قوسوباعا قايتىپ كەلەدى” كەيپىمەن ۇدايى بيلىك ماڭىنان ۇزاماي، ءىرى-ىرى لاۋازىم اتاۋلىنى ءجيى اۋىستىرىپ جاتاتىندارىنا دا تاڭقالام. فرانسۋز جازۋشىسى تريستان بەرناردىڭ: “نە ۆاجنو ۋمەت حوروشو رابوتات، ۆاجنو ۋمەت حوروشو دولوجيت!” دەيتىن سوزىنە ءبىر دالەل وسى ەمەس پە ەكەن؟
قازىرگى بيلىك باسىندا جۇردەن بەلگىلى ازاماتتاردىڭ بىرازىمەن ءتانىس-بىلىس، ارالاس-قۇرالاس شىعارسىڭ، سىرتتاي جاقسى بىلەرسىڭ. پرەزيدەنت تۋرالى اڭگىمە جوق. ەلباسىنىڭ قىزمەتىنە باعا بەرەتىن ءبىز ەمەس، ول ءبىزدىڭ مىندەتىمىزگە جاتپاس تا، قولىمىزدان كەلمەس تە. ايتسە دە كەزىندە سەن دە، مەن دە پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆ جايىنداعى ازدى-كەم پىكىرىمىزدى “ەگەمەن قازاقستان” گازەتىنىڭ بەتىندە ايتقان دا سياقتى ەدىك-اۋ. سوندىقتان ول جاعىن قويا تۇرىپ، ۇكىمەت توڭىرەگىنە كەلىپ-كەتىپ جاتقان ۇلكەن-كىشىلى ازاماتتار، قازىرگى بيلىك باسىنداعىلار، قالا بەردى سەن ەكەۋمىزدىڭ تۋىپ وسكەن وبلىسىمىز بەن اۋداندارىمىزدى باسقارىپ جۇرگەن ادامدار جايلى دا ءارى-سارى پىكىرلەر ايتىلىپ قالىپ جاتادى. “سىرت كوز سىنشى كەلەدى” دەگەن ءسوز بار، وسى جايلى پىكىرلەسە الار ما ەدىك؟
بەكسۇلتان: — پىكىرلەسەرمىز-اۋ، ءبىراق ءادىل باعا بەرە الار ما ەكەنبىز. ويتكەنى ولاردىڭ ەشقايسىسىمەن قويان-قولتىق ارالاسىپ جۇرگەن جوقپىز عوي. ءبىر اعايىنىمىز ولاردى جاماندايدى، ەندى بىرەۋى ماقتايدى. ەڭ دۇرىسى — سولاردىڭ جەكە ءوزىمىزدى قالاي سىيلايتىندىعىنا قاراي باعالاۋ كەرەك، سەبەبى اركىم — ءوزىن سىيلاعاننىڭ ق ۇلى. جاركەنت (پانفيلوۆ اۋدانى دەگەندى ايتقىم كەلمەيدى) ءوڭىرىن باسقارىپ وتىرعان وماروۆ ەرمۇقان دەگەن ازاماتتى اكىم بولعانعا دەيىن دە بىلەتىن ەدىم. سىرتتان كەلگەن ادامعا اۋىلىڭنىڭ سىپسىڭ اۋىزدارى وسەك-اياڭدى الا جۇگىرەتىنى، “ءوز” ادامدارىن ماقتاڭقىراپ، “وزگەنى” داتتاڭقىراپ جىبەرەتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. ەرمۇقان ول كەزەڭنەن ءوتتى، ءقازىر ەل جاعدايىن ءوز اقىلىمەن-اق تارازىلاي الادى. سىيلامايدى، تىڭدامايدى دەپ وكپەلەي المايمىن. ەلدى توزدىرىپ جىبەردى دەپ تە كىنالاي المايمىن. قايتا ۋاقىت وزعان سايىن ەل باسقارۋدىڭ قىر-سىرىن دۇرىس باعىتتاپ وتىرعان سياقتانادى.
ال ەندى بۇرىنعى وبلىس باسشىسى زامانبەك نۇرقادىلوۆپەن “پاراسات” جورنالىندا جۇرگەننەن تانىسپىن. ول كەزدە الماتىنىڭ مەرى جورنالدىڭ رەدكوللەگيا مۇشەسى بولعان. بايقاۋىمشا، زاكەڭ — مىنەزدى جىگىت. مىنەزدى ادام ەشقاشان جالپىعا جاقپايدى: وزگەلەر ۇندەمەي قالعاندا، ول ايتىپ جىبەرەدى؛ وزگەلەر جالپىلداپ جاتقاندا، ول تىمپيىپ ۇندەمەي قالادى، مىناۋىم بىرەۋگە جاعا ما، جوق پا دەپ جالتاقتاماي، كەيدە ءوز ويىن دەرەۋ جۇزەگە اسىرىپ تاستايدى. ونداي مىنەزبەن كەيدە بىرەۋدى اياق استى جارىلقاپ تاستاسا، تاعى بىرەۋدى كەنەتتەن-كەنەت كەيىتىپ تە تاستايدى. زاكەڭنىڭ بەرگەن ۋادەسىن بۇلجىتپاي ورىندايتىنىنا بىرنەشە رەت كۋا بولدىم. زاكىر دەگەن “پاراسات” جورنالىنىڭ قىزمەتكەرىنە جەڭىل ماشينە ساتىپ الۋ قاجەت بولدى. 1990 جىلى ونداي ءىس وڭاي ەمەس ەدى. جورنالدىڭ رەدكوللەگيا مۇشەسى ەكەنىن پايدالانىپ زاكەڭە قۇلاق-قاعىس ەتىپ ەدىم، ءبىر اپتانىڭ اينالاسىندا الگى جۇمىستى تياناقتاپ بەردى. الماتى كوشەلەرىنىڭ اتىن قازاقىلاندىرۋ جونىندە زاكەڭ — كادىمگىدەي ىرىلىك كورسەتكەن ازامات. مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ اتىنا بۇرىنعى پاستەر كوشەسىن بەرۋ كەزىندە ورىستار تۇگىل، ءوز زيالىلارىمىز دا وعان قارسى شىقتى. “پاستەر دەگەن — ۇلى عالىم، الەمدىك اتى بار” دەگەندى سىلتاۋراتىپ، مەنىڭشە، باسقا ءبىر ويلارىن جۇزەگە اسىرعىلارى كەلدى. گەرودوت تا، عۇن كۇنبيى مۇدە دە ۇلى ادامدار، ءبىراق ءوز ۇلىمىزدى ىسىرىپ، سول ۇلىلاردىڭ اتىمەن كوشەلەردى اتاۋ مادەنيەتتىلىكتىڭ كورسەتكىشى بولا المايدى ەمەس پە؟ مۇقاعاليدى اقىندار مەن عالىمدار ءالى تانىعىسى كەلمەي تىرىسىپ-بىرىسىپ جاتقاندا، ونى اكىمنىڭ تانىعانىن مەن ىلعي ريزاشىلىقپەن ەسە الىپ جۇرەم. سونان سوڭ ورتالىق دەمالىس پاركىنىڭ اينالاسىنداعى قىرۋار كوشەگە قىرۋار قازاق زيالىلارىنىڭ اتىن ۋلاتپاي-شۋلاتپاي-اق قويىپ شىعۋى دا زاكەڭنىڭ مەر بولىپ تۇرعان كەزىندەگى ءمارت مىنەزىن جاقسى تانىتادى. ءتىرى كەزىندە سىيلاعان اسەت بەيسەۋوۆتى كوزى جوق كەزدە دە سىيلاپ، ەكى تومدىق ءان كىتابىن شىعارۋعا قامقور بولۋى، باسقا دا اقىن-جازۋشى شىعارمالارىنىڭ جارىق كورۋىنە دەمەۋلىك جاساۋىن قازاق ونەرى مەن ادەبيەتىن سىيلاۋى دەمەگەندە، نە دەپ باعالاۋعا بولادى؟
جاقىندا قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى دانەش راقىشيەۆتىڭ 75 جىلدىق تويىن وبلىستىڭ جاڭا ورتالىعى تالدىقورعان قالاسىندا وتكىزىپ، ءوزى ارنايى قاتىسىپ ءسوز سويلەدى. كەي گازەت جازعان كەمشىلىك، ارينە، زاكەڭدىكى ەمەس، ورىنداۋشىلاردىكى دەپ ويلايمىن.
ارينە، زاكەڭدى دانىشپان اكىم دەپ اسىرا دارىپتەۋگە بولمايدى. ونىڭ قولق ەتىپ ءبىر سوزگە ءتۇسىپ قالاتىنى، تورس ەتىپ ءبىر سوزگە تىكسىنە قالاتىنى جاڭاعى ءارى-سارى پىكىرلەرگە جەم تاستايدى. ال ءتۇپتىڭ تۇبىندە، ول وبلىستى جامان باسقاردى دەۋگە اۋزىم بارمايدى.
سولاي ما، جوق پا، ساكە؟
ساكەن: — مەن ول ازاماتتىڭ قاراۋىندا ءبىر جارىم جىلداي قىزمەت اتقاردىم. سەن دۇرىس اڭعارعان ەكەنسىڭ، مەنىڭ دە پىكىرىم سول. “جاقسىنىڭ ارتىنان ءسوز ەرەدى” دەيدى، ونىڭ مارتتىگىنەن دە، دارالىعىنان دا، دانالىعىنان دا كەمىستىك تاۋىپ، مىنەپ قالۋعا، سىناپ قالۋعا قۇمارلار از بولماعان. جانسۇگىروۆتىڭ “قۇلاگەرىندە”: “جۇرت مەيلى سەرى دەسىن، پەرى دەسىن، ۇنايدى ونەرىمەن اقان ماعان” دەيتىن جولدار بار. جۇرت نە دەسە و دەسىن، بويداعى بارشا قايشىلىعىمەن جىگىت رەتىندە، ازامات رەتىندە، باسشى رەتىندە زاكەڭ ماعان دا ۇنادى. سول پىكىردە تۇراقتاپ قالا بەرەمىن.
“ۋ ىشسەڭ رۋىڭمەن، “قارىنداسقا تارتپاعاننىڭ قارى سىنسىن”، “اعايىننىڭ اتى وزعانشا، اۋىلداستىڭ تايى وزسىن” دەگەن سياقتى اتالى سوزدەر بارىن جاقسى بىلەمىز، قالاي دەگەندە دە ءىشىمىز جەرلەستەرىمىزگە، اۋىلداستارىمىزعا قاراي بۇرىڭقىراپ تۇراتىنى دا راس. ءبىراق رۋلاستىقتى تۋ قىلىپ كوتەرىپ، بويدا عانا ەمەس، ويدا دا ۇساقتاپ، ونىڭ ءوزىن شيپاسى جوق كەسەلدى دەرتكە اينالدىرىپ العانىمىز بار. وسى تۇرعىدا، ياعني جالعان جەرشىلدىك، اياسى تار رۋشىلدىق، جالعان پاتريوتيزم جايىندا سەن نە ايتار ەدىڭ؟
بەكسۇلتان: — بۇل — بار دەپ بادىرايتۋعا دا، جوق دەپ كوز جۇمىپ قاراۋعا دا كونە قويمايتىن قيىن نارسە. مەنىڭ بايقاۋىمشا، مۇنى اركىم ءوز ىڭعايىنا قاراي ءار ءتۇرلى پايدالانىپ ءجۇر. ءوز كىناسىن بۇركەمەلەۋ ءۇشىن بىرەۋلەر: “مەنى بوتەن رۋدىڭ ادامى بولعان سوڭ، ادەيى شەتتەتىپ جۇمىستان شىعارىپ جىبەردى”، — دەپ، ءبىر باستىققا جالا جابادى. ونى تىڭداساق، رۋشىلدىق بار بولىپ شىعادى. 1986 جىلى “وزەندەر ورنەكتەگەن ولكە” كىتابىما بولا مەنى تەكسەرگەندە، باسپا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىرازى تالدىقورعاندىقتار ەكەن دەپ كىنالادى. سونداعى ماقساتى — مەنى جەرشىل قىپ كورسەتۋ. ءبىراق مەنىڭ بار بولعانى 1-ورىنباسار ەكەنىمدى، قىزمەتكە ادامدى مەن ەمەس، دەرەكتىردىڭ الاتىنىن ورتالىق كوميتەت، ونىڭ جىبەرگەن قىزمەتكەرى س.بايمەنوۆ بىلمەي وتىر دەيسىز بە؟ انشەيىن پالە-جالانى قويۋلاتۋ ءۇشىن قولدانىپ وتىرعان ءادىس قانا. رۋشىل دەپ دالەلدەگىلەرى كەلىپ ەدى، ونىڭ قيسىنى جوق ەكەندىگىنە كوزدەرى جەتتى. مەنىڭ ءبىر باستىعىمدى “لەنينشىل جاس” گازەتى قاتتى سىنادى. ونى باسقارىپ وتىرعان سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ كىتابىن مەن جوسپارعا كىرگىزدىم، كەيىن ءبىر رەگيوننىڭ 4-5 ادامىن جوسپارعا كىرگىزگەنىم ءۇشىن سوگىز الدىم. “قىزىلوردادان ودان دا كوپ ادام جوسپارلادىم، ول ءۇشىن نەگە ۇرىسپايسىز؟” — دەدىم. “ە، نەگە كوپ كىرگىزەسىڭ؟” — دەدى. “قازاقشا سويلەيتىندەر دە، جازاتىندار دا ول جاقتا كوپ قوي”، — دەدىم. مەن بۇل ارەكەتتى رۋشىلدىق دەپ باعالامادىم. سەيداعاڭا شاماسى جەتپەيتىن بولعان سوڭ، ءىنىسى دەپ مەنەن وزىنشە ءوش العانى عوي. ال سەيداعاڭا مەنىڭ قاي جاعىنان قانداي ءىنى ەكەنىمدى بىرەۋ رۋلىق جاعىنان ەسەپتەيدى، بىرەۋ تاعى باسقا جاعىنان تون پىشەدى. شىن ازاماتتىق تۇرعىدان قاراساق، ءارى كۇلكىلى، ءارى كۇيكى نارسە. مەنىڭ وزىمە ەڭ ريزا بولاتىنىم: وسىنى كەك تۇتپادىم، ءسىز ءوستىپ ەدىڭىز-اۋ دەپ كەيىن دە بەتىنە باسپادىم، الام-سالامىمىز دۇرىس ءاعا-ىنى بوپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. ماعان اعالىق جاقسىلىق جاساعان جازۋشىلار راحمەتۋللا رايىمقۇلوۆ، حامزا ەسەنجانوۆ، شەرحان مۇرتازا، شەريازدان ەلەۋكەنوۆ، ءابىلماجىن جۇمابايەۆتار قازاقستاننىڭ ءار تۇكپىرىنەن، سولاردىڭ ماعان جاساعانىن مەن وزىمنەن كەيىنگىلەرگە جاساۋعا مىندەتتى ەمەسپىن بە؟ وسى اعالارىمنىڭ ازاماتتىعىمەن ولشەسەم، رۋشىل دارەجەدەن ورەسى اسپاعاندار قانشا ۇگىتتەسەڭ دە سول دارەجەسىندە قالادى دەپ ويلايمىن دا، ءسال دە بولسا سولاردان بيىك تۇرۋعا تىرىسام. جالپى، رۋشىلدىقتى، جەرلەستىكتى (جەرشىلدىكتى ەمەس) بىلاي قويعاندا، باسقانىڭ دۇرىسىن تۋعان باۋىرىڭنىڭ بۇرىسىنا جىعىپ بەرۋدىڭ ءوزى كۇنا عوي. مۇنىڭ ءتۇپ توركىنى ادالدىقتىڭ، ار-ۇياتتىڭ ازدىعى مەن كوپتىك مولشەرىنە قاتىستى جاعدايلار دەپ ۇعام. ادامدى ار-ۇياتتان باسقا تاعى ءبىر نارسەلەردىڭ ىرقى بيلەيدى دەگەنگە قالاي سەنۋگە بولادى؟ ال ءوزىڭىز بۇعان قالاي قارايسىز؟
ساكەن: — راس-اۋ، ءبىز دە ءبىراز ءسوز جازدىق، “ۇلتشىلدىققا ۇرىنبا، رۋشىلدىققا بۇرىلما” دەپ ۋاعىز ايتىپ كوردىك. ءبىرى بولماسا ءبىرى وقىپ، وقىماسا — ەلدەن ەستىر، ۇيالار دەپ، ارعا، اقىلعا شاقىرعان بولدىق. ءبىراق “سەن سولاي دەپسىڭ، ۇيالعاننان “ۇرلىعىمدى” قويدىم دەگەن ءبىرى جوق.
سەن كوركەم شىعارمالارىڭمەن قاتار بۇگىنگى كۇن، كەشەگى كۇن دەمەي ءارتۇرلى تاقىرىپقا قالام سىلتەپ، كوسەم ءسوز دە جازىپ كەلە جاتقان ادامسىڭ. كەزىندە “وزەندەر ورنەكتەگەن ولكە” اتالاتىن ەتنوگرافيالىق-تانىمدىق كىتابىڭدى شىعاردىڭ. جەتىسۋدىڭ جەر-سۋىن ءبىر كىسىدەي-اق جاقسى بىلەسىڭ. ءقازىر سول كونە جەر اتاۋلارىن وزگەرتۋ جاپپاي موداعا اينالىپ، قازاقتىڭ كوكجيدە، كوكتۋما، قاراساز سياقتى اتاۋلارىن ادام اتىنا اۋدارىپ بەرۋ ادەتىن شىعاردىق. ءبىزدىڭ جاقتا اۋلەتتى ءبىر ادامنىڭ اتىنا قويىلعان وسىنداي اۋىلدىڭ بالالارى كورشى اۋىلدىڭ بالالارىمەن توبەلەسىپ قالىپ، كەيىنگىلەرى: “ءقازىر پالەنشە اۋىلىنىڭ كوتىن كوكتەن كەلتىرەمىز”، — دەپ ەلىرىپ جۇرگەندەرىن ەستيدى جۇرت. سودان ەڭسەلەرى تۇسە ەسەڭگىرەگەن الگى اۋىل ەرەسەكتەرى سول ەلدى مەكەننىڭ اتىن بۇرىنعى اتاۋىنا قايتا كوشىرە الماي اۋرەگە ءتۇسىپ جۇرسە كەرەك. كەشە ءوزىڭ جىرلاعان، اقىن جىراۋلاردىڭ جىرىنا ارقاۋ بولعان جەر-سۋ اتتارىنىڭ وسىلاي كەلەڭسىز وزگەرۋى توڭىرەگىندە قانداي ويلارىڭ بار؟
بەكسۇلتان: — بۇل دا مەنىڭ جانىمدى اۋىرتاتىن جاعداي. جەر اتى دەگەن — اتا-باباڭنىڭ اتى. ات دەگەن دە تاريح. تاريحتى وزگەرتۋگە بولمايدى، ونى تەك ءتۇسىنۋ كەرەك. جاركەنتتىڭ تۇبىنەن اعاتىن وسەك دەگەن وزەن بار. سول ات الدەكىمدەرگە ۇناماپتى. ءسىرا، وسەك-اياڭ دەگەن سوزبەن ارالاستىرىپ ويلاپ، سودان نامىستانعان بولۋ كەرەك. وسسەك دەپ زازىپ قويىپتى. شىنىندا، وسەك دەگەن ات — قىزىق ات. ونىڭ ءمانىن ازىرشە انىقتاپ شەشكەن ادام جوق، شەشۋگە تىرىسىپ تا جاتقان جوق. ماڭعول (قالماق) سوزدەرىنە قاراسام، “انا سۋ” دەگەن ماعىنا بەرەتىن سياقتى.، “ۋس” دەگەن — سۋ، ەك دەگەن — انا، ەنە. ماڭعوليادا تۇراتىن قازاق عالىمى يسلام قابىشيەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا كونە ماڭعول تىلىمەن تۇرىك ءتىلى ۇقساس، دەمەك وسەك-ۇسەك دەگەن ءسوزدىڭ دە ماعىنالاس شىعۋى عاجاپ ەمەس. ونىڭ ۇستىنە ول وڭىردە قالماقتان قالعان باسقا اتاۋلار دا ءبىرشاما.
اقساق تەمىر كەپ جەتىسۋدى شاپقاندا، شارىندى چارۋن، شەلەكتى چالىق دەپ جازىپتى. سول ارقىلى-اق بۇل ارادا ەجەلدەن قازاق ەلىنىڭ تۇرىپ كەلە جاتقاندىعىن دالەلدەۋگە بولادى. جەر اتى دەگەن اتا-بابانىڭ اتى دەيتىنىم وسىدان. 1643 جىلى سالقام جاڭگىر قولىنىڭ ور قازىپ باتۇر قونتايشىنىڭ قولىنا قارسى سوعىسقان ارانىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن وربۇلاق دەگەن اتپەن اتالىپ كەلۋى، سول كەزدە جاربۇلاق، جالاۋلى، قىزىلقيا اتالعان جەرلەردىڭ ءالى دە سول اتپەن ءبىزدىڭ زامانعا جەتۋى جەر اتىن ءجونسىز وزگەرتە سالۋدان ساقتاندىرىپ، ونىڭ تاريح الدىندا ورنى تولماس قياناتتارعا جەتەلەۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ەسىمىزگە سالىپ وتىرۋى ءتيىس. ارىدەن ويلامايتىنداردىڭ بەرىدەن ءتيىسىپ ءبۇلدىرىپ جاتقانى راس. وعان ءوزىڭىز دە، ءسىرا، كوپ مىسال ايتايىن دەپ وتىرعان سياقتىسىز.
ساكەن: — جەر-سۋ اتتارىن وزگەرتكەندە ەكى ءتۇرلى تەندەنسيا باسىم بولىپ بارادى. ءبىرى — جوعارىداعىداي قابانباي، قاراساي، قازىبەك سەكىلدى تاريحتا ءبىر-بىر تاۋ بولىپ قالعان ادامدارعا وزدەرى تۋعان جەردىڭ اتىن اۋدارىپ بەرىپ جاتىرمىز. اپىر-اۋ، ول كيەلى ادامدار دا سول جەردىڭ پەرزەنتى، ءتىپتى ەڭ قاستەرلى، ەڭ ۇلى پەرزەنتى شىعار، ءبىراق تۋعان جەرىنەن بيىك ەمەس قوي، كەلەسى ءبىر عاسىردا بۇلاردان اسقان باتىر، بي تۋا قالسا، قايتا اۋىستىرىپ جاتامىز با؟
ەكىنشىدەن، ءقازىر قولدا پ ۇلى بار ازاماتتار اقشاسىن شاشا ءجۇرىپ مارقۇم اتاسىنىڭ، اكەسى مەن ناعاشىسىنىڭ اتىن اۋىلعا، كوشەگە، مەكتەپتەرگە بەرگىزىپ-اق جاتىر. وعان مىسالدى ءار اۋدان، ءار اۋىلدان تاباسىڭ. قىسىلاسىڭ، كۇيىنەسىڭ. قولىڭدا بيلىگىڭ جوق — تىيىم سالا المايسىڭ. ونىڭ ۇستىنە بىردەمە دەي قالساڭ، سەنى ءتىپتى “قىزعانىپ وتىر” دەپ، كوك ەسەككە تەرىس مىنگىزىپ جىبەرۋدەن دە تايىنبايدى جۇرت.
ءوز كوڭىلىڭ ابدەن تولعان، “بۇدان ارتىق قۇداي دا جازا الماس” دەيتىندەي (كۇپىرلىك بولسا دا) شىعارماڭ قايسى؟ رازى بولاتىن سەبەبىڭ؟
بەكسۇلتان: — ونداي كۇپىرشىلىك مەندە جوق. ءبىراق “كارىس قىز”، “مۇنتازداي مۇمتاز”، “كۇيۋ”، “بەيتانىس ايەلدىڭ قۇپياسى” دەگەن اڭگىمەلەرىمدى ءقازىر قىرىق كۇن تىراشتانسام دا جازا الماس ەدىم. جازۋشىلىعىمنىڭ عانا ەمەس، ولار مەنىڭ ءومىرىمنىڭ دە بەلەسى سياقتى دۇنيەلەر. “كۇتۋمەن كەشكەن عۇمىر”، “ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت” تە جانىمنىڭ وزەگىن سۋىرىپ جازعان شىعارمالارىم. ءومىرىمنىڭ، شىعارماشىلىعىمنىڭ بەلەس كەزەڭدەرى بولعاندىقتان دا ولاردى ايرىقشا باعالايمىن.
ساكەن: — بيلىك باسىندا جۇرگەن، بۇل كۇندەرى ءجيى ارالاساتىن ادامدارىڭ كىمدەر؟ ولار سەنىڭ جازۋشى رەتىندەگى، ازامات رەتىندەگى جانايقايىڭا قۇلاق اسا ما؟ كوڭىلىڭدى قالدىرعان جەرلەرى بار ما؟ قايسىسى قاي قاسيەتىمەن ۇنايدى؟ پرەزيدەنتتى جۇزبە-جۇز تانيسىڭ با، الدىندا بولىپ كورگەنىڭ بار ما؟
بەكسۇلتان: — بيلىك باسىندا جۇرگەن بىردە-بىر اداممەن ءجيى ارالاسپايمىن. پرەزيدەنتتىڭ ەسىندە بارمىن با، جوقپىن با، ول جاعىن بىلمەيمىن، ءبىراق مەن “جۇلدىز” جورنالىندا جۇرگەندە ول كىسى تەمىرتاۋدا اۋدان دارەجەسىندەگى پارتكومنىڭ حاتشىسى ەدى، سول كەزدە ىسساپارمەن بارىپ جولىعىپ “تەمىرتاۋدىڭ تولەگەنى” دەگەن وچەرك جازىپ قايتقام. نۇرەكەڭ ءوز ماشينەسىمەن قاراعاندىنىڭ اۋەجايىنا دەيىن اكەپ تاستاپ، اجەپتاۋىر جىپ-جىلى سوزدەر ايتىپ ەدى، شەرحان مۇرتازا جايىندا ايتقان ريزا پىكىرى دە ەسىمدە. كەيىن پرەزيدەنت كەزىندە “انكارا” قونايۇيىندە كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرىنە قاتىسىپ، دۋلات ەكەۋمىز ادەيى بارىپ امانداسىپ، ءتىل، ەل تۋرالى ءبىراز اڭگىمەلەستىك. وسىنداي-وسىنداي كەزدەسۋلەردە كورىپ، امانداسىپ قالعانىم بولماسا، جەكە قابىلداۋىندا بولىپ پىكىرلەسكەن ادام ەمەسپىن.
بيلىك باسىنداعى ادامدارمەن ءوز قاتىناسىڭىز قالاي؟
ساكەن: — قولىندا امىر-بيلىگى بار ادامعا جاقىن ءجۇرىپ كورگەن ەمەسپىن. الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ تۇرعاندا زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ قىزمەتكە شاقىردى. “وبلىس اكىمى اپپارات باسشىسىنىڭ قوعامدىق ۇيىمدار جانە بۇقارالىق-اقپارات قۇرالدارىمەن بايلانىس جونىندەگى ورىنباسارى” دەگەن لاۋازىم بەردى. ءتۇسىنىسىپ، قولدان كەلگەنشە ادال قىزمەت اتقاردىم دەپ ويلايمىن. ارينە، اپپاراتتىق ىلىك-شاتىس، كۇبىر مەن سىبىر، قىبىر مەن جىبىرعا بوي ۇيرەتە دە المادىم، داعدىلانعىم دا كەلمەدى.
ۋاق-تۇيەك كيكىلجىڭ، شاعىستىرۋ، قالىس تۇرۋلاردىڭ جەتى اتاسى بولىپ جاتادى، ءوزىمدى وندايدان اۋلاق ۇستادىم. ۇلكەن لاۋازىم يەلەرىنە جولاي قويماۋىم، ولاردىڭ دا مەنى باۋىرىنا الا جاقىنداتا قويماۋى سودان دا بولۋى مۇمكىن.
قازاق ەلىنىڭ قانداي بولعانىن (ساياسي جۇيەسىن، مەملەكەتتىك قۇرىلىمىن ايتامىن) قالار ەدىڭ؟ “بيلىك مەندە بولسا ۇيتەر ەدىم، بۇيتەر ەدىم” دەپ ارمانداعان، قيالداعان تۇستارىڭ بولدى ما؟ قازىرگى ەل جاعدايى كوڭىلىڭنەن شىعا ما؟
بەكسۇلتان: — ۇلتتىق مەملەكەت دەگەن دە، دەموكراتيالىق ەل دەگەن دە ماعان ۇنايدى.
وزگەدەن ءجابىر كورىپ، اشىقتان-اشىق قيانات تارتقاندا، بيلىكتىڭ ءوز قولىمدا بولماسا دا، ءادىل ادامنىڭ قولىندا بولعانىن ارماندايتىن كەزىم بولادى. بىلتىردان بەرى ءبىر قىزىم ءبىر ايەلمەن جەر ماسەلەسىنە بولا تالاسىپ قالدى. قىزىم 9 قاباتتى ءۇيدىڭ استىڭعى قاباتىنان دۇكەن سالىپ ەدى، الگى ورىس ايەل ءدال سونىڭ ەسىگى الدىنداعى اشىق جەرگە پاۆيلون اكەپ قويدى. الگىنى الدىرام دەپ، قىزىم الدىرا المادى. سونان سوڭ سول اراعا مەن دە ساۋدا ورنىن سالايىن دەپ حراپۋنوۆقا ارىز جازدىم. وعان ش.نىسانبايەۆ دەگەن الماتى قالاسىنىڭ ارحيتەكتۋرا جانە قالا قۇرىلىسى دەپارتامەنتى ءتوراعاسى ورىنباسارىنان ماۋسىم ايىندا: “ول ارا تۇرعىنداردىڭ ورتاق پايدالاناتىن جەرى بولعاندىقتان، باسقا ماقساتقا بەرىلمەيدى” دەگەن جاۋاپ الدىم. ال جەلتوقسان ايىندا الگى ورىس ايەلگە سول ارادان دۇكەن سالۋعا رۇقسات بەرىلدى. سوعان قورلانىپ، مەن قالالىق اكىمنىڭ 1-ورىنباسارى ق.بوكەنوۆكە بيىلعى قاڭتاردا بارىپ ەم: “بەس كۇن ىشىندە سىزگە جازباشا جاۋاپ بەرەم” دەپ شىعارىپ سالدى دا، مەن شىعا بەرە ارتىمنان ءبىر بوقتاعان بولۋ كەرەك، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءۇن جوق. سودان اقىرى قالالىق پروكۋرورعا بارىپ ەم، ءبىر ايدان كەيىن: “جەر تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنىڭ 18-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس ايماقتىق ورتاق پايدالاناتىن جەرلەر جەكە مەنشىككە بەرۋگە تيىم سالىنادى. ءسىزدىڭ سۇراعان جەرىڭىز اتالمىش جەر قۇرامىنا جاتاتىندىقتان، دەپارتامەنتتىڭ ىس-ارەكەتتەرىندە زاڭ بۇزۋشىلىق بەلگىلەرى جوق. قازىرگى كەزدە جەر باسقا تۇلعالارعا جەكە مەنشىككە بەرىلمەگەن” دەپ جاۋاپ بەردى. قاتەسىن ادەيى تۇزەتپەي جازىپ وتىرمىن. ال ول كەزدە الگى ورىس ايەل سول اراعا دۇكەنىن سالىپ ءبىتىپ تە قالعان كەز بولاتىن. قالالىق پروكۋروردىڭ ءويتىپ نەگە وتىرىك جازعانىن ءبىر قۇداي بىلمەسە، مەن بىلمەيمىن. ءسىرا، ارىزىمدى بىرەۋلەر تەكسەرە قالسا، ول جەر وعان دا، ورىس ايەلگە دە بەرىلگەن جوق دەپ وتىرىكتى جاۋىپ تاستاۋ ءۇشىن جازعان بولۋ كەرەك. وسىدان كەيىن حراپۋنوۆپەن تەلەفون ارقىلى سويلەستىم. ول دا الداي سالدى. سودان ون كۇننەن كەيىن باياعى ش.نىسانبايەۆىم “ءسىزدىڭ قىز كوپ كولەمدى جەر سۇرادى، ال ل.نيكيتينا از كولەمدى جەر سۇرادى، سوندىقتان وعان بەرىلدى” دەگەن جاۋاپ جازىپ جىبەردى. بيىكتە وتىرعانداردىڭ سەنى ءقازىر قالاي مازاق قىلام دەسە، سولاي مازاق قىلا بەرەتىنىنە، ودان ەش قورقىپ، ەشكىمنەن قىسىلمايتىنىنا وسى وقيعادان كەيىن ابدەن كوزىم جەتتى. ولاردى توقتاتا الاتىن، ءوزىڭىز كورىپ وتىرسىز، زاڭ دا، زاڭ ورنىندا وتىرعان ادام دا ەمەس، تەك پرەزيدەنت. وعان ارىزىن جەتكىزە الاتىن ادامنىڭ كوپ ەمەستىگىن حراپۋنوۆ تا، بوكەنوۆ تە، قالالىق پروكۋرور دا، نىسانبايەۆ تا — ءبارى باياعىدا ءبىلىپ العان. مەن بۇل وقيعانى سىزگە قىسقاشا عانا ايتىپ وتىرمىن، ەگەر اركىمنىڭ الدىنا كىرۋ ءۇشىن قانشا كۇن، قانشاما ارەكەت جاساعانىمدى تاپتىشتەپ ايتا باستاسام، توبە شاشىڭىز تىك تۇرادى. ال ونىڭ بەر جاعىندا بىرەۋگە اۆتوتۇراق نەمەسە قاقتاما (كاۋاپ) ءپىسىرۋ ءۇشىن ورىن بەرمەي جاتادى، تۇرعىن ۇيگە ءتۇتىنى بارادى دەپ، ال 2-جاعىنان ءار ورالىمعا اۆتومايقۇيعىش ستانسالارىن سالىپ تاستادى. بىرەۋگە زاڭ قارسى پايدالانىلسا، بىرەۋگە كەرىسىنشە. سەبەبى نە؟ وعان تەك كۇدىكتەنەسىز.
ەلدى وسىنداي ىمىرالاس، سىبايلاس، ادىستەس ادامدار باسقارىپ، ءۇنىڭدى شىعارمايمىن دەسە، شىعارماي وتىرعان كەزدە ءقايتىپ ەل جاعدايى كوڭىلىمنەن شىعا قويسىن؟! مەن ءبىراق الگىندەي كۇيكى ادامداردان كوڭىلىم قالدى ەكەن دەپ ءوزىمدى ولاردان تومەن سانامايمىن. ولار — انشەيىن قىزمەتى جوعارى، ادامدىعى شامالى، ادامگەرشىلىكتى الدەبىر نارسەلەرگە باعىندىرعان، كىسىلىگى شيكى پەندەلەر. ءبىراق ەلگە وبال، اقشاسى ازعا، بيلىكتىلەرمەن بايلانىسى جوقتارعا وبال. بۇعان توزبەسكە امالىمىز جوق بىزگە دە وبال. بۇل جاعداي جانە جۋىق ارادا وزگەرمەيدى دە، تىم تامىرلانىپ كەتتى.
ساكەن: — وسىعان ۇقساڭقىرايتىن بىرەر وقيعا مەنىڭ دە باسىمنان ءوتتى. الدىنا بارعاندا اق جارىلا اڭقىلداپ، سەن ەسىكتەن شىققانشا بەرگەن ۋادەسىنەن كىلت بۇرىلا اينىپ سالا بەرەتىن ءىرى شەنەۋنىكتەردى كوپ كوردىم. “ۇيات بولار-اۋ، ىڭعايسىز بولار-اۋ” دەپ جاتقان ولار جوق. سەنىڭ قايىرا كەلىپ ەسىك قاقپاسىڭدى دا جاقسى ءبىلىپ العان اككىلەر نەسىن ايتاسىڭ، كولگىرسي سويلەيتىن، كىلەڭ وتىرىك ايتاتىن، ار دەگەن، ۇيات دەگەندى ءبىرجولا ىسىرىپ قويىپ، “ازاماتپىن” دەپ ايدارىنان جەل ەسىپ جۇرگەندەر كوپ. ءقازىر سونداي كۇلىپ وتىرىپ دىڭكەڭدى قۇرتاتىن، قياناتتىڭ ءوزىن كۇلىمسىرەپ ءجۇرىپ جاسايتىن بيۋروكراتتار پايدا بولدى. بۇعان الدەبىر سەبەپپەن بيلىك توڭىرەگىنە ءىلىنىپ العان ايلاكەر دە مەكەر، ايار دا ارامي ايەلدەردىڭ ارەكەتىن قوسقاندا، توبە قۇيقاڭ شىمىرلايدى. قايتەسىڭ، ازىرگە سولاردىڭ قۇدايى جارىلقاپ، دەگەنى بولىپ تۇر. ويتكەنى بۇ تىرلىكتە جاقسىلار ەشقاشان جەكسۇرىندار، سۇمدارمەن كۇرەسىپ جاتپايدى. جاقسىنىڭ جاعاسىنان دا، بالاعىنان دا الاتىن — تەك جاماندار. قانشاعا سوزىلاتىنىن دا كەسىپ-پىشىپ ايتۋ قيىن.
“ءاي، سول كەزدە بۇيتكەندە مە، بۇگىن ءبارى باسقاشا ولار ەدى-اۋ!” — دەگىزەرلىكتەي اششى وكىنىشىڭ بار ما؟ ول نە؟
بەكسۇلتان: — ونداي وكىنىشىم جوق، ءتاۋبام بار. نەمەنە، وزىڭىزدە بار ما؟
ساكەن: — ءبىر ىسىمە كوڭىلىم تولىپ كورگەن ەمەس، سويتە تۇرا ويلاپ قاراسام، مەندە دە وكىنىش دەگەن جوق ەكەن.
ۇيلەنگەننەن كەيىن، بالالى-شاعالى بولعاننان كەيىن، قىزمەتىڭ ءوسىپ، قالامگەر رەتىندە ەلگە تانىمال بولعاننان كەيىن وسىنىڭ ءبارىن ءبىر ساتتە قۇربان ەتۋگە تۇرارلىق دەيتىن، سوعان تاتىرلىق ايەل بالاسى كەزدەستى مە، ياعني قايىرا قۇلاي عاشىق بولىپ، شىن ءسۇيىپ كوردىڭ بە؟ ءوز شىعارمالارىڭنىڭ نەگىزگى وزەگى وسى تاقىلەتتەس تاقىرىپتار عوي دەيمىن دە. قينالساڭ، ىڭعايسىز ساناساڭ، جاۋاپ بەرمەي-اق قوي. ىمداساڭ دا جەتەدى. ىمدى تۇسىنبەگەن، دىمدى تۇسىنبەيدى ەمەس پە؟!
بەكسۇلتان: — ارينە، ىڭعايسىز سۇراق. ءبىراق اركىم-اق ويلاۋى مۇمكىن سۇراق. ودان بۇعىپ قاشقاننان گورى شىندىعىن ايتقان ورىندى ەمەس پە؟ عاشىق بولىپ، قۇلاي ءسۇيىپ كورمەسەم، “مۇنتازداي مۇمتازدى”، “بەيتانىس ايەلدىڭ قۇپياسىن”، “كۇيۋ”، “مۇدەنىڭ قاتىنى” اتتى اڭگىمەلەرىمدى، ءسوز جوق، جازا الماعان بولار ەدىم. ءسۇيۋسىز ءومىر ءسۇرۋدى ءومىر سانامايمىن، ساكە. مۇنداي سۇراقتى، مەنىڭشە، ءوز باسىنان ءدال سونداي كۇي كەشپەگەن ادام قويا بەرمەيدى. وزىڭىزگە سونداي ايەل كەزىككەن سوڭ سۇراپ وتىرسىز-اۋ، ءسىرا؟ سولاي ما؟
ساكەن: — مەن ايەل جۇرتىنان ەركەككە بەرگىسىز ىرىلىكتى، تۇراقتىلىق، سىيلاسىم سياقتى قاسيەتتەردى كوپ كورگەن اداممىن. جانە ءبىر بايقاعانىم — ايەل بارا بەرەتىن كوزجۇمباي ەرلىككە كوپ ەركەكتىڭ ءداتى بارىپ، تاۋەكەل ەتە المايتىندىعى.
بەكسۇلتان: — اعالىعىڭىزدى الدىعا ۇستاپ، ءبىر سىر سۇرايىن. ءوز جاعدايىن ويلامايتىن، ونى جاقسارتقىسى كەلمەيتىن ادام، ءسىرا، بولماۋعا ءتيىس. الايدا، ماسەلە قالاي جاقسارتقىڭ كەلۋدە عوي. بىرەۋلەر ءوز پايداسىن ءبىرىنشى قويادى دا، مەن دە حالىقتىڭ ءبىر وكىلىمىن، مەندەي-مەندەيلەر ءوز جاعدايىن جاقسارتىپ السا، سويتە-سويتە بۇكىل حالىقتىڭ جاعدايى جاقسارىپ شىعا كەلەدى دەپ اقتالادى؛ ال كەيبىرەۋلەر ەلدىڭ جاعدايى جاقسارسا، ەلمەن بىرگە مەنىڭ دە جاعدايىم جاقسارار دەپ، جەكە باسىنان گورى جۇمىسىنا بۇرىڭقىراپ تۇرادى. ءوزىڭىزدى وسىنىڭ قايسىسىنا جاتقىزاسىز؟
ساكەن: — “ەلدە بولعاننىڭ زيانى جوق”، — دەپ وتىراتىن اكەم مارقۇم.
بەكسۇلتان: — قازىرگى كەزەڭدە كىمدەرگە حالىق جاقسى ادام دەگەن باعا بەرىپ ءجۇر؟ سولاردىڭ قاتارىنا ءسىز بەن ءبىز جاتامىز با، ساكە؟ قاتە بولادى-اۋ، ۇيات بولادى-اۋ دەمەي، تەك شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى!
ساكەن: — بىلىمىمەن، بىلىكتىلىگىمەن ەمەس، تۋا ءبىتتى بەكزاتتىعى، انا سۇتىمەن سىڭگەن اسىلدىعى ەمەس، الدەقانداي دەمەۋشىسى، جەبەۋشىسى ارقىلى بيلىك باسىنا كەلىپ الىپ “يگى جاقسى” ساناتىنا قوسىلىپ جۇرگەندەرگە قاراعاندا ءبىز (ەكەۋمىزدى عانا ايتىپ وتىرمىن)، قۇدايعا شۇكىر، ازىرگە الەم بىتكەندى اۋزىمىزعا قاراتپاساق تا، اينالامىز ايتقانىمىزعا قۇلاق اساتىن، ەشكىمگە “ءاي، كاپىر” اتانىپ كورمەگەن كىسىلەرمىز عوي. “بۇل قايدان شىققان نەمە؟” — دەپ تە وسقىرىنا قاراعانداردى كورگەم جوق. ايتارىمىزدى قىسىلىپ-كۇمىلجىمەي ايتا الساق، الدەكىمگە باعىنىشتى بولساق تا، جالىنىشتى بولماساق، ۇدەگەن دە، جۇدەگەن دە كەزىمىزدە قۇداي بەرگەن كىسىلىك كەيپىمىزبەن اينىماساق، جاقسى بولمايتىن نەمىز بار؟
جاقسى اتالىپ جۇرگەندەردىڭ كوبى قارىمى قايتاتىنعا عانا جاقسى، جاساعان جاقسىلىعىنا جاۋاپ قايتارا المايتىن قولىنىڭ “كىرى”، ءسوزىنىڭ “ءپىرى” جوقتارعا جوعارىدان قارايدى. سول تام-تۇم ۇپايىمەن “جاقسى” اتانادى.
ءقازىر مەملەكەت ەسەبىنەن، وزگەلەر ەسەبىنەن وپ-وڭاي مىرزالىق جاساپ، اياق استى اتىمتاي جومارت بولىپ شىعا كەلەتىندەر كوبەيدى. بۇلار اسىرەسە قالا باسشىسى، وبلىس اكىمدەرى توڭىرەگىندە كوبىرەك كەزىگىپ ءجۇر. “زەينەتكەرلەرگە پاتەر بەردى، پالەنشەگە اۆتوكولىك بەردى” دەپ ايعايلاسىپ، اينالاسىنا باس شۇلعىتىپ جاتاتىندارىن جانە قايتەرسىڭ. تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن تاپقانىن جۇرتپەن ءبولىسىپ كورسىنشى، اۋسەلەسىن سوندا بايقار ەدىك. جاقسىلىقتى شىنايى كىسىلىكپەن جاساپ، كىسىگە ەتكەن قايىرىمىم دەپ بىلەتىندەر بولسا، ءجونى باسقا. ودان دا ەشكىمگە ەشتەمەمىزدى ءبولىپ بەرمەسەك تە، ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ جۇرگەن بىزدىكى جاقسى. ونىڭ ۇستىنە “جازۋ”، “جازۋشى”دەگەننىڭ ءوزىن جارىلقاۋ، جاقسىلىق دەگەن ۇعىمداردىڭ بالاماسى دەپ بىلەم مەن. جۇرت نە دەسە و دەسىن، ءوزىم سولاي ويلايمىن.
بەكسۇلتان: — ءقازىر قاي گازەتتى اشىپ وقي قالساڭ دا قازاق قىزدارىنىڭ بۇزىلىپ بارا جاتقانىن ايتىپ سوگىپ، كەيبىرەۋلەر بالاعاتتاۋعا دەيىن جاقىنداپ قالىپ ءجۇر. ءتانىن ساتتى، جانىن ساتتى دەيدى، ۇلتتىق نامىسىمىزدى اياققا باستى، انا دەگەن ارداقتى اتتى قورلادى دەيدى. سولايى سولاي دا شىعار. ءبىراق ءبىر ءسات ايەلدى بيىكتەتەتىن دە، تومەندەتەتىن دە، قورلايتىن دا، قورعايتىن دا ەركەكتەر بولۋى كەرەك ەكەنىن، بۇعان دەيىن سولاي بولىپ كەلگەنىن، ەندى نەعىپ سولاي بولماي قالعانىن ەركەكتەر دە نەگە ويلامايدى؟ قىزمەتكە 30 جاسقا دەيىنگى، كەيدە 25-كە دەيىنگى ايەلدەر الىنادى دەگەن حابارلاندىرۋدىڭ استارىنان ءوزىن قورلاۋدى سەزبەيتىن ايەل، ءاي، بولا قويار ما ەكەن؟ بۇل، مەنىڭشە، اباي مەن ساين كوشەسىنىڭ بويىنداعى جاعدايدان دا جانتۇرشىكتىرەرلىك. وسىعان قاتىستى قانداي اعالىق پىكىرىڭىز بار؟
ساكەن: — بۇل ءوزى اسىقپاي وتىرىپ، ارنايى ءسوز ەتەتىن بولەك ماسەلە ەكەن. قىز ساۋداسىمەن اينالىساتىن شەتەلدىك فيرمالار دا بار دەپ ەستيمىز اۋەلى. زەرتتەپ، زەردەلەپ جۇرمەگەسىن، ءتۇپ نەگىزى نەدە جاتقانىن، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بولماسا، جەكە ادامدار قالاي كۇرەسۋگە بولاتىنىن كەسىپ ايتا دا المايمىن. سوندىقتان تاعى ءبىر ورالىپ سوققانشا مۇنى وقىرماننىڭ ويلانۋىنا قالدىرا تۇرساق قايتەدى؟
بەكسۇلتان: — ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، بىرەۋلەر قالتاسىنا سەنىپ، بىرەۋلەر قىزمەتىنە كەرگىپ كەتكەن زاماندا ونەر قۋىپ، ادەبيەتتىڭ سۋىن ءىشىپ، قامىن جەپ جۇرگەندەرگە ريزاسىز با؟
ساكەن: — كەيدە ويلايمىن: وسى مەن ادەبيەت الەمىنە قاراي ويىسپاعاندا نە ىستەي الار ەدىم دەپ. قولىمنان ولەڭ جازۋدان باسقا تۇك كەلمەسىن ءوزىم جاقسى بىلەمىن. باسقا ءبىر كاسىپ سوڭىنان ىلەسىپ كەتكەنىمدە، جامبىلدىڭ عالي اقىنعا ايتاتىن “ناعىز جالقاۋ مال باقپاس” بولىپ شىعىپ، ارام ءولىپ جۇرەر مە ەم، كىم بىلەدى.
ءوزىم ءسۇيىپ وقيتىن ورىس اقىنى الەكساندر بلوك بىردە: “مەن ولەڭ جازۋ شەبەرلىگىنىڭ شىڭىنا جەتتىم، ەندى اقىندىقتى توقتاتسام دا بولادى” دەگەن ەكەن. ءبىز ولاي دەي المايمىز. شەبەرلىك دەگەن — شەكسىز دۇنيە.
ايتسە دە اجەپتاۋىر شارۋا تىندىرعاندايمىن. ءالى دە قۋات-كۇش بار. سوندىقتان ازىرگە تاعدىرىما رازى شىعارمىن دەپ ويلايمىن. قۇداي مۇرسات بەرسە، ارعىسىن تاعى كورە جاتارمىز...
بەكسۇلتان: — سىزگە دە، بىزگە دە سىرتتاي جاۋىعىپ، جەڭ ىشىنەن جۇدىرىق ءتۇيىپ جۇرگەندەر بار ەكەنىن سەزەمىن. دۇشپاندىق، اسىرەسە ادەبيەت ماڭىنداعى دۇشپاندىق جايىنداعى جەكە پىكىرىڭىز قانداي؟
ساكەن: — “مەندە دۇشپان جوق، ماعان جاۋىعۋشىلار كوپ” دەپ ايتقانىم بار ەدى بىردە. ادام وزىنە ەشقاشان ادەيىلەپ جاۋ ىزدەمەيدى. قىلىعىڭ، ءىسىڭ، قيمىلىڭ، پيعىلىڭا وراي پايدا بولادى دۇشپان. كەيدە ءتىپتى “مەن دوسىڭمىن دەپ ءجۇرىپ، دۇشپاندىعىن وزدىرار” دەپ اباي ايتقانداي، ءسال نارسەدەن سۋىنىپ، اياقاستى سىرت بەرىپ شىعاتىن دا ادامدار بولادى. ماعان كۇندە يت العىسىز ەتىپ جامانداپ جۇرگەن الدەبىرەۋلەرمەن اۋىز جالاسىپ، اياق-تاباعى ارالسا باستاعان ادامداردى دا ەستىپ تۇڭىلگەن جەرىم از ەمەس. “ەگەر ءتىلىن الماساڭ، بىقسىپ ءشىرىر ىشىنەن” دەگەندەي، قۇداي سونداي تۇتقيىلدان تاپ بولعان دوس-دۇشپاننان ساقتاسىن. مۇندايدا سول “ۇيرەنگەن جاۋ اتىسپاققا جاقسى” — ەل بولىپ جارىتپاس ەجەلگى دۇشپان ارتىق. جۋىردا بۇرىن دوس بولعانسىپ جۇرگەن ءبىر ارىپتەسىممەن ويلاماعان جەردە ءجۇز شايىسىپ قالعانىم بار. الدەقالاي ايتقان ءتىلىن المادىم با، ايتاقتاۋىنا بارمادىم با، ايتەۋىر، كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالعاندا: “سەنىڭ قولىڭ كىر، قولىڭدى المايمىن” دەپ سالدى. ءوز قولىمنىڭ كىرشىكسىز تازالىعى وزىمە ايان عوي، سوندىقتان: “وسى جاسقا كەلگەنگە دەيىن قولىم سەنىكىنەن كىر بولا قويعان جوق ەدى، الداعىسىن تاعى كورەرمىز” دەپ بۇرىلىپ جۇرە بەردىم.
ءوزىڭ ايتشى، ەندى ونىمەن كەرىسەسىڭ بە، كەتىسەسىڭ بە؟ الدە كەك تۇتىپ، كۇرەسكە تۇسەسىڭ بە؟ ونىڭ ۇستىنە ازدى-كوپتى ەڭبەگىن بۇلداپ قويىپ، جۇرتقا جاسار قايىرىمى بولماعانىمەن، ءۇنسىز دە بولسا كوسەمسىپ، “ءتىلسىز” دە بولسا شەشەنسىپ جۇرگەندەر ساپىنان ەدى ءوزى. داۋ جوق جەردە داۋ ىزدەپ، بولماشىعا بولا ءا دەسە ءما دەپ جاتاتىنداردان قاشىقتاۋ جۇرگىم-اق كەلەدى. ويتكەنى ول “شولاق ساي تەز تاسيدىنىڭ” ايقىن دالەلى بولىپ شىعار ەدى. ال ءوز ادالدىعىڭا كۇمان كەلتىرگەن تۇستا كىنامشىل بولساڭ، سوعان وراي ەرگە ءتان مىنەز كورسەتسەڭ، ونىڭ تۇك ارتىقتىعى جوق. مۇنى نەگە سۇرادىڭ؟ بىردەمە ايتقىڭ كەلدى-اۋ دەيمىن؟
بەكسۇلتان: — ءيا، ايتقىم كەلىپ وتىر. زەينوللا سەرىكقالييەۆ دەيتىن ءسىزدىڭ قۇرداسىڭىزدى اعا دەپ، سىنشىلاردىڭ ىشىندەگى شىنشىلى، داراسى دەپ سىيلاپ ءجۇرۋشى ەدىم. كورگەن جەردە قۇشاقتاي كەتىپ، ارقامنان قاعىپ قاتتى سىيلايتىن سياقتانۋشى ەدى. سويتسەم، ول سىيلاۋى انشەيىن مەنى الدارقاتىپ اقىماق قىلعانى، شىن پەيىلى ەمەس، بالاشا الداعان شەبەرلىگى عانا ەكەن. مەنىڭ 60-قا كەلگەنىمە وراي ءبىر كەلىنشەك “سەزىم سۋرەتكەرى” دەپ باعالاپ حات جاريالاپ ەدى. زەكەڭ ءبىر گازەتكە: “ەسىمىنەن وزگە تۇراق-تەگىنەن دە تۇك دەرەك جوق. ءداۋ دە بولسا الدەبىر ادەبيەتشىنىڭ لاقاپ اتى (پسيەۆدونيم) نە قالىڭ وقۋشىنىڭ، ايەلدەر قاۋىمىنىڭ پىكىرى وسىنداي دەپ ءسىڭىرۋ ءۇشىن عانا قىزتەكە-گەرمافروديتتەردىڭ ءبىرى ويلاپ تاپقان جۋرناليستىك ءامال-تاسىل-اق شىعار” دەپ جازىپتى.
جاعامدى ۇستادىم. “ءوزى شوشقا وزگەنى يت دەپ ويلار” دەۋشى ەدى اباي. “ايەل بوپ جازىپ، ايەلدىڭ اتىنان مەن تۋرالى پىكىر ايت” دەيتىندەي مەنىڭ باسىما نە كۇن تۋدى؟ بيىك ساناپ، سەنىپ كەلگەن اعامنىڭ بۇل قىلىعىن كورگەندە، ءومىر بويى جيناعان باۋىرمالدىق سەزىمىم ەش كەتكەندەي وكىندىم. ەگەر مەنى شىن سىيلاپ كەلگەنى راس بولسا، “ەي، بەكسۇلتان، مىنا ايەل بار ايەل مە، جوق ايەل مە؟” دەپ وزىمنەن سۇراي سالسا، تۇراق-تەگىن، تاعى باسقا دەرەگى مەن كەرەگىن تۇگەل ايتىپ بەرمەس پە ەدىم. وڭتۇستىكتىڭ ءبىر ادامىنا رەنجىسە، بۇكىل وڭتۇستىكتىڭ ۇل-قىزىنا كەكتەسىپ، سولتۇستىكتىڭ ءبىر پەندەسىنە كەيىسە، بۇكىل سولتۇستىكتىڭ ۇلى مەن قىزىن ورتەپ جىبەرگىسى كەلەتىندەردىڭ قاتارىنا بارىپ وسى اعامنىڭ قوسىلعانى مەنى قاتتى قىنجىلتتى. بەتىڭە كۇلىپ، ارتىڭنان توپىراق شاشاتىندار دا ادالدىقتى الدىعا تارتا سويلەپ، سونىمەن ءادىل ادام ساناتىنا قوسىلامىز دەپ اۋرە. الداۋدىڭ ءتۇبى ارامدىق ەكەنىن دالەلدەۋ دە قاجەت پە؟
ساكەن: — ول ماقالانى مەن دە وقىدىم.ول قۇرداسىمدى مەن دە قارا قىلدى قاق جارىپ جۇرگەن ازامات دەپ ءبىلۋشى ەدىم. مىناۋسىنا مەنىڭ دە قارنىم اشىڭقىراپ قالعانىن نەسىنە جاسىرايىن.
بەكسۇلتان: — ءسال-پال وزىمىزگە، ادەبيەتكە قاراي ويىسساق. ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدە “الاكول” ءسوزى كوپ ايتىلادى. ءبىر كىتابىڭىزدىڭ اتى دا “الاكولىم-اۋىلىم” اتالادى-اۋ دەيمىن، ۇمىتپاسام. “كىتاپ اتىن تىم تارىلتىپ جوق پا ەكەن؟” دەپ تە ايتىلعان اڭگىمە ۇزىگىن ەستىپ ەدىم. تۋعان جەرگە دەگەن پەرزەنتتىك ىستىق ماحاببات، سول ارقىلى وتاندى ءسۇيۋ پارىزى بارىمىزدە دە بار.
دەگەنمەن وسى ماسەلەنى تاراتىڭقىراپ ايتىڭىزشى.
ساكەن: — تۋعان جەر دەگەن اسىرەسە تۆورچەستۆو ادامى ءۇشىن ءتۇبى كورىنبەس بايلىق، تاۋسىلىپ بىتپەس قازىنا ەمەس پە؟ اقىن ءۇشىن شابىتتىڭ ارقا قوزدىرار اققاينارى دەسە دە بولعانداي. ايتەۋىر، ءاربىر دەنى دۇرىس ادامنىڭ تۋعان جەرىن كوتەرە جىرلاي دا، بۇلداي دا ءجۇرۋى، قورعاي دا، قولداي دا ءبىلۋى باستى پارىزى بولۋى كەرەك دەپ بىلەمىن. “جولبارىس ورماندى قورعاسا، ورمان جولدارىستى قورعايدى” دەگەن دە ءسوز بار. ءوزىم جىل سايىن الاكولگە جازدا ءبىر، قىستا ءبىر ارنايى بارىپ قايتپاسام، كوڭىلىم كونشىمەيدى. تاۋىنا شىعام، كولىنە تۇسەمىن، اعايىن-جۇرتپەن جولىعام — ءبارى دە ىستىق، ءبارى دە قىزىق. اسىرەسە جاز ايلارىنىڭ بىرىندە الاكولگە بارىپ قايتپاسام، جەرگە سىيماي بىقىناپ، وز-وزىمنەن كۇيگەلەكتەنە ءبۇلىنىپ بىتەتىنىم بار. ءبىر ولەڭىمدە “مەنىڭ يتاكام” دا (ۇلى گومەردىڭ وتانى)، داعىستانىم دا (راسۋل گامزاتوۆ ەلى) الاكول دەپ جىرلاۋىم دا سودان. سەن دە سوندايسىڭ، بىلەمىن. ءار شىعارماڭنان وسەك سۋىنىڭ لەبى، باركورنەۋدىڭ جەلى، وربۇلاقتىڭ سامالى ەسىپ تۇرادى.
بەكسۇلتان: — ءسىز باستاپ، ءبىز قوستاپ ءبىراز اڭگىمەنىڭ باسىن قايىرىپپىز. “ايتپاسا، ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى” دەگەندەي، ايتۋعا، ايتىلۋعا ءتيىس سوزدەر ەدى ءبىرازى. بىرەۋلەر قۇلاعىنا ىلەر، بىرەۋلەر كەكەتە كۇلەر، ايتەۋىر ءوز ءسوزىمىز وزىمىزدىكى، ەشكىمنىڭ داۋى دا، دامايى دا جوق. اڭگىمە مۇنىمەن بىتپەس، ءسوز ەتەر دۇنيە كوپ ەكەن. قۇداي قالاپ جاتسا، بۇل سۇحبات تالاي جالعاسار. بۇل جولى وسى اراعا ايالداي تۇرساق دەيمىن، قالاي قارايسىز؟
ساكەن: — قۇپ بولادى!
You Might Also Like
-
اباي جارىقتىق ءوزىنىڭ "جازدى كۇن شىلدە بولعاندا" دەپ باستالاتىن ايگىلى ولەڭىن جازعانعا شەيىن (1886 جىل) ءوزىن-وزى اقىن ساناماي، شىعارمالارىنىڭ ءبارىن ۇزەڭگىلەس ءىنىسى، ارا-تۇرا اششى-تۇششى اعالى...
-
الپىس جىلدىق مەرەيتويدى جالعاستىرامىز دەپ الاكول جاققا ارنايى بارىپ قايتقان ەدىم. "قالاي بارىپ قايتتىڭدار؟" — دەپ سۇراۋشىلار كوپ بولعان. سولاردىڭ بارىنە جاۋاپ بەرىپ وتىرۋ مۇمكىن ەمە...
