ەرەسەكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى
ەرەسەكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋدا ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى
بۇل تاقىرىپ قازاق ءتىلىن ەرەسەكتەرگە وقىتۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن بارلىق ارىپتەستەرىمىزدى قىزىقتىراتىن، تالاي رەت ويلاندىرىپ، كوكەيلەرىندە الۋان ءتۇرلى سۇراقتار تۋعىزعان تاقىرىپ دەپ ويلايمىن. سەبەبى ساباقتى قىزىقتى ەتىپ وتكىزۋ، وقىتۋ ءۇردىسىن تارتىمدى ەتىپ ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ جولىندا ويىمىزعا كەلەتىن ەڭ نەگىزگى جولداردىڭ ءبىرى – ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋ. وقىتۋشى ءوز ءپانىنىڭ تەورياسىن قانشالىق جەتىك بىلسە دە، ونىڭ ءىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنىڭ ەڭ باستى كەپىلى – ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ دۇرىس تاڭدالۋى، ءتيىمدى جۇمىس تۇرلەرىنىڭ جۇرگىزىلۋى. سوندىقتان ەرەسەكتەردى وقىتۋدا ويىن تەحنولوگيالارىن دۇرىس قولدانۋ پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتى، ىزدەنىس پەن شىعارماشىلىقتى، الدىنا ايقىن ماقسات قويا ءبىلىپ، وعان جەتۋدىڭ جولدارىن جان - جاقتى ويلاستىرا الۋدى، سونىمەن قاتار پسيحولوگيالىق ءبىلىمدى دە تالاپ ەتەدى. قازاق ءتىلىن ەرەسەكتەرگە وقىتۋ بارىسىندا ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋعا قاتىستى مىناداي بىرنەشە وزەكتى سۇراقتاردى اتاپ وتۋگە بولادى:
1.) ەرەسەك ادامدارمەن ويىننىڭ قانداي تۇرلەرىن وتكىزگەن ءتيىمدى بولادى؟
2.) ويىندى ساباقتىڭ قاي كەزەڭىندە وتكىزۋ كەرەك؟
3.) ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋدا ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋ قاجەت پە؟
4.) ساباقتا ويىندى قولدانۋدا جىبەرىلەتىن ادىستەمەلىك قاتەلىكتەر قانداي؟
وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
ادامزاتتىڭ كوپتەگەن جىلدار بويعى ويناۋ تاجىريبەسى ويىننىڭ بىلىمدىك قۇندىلىعىن دالەلدەدى. ويىننىڭ شىعۋ سىرىن عالىمدار جۇزدەگەن جىلدار بويى زەرتتەپ كەلەدى. ونىڭ شىعۋ تاريحى جايلى كوپتەگەن پىكىرلەر بار. كوپ تۇجىرىمداردىڭ ءبىرى بويىنشا ويىن قوعامنىڭ ءدىني، الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋى كەزىندەگى بوس ۋاقىت پەن دەمالىستى وتكىزۋ ماسەلەسىنەن تۋىنداعان. ەرتە زاماندا ويىن قوعامدىق ءومىردىڭ ءبىر بولىگى بولىپ، وعان ءدىني - ساياسي ماڭىز بەرىلگەن. ەرتە گرەكتەر ويىندى قۇدايلار قولداعان دەسە، قىتايدا مەرەكەلىك ويىنداردى يمپەراتور اشىپ، ءوزى دە قاتىسقان. ويىن ومىردە پايداسىز كورىنگەنمەن، اسا قاجەتتى قۇبىلىس. ساباقتا ءتيىمدى قولدانىلعان ويىن تۇرلەرى — وقىتۋشىنىڭ ساباعىنداعى ماتەريالدى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ اسا زور ىلتيپاتپەن تىڭداپ، جەمىستى، ساپالى مەڭگەرۋىنە سەنىمدى كومەكشى بولا الادى.
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى وقىتۋشى مەن ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، كەز كەلگەن ويىن ارەكەتى وقۋ ارەكەتىن ورىنداۋعا بەيىمدەلۋى ءتيىس. بۇل ءۇردىس ساباق بارىسىندا پايدالانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ناقتى ءبىزدىڭ ىسىمىزدە، ياعني ەرەسەكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋدا قولدانىلاتىن ويىننىڭ ماقساتى - ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، سوزدىك قورىن ارتتىرۋ. ال مىندەتى – ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ قازاق تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن ىنتا - ىقىلاستارىن كۇشەيتۋ.
ءبىز قازاق ءتىلىن بالالارعا ەمەس، ەرەسەك ادامدارعا ۇيرەتەمىز. ءارتۇرلى سالادا قىزمەت ەتەتىن، ءتىلدى مەڭگەرۋ قابىلەتتەرى دە، جاس ەرەكشەلىكتەرى دە ءارتۇرلى، دۇنيەتانىمدارى مەن كوزقاراستارى دا ءار قيلى ادامدارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ولاردىڭ ءبىرى جۇمىسىنداعى اياقتالماي قالعان ءىسىن ۋايىمداپ، ەكىنشىسى ەرتەڭگى كۇنگى ءىسساپارىن جوسپارلاپ، ال ەندى ءبىرى وتباسىنداعى ءبىر جاعدايدى ويلاپ وتىرۋى مۇمكىن. وقىتۋشىنىڭ الدىنداعى ەڭ ءبىرىنشى مىندەت – الدىندا وتىرعان وسىنداي الۋان ءتۇرلى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە شوعىرلاندىرۋ، ولاردىڭ بارلىق باسقا ويلارىن ۇمىتتىرۋ. ال ساباق بارىسىندا دۇرىس، ساۋاتتى ءارى ورىندى قولدانىلعان ويىن تەحنولوگيالارى وسى ماسەلەلەردى شەشۋدەگى باستى ءتيىمدى قۇرالداردىڭ ءبىرى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
پەداگوگيكا عىلىمىندا وقىتۋ ۇردىسىندە قولدانىلاتىن ويىنداردىڭ بىرنەشە تۇرلەرى اتاپ كورسەتىلەدى. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ وقىتۋ ۇردىسىمىزدە قولدانىلاتىنى – ديداكتيكالىق ويىندار.
وقىتۋ ۇردىسىندە قولدانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار – ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ بىلىمدەرىن ارتتىرۋدىڭ قۇرالى. ديداكتيكالىق ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتى شەشەدى. ساباقتىڭ قاي كەزەڭىندە قولدانىلۋىنا بايلانىستى ويىنداردىڭ ماقسات - مىندەتتەرى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ويىن ساباقتىڭ باسىندا ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىن شوعىرلاندىرادى، ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن پسيحولوگيالىق جاعىمدى جاعداي قالىپتاستىرادى، وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرەدى. كەيدە ساباقتىڭ ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىن ءتيىمدى وتكىزۋگە تە كومەكتەسەدى. جۇمىس بابىمەن ءتىل ۇيرەنۋشىلەر ءبارى بىردەي ساباق باستالاتىن ۋاقىتتا جينالا الماي قالۋى مۇمكىن. وسىنداي كەزدە ساباقتىڭ باسىندا ماڭىزدى ماتەريالدى بەرۋ ءتيىمسىز بولادى، كۇتۋگە تۋرا كەلەتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. سوندا قالىپتاسقان جاعدايدى تىلدىك ويىندار ارقىلى شەشۋگە ابدەن بولادى. مىسالى، ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ وقىتۋشىلارى ساباقتىڭ باسىندا قولداناتىن بىرنەشە ويىندى ايتا كەتۋگە بولادى: «سوزدەر تىزبەگى» ويىنى (وتە جەڭىل ويىن، ايتىلعان ءسوزدىڭ سوڭعى دىبىسىنان باستالاتىن ءسوز ايتۋ كەرەك)، «مەنى ءتۇسىن» ويىنى (تاراتىلعان قاعازدا جازۋلى تۇرعان ءسوزدى باسقالارعا ءتۇسىندىرۋ كەرەك).
ءتىل ۇيرەتۋ ساباعىنىڭ ورتاسىندا قولدانىلاتىن ويىن تەحنولوگيالارى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ كوڭىل - كۇيىن سەرگىتەدى، ەرىك - جىگەرىن دامىتادى، ساباققا ىنتاسىن ارتتىرادى، سونىمەن قاتار تىلدىك ماتەريالدى بەكىتۋگە، جاڭا اقپاراتتى ەستە ساقتاۋعا يگى ىقپال ەتەدى. ال ساباقتىڭ سوڭىندا ويىن تاقىرىپتى بەكىتۋ، ساباقتا العان تىلدىك ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىن كوزدەيدى. دەمەك، وقىتۋشىنىڭ الدىنا قويعان ماقسات - مىندەتىنە بايلانىستى ويىندى ساباقتىڭ كەز كەلگەن كەزەڭىندە قولدانۋعا بولادى.
جالپى وقىتۋشىنىڭ ويىندى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى ويىندى وتكىزۋگە ازىرلىك، ويىندى وتكىزۋ، ويىندى تالداۋ سياقتى ءۇش كەزەڭدى قامتيدى. ديداكتيكالىق ماقساتىنا قاراي ويىندى تاڭداۋ، وعان قاجەتتى ماتەريالدى دايارلاۋ ويىندى وتكىزۋگە ازىرلىك بولىپ تابىلادى. ءتىل ۇيرەنۋشىلەردى ويىننىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ ويىندى وتكىزۋ بولىپ تابىلادى. ويىندى تالداۋ - بۇل ويىننىڭ ءوز ماقساتىنا جەتۋى، قاتىسۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى، ولاردىڭ ءىس - ارەكەتى جانە ەڭ باستىسى تيىمدىلىگى قانشالىقتى بولعانىن وي ەلەگىنەن وتكىزۋ. ءار وقىتۋشى ءوزىنىڭ ساباعىندا قولدانعان ويىنداردى ءوزى ءۇشىن وسىلايشا تالداپ وتىرسا، ءوزىنىڭ وقىتۋ ۇردىسىندە ءداستۇرلى تۇردە قولداناتىن ەڭ ءتيىمدى دەپ تابىلعان ويىندارى سارالانىپ شىعادى.
اتاقتى فرانسۋز عالىمى لۋي دە برايل بىلاي دەيدى: «ەڭ قاراپايىم ماسەلەنى قوزعايتىن ويىنداردىڭ وزىندە عىلىمي جۇمىسقا ۇقساس جالپى ەلەمەنتتەر كوپ كەزدەسەدى. ەكى جاعدايدا دا (ويىن مەن عىلىمي جۇمىس) ەڭ باستىسى قويىلعان ماقساتتىڭ بولۋى، سونان سوڭ قيىندىقتىڭ بولۋى، ونى جەڭۋ، جاڭالىقتى اشۋ قۋانىشى. مىنە، سوندىقتان دا، بار ادامداردى، جاسىنا كاراماستان، ويىن وزىنە تارتىپ تۇرادى».
مىنە، وسىنداي ءتيىمدى دە تارتىمدى ءادىس رەتىندە ويىندى قولدانۋدا وقىتۋشىنىڭ نازاردا ۇستايتىن ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – پسيحولوگيالىق جاعى. ساباقتا قولدانىلاتىن كەز كەلگەن ويىن ەرەسەكتەرگە بەيىمدەلۋى ءتيىس. ياعني ەرەسەك ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە ەرسى كورىنبەيتىندەي بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن ويىننىڭ پايدالى ەكەنى ايقىن بولۋى شارت. سونداي - اق ويىن تەحنولوگياسى قولدانىلاتىن توپتاعى پسيحولوگيالىق جاعدايدى، ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناسىن دە ەسكەرۋ قاجەت. ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىنعا ىنتاسى بولعان جاعدايدا عانا، ويىن ءجۇرۋى مۇمكىن. ەشقانداي ويىندى فورمالدى ويناۋعا بولمايدى. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىنعا ديداكتيكالىق جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ءتان. ەندىگى ءبىر جاعىنان، ديداكتيكالىق ويىندارعا ءتان نارسە - ويناۋ. ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ نازارى بىرىنشىدەن سوعان اۋادى، ال ويىن بارىسىندا ءبىلىم بەرۋ ماقساتىنىڭ قالاي ورىندالاتىندىعى بايقالماي قالادى. سوندىقتان، ساباقتاردا وتىلەتىن ويىندار ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە جاي الدانىش رەتىندە ەمەس، قىزىقتى جۇمىس رەتىندە بەرىلەدى. ماسەلەن، «كىم جىلدام؟» دەگەن ويىنعا توقتالىپ وتەيىك: ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە كەستە تاراتىلادى. كەستەنىڭ باعاندارىندا كىم؟ نە؟ قانداي؟ قاشان؟ نە ىستەيدى؟ دەگەن سۇراقتار جازىلىپ تۇرادى. تىڭداۋشىلار باعاندارعا بەرىلگەن بەلگىلى ءبىر ارىپتەن باستالاتىن سوزدەردى جازۋ كەرەك. ءار باعانعا ءبىر سوزدەن. ءبىرىنشى بىتىرگەن تىڭداۋشى ويىندى توقتاتادى. كەزەكپەن سوزدەر وقىلىپ، جيناعان ۇپايلارى ەسەپتەلەدى.
بۇل بەيىمدەلگەن ويىننىڭ ءبىر ءتۇرى. كەستەنىڭ باعاندارىنا ءوتىلىپ جاتقان تاقىرىپقا بايلانىستى كەز كەلگەن سۇراقتاردى نەمەسە سوزدەردى جازۋعا بولادى.
جوعارىدا ايتىلعانداردان ويىن دەگەنىمىز جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن ءارى ويلاندىراتىن ءۇردىس دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ويىن - تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەمپازدىقتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كەڭدىگىن، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق ءتيىمدى ادىستەردىڭ بipi.
اتاقتى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحومولينسكييدىڭ: «ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتى دامۋى جوق جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويىن دەگەنىمىز - ۇشقىن، بىلىمگە قۇمارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى»، - دەگەن ءسوزى بار. دەمەك ويىن – بىلىكتى، ادىستەمەلىك ساۋاتتى، شىعارماشىل، جاۋاپتى وقىتۋشىنىڭ قولىنداعى مىقتى قۇرال.
سول سەبەپتى ءبىزدىڭ، بۋراباي اۋدانىنىڭ تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىندا وسى ماسەلە ۇنەمى نازاردا ۇستالادى. ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزدا جارعىعا سايكەس پەداگوگيكالىق كەڭەسپەن قاتار وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەس جۇمىس ىستەيدى. پەداگوگيكالىق كەڭەستىڭ وتىرىستارىندا ءبىز وقىتۋ ۇردىسىنە قاتىستى ماسەلەلەردى، نەگىزگى قىزمەتىمىز بويىنشا القالى تۇردە شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەردى قاراستىرساق، وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ وتىرىستارىندا ادىستەمەلىك ماسەلەلەردى ءسوز ەتەمىز، وقىتۋ ءۇردىسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا تاجىريبە الماسامىز، الدىڭعى قاتارلى پەداگوگيكالىق تاجىريبەلەردى تالقىلايمىز. سونىمەن قاتار جىل سايىن وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ جىلدىق جوسپارىنا ورتالىقتىڭ ءار وقىتۋشىسىنا ادىستەمەلىك تاقىرىپتار بويىنشا باياندامالار قويىلادى. بايانداما وقىلعاننان كەيىن ونى تالقىلاۋ بارىسىندا وقىتۋشىلارىمىز ءبىر - بىرىمەن تاجىريبە الماسىپ، ءتيىمدى دەپ تاپقان نەمەسە جاڭادان قولدانىپ جۇرگەن ويىن تەحنولوگيالارىمەن بولىسەدى.
بۇل باعىتتاعى جۇمىس الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تابادى. ۇجىمىمىز وقىتۋ ۇردىسىندەگى ءتيىمدى قۇرال رەتىندە ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋ جولدارىن قاراستىرۋدا شىعارماشىلىق پەن ىزدەنىس ۇستىندە بولادى. سەبەبى ءبىز ىستەگەن جۇمىسىمىزدان قورىتىندى شىعارا وتىرىپ، الداعى جۇمىسىمىزدى جەتىلدىرە ءتۇسۋدى ماقسات ەتەمىز.
قايرىمدەنوۆا ارايلىم ەسبولات قىزى – اقمولا وبلىسى بۋراباي اۋدانىنىڭ تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى
بۇل تاقىرىپ قازاق ءتىلىن ەرەسەكتەرگە وقىتۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن بارلىق ارىپتەستەرىمىزدى قىزىقتىراتىن، تالاي رەت ويلاندىرىپ، كوكەيلەرىندە الۋان ءتۇرلى سۇراقتار تۋعىزعان تاقىرىپ دەپ ويلايمىن. سەبەبى ساباقتى قىزىقتى ەتىپ وتكىزۋ، وقىتۋ ءۇردىسىن تارتىمدى ەتىپ ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ جولىندا ويىمىزعا كەلەتىن ەڭ نەگىزگى جولداردىڭ ءبىرى – ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋ. وقىتۋشى ءوز ءپانىنىڭ تەورياسىن قانشالىق جەتىك بىلسە دە، ونىڭ ءىسىنىڭ ناتيجەلى بولۋىنىڭ ەڭ باستى كەپىلى – ءادىس - تاسىلدەرىنىڭ دۇرىس تاڭدالۋى، ءتيىمدى جۇمىس تۇرلەرىنىڭ جۇرگىزىلۋى. سوندىقتان ەرەسەكتەردى وقىتۋدا ويىن تەحنولوگيالارىن دۇرىس قولدانۋ پەداگوگيكالىق شەبەرلىكتى، ىزدەنىس پەن شىعارماشىلىقتى، الدىنا ايقىن ماقسات قويا ءبىلىپ، وعان جەتۋدىڭ جولدارىن جان - جاقتى ويلاستىرا الۋدى، سونىمەن قاتار پسيحولوگيالىق ءبىلىمدى دە تالاپ ەتەدى. قازاق ءتىلىن ەرەسەكتەرگە وقىتۋ بارىسىندا ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋعا قاتىستى مىناداي بىرنەشە وزەكتى سۇراقتاردى اتاپ وتۋگە بولادى:
1.) ەرەسەك ادامدارمەن ويىننىڭ قانداي تۇرلەرىن وتكىزگەن ءتيىمدى بولادى؟
2.) ويىندى ساباقتىڭ قاي كەزەڭىندە وتكىزۋ كەرەك؟
3.) ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋدا ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرۋ قاجەت پە؟
4.) ساباقتا ويىندى قولدانۋدا جىبەرىلەتىن ادىستەمەلىك قاتەلىكتەر قانداي؟
وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ كورەيىك.
ادامزاتتىڭ كوپتەگەن جىلدار بويعى ويناۋ تاجىريبەسى ويىننىڭ بىلىمدىك قۇندىلىعىن دالەلدەدى. ويىننىڭ شىعۋ سىرىن عالىمدار جۇزدەگەن جىلدار بويى زەرتتەپ كەلەدى. ونىڭ شىعۋ تاريحى جايلى كوپتەگەن پىكىرلەر بار. كوپ تۇجىرىمداردىڭ ءبىرى بويىنشا ويىن قوعامنىڭ ءدىني، الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋى كەزىندەگى بوس ۋاقىت پەن دەمالىستى وتكىزۋ ماسەلەسىنەن تۋىنداعان. ەرتە زاماندا ويىن قوعامدىق ءومىردىڭ ءبىر بولىگى بولىپ، وعان ءدىني - ساياسي ماڭىز بەرىلگەن. ەرتە گرەكتەر ويىندى قۇدايلار قولداعان دەسە، قىتايدا مەرەكەلىك ويىنداردى يمپەراتور اشىپ، ءوزى دە قاتىسقان. ويىن ومىردە پايداسىز كورىنگەنمەن، اسا قاجەتتى قۇبىلىس. ساباقتا ءتيىمدى قولدانىلعان ويىن تۇرلەرى — وقىتۋشىنىڭ ساباعىنداعى ماتەريالدى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ اسا زور ىلتيپاتپەن تىڭداپ، جەمىستى، ساپالى مەڭگەرۋىنە سەنىمدى كومەكشى بولا الادى.
ويىن – وقۋ ۇردىسىندەگى وقىتۋدىڭ ءارى فورماسى، ءارى ءادىسى رەتىندە دەربەس ديداكتيكالىق كاتەگوريا. سونىمەن بىرگە ويىندى وقىتۋشى مەن ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ بىرلەسكەن وقۋ ارەكەتىنىڭ ءوزارا بايلانىستى تەحنولوگياسى رەتىندە قولدانۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، كەز كەلگەن ويىن ارەكەتى وقۋ ارەكەتىن ورىنداۋعا بەيىمدەلۋى ءتيىس. بۇل ءۇردىس ساباق بارىسىندا پايدالانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار ارقىلى جۇزەگە اسادى.
ناقتى ءبىزدىڭ ىسىمىزدە، ياعني ەرەسەكتەرگە قازاق ءتىلىن وقىتۋدا قولدانىلاتىن ويىننىڭ ماقساتى - ويىن تەحنولوگياسى ارقىلى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ سويلەۋ ءتىلىن دامىتۋ، سويلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ، سوزدىك قورىن ارتتىرۋ. ال مىندەتى – ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ قازاق تىلىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ءتىلدى ۇيرەنۋگە دەگەن ىنتا - ىقىلاستارىن كۇشەيتۋ.
ءبىز قازاق ءتىلىن بالالارعا ەمەس، ەرەسەك ادامدارعا ۇيرەتەمىز. ءارتۇرلى سالادا قىزمەت ەتەتىن، ءتىلدى مەڭگەرۋ قابىلەتتەرى دە، جاس ەرەكشەلىكتەرى دە ءارتۇرلى، دۇنيەتانىمدارى مەن كوزقاراستارى دا ءار قيلى ادامدارمەن جۇمىس ىستەيمىز. ولاردىڭ ءبىرى جۇمىسىنداعى اياقتالماي قالعان ءىسىن ۋايىمداپ، ەكىنشىسى ەرتەڭگى كۇنگى ءىسساپارىن جوسپارلاپ، ال ەندى ءبىرى وتباسىنداعى ءبىر جاعدايدى ويلاپ وتىرۋى مۇمكىن. وقىتۋشىنىڭ الدىنداعى ەڭ ءبىرىنشى مىندەت – الدىندا وتىرعان وسىنداي الۋان ءتۇرلى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىن قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە شوعىرلاندىرۋ، ولاردىڭ بارلىق باسقا ويلارىن ۇمىتتىرۋ. ال ساباق بارىسىندا دۇرىس، ساۋاتتى ءارى ورىندى قولدانىلعان ويىن تەحنولوگيالارى وسى ماسەلەلەردى شەشۋدەگى باستى ءتيىمدى قۇرالداردىڭ ءبىرى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
پەداگوگيكا عىلىمىندا وقىتۋ ۇردىسىندە قولدانىلاتىن ويىنداردىڭ بىرنەشە تۇرلەرى اتاپ كورسەتىلەدى. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ وقىتۋ ۇردىسىمىزدە قولدانىلاتىنى – ديداكتيكالىق ويىندار.
وقىتۋ ۇردىسىندە قولدانىلاتىن ديداكتيكالىق ويىندار – ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ بىلىمدەرىن ارتتىرۋدىڭ قۇرالى. ديداكتيكالىق ويىندار ارنايى ماقساتتى كوزدەيدى جانە ناقتى مىندەتتى شەشەدى. ساباقتىڭ قاي كەزەڭىندە قولدانىلۋىنا بايلانىستى ويىنداردىڭ ماقسات - مىندەتتەرى ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. ماسەلەن، ويىن ساباقتىڭ باسىندا ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىن شوعىرلاندىرادى، ءتىل ۇيرەنۋ ءۇشىن پسيحولوگيالىق جاعىمدى جاعداي قالىپتاستىرادى، وتكەن ساباقتى ەسكە تۇسىرەدى. كەيدە ساباقتىڭ ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىن ءتيىمدى وتكىزۋگە تە كومەكتەسەدى. جۇمىس بابىمەن ءتىل ۇيرەنۋشىلەر ءبارى بىردەي ساباق باستالاتىن ۋاقىتتا جينالا الماي قالۋى مۇمكىن. وسىنداي كەزدە ساباقتىڭ باسىندا ماڭىزدى ماتەريالدى بەرۋ ءتيىمسىز بولادى، كۇتۋگە تۋرا كەلەتىن جاعدايلار دا كەزدەسەدى. سوندا قالىپتاسقان جاعدايدى تىلدىك ويىندار ارقىلى شەشۋگە ابدەن بولادى. مىسالى، ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ وقىتۋشىلارى ساباقتىڭ باسىندا قولداناتىن بىرنەشە ويىندى ايتا كەتۋگە بولادى: «سوزدەر تىزبەگى» ويىنى (وتە جەڭىل ويىن، ايتىلعان ءسوزدىڭ سوڭعى دىبىسىنان باستالاتىن ءسوز ايتۋ كەرەك)، «مەنى ءتۇسىن» ويىنى (تاراتىلعان قاعازدا جازۋلى تۇرعان ءسوزدى باسقالارعا ءتۇسىندىرۋ كەرەك).
ءتىل ۇيرەتۋ ساباعىنىڭ ورتاسىندا قولدانىلاتىن ويىن تەحنولوگيالارى ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ كوڭىل - كۇيىن سەرگىتەدى، ەرىك - جىگەرىن دامىتادى، ساباققا ىنتاسىن ارتتىرادى، سونىمەن قاتار تىلدىك ماتەريالدى بەكىتۋگە، جاڭا اقپاراتتى ەستە ساقتاۋعا يگى ىقپال ەتەدى. ال ساباقتىڭ سوڭىندا ويىن تاقىرىپتى بەكىتۋ، ساباقتا العان تىلدىك ءبىلىمدى جيناقتاۋ ماقساتىن كوزدەيدى. دەمەك، وقىتۋشىنىڭ الدىنا قويعان ماقسات - مىندەتىنە بايلانىستى ويىندى ساباقتىڭ كەز كەلگەن كەزەڭىندە قولدانۋعا بولادى.
جالپى وقىتۋشىنىڭ ويىندى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى ويىندى وتكىزۋگە ازىرلىك، ويىندى وتكىزۋ، ويىندى تالداۋ سياقتى ءۇش كەزەڭدى قامتيدى. ديداكتيكالىق ماقساتىنا قاراي ويىندى تاڭداۋ، وعان قاجەتتى ماتەريالدى دايارلاۋ ويىندى وتكىزۋگە ازىرلىك بولىپ تابىلادى. ءتىل ۇيرەنۋشىلەردى ويىننىڭ مازمۇنىمەن تانىستىرۋ ويىندى وتكىزۋ بولىپ تابىلادى. ويىندى تالداۋ - بۇل ويىننىڭ ءوز ماقساتىنا جەتۋى، قاتىسۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگى، ولاردىڭ ءىس - ارەكەتى جانە ەڭ باستىسى تيىمدىلىگى قانشالىقتى بولعانىن وي ەلەگىنەن وتكىزۋ. ءار وقىتۋشى ءوزىنىڭ ساباعىندا قولدانعان ويىنداردى ءوزى ءۇشىن وسىلايشا تالداپ وتىرسا، ءوزىنىڭ وقىتۋ ۇردىسىندە ءداستۇرلى تۇردە قولداناتىن ەڭ ءتيىمدى دەپ تابىلعان ويىندارى سارالانىپ شىعادى.
اتاقتى فرانسۋز عالىمى لۋي دە برايل بىلاي دەيدى: «ەڭ قاراپايىم ماسەلەنى قوزعايتىن ويىنداردىڭ وزىندە عىلىمي جۇمىسقا ۇقساس جالپى ەلەمەنتتەر كوپ كەزدەسەدى. ەكى جاعدايدا دا (ويىن مەن عىلىمي جۇمىس) ەڭ باستىسى قويىلعان ماقساتتىڭ بولۋى، سونان سوڭ قيىندىقتىڭ بولۋى، ونى جەڭۋ، جاڭالىقتى اشۋ قۋانىشى. مىنە، سوندىقتان دا، بار ادامداردى، جاسىنا كاراماستان، ويىن وزىنە تارتىپ تۇرادى».
مىنە، وسىنداي ءتيىمدى دە تارتىمدى ءادىس رەتىندە ويىندى قولدانۋدا وقىتۋشىنىڭ نازاردا ۇستايتىن ماڭىزدى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى – پسيحولوگيالىق جاعى. ساباقتا قولدانىلاتىن كەز كەلگەن ويىن ەرەسەكتەرگە بەيىمدەلۋى ءتيىس. ياعني ەرەسەك ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە ەرسى كورىنبەيتىندەي بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن ويىننىڭ پايدالى ەكەنى ايقىن بولۋى شارت. سونداي - اق ويىن تەحنولوگياسى قولدانىلاتىن توپتاعى پسيحولوگيالىق جاعدايدى، ولاردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناسىن دە ەسكەرۋ قاجەت. ءتىل ۇيرەنۋشىلەردىڭ ويىنعا ىنتاسى بولعان جاعدايدا عانا، ويىن ءجۇرۋى مۇمكىن. ەشقانداي ويىندى فورمالدى ويناۋعا بولمايدى. ءاربىر ديداكتيكالىق ويىنعا ديداكتيكالىق جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ ءتان. ەندىگى ءبىر جاعىنان، ديداكتيكالىق ويىندارعا ءتان نارسە - ويناۋ. ءتىل ۇيرەنۋشىنىڭ نازارى بىرىنشىدەن سوعان اۋادى، ال ويىن بارىسىندا ءبىلىم بەرۋ ماقساتىنىڭ قالاي ورىندالاتىندىعى بايقالماي قالادى. سوندىقتان، ساباقتاردا وتىلەتىن ويىندار ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە جاي الدانىش رەتىندە ەمەس، قىزىقتى جۇمىس رەتىندە بەرىلەدى. ماسەلەن، «كىم جىلدام؟» دەگەن ويىنعا توقتالىپ وتەيىك: ءتىل ۇيرەنۋشىلەرگە كەستە تاراتىلادى. كەستەنىڭ باعاندارىندا كىم؟ نە؟ قانداي؟ قاشان؟ نە ىستەيدى؟ دەگەن سۇراقتار جازىلىپ تۇرادى. تىڭداۋشىلار باعاندارعا بەرىلگەن بەلگىلى ءبىر ارىپتەن باستالاتىن سوزدەردى جازۋ كەرەك. ءار باعانعا ءبىر سوزدەن. ءبىرىنشى بىتىرگەن تىڭداۋشى ويىندى توقتاتادى. كەزەكپەن سوزدەر وقىلىپ، جيناعان ۇپايلارى ەسەپتەلەدى.
بۇل بەيىمدەلگەن ويىننىڭ ءبىر ءتۇرى. كەستەنىڭ باعاندارىنا ءوتىلىپ جاتقان تاقىرىپقا بايلانىستى كەز كەلگەن سۇراقتاردى نەمەسە سوزدەردى جازۋعا بولادى.
جوعارىدا ايتىلعانداردان ويىن دەگەنىمىز جاس ەرەكشەلىككە قارامايتىن، ادامنىڭ كوڭىل - كۇيىن كوتەرەتىن ءارى ويلاندىراتىن ءۇردىس دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ويىن - تاپقىرلىقتى، ۇقىپتىلىقتى، ىزدەمپازدىقتى، دۇنيەتانىم ءورىسىنىڭ كەڭدىگىن، كوپ ءبىلۋدى، سونداي - اق باسقا دا تولىپ جاتقان ساپالىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار پەداگوگيكالىق ءتيىمدى ادىستەردىڭ بipi.
اتاقتى پەداگوگ ۆ. ا. سۋحومولينسكييدىڭ: «ويىنسىز اقىل - ويدىڭ قالىپتى دامۋى جوق جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەس. ويىن دەگەنىمىز - ۇشقىن، بىلىمگە قۇمارلىق پەن ەلىكتەۋدىڭ مازداپ جانار وتى»، - دەگەن ءسوزى بار. دەمەك ويىن – بىلىكتى، ادىستەمەلىك ساۋاتتى، شىعارماشىل، جاۋاپتى وقىتۋشىنىڭ قولىنداعى مىقتى قۇرال.
سول سەبەپتى ءبىزدىڭ، بۋراباي اۋدانىنىڭ تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىندا وسى ماسەلە ۇنەمى نازاردا ۇستالادى. ءبىزدىڭ ورتالىعىمىزدا جارعىعا سايكەس پەداگوگيكالىق كەڭەسپەن قاتار وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەس جۇمىس ىستەيدى. پەداگوگيكالىق كەڭەستىڭ وتىرىستارىندا ءبىز وقىتۋ ۇردىسىنە قاتىستى ماسەلەلەردى، نەگىزگى قىزمەتىمىز بويىنشا القالى تۇردە شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلەلەردى قاراستىرساق، وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ وتىرىستارىندا ادىستەمەلىك ماسەلەلەردى ءسوز ەتەمىز، وقىتۋ ءۇردىسىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا تاجىريبە الماسامىز، الدىڭعى قاتارلى پەداگوگيكالىق تاجىريبەلەردى تالقىلايمىز. سونىمەن قاتار جىل سايىن وقۋ - ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ جىلدىق جوسپارىنا ورتالىقتىڭ ءار وقىتۋشىسىنا ادىستەمەلىك تاقىرىپتار بويىنشا باياندامالار قويىلادى. بايانداما وقىلعاننان كەيىن ونى تالقىلاۋ بارىسىندا وقىتۋشىلارىمىز ءبىر - بىرىمەن تاجىريبە الماسىپ، ءتيىمدى دەپ تاپقان نەمەسە جاڭادان قولدانىپ جۇرگەن ويىن تەحنولوگيالارىمەن بولىسەدى.
بۇل باعىتتاعى جۇمىس الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسىن تابادى. ۇجىمىمىز وقىتۋ ۇردىسىندەگى ءتيىمدى قۇرال رەتىندە ويىن تەحنولوگيالارىن قولدانۋ جولدارىن قاراستىرۋدا شىعارماشىلىق پەن ىزدەنىس ۇستىندە بولادى. سەبەبى ءبىز ىستەگەن جۇمىسىمىزدان قورىتىندى شىعارا وتىرىپ، الداعى جۇمىسىمىزدى جەتىلدىرە ءتۇسۋدى ماقسات ەتەمىز.
قايرىمدەنوۆا ارايلىم ەسبولات قىزى – اقمولا وبلىسى بۋراباي اۋدانىنىڭ تىلدەردى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىك: قازاقستان تاۋەلسىزدىگى جولىندا مەرت بولعان قايسار رۋحتى قازاق جاستارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
-
ماقساتى: ەلىن، جەرىن، ءتىلىن قۇرمەتتەيتىن، ءوز وتانىن سۇيەتىن ازامات قالىپتاستىر، وت جۇرەكتى وجەت مىنەزدى ۇل-قىزداردىڭ ەرلىك ىستەرىنە ماڭگى قۇرمەت كورسەتۋگە باۋلۋ. پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرۋ.
