InfoHub Logo

"قالام مەن زامان" كىتابىنان ءوزىم تۋرالى

وزگە ەمەس ءوزىم ايتام ءوز جايىمدا

قاسىم امانجولوۆ.

وسىدان كوپ بۇرىن ماعان جاقىن جۇرەتىن، جاناشىر دەرلىك جاقسى كوكەلەرىمنىڭ ءبىرى تەلەفون سوعىپ: "وۋ، ساكەن، سەن دە الپىسقا كەلىپ قاپسىڭ عوي. گازەت، جۋرنالدارعا ءوزىڭ جايلى جازام دەگەندەر بار ما؟ سەنىڭ كەيبىر الپىسقا كەلگەن اعالارىڭ دا، ەلۋگە ەندى ىلىنگەن ىنىلەرىڭ دە قازاقستانداعى گازەت بىتكەننىڭ بەتىندە وزدەرىن وزدەرى ايداي الەمگە ايگىلەپ، اينالاسىن دۋىلداتىپ، اعايىنىن شۋىلداتىپ جاتادى عوي، تىرپ ەتپەي عانا بۇعا بەرمەي، قارەكەت جاسا!" — دەپ اياماي-اق "اقىلىن" ايتىپ ەدى.

"مەن دە الپىسقا، ياكي جىگىت اعاسى جاسىنا كەلىپ قالعان ەكەم-اۋ!" — دەگەم سوندا. مۇندايدا، ايتەۋىر، قوشامەت-قولپاش كوبەيىپ، جوق جەردەن ساعان اۋلىگە كوپشىك، داۋرىعا تەپشىك قويىپ جاتاتىنداردىڭ ءبىرشاماسى تابىلىپ قالاتىنى بار. ءوز جازعانىنان دا اركىم-اركىمگە قولقا سالا ءجۇرىپ جازدىرعان قولپاشتى جاراپازان ايتۋشىلارىنىڭ كوبىكتەي كوپىرتكەن كوشىرمە ءسوزى كوپ زامانداستارىمنىڭ ءبىرازىنا كەزىندە ءوزىمنىڭ دە كۇلگەن جايىم بار ەدى. "كۇلمە دوسقا — كەلەر باسقا"، ماقتاعاندى كىم جەك كورسىن، سىرتىمىز سىر بەرمەگەنىمەن، ءىشىمىز جىلى ءسوزدى ۇناتىپ وتىراتىنىن قۇدايدان دا، پەندەدەن دە جاسىرىپ نە قىلامىز. ايتسە دە...

ايتسە دە، مەن بىلاي ويلادىم: وسى ءوزىم تۋرالى مەنىڭ وزىمنەن جاقسى بىلەتىن كىم بار؟ قانشاما جىگىن جاتقىزا جىلى سويلەگەنىمەن، "ىشىنە قۋلىق ساقتاپ" تۇرماسىن كىم ءبىلىپتى كوبىنىڭ. ودان دا ءوزىم تۋرالى ءوزىم نەگە ايتپايمىن؟ كىم ەكەنىمدى، نە ءبىتىرىپ، نە قويعانىمدى ەل-جۇرتقا ءوزىم اڭگىمەلەپ بەرسەم، ونىڭ نەسى ەرسى بولىپتى! "قوي، سويتەيىن"، — دەدىم دە، وسى سوزدەردى قاعازعا تۇسىرۋگە تابان تىرەدىم. بالا جاسىمىزدا الدەبىر ويىننان جەڭىلىپ بارا جاتقاندا: "جوق، بۇل ويىن جولى بولسىن، كانە، ەندى شىنداپ، قايتادان باسىنان باستايىق!" — دەپ ەرەگەسە كەتەتىنىمىز بولۋشى ەدى. مەنىڭ دە وسى جاسىما دەيىن ىستەگەنىمنىڭ ءبارى سول ويىن جولىنا ۇقساپ، ەڭ نەگىزگى شارۋاعا، بۇيىرسا، بۇگىن-ەرتەڭ شىنداپ ءبىر كىرىسەتىن سياقتانامىن دا تۇرامىن. ءومىر بويعىم وسى ما دەپ ويلايمىن. "ءاي، ەندى مە، ءاي، وسى جولى ما!" — دەپ، قولىما تۇكىرىپ الىپ تاس قوپارىپ، تاۋ بۇزىپ تاستايتىنداي-اق كۇپىنىپ الام دە، "ەرتەڭ دە كۇن بار عوي، قايدا قاشىپ بارادى، قايدا اسىعام سونشاما" دەپ، تاعى دا ارقانى كەڭگە سالا، جايىلىپ شىعا كەلەتىن كەزدەرىم ءجيى، ءتىپتى ءجيى قايتالانۋمەن كەلەدى. ءبىر ىسىمە كوڭىلىم تولماسا ونشالىق وكىنبەيمىن دە، ونىڭ ەسەسىنە ەندىگىسىن وندىرىپ-اق تاستايتىنداي كورىنەم دە تۇرامىن.

العاشقى كىتابىم مەنى ابدەن ەسەيتىپ بارىپ، 1966 جىلى 28 جاسىمدا جارىق كوردى... "تۇڭعىش كىتاپ" سەرياسىمەن شىققان بار بولعانى ءبىر باسپا تاباق، پىشاق قىرىنداي عانا " تۋعان اۋىلدىڭ" ءسۇيىنشى داناسى قولعا تيگەن كۇنى توبەم كوككە جەتكەندەي بولىپ قۋانىپ، قاسىمدا بالا كۇننەن ىلەسىپ كەلە جاتقان سەرىك دوسىم بار، ءسۇيىنشى سۇرايىن دەپ سالىپ ۇرىپ اكەمە بارىپ ەدىك. جارىقتىق كۇندەگى داعدىسىنشا ءۇشارالداعى مەنشىك ءۇيدىڭ الما اعاشى اراسىنداعى ساكىدە ساسكەلىك شايىن ءىشىپ وتىر ەكەن. شەشەمنىڭ جانىندا بەيمارال كۇيدە ماڭدايى ءجىپسىپ وتىرعان اكەمە قاراپ سەرىك: "اعا، — دەدى القىنا سويلەپ، تاپ ءبىر مەن ەمەس، كىتاپ شىعارعان ءوزى سياقتانىپ، — ساكەننىڭ كىتابى شىعىپتى. سىزگە كورسەتۋگە اكەلدىك!!!"

اكەم ەشقاشان اسىعىپ-اپتىعۋدى بىلمەيتىن، اسا سابىرلى كىسى ەدى. سەرىك ەكەۋىمىزگە ۇقساپ الىپ ۇشا، ابىرجي قويعان جوق، كەسەسىن ارىرەك ىسىرىپ قويىپ، جاڭاعى ءبىر جاپىراق كىتاپتى جايلاپ قانا قولىنا الدى. وقىعان جوق، ارى-بەرى اۋدارىپ، توڭكەرىپ قانا قاراپ ءوتتى. "سەندەر وسىنى كىتاپ دەپ اتايسىڭدار ما؟ — دەدى سودان سوڭ سابىرمەن بىزگە بۇرىلىپ. — مەن كىتاپ دەگەن اناۋ ءتور ۇيدە تۇرعان ءسابيت مۇقانوۆ، مۇحتار اۋەزوۆتەردىكى سياقتى بولادى ەكەن دەپ جۇرسەم. جارايدى، جاقسا ەكەن، قۇتتى بولسىن!".

اكەمنىڭ ونى-مۇنىعا ەلپىلدەي قويمايتىن بۇل سياقتى قىلىعىنا بۇرىننان قانىقپىن، ەتىم ۇيرەنىپ تە بولعان. 1959 جىلدىڭ اقىرعى كۇندەرىنىڭ بىرىندە جاڭادان عانا "كولحوز تۋى" اتالاتىن اۋداندىق گازەت رەداكسياسىنا ورنالاسقان مەنىڭ باسىما ويلاماعان جەردەن "باقىت قۇسى" قونا قالعانداي بولىپ ەدى. ول كەزدە ىزدەنۋدەن دە، جازۋدان دا جالىعىپ، شارشامايتىن كەزىمىز. سونىڭ الدىندا عانا رەسپۋبليكالىق جاستار گازەتى "لەنينشىل جاستا" مەنىڭ "وتاردان جازىلعان حاتتار" دەپ اتالاتىن توپتاما وچەركىم بىرنەشە نومىرگە جاريالانعان بولاتىن. سوعان دا الدەقانداي مارقايىپ جۇرگەنىمدە "لەنينشىل جاستىڭ" سول كەزدەگى رەداكتورى ءابساتتار بولدەكبايەۆتان جەدەلحات الايىن. "ءبىز ءسىزدى قىزمەتكە شاقىرامىز، كەلىسسەڭىز — جەدەل حابارلاسىڭىز" دەگەن. "سوگلاسەن!" — دەگەن جالعىز سوزدەن تۇراتىن جەدەلحاتتى رەداكسيا ادرەسىنە جىبەرە سالدىم دا، ءا. بولدەكبايەۆتىڭ قاعازىن قولىما الا، 10 شاقىرىمداي جەردەگى اۋىلدا تۇراتىن اكەمە قاراي قۇستاي ۇشايىن. و كىسى تىماۋراتىپ قالىپ، توسەكتە جاتىر ەكەن. قاسىمدا مەنەن ون جاس ۇلكەن تۋعان اعام ءنۇسىپ بار.

الدىنا كەلىپ سالەم بەردىم دە، اكەمە جەدەلحاتتى ۇستاتا قويدىم. كوز جۇگىرتە قاراپ شىقتى دا، باس جاعىنا قويا سالىپ:

جاقسى ەكەن. ءبىراق، قاراعىم، جۇمىستان جۇمىستىڭ جورعاسى جوق، ىستەپ ءجۇرسىڭ عوي، قايتەسىڭ سول الىسقا قاراي بەرىپ، — دەگەنى.

جەلپىنىپ، جەرگە سىيماي كەلگەن كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، نە دەرىمدى بىلمەي ءتىلىمدى تىستەي بەرسەم كەرەك، سونى اڭعارعان ءنۇسىپ اعام اكەمە قاراپ:

اعا، — دەدى، اكەمىزدى ءبارىمىز "اعا" دەپ ايتاتىنبىز، — وسى الاكولدە كىمنىڭ بالاسىن استاناداعى "لەنينشىل جاس گازەتى شاقىرىپ جاتىر. ەتەگىنەن تارتپالىق، بارسىن — رۇقسات ەتىڭىز".

اكەم ءلام-ميم دەمەي ءۇنسىز جاتا بەردى. ۇندەمەگەنى كەلىسكەن دەپ ۇعىندى-اۋ دەيمىن، نۇسەكەڭ ەندى ماعان بۇرىلىپ:

جولعا اقشاڭ بار ما؟ — دەپ سۇرادى.

بار، — دەدىم لىپ ەتىپ.

ەندەشە، سامولەتكە بيلەت ال دا، تارتىپ كەت، قالعانىن تاعى كورە جاتارسىڭ، — دەپ ءسات-ساپار تىلەپ، شىعارىپ سالعان. سويتسەم، ءبىزدى مەزگىلىنەن بۇرىن اسىپ-تاسىپ كەتپەسىن، ءوز بالالارىن ايتەۋىر كوزىنەن تاسا قىلماي، قاي-قاشان الدىندا ءجۇرسىنشى دەگەن اكەلىك ىزگى نيەتىنەن تۋعان سەزىمى ەكەن عوي... سونىڭ تەرەڭىنە بويلاماي، قورساڭداپ، تورساڭداپ تا قالىپ جۇردىك-اۋ، قايتەيىك!

...بۇل جولى دا سول. جاڭاعى ءسوزىن قىسقا قايىردى دا، قايتادان ەسەلەپ شىعارىلعان قىزىلكۇرەڭ شايىنا بۇرىلدى. "تۋعان اۋىل" اتالاتىن الگى كىتابىمدى دا قايىرا بىزگە ۇسىنباي، ءوزىنىڭ الدىنا تامان الىپ قويدى.

مۇنشالىق سالقىن، سامارقاۋلىق مەنەن گورى سەرىك دوسىمنىڭ كوڭىلىنە كەلىپ قالدى-اۋ دەيمىن، رەنىشىن جاسىرا الماي: "ە، ءالى ساكەن دە جازادى عوي ونداي توم-توم كىتاپتى!" — دەپ جاتتى شىر-پىرى شىعىپ.

مەن دە "يا، جازامىن!" — دەگەندەي ونى قۇپتاي باس شۇلعىپ قويامىن. اكەم بىزبەن بۇدان ءارى ءسوز تالاستىرىپ جاتپادى، اڭگىمە اياقتالدى دەگەندى ۇقتىرىپ، شاقشاسىنا قول سوزعان كۇيى وڭ جاعىنداعى جاستىققا قاراي جانتايا بەردى.

...مىنە سودان بەرى دە 32 جىل وتكەن ەكەن. اكەم دە الدەقاشان دۇنيە سالدى. مەن بولسام سول باياعى "ءالى جازامىن"، "ەرتەڭ ءبارىن قاتىرامىنمەن" سيىرقۇيىمشاقتاتا ءسوزبۇيدالاپ كەلە جاتقان جايىم بار.

ءسوز اراسىندا ادەيى ايتا كەتەيىن، وبالى نە، اكەم ءبىز كەتكەننەن كەيىن ىنىمە ەكى اياقتى ارباسىن (و كىسى ورتا ءبىلىمدى مال دارىگەرى، فەلدشەر ەدى) جەكتىرىپ، اۋىلعا بارىپ قايتپاق بولادى. "ساكەننىڭ مىنا كىتابىن الا سال"، — دەپ تاپسىرادى ىنىمە.

جولشىباي اربا سەلكىلىنە قاراماي: "داۋىستاپ وقىپ كورشى، ءوزى نە جازادى ەكەن، تىڭدايىن"، — دەيدى. ءىنىم شاماسى كەلگەنشە دۇرىستاپ وقىپ بەرۋگە تىرىسادى. اۋىلعا بارعان سوڭ اكەم ءوزى تۇرعىلاس ۇلكەن-كىشىگە سول مەنىڭ ءبىر جاپىراق شاعىن كىتابىمدى جاعالاي كورسەتىپ: "ءبىزدىڭ ساكەننىڭ مىنا ءبىر كىتابى شىققان ەكەن"، — دەپ ەلەۋسىزدەۋ تۇرعىدا عانا بولسا دا، بارىنە ءبىر-بىر ۇستاتىپ شىعىپتى. "سىرتقا شىعارماسا دا، ىشتەي ماقتانىشىن جاسىرا الماي ءجۇردى"،— دەپ اڭگىمە ايتادى ءىنىم دە بۇگىندەرى مارقايىپ، ماعان جاساعان سول قىزمەتىن ءالى كۇنگە مارتەبە تۇتقانداي.

ءبىراق جازمىشتان وزمىش جوق، نە كەرەك، تاسقا باسىلعان باسقا شىعارمالارىمدى كورە الماي، نە جازىپ، نە قويعانىمنىڭ باعاسىن وزىمە ايتىپ بەرە الماي، قايران اكەم ەرتەرەك كوز جۇمدى. بيىل 90 جاسقا كەلەتىن ەدى ءتىرى جۇرگەندە. "ورازا-ناماز توقتىقتا، يمان قاشار جوقتىقتا" دەيتىن ءسوز بار، بۇل سانانى تۇرمىس بيلەيتىنىنىڭ بۇلتارتپاس دالەلى. سول العاشقى پىشاق قىرىنداي كىتابىمنان كەيىن ادەبيەتتەن "ءبىرشاما جىل الشاقتاپ كەتكەنىم بار. ارالارىنا جىل سالىپ تۋعان اعام ءنۇسىپ، ىلە-شالا اسقار تاۋداي اياۋلى اكەم قۇسايىن بىرىنەن كەيىن ءبىرى دۇنيەدەن ءوتىپ جۇرە بەردى دە، بۇرىن ەش جەردە جۇمىس ىستەمەي ءۇي باققان، بالا تاربيەلەپ، وتباسىنا عانا يە بولعان شەشەم مەن جەڭگەمدى قوسقاندا ۇزىن-ىرعاسى ون بەس شامالى ادامى بار وشارىلعان وتباسىنىڭ بار اۋىرتپالىعى مەنىڭ موينىما قامىت بولىپ كيىلدى دە قالدى. ەڭ ۇلكەنى — وزىمنەن كەيىنگى ءىنىم — سەكەن 19 جاستا ەدى، اسكەر قاتارىنا كەتتى، قالعاندارى ءۇپىر دە ءشۇپىر شيەتتەي جاس ۇل مەن قىز، ءىنى قارىنداستارىم. سولاردى ءىشىندىرۋىم، كيىندىرۋىم ءوز الدىنا، قىل-اياعى، كۇندەلىكتى وتىن-سۋى دا ماعان قاراپ قالىپ ەدى. وبالى، نە اۋدان ازاماتتارىنىڭ ۇلكەن-كىشىسى قول كومەگىن، ءسوز جاردەمىن بەرمەي قالعان جوق. ءبىرى كومىر ءتۇسىرىپ بەرسە، ءبىرى وتىن جەتكىزۋگە كولىك قاراستىرىپ، قارايلاسىپ تۇردى. ايتسە دە، "بايتالتۇگىل باس قايعى"، ولەڭنەن ءبىرجولا اجىراپ قالا بەردىم. تاۋلىكتىڭ جيىرما ءتورت ساعاتى بويىنا وت باسى تىرلىگىن ويلاساڭ، كوڭىلىڭنەن الاڭ ارىلماي، بايىز تاۋىپ ءبىر وتىرا الماساڭ، ولەڭ قايدا، بىرەۋ قايدا! شىعارماشىلىق ادامىنا ارتىق كۇي تاڭداپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى، جاعداي تالعاماي-اق جازا بەرۋگە بولادى، ءتىپتى تۇرمىس تاپشىلىعى ادامدى اشىندىرىپ، تالانت-دارىنىن اشا تۇسەدى دەگەن قاعيدانىڭ شىلي وتىرىك ەكەنىنە ءوز باسىم، ءوز تاجىريبەم ارقىلى كوز جەتكىزگەن اداممىن مەن. ءىنى-قارىنداستارىم ازىراق قاراقاناتتانىپ، ءوز قولدارى وزىنە جەتە باستاعان ءبىر شاقتا قايتادان قۇرىلىپ جاتقان تالدىقورعان وبلىستىق گازەتىنە اۋىستىم. گازەتتىڭ ەكىنشى رەداكتورى بولىپ ۇزاق باعايەۆ كەلدى. مارقۇم اسا سىپايى، وقىعانى دا، توقىعانى دا كوپ، ءدۇنياۋي تىرلىكتىڭ ءبىرازىنان حابارى بار، زيالى كىسى ەدى. مەنىڭ ءبىر كەز ولەڭنەن باستاعانىمنان حاباردار بولسا كەرەك: "ساكەن، سەن نەگە گازەتكە ولەڭ بەرمەيسىڭ؟ ءوزىم ىستەپ ءجۇرمىن دەمەي، ارا-تۇرا گازەتىمىزدىڭ بەتىندە كورىنىپ تۇرعانىڭنىڭ ەشبىر سوكەتتىگى جوق"،— دەيتىن بولدى.

مەن وبلىستىق گازەتتىڭ ادەبيەت جانە مادەنيەت ءبولىمىن باسقارام، سودان مەنى سىپايىلىق ساقتاپ ءجۇر دەپ ويلاسا كەرەك ۇزەكەڭ. سول ءسوزىن الدەنەشە رەت قايتالاپ ايتتى. "ولەڭ جازباي كەتىپ ەم" دەۋگە ۇيالدىم دا، قينالا ءجۇرىپ، قىستىعا ءجۇرىپ، ءبىر كۇنى جازۋ ۇستەلىنە وتىردىم-اۋ. اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ بارىپ، اجەپتەۋىر ولەڭ جازاتىن بولدىم. "سىرىمدى ايتام" دەگەن اتپەن قوماقتى ءبىر توپتامانى گازەت بەتىنە جاريالاپ تا جىبەردىم. ۇزەكەڭ دە، سول كەزدە قاتار قىزمەت جاساعان جۋرناليستەر جانايدار مۋسين، مىرزاباي كەڭبەيىلوۆتەر رەداكسيالىق لەزدەمەدە كوتەرە ماقتاپ تا ءجۇردى.

سول ماداق ەدەۋىر جەمىس بەرىپ، جەلپىندىرىپ، سەپتىگىن تيگىزدى-اۋ دەيمىن، العاشقى قارقىنمەن كولەمى ەكى مىڭ جولداي ولەڭ جازىپ تاستادىم دا، ەندى تالدىقورعان تارلىق ەتىپ، اقىلداسىپ، پىكىر الىسار ادام ىزدەپ الماتىعا اتتاندىم. الدىمەن قاستەكتى تاۋىپ، ەكەۋىمىز جالدامالى پاتەردەگى قۇداش مۇقاشيەۆتى توسەگىنەن تۇرعىزىپ الدىق تا، قويشى، سول ءتۇنى مەن ولارعا ولەڭىمدى وقۋمەن بولدىم. ولار تامسانا ماقتاعان سايىن كوڭىلىم كوك تىرەپ، كەۋدەم كوتەرىلىپ، قولجازبام تۇگەل وقىلىپ بىتكەندە باسىندا قىمسىنا ىزدەگەن الگى ەكى تىڭداۋشىمدى بىرتە-بىرتە قومسىنا باستادىم. ەرتەلەتىپ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا جەتىپ، سوندا كەڭەسشىلىك قىزمەت اتقاراتىن جۇمەكەڭ ناجىمەدەنوۆكە: "بار جۇمىسىڭدى جيىپ قويىپ، تۇسكە دەيىن وسى قولجازبامدى وقىپ شىعىپ، كەسىمدى باعاسىن ايت!" — دەپ قولقا سالدىم. جۇمەكەن دە جوپشەندىگە جەلىگە قويمايتىن سابىرلى مىنەزىنە باعىپ، ءارى "وسى نە تىندىرا قويدى دەيسىڭ" دەگەن سەنىمسىز سامارقاۋلىعى دا بار، ولەڭ سالعان پاپكەمدى نەمكەتتىلەۋ الىپ قالدى. وسىنىڭ الدىندا الماتىدا ءبىر كەزدەسكەن مەنى توقاش اعام بەردياروۆ، وزبەك جازۋشىسى ءناسىر فازىلوۆقا "كەزىندە تالانتتى باستاعان ءبىراق پەنسياعا ەرتەرەك شىعىپ كەتكەن اقىن" دەپ شاقپا تىلمەن تانىستىرعانىنىڭ كۋاسى وسى جۇمەكەن بولىپ ەدى.

قويشى اراعا ەكى-ۇش ساعات سالىپ ورالسام، باستاپقىداي ەمەس جۇمەكەنىم مەنى وزگەشە ءبىر جىلى شىرايمەن قارسى العانى عوي. قولىما ءبىر جاپىراق قاعازدى ۇستاتا بەردى. جازعان رەسەنزياسى ەكەن. ءقازىر ۇزىن سۇلباسى تولىق ەسىمدە جوق.

"ساكەن، سەن قايتا تۇلەۋدىڭ ۇستىندە ەكەنسىڭ. مىنا جازعاندارىڭدا پوەزياعا كەرەكتىڭ ءبارى بار. شىن مانىندە قاتتى رازى بولدىم. قولجازباڭدى عافەكەڭە تاپسىردىم. بۇيىرسا باسپا جوسپارىنا كىرىپ قالارسىڭ"، — دەپ تۇر. سول كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىن جۇمەكەن، عافەكەڭ، بىزگە قايدان كەلىپ قوسىلعانى بەلگىسىز سەيفوللا وسپانوۆ ءبارىمىز الگى ولەڭدەردى جۋۋعا ارناعان ەدىك-اۋ.

ول ولەڭدەرىم 1973 جىلى "اقداريعا" دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ جارىق كوردى.

سودان كەيىن جالىنداعان جاستىقتىڭ، تابانى كۇرەكتەي تاعى بىر-ەكى جىلى ماسكەۋدەگى جوعارى پارتيا مەكتەبىنىڭ قابىرعاسىنا ءوتتى.

جۋىردا ماماديار جاقىپ دوسىم: "ساكەن سول مەكتەپتە دە ماركس پەن لەنين ەڭبەكتەرىن جىلى جاۋىپ قويىپ، ولەڭمەن اينالىستى" دەپ جازدى. ونىسى مەنى كوتەرە ماقتاپ، كوپشاك قويعاندىعىسى عوي، ايتپەسە ءجۇردىم-باردىم قاراعان كىسىگە وقۋ قونعان با، قانشاما كىتاپ وقىدىق، كوز مايىن تاۋىسىپ كونسپەكتى تىزدىك، ەمتيحان تاپسىردىق. ماسكەۋدە ودان باسقا دا بىزگە تاڭسىق قىزىقتار از بولماۋشى ەدى. سەرىلىكپەن، پەرىلىكپەن كوپتەگەن كۇندەر مەن تۇندەر وتكەن-دى. ايتەۋىر ول جىلدار ىشىندە دە ولەڭ شىركىن ءوز ۇياسىنا ءالى ورالا قويماي جۇرگەن بولاتىن.

ادەبيەتكە جەتپىسىنشى جىلداردىڭ ورتاسىنا تامان قايتا ورالدىم دا، ەندى ءوزىمدى ءوزىم بۇل ورتادا وگەيسىتپەي، كەزدەيسوق ءبىر سەبەپپەن كەلىپ قالعان جولبيكەلەردىڭ ءبىرى ەمەس، وسى جولدا ايتارلىقتاي شارۋا تىندىرا الاتىن كىسى ەكەنىمەن ءبىرجولا مويىنسۇنىپ، بوي الدىرا باستادىم.

مەن ءوزىم قىرىق بەس جاسىما دەيىن الدەبىرەۋمەن تانىسا قالعاندا "اقىنمىن" دەپ ايتۋعا قىسىلىپ ءجۇرۋشى ەدىم. بۇل تۇستا مەنىڭ شىعارماشىلىق جولىم، دەڭگەيىم جايىندا ۇلكەندى-كىشىلى ماقالالار، كىتاپتارىما جاعىمدى رەسەنزيالار ءجيى جاريالانا باستادى. كوڭىلىمدى اسىرەسە قاتتى تولقىتىپ، كوزىمە جاس العىزا تەبىرەنتكەن ەڭ العاشقى تۇجىرىمدى پىكىر "قازاق ادەبيەتى" گازەتىنىڭ بەتىندە 1979 جىلى جارىق كورگەن فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ "ادالدىق اتتى تالانت بار" دەپ اتالاتىن كولەمدى ماقالاسى ەدى. وسىدان كەيىن: "ءاي، بۇل جۇرت بەكەر ايتىپ جۇرگەن جوق بولار، ءسىرا، مەن اقىن شىعارمىن-اۋ!" دەگەن ويعا تىرەلىپ، سول بايلامدى كوڭىلىمە بەكىتە باستاعان بولاتىنمىن. تىرلىكتىڭ ءوزى تولىپ جاتقان كەزدەيسوقتىقتاردان تۇرادى عوي.

"بەل-بەلەس" دەيتىن جىر كىتابىم 1985 جىلى جارىق كوردى.

بۇل كىتاپتىڭ باسپا جوسپارىنا كىرۋى دە قىزىق ءبىر حيكايا. ول جايلى وسى كىتاپ ىشىندەگى "جازۋشى" باسپاسىنداعى جيىرما جىل" حيكاياتىندا ايتىلعان. تەك قانا ەسكەرتە كەتەيىن دەگەنىم، سول كەزگى "جالىن" باسپاسىنىڭ باسشىلارى قالداربەك نايمانبايەۆ پەن بەكسۇلتان نۇرجەكەيەۆتەر بولماسا بۇل كىتاپ جازىلماس تا ەدى. ويتكەنى، مەنىڭ وتىنىشىممەن سولار ءالى دايىن ەمەس كىتابىمدى تاقىرىپتىق جوسپارىنا كىرگىزىپ، سودان كەيىن كۇن سايىن "اكەل دە اكەل" دەپ دىگەرلەي بەرگەن. سونداي قامشىلاۋدىڭ ارقاسىندا عانا قاۋىرت جازىلىپ ەدى.

ماعان ازداپ تا بولسا اقشانىڭ ءبىتۋى دە، اتاققۇمارلىق، داڭق-قۇمارلىعىمنىڭ ويانا باستاۋىنا اسەر ەتۋ دە وسى كىتاپتان باستالعانداي ەدى.

ارينە، اتاقتى بولعىسى، داڭققا بولەنگىسى كەلمەيتىن ادام جوعى بەلگىلى. "اتىڭ شىقپاسا — جەر ورتە" دەگەن سۇيكىمسىزدەۋ ءسوز دە بەكەردەن-بەكەر ايتىلا سالماعان شىعار دەپ ويلايمىن. مەنىڭ دە اتاقتى بولعىم كەلگەن. الدىما جان سالماسام دەگەن استامشىل نيەتتىڭ دە كەزىندە قىلاڭ بەرىپ قالعانىن قالاي عانا جاسىرايىن. سويتە تۇرا بۇل جولعا وزەۋرەپ، ولەرمەندىك كورسەتىپ، ءبىتىمدى سالا، بۇلىنە كىرىسكەن جەرىم جانە جوق. "قۇداي ءوزى بەرەتىنىن بەرەدى، پەشەنەمە بۇيىرعانى بار شىعار، ىرىزدىعىنان قۇرالاقان قالدىرا قويماس، "نىساپ سايىس بەرەكە" دەيمىن دە، جۇرە بەرەمىن. ءالى دە سول.

مەنىڭ شىعارماشىلىق جولىم، ءوزىم تاپقان ازدى-كوپتى تابىسىم جايلى شىنايى دا شىن ءسوزدى ەڭ الدىمەن ايتقان فاريزا وڭعارسىنوۆا بولدى دەگەندى ايتتىم.

سودان كەيىنگى ءبىر ارنايى دا ادال ءسوزدى تۇمانباي مولداعالييەۆ مەن ەلۋگە تولعاندا ايتىپ ەدى. بىرتە-بىرتە مۇنداي ماداققا ماقتاۋعا دا ەتىڭ ۇيرەنىپ، كونتەرى بولىپ كەتەدى ەكەنسىڭ. ونىڭ ۇستىنە كىم شىنىن ايتىپ وتىر، كىم كەكەتىپ وتىر — ونى دا اڭعارار جاسقا جەتتىك. "ۇلىسىڭ" دەپ تە. "كەمەڭگەرسىڭ، كەمەلسىڭ" دەپ تە جاتۋلارى مۇمكىن. ءبىراق قۇداي كورمەي وتىرعان جوق، كىمنىڭ كىم ەكەنى وسى جۇرتتىڭ الاقانىندا عوي، سوندىقتان شامام كەلگەنشە داراقى دا داڭعازا ماقتاننان قاشىق جۇرۋگە تىرىسامىن. "ادىرنا"، "جەبە" دەپ اتالاتىن كىتاپتارىمدى دا جاڭاعىداي ادىسپەن، ياعني الدىمەن باسپا جوسپارىنا كىرگىزىپ الىپ بارىپ جازىپ ءجۇردىم. قۇدايعا شۇكىر، ول كىتاپتارىم دا جۇرت نازارىنا ىلىكتى. جاقسى باعالاندى. ەندى "جاق" دەپ اتالاتىن جىر كىتابىن جازىپ، سوڭىنان ۇشەۋىنىڭ باسىن قوسىپ "ساداق" دەگەن ورتاق ات قويماق ەدىم كەڭەس وكىمەتىمەن بىرنەشە باسپالار دا ءبىرجولا قۇردىمعا كەتىپ، بۇرىنعىداي تاقىرىپتىق جوسپارىنا ەنگىزىپ قويىپ، تىقاقتاپ مازا بەرمەيتىن ەشكىم بولا قويمادى دا، ول كىتاپتىڭ جازىلۋى ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى. ءالى كۇنگە ويدا عانا ءجۇر. مەن ءوزى، كوبىكتە بولسا — كوپ بولسىن دەپ كۇنى-تۇنى توپەپ ۇرىپ جازا بەرەتىندەر ساناتىنا قوسىلمايتىن اداممىن. ايتارىم بولعاندا عانا، وسىنى مەن عانا ايتا الارمىن، ايتىپ وتىرمىن دەگەنگە ءبىرجولا بايلام جاساعاندا عانا بارىپ قولىما قالام الاتىنىم بار. كەيدە ونداي ساتكە جەتكەنشە اراعا الدەنەشە ايلار، ءتىپتى جىلدار ءتۇسىپ كەتىپ جاتاتىنى دا بولادى. پالەندەي ۇلگى تۇتار، ونەگە ەتىپ ۇسىنار عادەت ەمەس، ءبىراق، امالىڭ قانشا، شىنىم سول.

ءار ولەڭدى كوز مايىن تاۋىسا قينالىپ وتىرىپ، كەيدە شىن مانىندە مۇرنىمنان قان اعىپ، قىزىلتاناۋ بولعانشا زورىعىپ بارىپ جازامىن. باستاعان كۇنى بىتىرسەم، قايتا ورالىپ جازا المايمىن. باستاپقى ويىمنان اداسىپ، ولەڭ ارقاۋىڭ بوساڭسىتىپ الاتىنىم بار. بۇل كۇشەنشەكتىك پە، كىدىلىك پە، جۇرت ايتا بەرەتىن جىر الدىنداعى جاۋگەرشىلىك پە، و جاعىن انىق كەسىپ ءوزىم دە ايتا المايمىن.

بۇل كۇندە قاراپ وتىرسام، ۇلكەن-كىشىسى بار، وزىمە ۇناعانى، ۇناماعانى بار، باس-اياعى 10 كىتاپ (كولەمى دە، ءاي، ءسىرا، وتىز باسپا تاباقتان اسپاس) شىعارعان ەكەنمىن. ەڭ العاشقى كىتابىن شىعارىسۋعا ءوزىم قول ۇشىن بەرىپ، ات سالىسقان تالانتتى ءىنىم بايبوتالار دا بۇل كۇندە وننىڭ ۇستىندە كىتاپ شىعاردىم دەپ ءجۇر. ءبىراق، ماسەلە كولەمدە ەمەس، ولەڭدە عوي دەپ ەزىمدى ءوزىم جۇباتا سالاتىنىم بار. ونىڭ ۇستىنە ءبىر جەردەي وقىعان (قايدان ەكەنىن ۇمىتىپ وتىرمىن) دەرەگىم بويىنشا، ميحايل يۋريەۆيچ لەرمونتوۆتىڭ ءوزى بار بولعانى 30 مىڭ جول ولەڭ جازىپتى، ال كەڭەستىك ءداۋىردىڭ باستاپقى كەزىندە اتى دۇرىلدەپ شىققان دەميان بەدنىيدىڭ جازعان ولەڭدەرىنىڭ جول سانى 300 مىڭنان اسىپ جىعىلادى ەكەن. ورىس تاريحىندا، الەم ادەبيەتى تاريحىندا بۇل ەكەۋىنىڭ يەلەنەتىن ورىندارى جايلى ايتپاي-اق تا قويالىق، ەندىگىسىن وقىرمان ءوزى اڭعارا جاتار.

اقىرى ءسوز بولىپ قالعان سوڭ ايتا كەتەيىن، كەڭەس كەزىندە بىرەۋ مىندەتتەپ قويعانداي جىل سايىن قالىڭدىعى ءتورت ەلى كىتاپ شىعارىپ وتىرۋدى داعدىعا اينالدىرىپ العان اسا اتاقتى اقىنداردى دا بىلەمىن، تەك امال نەشىك، جيىرما باسپا تاباق كىتاپ ىشىندە باس-اياعى ءبۇتىن شىققان داستان تۇگىل، دەنى دۇرىس جيىرما جول كەزىكتىرە الماي، قينالىپ ءدال بولاتىنىم بار. "ايتاتىنى بولماسا، وسىنشا كىم زورلادى ەكەن كىتاپ شىعار دەپ"، — دەگەن وي عانا مازالايدى عوي، ايتپەسە مەنىڭ شىعىنىم شىعىپ جاتقانى شامالى ەمەس پە. وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكى رەت رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلعان بولاتىنمىن. ونىڭ العاشقىسىندا قوياردا-قويماي جازۋشىلار وداعىنىڭ سول كەزدەگى حاتشىلارىنىڭ ءبىرى تۇمانباي مولداعالييەۆ پەن سونداعى پوەزيا سەكسياسىنىڭ ءتوراعاسى قادىر مىرزالييەۆتەر ۇسىندى. سەكسيا ءماجىلىسى بولاتىن كۇنى (سىيلىققا ۇسىنىلاتىن شىعارمالاردى جاسىرىن داۋىسپەن الدىمەن سولار ىرىكتەيتىن) قوس كلاسسيكتىڭ قولقالاپ شاقىرۋىمەن وداققا باردىم عوي. سول كەزدە ادەبي كەڭەسشى بولىپ قىزمەت ىستەپ جۇرگەن نەسىپبەك ايتوۆ تۇزگەن القا مۇشەلەرى تۇماعاڭ كابينەتىنە جينالىپتى. "قوياننىڭ ءتۇرىن كەر دە، قالجاسىنان ءتۇڭىل" دەگەندەي، سالەم الىپ تۇرىپ كوزدەرىمەن جەر سۇزگەن الگىلەردىڭ ءپىشىنىن كورىپ، شەشىنگەن بويدا كايتا كيىندىم دە، سىرتقا بەتتەدىم. كەيدە تىندىرعان ىسىنەن گورى ءىسىنۋى كوبىرەك، بەرگەنىنەن كەردەڭى باسىم پەندەلەر بولادى. ولار وزدەرى وزىپ ۇشپاققا شىقپاسىن جاقسى بىلەدى دە، قايتكەن كۇندە رەتىن تاۋىپ جۇرت اۋزىنا ىلىككەن ادامداردىڭ اياعىنان شالىپ قالۋعا قۇمار جۇرەدى. جاڭاعى كوميسسيا مۇشەلەرى ىشىندەگى ىنىلەرىمنىڭ ءبىرازىنان سول نيەتتى بۇرىن دا انىق بايقايتىنمىن. "وۋ، مۇنىڭ نە، داۋىس بەرۋ قورىتىندىسىن ەستىمەي قايدا باراسىڭ؟" — دەدى سوڭىمنان قۋىپ شىققان تۇماعاڭ ماعان ىلعي دا قامقورسىپ جۇرەتىن ادەتىنە باعىپ "ءاي، تۇماعا، كور دە ءتۇر، وسىلار ماعان داۋىس بەرمەيدى"، — دەدىم مەن. "ءاي، قويشى، سەن تۇرعاندا..." — دەپ سەنبەي رەنجىپ تۇمەكەڭ قالدى. سول القا مۇشەلەرىنىڭ ىشىندە "جازۋشى" باسپاسىندا مەنىمەن بىرگە قىزمەت ىستەيتىن اقىن ءىنىم يسرايل ساپاربايەۆ پەن اسقار ەگەۋبايەۆتار دا بار ەدى. ەكەۋى دە مەنىڭ اقىندىعىمدى جوعارى باعالاپ جۇرگەن سياقتى بولاتىن. قويشى، سونىمەن جاسىرىن داۋىس ناتيجەسىندە مەنى جاقتار ءبىر ادام بولماي، سىمپيىپ شىعا كەلدىك. يسرالي مەن اسقارعا: "قاپ-اي، ءا، ءبىر داۋىس بولعاندا ەكەۋىڭنىڭ ءبىرى "مەنىكى" دەپ جۇرەر ەدىڭدەر، ول دا بولمادى-اۋ"، — دەپ كۇلدىم دە قويدىم.

ەكىنشى رەتتە داۋىسقا ءتۇسىپ، بۇل كەزدە كوميسسيا قۇرامى وزگەرگەن ەدى، التى داۋىس الىپ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، روجيسىن دەيىن ورىس جازۋشىسى ۇشەۋىمىز كەلەسى كەزەڭگە قاراي جىلجىدىق. كەلەسى شەشۋشى تۋردا بۇرىن از داۋىس الىپ، جولدان شىعىپ قالعان سەيداحمەت پەن ساعي كوكەلەرىم جارىسقا وكپە تۇستان قايتا قوسىلدى دا، ەشقايسىمىزدىڭ ۇپايىمىز ارتا قويمادى. قابدەش سول باياعى قارقىنىمەن قارا ءۇزىپ، ىلگەرى شىقتى، مەن سول 6 داۋىسپەن بايگە شارتىنا ىلىگە الماي قالا بەردىم. قىزىعى ءبىراق ول ەمەس. ۇكىمەت كوميسسياسىنىڭ قۇرامىندا، ۇمىتپاسام، ون جەتى ادام بولادى عوي دەيمىن. تۇمەكەم: "ساكەن، سەن ءسوزدى قوي دا، ءارقايسىسىنا جاعدايىڭدى ايتىپ، ءبىر-بىر كىرىپ شىق، بەت كورسە ءجۇز ۇيالادى، ايتپەسە ىشتەرىندە ساۋلەتشى، سۋرەتشى، سازگەر بار، سەنى قايدان بىلەدى؟" — دەپ اقىل ايتتى.

ەشكىمنىڭ الدىنا كىشىرەيىپ بارىپ كورمەگەن كىرپياز باسىم، بۇل جولى دا: "ءوزى ءوتىنىپ كەلگەن سوڭ داۋىسىمدى بەرە سالىپ ەدىم، ەنەڭدى ۇرايىن، وتپەپتى عوي" دەگىزگەنشە، ەشكىمگە جالىنباعان ءباز-باياعى ءوز ابىرويىممەن قالا بەرگەنىم ءجون شىعار!" — دەپ تۇجىردىم دا، بەكەرگە تابان توزدىرا قويمادىم.

سونىمەن قويشى، دامەگويلەردىڭ ءبارى مىقتى، لاۋرەات بولۋعا ءبارى لايىق، اقىرى داۋىس كوپكە ءبولىندى، ءارقايسىمىز العاشقى دەڭگەيدەن كوتەرىلە الماي قالا بەردىك. ماعان جانى اشىپ جۇرگەن تۇمەكەڭنىڭ ايتۋىنشا ەندى ءبىر داۋىس العاندا مەن لاۋرەات بولىپ كەتكەلى تۇر ەكەم...

"الاش" سىيلىعىن الدىم. ول دا وزىنشە ءبىر قىزىق حيكايا. جولاۋشىلاپ كەلىپ "قازاق ادەبيەتى" گازەتىن اقتارىپ وتىرسام ءبىر توپ ادام "الاش" سىيلىعىنا ۇسىنىلىپ، ءتىزىمى بەرىلىپتى. "ءيتتىڭ ۇلى يتاقاي" دەۋگە بولماس، ايتسە دە كۇرىشپەن بىرگە كۇرمەك تە ۇمىتكەر بولىپ جۇرگەنى بايقالىپ قالدى. "كىم بۇلاردى ۇسىنعان؟" دەپ سۇراسام، جازۋشىلار وداعىندا ەشكىم ماردىمدى جاۋاپ قايتارا المايدى. اقىرى سىيلىق بەرۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى (بۇلاردى كىم سايلاپ جۇرگەنى دە تۇسىنىكسىز) رىمعالي نۇرعالييەۆ ەكەنىن سۇراپ ءبىلىپ الدىم دا، سوعان تەلەفون سوقتىم. مەنىڭ دە "جەبە" دەپ اتالاتىن كىتابىم شىققانىن، جاقسى كىتاپ ەكەنىن ايتامىن عوي باياعى. "تىزىمدە جوقسىڭ، ءارى كەشىگىپ تە قالدىڭ عوي"، — دەيدى رىمعالي. "كەشىككەنى قالاي، مۇندا گازەتتە شىعارمالاردى قىركۇيەك ايىنا دەيىن ۇسىنۋعا بولادى" دەلىنىپتى، ءالى ۋاقىت بار سياقتى. كىم ۇسىنادى ءوزى؟" دەيمىن عوي كۇيىنىپ. اقىرى رىمعالي "كىتابىڭدى كوميسسيا حاتشىسى ءسۇلتانالى بالعابايەۆقا اكەلىپ وتكىزشى، سودان كەيىنگىسىن كورەيىك"، — دەدى. سويتسەم، سىيلىققا دا اركىم ءوزىن-وزى ۇسىنادى ەكەن عوي، مەن ونى قايدان بىلەيىن.

قويشى، ايتەۋىر، اۋپىرىممەن ازەر دەپ داۋىسقا تۇسكەندە، جولىڭ بولعىر جىگىتتەر بۇل جولى ۇياتتان اتتاپ كەتە الماعان بولۋلارى كەرەك، جەتكىلىكتى داۋىس العان تورت-بەس ادام ىشىندە اقىر سوڭىنا دەيىن مەن دە قالماي ەرىپ وتىرا بەرىپپىن.

1993 جىلدىڭ سوڭىن الا شىعارمالارىمنىڭ ەكى تومدىعى جارىق كوردى. ءنارىن قايدام، "قارىن" جاعىنان قالىڭدىعى باياعى اكەمە بەرگەن ۋادەمنىڭ ۇدەسىنەن شىققان سياقتى بولدى. سول جىلى "جەتىسۋ" مولتەك اۋدانىنان كووپەراتيۆكە ءتيىستى پاتەر ساتىپ الدىم. تيەسىلى قالام اقىم سول پاتەردىڭ ەكى لودجاسىنا اينەك سالدىرۋعا جەتتى دە قويدى.

قىزمەت جاعىنا كەلسەم، اراداعى ءبىر ءتورت جىلدى قوسپاعاندا، سوڭعى جيىرما جىلىم "جازۋشى" باسپاسىندا ءوتىپ كەلگەن ەكەن. ءبىر كەزدە باسپالاردا كىشى رەداكتور، ديرەكتور دەگەن دە قىزمەت تۇرلەرى بولعان. مەن كىشى رەداكتور بولمادىم، ديرەكتور بولا قوي دەپ ەشكىم "قولقالامادى"، قالعان قىزمەتتىڭ بار باسپالداعىنان تۇگەل وتكەن ەكەنمىن. وعان دا شۇكىر، اسىرەسە، بالا جاسىمنان ەشكىمنىڭ ايتقانىنا ءجۇرىپ؛ ايتاعىنا ۇرمەيمىن دەپ بەرىك ۇستانعان قاعيدا-بايلامىم بار، مانساپ دەگەنگە اسا قۇشتارلىعىم بولمادى ما، قولداۋشىم، دەمەۋشى-جەبەۋشىمنىڭ ازدىعىنان با، ءبىرقاتار جەردە قىزمەت ەتە ءجۇرىپ، "ءاي، وسى بولسىنشى" دەگەن ەمەۋرىن اڭعارا قويماعان اداممىن. اۋداندىق، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق گازەتتەر رەداكسيالارىندا، پارتيانىڭ ارناۋلى جوعارى وقۋ ورنىن ءبىتىرىپ كەلىپ، وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە قىزمەت ىستەدىم. رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، رەداكتور، وبكومنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى سياقتى ورىندارعا ءبىلىمىم، كىسىلىگىم، ىسكەرلىگىم جەتە تۇرا رەتى كەلە تۇرا مەنى ۇسىنباي، مەنەن قابىلەتى دە، ءقادىرى دە الدەقايدا شامالى بىرەۋلەردى، ءتىپتى كەيدە سىرتتان شاقىرىپ، كەزدەيسوق الدەكىمدەردى اكەلىپ قويىپ جاتاتىن ەدى. "بۇل قالاي بولدى؟" دەگەندى ىشتەي عانا ايتقانسىپ، ءۇنسىز كەلىسىپ جۇرە بەردىك بارىنە، باسقاداي لاجىڭ دا، دارمەنىڭ دە جوق ەدى.

مەنىڭ كىتاپتارىم جايلى، ءوزىم تۋرالى جەكەلەگەن ماقالالار جازىلعانىن جوعارىدا ايتتىم. ءبىراق مەن عانا تاپقان تاقىرىپ، ماعان عانا ءتان وي مەن جەتىلدىرگەن ءتۇر، سودان تۋعان مازمۇن توڭىرەگىندە ءسوز قوزعاعان، قىسقارتىپ ايتقاندا، ساكەن يماناسوۆ پوەزياسىنا عانا ءتان دارا قاسيەتتى باسا كورسەتىپ، ءدال تاۋىپ ايتقان ەشكىم ازىرگە بولعان جوق. ءالى دە سول قالپى. بۇل دا ءوز الدىنا ءبىر بولەك جەكە اڭگىمە.

ونىڭ ۇستىنە عۇمىر بويى باسپانا تارشىلىعىن تارتىپ كەلە جاتقانداردىڭ ءبىرى، ءسىرا، وسى مەن عانا بولارمىن. جاس كەزىمدە اس ۇيدە وتىرىپ-اق جازىپ ءجۇردىم جازاتىنىمدى. كەيىن كوبىنە جازۋشىلاردىڭ تاۋداعى شىعارماشىلىق ۇيىندە ايلاپ جاتىپ جۇمىس جاسادىق. قۇجىراداي ءۇش بولمەلى پاتەردە ماعان ءالى جازۋ ۇستەلى سىياتىنداي تۇراقتى ءبىر بۇرىش تا بۇيىرماي ءجۇر. ۇستەلدەگى قاعازىم جينالىپ قالسا ول ماڭعا كوپكە دەيىن قايتا جولاي الماي جۇرەم. سودان دا بولار، باسقالارعا قاراعاندا اناعۇرلىم سيرەك جازاتىنىم.

ءقازىر دە امىسە ءبىر سىلكىنىپ، ىلعي ءبىر جازعىم كەلىپ جۇرەتىن كەزدەرىم دە بولادى. ءبىراق ءسوزىڭدى كىم وقىپ، ءوزىڭدى كىم تىڭداپ جاتىر؟ بۇل كۇندە ءوزىڭ دە، ءسوزىڭ دە كىمگە ءدارىسىڭ دەگەن ءبىر كۇدىك كوسىلە سىلتەۋگە جىبەرمەيدى. بۇل مەن عانا ەمەس، قالام ۇستاپ جۇرگەن ءبىر قاۋىم تالانتتى ادامداردىڭ باسىنداعى جاعداي ما دەپ ويلايمىن. ناعىز تالانتتى دەيتىن، شىعارماشىلىق بابىنداعى ءبىرقاتار قارىمدى قالامگەرلەر داعدارىس ۇستىندە. بۇرىنعى ىقىلاس، بۇرىنعى ىنتا جوق. ەگەمەن ەل بولعاننان بەرگى ون شاقتى جىل ىشىندە اۋىزعا الارلىق ءبىر ءىرى شىعارما تۋماي جاتۋى دا سودان بولار. كوپتەگەن تالانت يەلەرى كونە تاريحتى قوپارىستىرىپ، بولماسا ەستەلىك قانا جازۋعا ويىسقان.

ونىڭ ەسەسىنە، ماڭگى كوگەرىپ تۇرعاننان باسقا پايداسى شامالى شىرشا اعاشىنا ۇقسايتىن دا اقىن ارىپتەستەرىم بار.

ولار ءۇشىن الەۋمەتتىك سىلكىنىس، قوعامداعى وزگەرىس دەگەندەرىڭ تۇك ەمەس. قىستا قالتىراپ توڭبايدى، كۇزدە جاپىراعى سولمايدى. نە كۇيىنبەيدى، نە سۇيىنبەيدى. ولەڭدەرى ماقالاعا، ماقالاسى ماداققا ۇقساپ، باياعى اۋەن، ەسكى ىرعاعىنان جاڭىلماي جورتىپ، ىلگەرى تارتا بەرەدى. قورىقپايدى دا، تورىقپايدى دا. الدە سول دۇرىس پا ەكەن؟... ەڭ العاش توسىن تاراپ كەتەتىن پارلامەنت تۇسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق دەپۋتاتى بولىپ سايلانعانىم بار. سايلاۋ الدىنداعى ۇلى سۇرگىن ايتىس-تارتىسقا تولى كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە: "ءسىز اقىن ەكەنسىز، ولەڭ جازاسىز، كىتاپ شىعاراسىز. ال وسى الاكول وڭىرىنە كەتكەن نەڭىز بار، نە جاقسىلىق جاسادىڭىز؟" — دەپ سۇرادى ءبىر جاس جىگىت تۇتقيىلدان ءتيىسىپ.

ءاۋ باستا توسىلىپ قالدىم دا، ءسال كىدىرستەن سوڭ: "الەمدە پۋشكين، اباي، جامبىل دەگەن كىسىلەر بولعان. سەن وقىسىن، مەن وقىسىن، ءاربىر ۇرپاق وقىپ، ونەگە السىن دەپ، سولار دا، تالانتتارىنا وراي شىعارماشىلىقپەن اينالىسىپتى. ايتپەسە، وزدەرى تۋعان جەرىنە سول ادامدار ورناتىپتى دەيتىن كوك تىرەگەن كۇمبەزدەردى كورگەن دە ەمەسپىز، ەشكىمنىڭ قالتاسىنا اقشا دا سالىپ بەرىپتى دەپ ەستىگەن دە ەمەسپىز"، — دەپ ازەر قۇتىلىپ ەدىم.

كەيدە وسىنداي تۇتقيىلدان تاپ بولعان كەلەڭسىز سۇراق تا ادامدى تۇقىرتا تەجەپ تاستايتىنى بار. اكادەميك سەرىك قيرابايەۆ: "مۇزاعاندى (مۇزافار الىمبايەۆ) 60 جاسقا تولۋىمەن قۇتتىقتايىن دەسەم ەكى قولىن الا قاشىپ: "زدەس موەي زاسلۋگي نەت نيكاكوي!"— دەپ جولاتپاي قويدى"، — دەگەن ءبىر اڭگىمە ايتىپ ەدى. سول سياقتى "60 جاسقا كەلدىم" دەپ ماقتانۋدىڭ دا، كەۋدە قاعىپ، شالقايۋدىڭ دا ەشبىر ءجونى جوق. ول ءوزى سەنىڭ قالاۋىڭا، ساعان بايلانىستى ەمەس، امان جۇرگەن ادامنىڭ ءبارى ايتەۋىر ءبىر جەتەتىن ءومىردىڭ ۇلكەن ءبىر بەلەسى عانا. ماسەلە، تەك سول جاسىڭدا نە ءبىتىرىپ، نە قويعانىندا عانا بولۋى كەرەك. سوندىقتان جۇرت بىلە ءجۇرسىن دەپ ءوزىم جايلى، ءومىرىم جايلى ءوزىم ايتىپ بەرمەك بولعانداعى ءتۇرىم ازىرگە وسىلار بولدى. امان جۇرسەك، ءتاڭىرى مۇرشا بەرسە، تاعىسىن تاعى كورە جاتارمىز دەپ ءتۇيدىم.

1998 جىل

---