InfoHub Logo

ول كەزدە مەن تىم جاس ەدىم، قىزمەتكە جاڭا ورنالاسقان بولاتىنمىن. كەڭەسىمىزدەگىلەردىڭ ەڭ كىشىسىمىن. كەڭسەمىزدى اسىم-بەي باسقاراتىن. ەگدە تارتقان، مەيىرىمدى، اقجارقىن ادام ەدى. قىزمەتكەرلەر ونى بەياپەندى، اسىم-بەي دەيتىن، جايشىلىقتاعى اڭگىمەلەردە ونى «ءاسىم — الەمدى ساعان سىيلايمىن» دەپ اتايتىن. سول اتتىڭ وعان ۇنايتىن-ۇنامايتىنىن مەن تۇسىنە الماي-اق قويدىم.

قالاشىقتاعىلار ۇلكەن قالالارداعىشا ءوزارا بەيحابار تۇرمايدى، ولار بىر-بىرلەرىن جاقسى بىلەدى. سول سەبەپتى مەن كەڭسەلەستەرىمنەن جاڭاعى اتتىڭ قالاي شىققانىن سۇرادىم.

— ونىڭ تاريحىن وزىنەن ەستىگەنىڭ ءجون، — دەدى بىرەۋى.

— ونى وزىنەن ارتىق ەتىپ ەشكىم دە ايتا المايدى، — دەدى ەكىنشىسى.

مەن اسىم-بەيدىڭ ءبىر كەزدە ستامبۋلدا ءىرى قىزمەتتە بولعانىن عانا بىلە الدىم.

ءبىر جىل قىزمەت ىستەگەن سوڭ ۇيلەنۋدى ۇيعاردىم. قىزدىڭ اكە-شەشەسى ەكى تويدى ءبىر-اق جاساعىلارى كەلدى. كىشكەنە قالاشىقتا قىز بەن جىگىتتىڭ كەزدەسە بەرۋى قايداعى جوق وسەككە ۇرىندىرادى دەپ اسىقتىردى ولار مەنى. شىنتۋايتتاپ كەلگەندە، ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى جاقسى ءبىلىپ ۇلگىرگەن دە جوق ەدىك: مىسالى، مەن قىزدىڭ مىنەز-قۇلقىنىڭ، ءجۇرىس-تۇرىسىنىڭ قانداي ەكەنىنەن ءالى دە ماحرۇممىن.

ءبىزدىڭ توي جاسايتىنىمىز قالاشىققا لەزدە تاراپ كەتتى. ءبىر كۇنى الدەبىر قاعازعا قول قويدىرايىن دەپ باسقارۋشىعا بارا قالىپ ەدىم، اسىم-بەيدىڭ:

— سەنى ۇيلەنگەلى ءجۇر دەي مە؟ — دەگەنى عوي.

— راس، بەياپەندى.

ول كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن قاراپ قويدى.

— قانداي شاڭىراقتىڭ قىزى؟

— ءسىز بىلمەيتىن بولارسىز، بەياپەندى، ولار ورتاشا عانا سەميا.

— ءا-ا-ا... — دەپ وتىردى دا، كەنەت: — سەن بۇگىن كەشكە بوس بولساڭ، ەكەۋمىز بىرگە تاماقتانايىق، — دەدى.

مەن وعان ريزالىق العىسىمدى ايتتىم. ەكەۋىمىز رەستورانعا باراتىن بولدىڭ.

— سەن مەنىڭ «ءاسىم — الەمدى ساعان سىيلايمىن» ەكەنىمدى بىلەتىن شىعارسىڭ؟ — دەدى ول، اراقتىڭ العاشقى ريۋمكاسىن ىشكەن سوڭ. — ءجا، قىزاراقتاما! ونىڭ سەبەبىن ءوزىم ايتىپ بەرەمىن... الدىمەن سەن قىزىڭنىڭ قانداي ەكەنىن ايتشى!

سۇراقتىڭ ماعان اۋىر تيگەنىن وزدەرىڭىز سەزىپ تە وتىرعان شىعارسىزدار. مەن ۇندەمەدىم. جاۋاپتى اسىم-بەيدىڭ ءوزى بەردى:

— ونىڭ سەمياسى ونشا باي ەمەس... قاراپايىم قىز... سەنىڭ ۇناتاتىنىڭ سوندىقتان. ونىڭ قولىن باقىتقا جەتكىزە الاتىنىڭا سەنەسىڭ. سولاي ما؟

— سولاي، — دەدىم.

— بارەكەلدى! — دەدى ول، ريزا بولىپ. — سەندەي كەزىمدە مەن دە وسىلاي ويلاعانمىن... قالاي بولعاندا دا، كانە، سەندەردىڭ باقىتتارىڭ ءۇشىن! — ول ريۋمكالارعا اراڭ قۇيدى. ءىشىپ سالدىڭ. — ال ەندى، — دەپ، ول ماعان تىك قاراپ قويدى، — مەنىڭ اقىلىمدى جاقسىلاپ تىڭداپ ال: ايەلىڭە ول اكەسىنىڭ ۇيىندە قانداي شۇلىق كيىپ جۇرسە، ءدال سونداي شۇلىقتى عانا اپەر! باعاسى دا، ساپاسى دا بىردەي سوندايىن اپەر، باسقاسىن ساتىپ الۋشى بولما! وعان بۇكىل الەمدى سىيلاۋعا اسىقپا، ويتسەڭ، — ماعان ۇقساپ سورلاپ قالاسىڭ... مەنىڭ سوزىمە ىشتەي كۇلىپ وتىرعانىڭدى سەزەمىن. ارينە، ايەلىڭە قىمبات شۇلىقتى نەگە اپەرمەسكە؟! جو-جوق، ەسىڭدە بولسىن: پالەنىڭ ءبارى سول شۇلىقتان باستالادى! ويتكەنى: شۇلىققا ساي تۋفلي الۋ كەرەك، تۋفليگە ساي — يۋبكا، يۋبكاعا ساي — كەۋدەشە كەرەك... سونىمەن بىتەدى دەيسىڭ بە؟ بىتكەنى نەتكەنى... ءبىر كۇنى ايەلسىز قالعانىڭدى ءبىر-اق بىلەسىڭ.

ءبىر كەزدە مەن دە سەندەي قىزمەتشى بولعانمىن. قىزمەتتىڭ اتى عانا بار، جالاقىسى تۇككە تۇرعىسىز. ايەلىمدى اسىراي الماي جۇرەرمىن دەپ قورقىپ، تالايعا دەيىن سويديىپ ءسۇر بويداق بوپ ءجۇردىم... سودان ەپتەپ قىزمەتىم دە، جالاقىم ،دا ءوستى. جاسىم قىرىققا جەتىپ قالعاندا قۋىقتاي ءبىر پاتەر ساتىپ الدىم. قوي، ەندى ۇيلەنەيىن دەدىم. ءبىر كەدەيدىڭ قىزىن الايىن، بارىمدى قاناعات ەتىپ، قاس-قاباعىما قاراپ، ريزا بوپ جۇرەر دەپ ويلادىم.

سابيحانىڭ جاسى جيىرما بىرگە قاراعان ەكەن. كەدەيدىڭ قىزى بولسا دا، ورتا مەكتەپتى ءبىتىرىپتى. سونشاما سۇلۋ بولماعانمەن سۇيكىمدى-اق... مەن ونىڭ دۇنيە-مۇلكى جوقتىعىنا قۋانىپ: ەشتەڭە ەتپەيدى، مەن ساعان ءالى بۇكىل الەمدى سىيلايمىن! — دەيمىن. ءبىراق ول كورسەقىزار ەمەس-تى: جاڭا كيىم-كەشەك اپەرەيىن دەسەم، — «مەندە بار عوي، سول جەتەدى عوي!» دەيدى؛ وپا-دالاپ الماق بولسام: — «ايەل قۋىرشاق بولماۋى كەرەك!» دەيدى؛ سىرعا ساتىپ اپەرگىم كەلسە: — «قۇلاعىنا سىرعا تاعاتىنداي مەن قاراقشى ەمەسپىن!» دەيدى. مەنىڭ سابيحام سونداي ەدى، قوينىما سىيماس قۋانىشىم ەدى ول.

ءسويتىپ ءجۇرىپ جارتى جىلدى وتكىزدىك. ءبىر كۇنى سەيىلدەپ كەلە جاتقانىمىزدا وعان ءبىر ادەمى، قىمبات شۇلىق ساتىپ اپەرگىم كەلدى. «كەرەگى جوق، مەندە ەكەۋى بار!» دەپ بولمايدى. ەكى پار جەتە مە ەكەنى ەركەك مەنىڭ وزىمدە ون شۇلىق بار... اقىرىندا كوندىرىپ، وعان ەڭ قىمبات شۇلىقتى الىپ بەردىم. شىركىن-اي، قانداي قۋاندى دەسەڭشى! وعان قاراپ تۇرىپ ءوزىمنىڭ دە توبەم كوككە جەتتى.

كانە، ءىشىپ قويالىق... سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ ءۇشىن!

سودان كەيىن ءبىر اي، ەكى اي ءوتتى. سابيحام جاڭا شۇلىعىن كيەر ەمەس. باقسام: ونىمەن كيەر ءتۋفليى جوق ەكەن، كەلگەندەگى ءتۋفليى توزىپ قالىپتى... «ايتساڭ بولماي ما؟» دەدىم. ول: ايتۋدىڭ رەتىن تابا المادىم، دەپ قىزاراقتادى. ونى اياق كيىم ساتۋشىعا سۇيرەگەندەي بوپ الىپ باردىم دا، قىمبات ءتۋفليدى الىپ بەردىم. بەيباق باسىم-اي دەسەڭشى، جاڭا ءتۋفليى ۇستىندەگى ەسكى كويلەگىنە جاراسپايتىنىن سول جەردە ءتىپتى ويلاماپپىن دا. يباداتتى سابيحام ونى ءبىر اپتادان سوڭ سىبىرلاپ ازەر ايتتى. ءسويتىپ، بىرتە-بىرتە وعان: كويلەك، كەۋدەشە، كوستيۋم، قالپاق — ءبارىن تۇگەل اپەردىم. سابيحامنىڭ كيىمدى كيە ءبىلۋ جونىندەگى پايىمداۋلارىن ەستىگەن سايىن وعان ەندى نەمەنە كەرەك ەكەنىن ۇعا قوياتىن بولدىم.

ءبىر كۇنى قاراسام، — ايەلىمنىڭ قاباعىندا كىربەڭ بار. «ساۋلەم-اۋ، نەگە مۇنشا كوڭىلسىزسىڭ؟» — «ايتۋعا ۇيالامىن، جانىم... ماعان ەشتەڭە كەرەك ەمەس دەسەم دە... قاجەتى جوق دەگەنىمە "قاراماي ءبارىن ءوزىڭ ساتىپ اپەردىڭ دە... ساعان قالاي تۇسىندىرسەم ەكەن؟.. «سورپادان كەيىن سۋ ىشپە» دەگەن ماتەل بارىن بىلەسىڭ... مىنە، قاراشى، مەنىڭ مىنا ىشكيىمىم جاڭا كويلەگىم مەن جاڭا تۋفليىمە جاراسا ما؟»

ءتايىر-اي، بار كەرەگى سول ما؟ جۇزدەن قاراپ، مىڭنان تاڭداپ العان سابيحاما بۇكىل الەمدى سىيلاعالى جۇرگەنىمدە، ىشكيىم دەگەن نە سونشاما؟ وعان ،قوسا ول بۇرىن كەرەك ەتپەگەن ءتوس تارتقىشتى دا اپەردىم... ودان سوڭ ول شاشىمەن الىسىپ ەسى شىعىپ جۇرگەنىن ايتتى. ونىسىن ساندەۋ ءۇشىن الدە پاريك، الدە شينون ساتىپ الۋىم كەرەك شىعار دەپ شات-شالەكەي بولا باستاعانىمدا، ايتەۋىر، ءوزى شاشتارازعا بارىپ تىنىش تاپتى.

ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. ءبىر كەشتە سابيحا تاعى ءسوز باستادى. «جانىم، مەن كەرەك ەمەس دەسەم دە... ماعان كەرەك ەمەستىڭ ءبارىن ءوزىڭ ساتىپ اپەرىپ ءجۇرسىڭ...» (سول ساتتە مەنىڭ ەسىمە سورپا-سۋ جونىندەگىدەن بۇرىن كەدەي — بايعا، باي — قۇدايعا جەتسەم دەيتىنى جايىنداعى ماتەل ءتۇستى). «و نە دەگەنىڭ، ساۋلەتايىم، ساعان نە جەتىسپەي ءجۇر؟» — «جەتىسپەي ءجۇرىڭ نە؟! كەرەگىمنىڭ ءبارى بار عوي!.. تەك ءۇيدىڭ سيقىن ايتپاساڭ، قاراشى، ىلعي ەسكى-قۇسقى بىردەڭە ەمەس پە؟!» جاعالاي قاراسام، راس ەكەن، — ءبىز جۇرتتا قالىپپىز، مەبەلىمىز ايەلىمنىڭ كوركىنە ساي ەمەس ەكەن.

مەن لاعىپ سويلەپ كەتتىم-اۋ، ءيا؟ كەل، دوستىم، الىپ جىبەرەلىك! ودان ارعىسىن ەكى-اق سوزبەن ايتىپ بەرەيىن. مەبەلدەن سوڭ تەليەۆيزوردى كوكسەدى. (اكەسىنىڭ ۇيىندە راديو دا جوق بولاتىن!) مەن ءۇشىن الماشى دەپ قويادى، ارينە... باسقالاردا بار ەمەس پە! جاراسادى ەمەس پە! ءوزىڭ دە سەزىپ وتىرعان شىعارسىڭ، ەندى پاتەر تار بولا باستادى. شىعىنىمىزدىڭ وسكەنىنە قاراي، ايتەۋىر، سول تۇستا مەنىڭ قىزمەتىم دە ازداپ جوعارىلاعان... سان-سالتاناتپەن تۇراتىنداردىڭ كۆارتالىنان كەڭ ءۇي ساتىپ الدىق. ساعان بۇكىل الەمدى سىيلايمىن دەپ و باستا بەرگەن ۋادەم بولعاندىقتان، ءۇيدى ايەلىمنىڭ اتىنا جازدىردىم. ودان كەيىن نە بولدى؟ ول ماڭدا تۇراتىنداردىڭ ءبارىنىڭ جەكەمەنشىك ماشينالارى بار ەكەن. الماي قويساق، — ۇيات ەمەس پە؟! مەن دە ساتىپ الدىم. ءوزىڭ دە ءتۇسىنىپ وتىرعان شىعارسىڭ، ونى دا سابيحانىڭ اتىنا جازدىردىم.

اقىر اياعىندا، ايەلىمنىڭ اجارىن اشامىن، كوڭىلىن وسىرەمىن، تالعامىن تولتىرامىن، تىلەگىن ورىندايمىن دەپ ءجۇرىپ، ءوزىمنىڭ وعان تەڭ بولماي، لايىق بولماي، كەرەك بولماي قالعانىمدى ءبىر-اق ءبىلدىم.

سولاي، قالقام! بار پالە شۇلىقتان باستالادى!..

ورىسشادان اۋدارعان عابباس قابىشيەۆ

---