لايىقسىز مىنەز
(ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءبىر مۇشەسىنە)
«اق جول» گازەتىنىڭ 417-نومىرىندە قازاقستاننىڭ «ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى» دەپ قول قويىپ، مەنىڭ «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەرى تۋرالى جازعان سوزىمە قارسى ءبىر كىسى ەداۋىر ءسوز جازىپتى.
ەگەردە جازعان سوزدەرىنىڭ استىنا جازۋشى «ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى» دەپ قول قويماعان بولسا، مەن بۇل ءسوزدى جازباي-اق قويعان بولار ەدىم.
قازاقستاننىڭ ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ وتىرىپ، بۇ كىسى ونداي ءسوز جازعان سوڭ، بۇل كىسىنىڭ تەرىس ۇعىنۋلارىن ۇعىندىرۋ ءۇشىن ءام جانە بۇل كىسى قازاقستاننىڭ ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ وتىرىپ، مەنىڭ جازعان ءسوزىمدى «ورىنسىز جالا» دەپ ورىنبورداعى قازاق گازەتىنە جازباي، باسقا رەسپۋبليكانىڭ گازەتىنە جازعانىن لايىقسىز مىنەز دەپ تاپقاندىقتان، بۇل ءسوزدى جازىپ وتىرمىن.
قازاقستاننىڭ «ءبىلىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى» مەنىڭ جازعان ءسوزىمدى قاتە دەپ تاپسا، سول ءبىلىم كەڭەسىنىڭ جانىنداعى قازاق گازەتىنە جازۋى لايىق ەدى. ەگەردە ءبىلىم كەڭەسىنىڭ جانىنداعى قازاق گازەتى «ەڭبەكشى قازاق» ونىڭ جازعانىن باسپاسا، سوندا بارىپ، شەت جەرلەردەگى گازەتتەرگە جىبەرسە ورىندى بولار ەدى. بۇلاي بولعاندا «ەڭبەكشى قازاق» ءام ونى شىعارۋشىعا ءبىلىم كەڭەسى مۇشەسىنىڭ ءسوزىن باسپاۋ ۇلكەن ايىپ بولار ەدى. مۇنى ءبىلىم كەنەسىنىڭ مۇشەسى ىستەمەي وتىر. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ گازەتتەرىنىڭ بىرەۋى ءوزىمسىنىپ، بىرەۋىن جاتقا بالاپ، ءۇن جوق، ءتۇن جوق ورىنبوردا «ەنبەكشى قازاقتىڭ» قاسىندا وتىرىپ، باسقا گازەتكە جازىپ جىبەرىپ وتىر.
مەنىڭ ويىمشا بۇل ۇلكەن ۇيات. ءبىرىنشى، ءبىلىم كەڭەسىنە ۇيات، ەكىنشى، بىزگە دە ۇيات. ءۇشىنشى... جوعارعى ءسوزدى جازۋشىعا دا ۇيات دەر ەدىم. ءبىراق ول ادەيى «بۇيرەكتەن سيراق شىعا بەرسىن، كۇل بولماسا، بۇل بولسىن...» دەپ جازىپ وتىر عوي. وعان ۇيات ەمەس. ءبىراق ايتار: «ساكەن قازاقستاندا، ورىنبوردا، ءىس باسىنداعى ادام، كوميسسار ءام ورىنبوردا قازاق گازەتى سونىڭ قولىندا، سول سەبەپتى جازعان ءسوزىمدى ورىنبوردا باستىرمايدى عوي دەپ، باسقا رەسپۋبليكاعا جىبەردىم»، — دەپ ايتار.
ءبىراق وسىلاي دەپ ايتسا دا ورىنسىز بولار ەدى. «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ باس جازۋشىسىنىڭ ءبىرى ءبىلىم كەڭەسىنىڭ باستىعى جولداس جولدىباي ۇلى عوي. مەن ءبىلىم كەڭەسى تۋرالى قىسقاشا ماقالامدى جازعاندا «ءىس باسىندامىن»، «كوميسسارمىن»، «بۇعان قارسى جازعان كىسىنىڭ ءسوزىن ورىنبورعا باستىرمايمىن» دەپ ايتقان جوقپىن.
قازاقستاننىڭ ءبىلىم كەڭەسىنىڭ اتىنان جازىپ وتىرعان ءبىلىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسىنىڭ ءسوزىن باسپاسقا «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ ەشبىر ەركى جوق، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ىلگەرگى ادامىنىڭ ءبىرى بولىپ جۇرگەن تۇرار رىسقۇل ۇلىنىڭ سوزدەرىن كەكەتىپ، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ءوزىن «جاۋى» ساناپ ەۋروپادا قاڭعىرىپ جۇرگەن مۇستافا بايعۇس شوقاي بالاسى شەت مەملەكەتتىڭ بىرىندە شىعاتىن اقتاردىڭ ءبىر گازەتىنە ءبىر «ۇزىننان ۇزاق، كوككە تۇزاق» الجىعان ازباندارعا بولماسا، ەشكىمگە كەرەگى جوق ءبىر كوك مىلجىڭ ءسوزدى جازىپ ەدى. ءبىراق بۇل جەردەن مۇستافا بەيشارانى ايىپتاۋعا بولمايدى. ويتكەنى ونىڭ زاپىرانداي ساندىراعىن كەڭەس رەسپۋبليكاسىنىڭ گازەتتەرى باسپايدى عوي. ال قازاقستان گازەتتەرىنە باسپاي، باسقا رەسپۋبليكانىڭ گازەتىنە مىنەگەن سوزدەرىن جىبەرۋگە ءبىلىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى شوقاي بالاسى ەمەس تە، مەن رىسقۇل ۇلى ەمەسپىن عوي. جانە «ەڭبەكشى قازاق» كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ گازەتى بولعاندا، «اق جول» دا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ گازەتى عوي.
بولشيەۆيك كوميسسارلارىن جەك كورگەن كىسى ءبارىن بىردەي جەك كورەدى. بولشيەۆيك گازەتتەرىن جاقتىرماعان كىسى ءبارىن بىردەي جاقتىرمايدى. «ازاماتپىن» دەگەن كىسىلەردە ءبىر قاتتى تۇتىنعان جول، يمان بولۋ كەرەك قوي (پرينسيپ)؛ تىم بولماسا، وزىنەن-وزى ءجۇرىپ-اق قويانشا كولەڭكەسىنەن ۇركىپ جۇرگەن، ەشكىم ەلەپ، «جەر ۇستىندە ءبىر شوقاي بالاسى دەگەن بار ەدى دەمەسە دە، ءوزىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ دۇشپانى» ساناپ، دون كيحوتقا ۇساپ جۇرگەن مۇستافا سورلىنىڭ پرينسيپىندەي بولسايشى... ا-ا... بايقاماي ماسەلەدەن شىعىپ تا كەتتىم. ءجا... ەندى ماسەلەگە كەلەيىك.
ءبىلىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ايتادى:
«ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەگەن ماڭىزدى ىستەرىنىڭ ءبارى دە «قىزىل قازاقستان» ءام «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە جاريالانىپ وتىرىلدى. ساكەن مۇنى نەگە كورمەيدى»، — دەيدى. دۇرىس ايتادى. جاريالانىپ وتىرىلمادى دەگەنىم جوق. «كوپتىڭ تالقىسىنا ءتۇسىپ وتىرىلمادى» دەگەنمىن.
ءبىلىم كەڭەسى ەملە ءام ءپان سوزدەرىن جاريالاعاندا جۇرت سول قولدانسىن دەگەن رەتپەن عانا جاريالاپ وتىردى. ال مەنىڭ ويىمشا: ەملە ءام ءپان سوزدەرى ءتارىزدى ماسەلەلەردى اۋەلى باسپا ءسوز جۇزىندە ءام باسقا رەتپەن دە ابدەن كوپتىڭ تالقىسىنا سالىپ الۋ كەرەك ەدى. ويتكەنى مەنىڭ ويىمشا كوپ سوزدەر ءبىلىم كەڭەسىندە قاتە شەشىلگەن. مۇنى جازۋ تانيتىن ءام ءتىل بىلەتىن قازاقتىڭ كوبى ايتادى. وعان دالەل — قازاقتىڭ ەسكى، زور جازۋشىسى مۇقامەتجان سەرالى ۇلىنىڭ گازەت بەتتەرىندەگى سوزدەرى.
جانە ماعان كەييدى: «ساكەننىڭ ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەگەن ىستەرىنە ريزا ەمەس ەكەندىگىن بۇرىن دا بىلەمىز» دەپ، ينتەرناسيونالدى ءبىلىم كەڭەسى ايتقانداي «بيباۋىرمال» دەپ ايتۋ دۇرىس ەمەس ەكەندىگى جونىندە مەنىڭ ءبىر جازعان كىشكەنە ەسكەرتۋىمدى دالەل قىلىپ كەلتىرەدى.
«ساكەن ءبىلىم كەڭەسىنىڭ بارلىق ىسىنە ريزا ەمەس» دەپ ايتۋ تىم قاتە بولار. ال مەنىڭ ويىمشا بىلاي قىلسا دۇرىس بولار ەدى دەگەن ءسوزدى ايرىقشا جاريالاپ ايتىپ وتىرمىن. مەنىكى قاتە بولسا، قاتەسىن ايتۋ، كورسەتۋ كەرەك قوي.
ءسوز كوپتىڭ ورتاسىنا، تالقىعا ءتۇسسىن، بىرەۋدىڭ بىلمەگەنىن بىرەۋ بىلەر دەگەن نيەتپەن گازەتكە جازىپ وتىرمىن عوي. ايتپەسە ءبىلىم كەڭەسى ءوزىمىزدىڭ مەكەمە عوي. «بۇلاي قىلسا دۇرىس بولادى» دەگەن ءسوزدى گازەت بەتىنە جاريالاماي-اق جەتكىزۋگە بولار ەدى عوي.
جانە ماعان: «ينتەرناسيونالدىڭ» ماعىناسىن «ساكەن تاپتى دەپ جۇرت شۋ ەتە تۇسكەن جوق» دەيدى.
راس، كۇللى قازاقستان شۋ ەتە تۇسكەن جوق. «ينتەرناسيونالدىڭ» ءدال ماعىناسىن ساكەن تاپتى دەپ شۋ ەتە تۇسپەگەنمەن ءبىلىم كەڭەسىنىڭ تەرىس اۋدارۋىن ساكەن تاپتى دەپ گازەت وقيتىن ءام ورىسشا بىلەتىن ادامدار شۋ ەتە ءتۇستى. (شۋ ەتە ءتۇستى دەگەن ءسوز ورىندى بولسا) ەشكىم ءبىلىم كەڭەسىنىڭ «بيباۋىرمالى» دۇرىس دەپ ايتقان جوق. سونداعى گازەتتەردى وقىڭىز ءام مۇقامەتجان سەرعالى ۇلىنىڭ سوزدەرىن وقىڭىز. بۇل تۋرالى ماعان قىستىكۇنى احمەت بايتۇرسىنوۆتان قاي جاعىنان بولسا دا كەم ەمەس دەپ جۇرگەن ەلدەس ومار ۇلى كەلىپ، ءبىراز ءسوز ايتقان... وعان دا مەن ماسەلەنى گازەت بەتىنە، كوپتىڭ تالقىسىنا سال دەگەن ەدىم. ول اۋىرىپ قالدى.
جانە مەنىڭ: «ءبىلىم كەڭەسى ورىنبورداعى قازاقتىڭ بىلەتىن ادامدارىمەن پايدالانىپ ىستەي المادى...» دەگەنىمە ءبىلىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ايتادى:
«ءبىز جاقىن ارادا ءبىر جيىلىسقا ورىنبورداعى بارلىق جاۋاپتى ءىس باسىنداعى ادامداردى شاقىردىق. ماسەلەن: نۇرماق ۇلى، زالي ۇلى، مەڭدەش ۇلى، الىبەك ۇلى، قاسابولات ۇلى... ءام باسقالار» دەيدى.
ءبىراق بۇل جيىلىسقا ۋاقىتىم جوق دەپ «ساكەن كەلمەي قالدى» دەيدى. ماسەلە: ءبىر مەنىڭ كەلۋ-كەلمەۋىمدە ەمەس... ماسەلە ءبىلىم كەڭەسىنىڭ جۇمىسىنا جاۋاپتى ءىس باسىنداعى ادامداردىڭ ءبارى بولماسا دا ءبىرازىنىڭ كەلىپ تۇرۋىندا عوي. ولاي بولعاندا جوعارعى ايتىلعان ادامدار، ءبىلىم جيىلىسىندا سول ءبىر رەتتەن باسقا نەشە رەت بولدى ەكەن؟.. نەشە رەت شاقىرىلدى ەكەن؟ بۇلاردىڭ قولدارى بوس ۋاقىتتارىندا شاقىردى ما ەكەن؟ جۇرتتىڭ قولدارى بوس ۋاقىتىن كوزدەپ، ءبىلىم كەڭەسىنىڭ جيىلىستارى شاقىرىلدى ما ەكەن؟ جوق، ويتكەن جوق...
مىنەكەي، اينالاسى ماسەلەنىڭ ازىراق، تەرىسىرەك جان العان جەرلەرى وسىلار عانا.
مەنىڭ نيەتىم بىرەۋدى كەمىتۋ ەمەس. مەنىڭ نيەتىم قازاقستاننىڭ ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەرىنىڭ كولەمىن زورايتۋ، ەملە، ءپان سوزدەرى ءام باسقا سونداي ماسەلەلەردى قاي رەتپەن بولسا دا كوپتىڭ تالقىسىنا سالىپ وتىرعىزىپ، قازاقستاننىڭ بارلىق كارى-جاستارىنىڭ كۇشتەرىن، بىلىمدەرىن پايدالاندىرۋ.
سول سەبەپتى ءسوز قوزعالا بەرسىن دەپ ماسەلەنى گازەت بەتىنە شىعارعان ەدىم. ايتپەسە ەرىككەندىك ەمەس، ءسوز تابا الماعاندىق ەمەس. ءىس تابا الماعاندىق ەمەس. ءىس ءتىپتى كوپ، ىستەۋشى از. وعان ءبىر كىسى ايىپتى ەمەس. ەگەردە ىستەۋشى كوپ بولسا، ءبۇيتىپ ەكى تۋدىڭ استىنداعى ەگەسكەندەرشە ءار جەردەگى گازەتكە ءسوز جازىسىپ وتىرماس ەدىك.
ءبىلىم كەڭەسى دە، «ەڭبەكشى قازاق» تا قازاقستاندىكى، ەكەۋى دە قازاقستانداعى كەڭەس ۇكىمەتىنىكى، بىرىنەن ءبىرىن ايىرۋ دوستىق ەمەس. بىرەۋىن ءوزىمسىنىپ، بىرەۋىن جاتسىنۋ دوستىق ەمەس.
كىمدە-كىم ءبىر جۇمىسقا كىرگەن سوڭ، تازا ۇجدانمەن مىندەتتى ىستەرىن دۇرىس اتقارىپ وتىرۋ كەرەك. ىشتەن، كەزى كەلگەن كەزىڭدى اڭدىپ، ءوزى شەتىنە جەگىلگەن اۋىر اربانىڭ دوڭگەلەگىن شىرماپ، شاتاستىرا بەرۋ شىن ازاماتقا لايىقسىز مىنەز.
ءبىلىم كەڭەسىنىڭ باستىعى «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ باس جازۋشىسىنىڭ ءبىرى جولداس جولدىباي ۇلى بۇل ماسەلەنىڭ تۇبىنە كوزىن جىبەرەر. ءبىلىم كەڭەسى تۋرالى جازىلعان ماقالالاردىڭ ءبارىن سول ءوزى جازىسىپ وتىرعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنىڭ بەتىنە باستىرتىپ وتىرار. ءالى دە بولسا ءبىزدىڭ تىلەك: ءبىلىم كەڭەسىنىڭ ىستەرىنىڭ كولەمىنىڭ زورايۋى. قازاقستاننىڭ بىلەر دەگەن ادامدارىنىڭ بىلىمدەرىنەن كوبىرەك پايدا شىعارۋ. ءبىلىم كەڭەسى ەملە، ءپان سوزدەرى ءتارىزدى ماسەلەلەرىن كوپتىڭ كەڭەسىنە سالىنىپ وتىرىلۋى كەرەك.
1924 جىل
You Might Also Like
-
ۇستىمىزدەگى 1924 جىلدىڭ وتكەن قاڭتار ايىنىڭ ىشىندە ماسكەۋدە بولىپ وتكەن ءىى-جالپى روسسيالىق كەڭەستەر جيىلىسىندا ءام ونىمەن جالعاس بولعان كەڭەس رەسپۋبليكالارىنىڭ جالپى وداقتىق كەڭەستەر جيىلىسىندا تاري...
-
سوڭعى ۋاقىتتاردا «اتقامىنەر» دەگەن ءسوز قوزعالىپ ءجۇر. «ەڭبەكشى قازاقتىڭ» سوڭعى نومىرلەرىندە بۇل ماسەلە تالقىعا تۇسكەن ءتارىزدى.
