ماتەماتيكا ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە ەسەپتەۋ داعدىلارىن دامىتۋ
№177 جبب مەكتەپتىڭ ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
ۋلجالگاس رايمبەكوۆنا
ماتەماتيكا ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە ەسەپتەۋ داعدىلارىن دامىتۋ
باستاۋىش مەكتەپتەگى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ جانە بەلسەندىرۋ. بالالاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ تۋرالى م. جۇمابايەۆتىڭ سوزىمەن الساق: «ويلاۋ جاننىڭ وتە ءبىر قيىن، تەرەڭ ءىسى. جاس بالاعا ويلاۋ تىم اۋىر، سوندىقتان باسقىشتاپ ءىس ىستەۋ كەرەك. وقۋلىقتاعى بەرىلگەن تاپسىرمالار، سۋرەتتەر بالانىڭ جانىنا دۇرىس اسەر ەتەتىندەي، وقۋشىنىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا – ىقىلاسى، قۇشتارلىعى بولۋى كەرەك». وقۋ ماتەريالى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى جەتەرلىكتەي جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە ۇيىمداستىرىلسا عانا، ونىڭ ويلاۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋادى. سوندىقتان دا ءمۇعالىم بالالاردى ساباقتا تالابىن شاتتاندىراتىنداي، ويىن وياتاتىنداي، بەلسەندىلىگىن، سانالى ويلانا ءبىلۋىن، وي - ءورىسىنىڭ دامۋىن، ولاردىڭ ىسكەرلىگىن دامىتاتىنداي بولۋ كەرەك. ولاردى قيىندىكتى جەڭە بىلۋگە، توزىمدىلىككە باۋلۋ ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى. «لوگيكالىق ويلاۋ – لوگيكالىق سويلەۋدىڭ نەگىزى، ال مۇنى – لوگيكالىق سويلەۋدى ۇستاز دامىتۋعا ءتيىس»، دەپ كورسەتتى ك. د. ۋشينسكيي. لوگيكالىق ويلاۋدىڭ ەرەكشەلىگى – قورىتىندىلاردىڭ قيسىندىلىعىندا، ولاردىڭ شىندىققا ساي كەلۋىندە. لوگيكاعا تۇسكەن قۇبىلىس تۇسىندىرىلەدى، سەبەپتەرى مەن سالدارلارى قاتەسىز انىقتالادى. ۇعىمدار اراسىنداعى بايلانىستار مەن قاتىناستار لوگيكالىق ويلاۋ جولىمەن اشىلادى. بۇل بايلانىستار مەن قاتىناستاردىڭ دۇرىستىعىن تەرىسكە شىعارۋعا بولمايتىنى پىكىرلەردە كورسەتىلەدى. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ جونىندە عالىمدار ا. ۆ. زاپوروجەس، ل. ن. ۆەنگەر، ي. س. ياكيمانسكايا ەڭبەكتەرىندە ناقتى انىقتاما بەرىلدى. اۆتورلاردىڭ پىكىرلەرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋدى دامىتۋ» دەگەنىمىز: - بارلىق لوگيكالىق ويلاۋ وپەراسيالارىن (تالداۋ، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، جالپىلاۋ، سارالاۋ) ارنايى جۇيەلى تۇردە قالىپتاستىرۋ؛ - ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، وزبەتتىلىگىن دامىتۋ.
باستاۋىش سىنىپ بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى كەزەڭى دەپ ەسەپتەلەدى. ويتكەنى لوگيكالىق ويلاۋ كەيىنىرەك بەينەلىك ويلاۋدىڭ نەگىزىندە قالىپتاسادى، اۋقىمى كەڭىرەك ماسەلەلەردى شەشۋگە عىلىمي بىلىمدەردى مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتىپ، دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتۋ – ماتەماتيكا ساباعىنىڭ مىندەتى. جاڭا بۋىن ماتەماتيكا وقۋلىعىنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ ءاربىر ساباققا لايىقتالعان ماتەريالى، نەگىزىنەن العاندا، ءتورت تەكتى جاتتىعۋلاردىڭ توبىنان تۇرادى. سولاردىڭ ءبىرى — بالالاردىڭ شىعاراماشىلىق ءىس - ارەكەتكە بەيىمدەۋ ماقساتىن كوزدەيتىن، «اتامۇرا» باسپاسى بويىنشا وقۋلىقتا جاسىل ءتۇستى قورشاۋعا، ال «الماتىكىتاپ» باسپاسى بويىنشا ءار ساباقتا قالىپتان تىس جانە قىزىقتى جاتتىعۋلار، شىعارماشىلىق دەڭگەيگە ارنالعان لوگيكالىق ەسەپتەر، تاپسىرمالار بەرىلەدى. ول جاتتىعۋلار نەگىزىنەن بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، اقىل - ويىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ونداي جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار مازمۇنعا سايكەس وبەكتىلەردى باقىلايدى، بايقايدى، سالىستىرادى؛ سونداي - اق ءار الۋان اقىل - وي ءىس - ارەكەتتەرىن ورىندايدى، پراكتيكالىق جۇمىستار جۇرگىزەدى، زەردەلىلىك بىلدىرەدى، ىزدەنەدى، بولجام ايتادى جانە ونى نەگىزدەپ بەرۋگە نەمەسە دالەلدەۋگە تالپىنادى، ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتا - ىقىلاسىن تۋدىرادى. بۇل جاتتىعۋلاردىڭ ءبارى ارنايى جۇيە ءقۇرايدى. ولاردى ورىنداي الماعان وقۋشىعا ءبىلىمىنىڭ كورسەتكىشى رەتىندە ناشار باعا قويمايدى، ال ونى ورىنداعان وقۋشىنى ماداكتاعان ءجون. قازاقستان رەسپۋبليكاسى باستاۋىش ءبىلىمنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتىنا سايكەس، ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ جاڭا مازمۇنى بىرتەكتى ەمەس جانە ءار ءتۇرلى ەكى دەڭگەيدى قامتيدى. ولار مىندەتتى جانە مۇمكىن دەڭگەيلەر. مىندەتتى دەڭگەيگە باستاۋىش مەكتەپ كولەمىندەگى بەرىك يگەرىلۋى ءتيىستى ماتەريالدار جاتادى. ال، مۇمكىن دەڭگەيگە، مازمۇنى تۇرعىسىنان العاندا، نەگىزگى ماسەلەمەن ۇيلەسەتىن، الايدا وقۋشىنىڭ ماتەماتيكالىق وي - ءورىسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالاتىن، ۇيرەنشىكتى ەمەس تۇردە ۇسىنىلاتىن جانە دە ونى ورىنداۋ شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتپەن ۇشتاساتىن ماتەريالدار جاتادى. مۇنىڭ ءبارى مىندەتتى دەڭگەيدىڭ ماتەريالىمەن كەڭەيتە جانە تەرەڭدەتە تۇسۋگە قىزمەت ەتەدى، ماتەماتيكانىڭ جۇيەلى كۋرستارىنىڭ اسا ماڭىزدى تاراۋلارىن ىلگەرىدە وقىتىپ – ۇيرەتۋدىڭ نەگىزىن قالايدى. سونداي - اق بالالاردىڭ دامۋىنا اسەرىن تيگىزەدى جانە نەگىزگى ماتەريالدى تەرەڭ مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، زەيىنىنە ساي، ادەيىلەپ ۇيىمداستىرىلعان لوگيكالىق ويىن - رەبۋس، ءسوزجۇمباق، قىزىقتى ءازىل - ەسەپتەر، جۇمباق - ەسەپتەر بالانىڭ وي - اقىلىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتەدى، مىنەز - قۇلقىن، ەرىك - جىگەرىن قالىپتاستىرادى جانە دە ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى.
مىسالى: 1. ۇستەل ۇستىندە 3 قيار، 2 ءسابىز، جانە 5 اپەلسين تۇرعان. ۇستەل ۇستىندەگى بارلىق كوكونىستەر قانشا؟ (شەشۋى: 5 كوكونىس، اپەلسين جەمىسكە جاتادى.) - 2 سىنىپ.
2. ايبەك پەن تورعىن ءارقايسىسى 10 جاڭعاقتان تەردى. ايبەك تورعىنعا ءوزىنىڭ جاڭعاقتارىنىڭ 4 - ەۋىن بەردى. تورعىننىڭ جاڭعاقتارى قانشاعا ارتىق بولدى؟ (شەشۋى: 8 - گە ارتىق) - 2 سىنىپ.
3. ەكى ستاكانعا بىردەي سۋ قۇيدىڭ. ونىڭ بىرەۋىن تارەلكاعا توڭكەردىڭ.
قايسى ستاكاندا سۋ كوپ؟ (بىردەي). 2 سىنىپ.
بالانىڭ وي - قيالىن دامىتۋدا لوگيكالىق سۇراق - تاپسىرمالاردىڭ ورنى بولەك. مىسالى:
1. 1 جانۇياداعى اعايىندى 2 جىگىتتىڭ ءارقايسىسىنىڭ 1 اپاسى، 1 قارىنداسى بار. ول جانۇيادا قانشا بالا بار؟ (4).
2. قارىنداشتى تەڭ ەتىپ 2 - گە بولگەندە، نەشە قارىنداش شىعادى؟
3. اۆتوبۋس وڭ جاققا بۇرىلعاندا، ىشىندەگى جولاۋشى قايدا بۇرىلادى؟
لوگيكالىق جاتتىعۋلار:
1. ايجان مەن مارجاننىڭ اكەلەرىنىڭ اتتارىن اتا. ايجان مەن مارجان – اسقار مەن مۇراتتىڭ قىزدارى. ايجان اسقاردىڭ قىزىنان ءۇش جاس كىشى بولسا، بۇلاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ اكەلەرىنىڭ اتى كىم؟ (شەشۋى: ايجان - مۇراتتىڭ، مارجان - اسقاردىڭ قىزى.)
2. ۆەلوسيپەد دوڭگەلەگىندە 8 شاباق بار. بارلىق شاباقتاردىڭ اراسىندا نەشە ارالىق بولادى؟ (شەشۋى: 8 ارالىق)
3. ەكىنشى سىنىپتىڭ ءوقۋشىلارى ەكى - ەكىدەن جۇپتاسىپ تۇردى. ساكەن مەن داۋرەن جەتىنشى جۇپ بولدى. ولار الدىنان ساناعاندا جەتىنشى جۇپ بولدى، ال ارتىنان ساناعاندا ءتورتىنشى جۇپ بولدى. سىنىپتا قانشا وقۋشى بار؟ (شەشۋى: 20 وقۋشى).
قىزىقتى ءازىل - ەسەپتەر: 1. ولجاس پەن جاندوس جاسىرىنباق وينادى. ولجاس كارى ەمەننەن 12 قادام سولعا، 5 قادام وڭعا، قايتادان 4 قادام سولعا، 11 قادام وڭعا ءجۇردى. ولجاس قايدا تىعىلدى؟ (شەشۋى: كارى ەمەننىڭ تۇبىنە) 2. دورباداعى 10 اسىقتى 10 بالا ءبىر - بىرلەپ الدى. سوندا ءبىر اسىق دوربادا قالدى. بۇل قالاي؟
3. 10 جاسار ارمان شاشىن تاقىرلاپ الدىرىپ تاستادى دا ويلاندى. ەگەر مەنىڭ شاشىم ايىنا 1 سم وسەتىن بولسا، 20 جاسقا كەلگەندە، مەنىڭ شاشىمنىڭ ۇزىندىعى قانداي بولار ەدى؟ (شەشۋى: 120 سم) 4 سىنىپ.
«تەڭدەۋلەر شەشۋ» تاقىرىبىنا ۇسىنىلاتىن ەسەپتەر:
«بارلىعى قانشا قارعا؟»
كەلەدى ۇشىپ ەكى قارعا،
توپ دوستارىن ەرتىپ تالعا
بولدى ەلۋ الگى جيىن
ساناعاندا دەمەي قيىن.
بولماڭىزدار ابىگەر،
شەشىمى تابىلار ءبارى ءبىر.
ايتپاي ەسەپ شارتى كىم،
تەڭدەۋ قۇرۋ ءتارتىبىن؟
(جاۋابى: 2+ح=50، ح=48 قارعا)
«كەتتى بىرگە نەشەۋى»
كەزدەسىپ ءبىر توپ اڭمەنەن،
بولدى 30 باس مالمەنەن.
ولار كەتتى قوشتاسىپ،
ءۇش تۇلكىمەن دوستاسىپ.
تەڭدەۋدى ويلاپ قۇرىڭىز،
مال سانىن ايتا تۇرىڭىز.
(جاۋابى: ح+3=30، ح=27 باس مال)
لوگيكالىق ەسەپتەر سان الۋان بولعانىمەن، تومەندەگىدەي ورتاك قاسيەتتەرى بار:
1. لوگيكالىق ەسەپتەردىڭ شەشۋ جولى بەلگىسىز. ولاردىڭ شەشىمىنە جەتۋ «ويدىڭ بروۋندىق قوزعالىسى» ءتارىزدى، ياعني بايقاپ كورۋ، قاتەلەسۋ ادىسىمەن
ىسكە اسادى. بايقاپ كورۋ ارقىلى ىزدەنۋ جەكە جاعدايلاردا نەگىزگى شەشىمگە باستايتىن تىزگىندى قولعا ۇستاتادى.
2. لوگيكالىق ەسەپتەر وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋىنا، بەلسەندىلىگىنە نەگىز بولادى. ەسەپتىڭ سيۋجەتىنىڭ شەشىلۋ جولىنىڭ ادەتتەن تىس بولۋى بالا كوڭىلىنە اسەر ەتىپ، قايتكەندە دە ونى شىعارۋعا يتەرمەلەيدى.
3. لوگيكالىق ەسەپتەر ويلاۋ زاڭدىلىقتارىن بىلۋگە نەگىزدەلىپ جاسالادى.
وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ ءۇشىن:
• ەسەپتى، جاتتىعۋلاردى تالداي ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
• سىزبا گرافيكتىك مودەل بويىنشا ەسەپ وبەكتىلەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى ءتۇسىندىرۋ؛
• ەسەپتەگى ناقتى زاتتى اۋىستىرۋ؛
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ؛
• سىنىپقا دۇرىس پسيحولوگيالىق جاعداي ورناتۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ.
وقۋ پروسەسىندەگى وسىنداي ءىس - ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان ويلاۋ قابىلەتى جوعارى، ءوز ويىن جۇيەلى دە اشىق ايتا الاتىن، قوعامعا ەركىن سىڭەتىن، وندىرىسكە بەلسەنە ارالاساتىن ازامات قالىپتاسادى.
ۋلجالگاس رايمبەكوۆنا
ماتەماتيكا ساباعىندا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ لوگيكالىق ويلاۋ جانە ەسەپتەۋ داعدىلارىن دامىتۋ
باستاۋىش مەكتەپتەگى وقىتۋ ءۇردىسىنىڭ نەگىزگى ماقساتى وقۋشىلارعا ءبىلىم بەرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ جانە بەلسەندىرۋ. بالالاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ تۋرالى م. جۇمابايەۆتىڭ سوزىمەن الساق: «ويلاۋ جاننىڭ وتە ءبىر قيىن، تەرەڭ ءىسى. جاس بالاعا ويلاۋ تىم اۋىر، سوندىقتان باسقىشتاپ ءىس ىستەۋ كەرەك. وقۋلىقتاعى بەرىلگەن تاپسىرمالار، سۋرەتتەر بالانىڭ جانىنا دۇرىس اسەر ەتەتىندەي، وقۋشىنىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن ىنتا – ىقىلاسى، قۇشتارلىعى بولۋى كەرەك». وقۋ ماتەريالى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى جەتەرلىكتەي جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە ۇيىمداستىرىلسا عانا، ونىڭ ويلاۋ قابىلەتىنىڭ دامۋىنا مۇمكىندىك تۋادى. سوندىقتان دا ءمۇعالىم بالالاردى ساباقتا تالابىن شاتتاندىراتىنداي، ويىن وياتاتىنداي، بەلسەندىلىگىن، سانالى ويلانا ءبىلۋىن، وي - ءورىسىنىڭ دامۋىن، ولاردىڭ ىسكەرلىگىن دامىتاتىنداي بولۋ كەرەك. ولاردى قيىندىكتى جەڭە بىلۋگە، توزىمدىلىككە باۋلۋ ءمۇعالىمنىڭ باستى مىندەتى. «لوگيكالىق ويلاۋ – لوگيكالىق سويلەۋدىڭ نەگىزى، ال مۇنى – لوگيكالىق سويلەۋدى ۇستاز دامىتۋعا ءتيىس»، دەپ كورسەتتى ك. د. ۋشينسكيي. لوگيكالىق ويلاۋدىڭ ەرەكشەلىگى – قورىتىندىلاردىڭ قيسىندىلىعىندا، ولاردىڭ شىندىققا ساي كەلۋىندە. لوگيكاعا تۇسكەن قۇبىلىس تۇسىندىرىلەدى، سەبەپتەرى مەن سالدارلارى قاتەسىز انىقتالادى. ۇعىمدار اراسىنداعى بايلانىستار مەن قاتىناستار لوگيكالىق ويلاۋ جولىمەن اشىلادى. بۇل بايلانىستار مەن قاتىناستاردىڭ دۇرىستىعىن تەرىسكە شىعارۋعا بولمايتىنى پىكىرلەردە كورسەتىلەدى. وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ جونىندە عالىمدار ا. ۆ. زاپوروجەس، ل. ن. ۆەنگەر، ي. س. ياكيمانسكايا ەڭبەكتەرىندە ناقتى انىقتاما بەرىلدى. اۆتورلاردىڭ پىكىرلەرىنشە «لوگيكالىق ويلاۋدى دامىتۋ» دەگەنىمىز: - بارلىق لوگيكالىق ويلاۋ وپەراسيالارىن (تالداۋ، جيناقتاۋ، سالىستىرۋ، جالپىلاۋ، سارالاۋ) ارنايى جۇيەلى تۇردە قالىپتاستىرۋ؛ - ويلاۋ بەلسەندىلىگىن، وزبەتتىلىگىن دامىتۋ.
باستاۋىش سىنىپ بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋدىڭ نەگىزگى كەزەڭى دەپ ەسەپتەلەدى. ويتكەنى لوگيكالىق ويلاۋ كەيىنىرەك بەينەلىك ويلاۋدىڭ نەگىزىندە قالىپتاسادى، اۋقىمى كەڭىرەك ماسەلەلەردى شەشۋگە عىلىمي بىلىمدەردى مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ال وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتىپ، دۇرىس وي ءتۇيىپ، وزدىگىنەن ساپالى، دالەلدى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتۋ – ماتەماتيكا ساباعىنىڭ مىندەتى. جاڭا بۋىن ماتەماتيكا وقۋلىعىنىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبىرى – ونىڭ ءاربىر ساباققا لايىقتالعان ماتەريالى، نەگىزىنەن العاندا، ءتورت تەكتى جاتتىعۋلاردىڭ توبىنان تۇرادى. سولاردىڭ ءبىرى — بالالاردىڭ شىعاراماشىلىق ءىس - ارەكەتكە بەيىمدەۋ ماقساتىن كوزدەيتىن، «اتامۇرا» باسپاسى بويىنشا وقۋلىقتا جاسىل ءتۇستى قورشاۋعا، ال «الماتىكىتاپ» باسپاسى بويىنشا ءار ساباقتا قالىپتان تىس جانە قىزىقتى جاتتىعۋلار، شىعارماشىلىق دەڭگەيگە ارنالعان لوگيكالىق ەسەپتەر، تاپسىرمالار بەرىلەدى. ول جاتتىعۋلار نەگىزىنەن بالالاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن، اقىل - ويىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ونداي جاتتىعۋلاردى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار مازمۇنعا سايكەس وبەكتىلەردى باقىلايدى، بايقايدى، سالىستىرادى؛ سونداي - اق ءار الۋان اقىل - وي ءىس - ارەكەتتەرىن ورىندايدى، پراكتيكالىق جۇمىستار جۇرگىزەدى، زەردەلىلىك بىلدىرەدى، ىزدەنەدى، بولجام ايتادى جانە ونى نەگىزدەپ بەرۋگە نەمەسە دالەلدەۋگە تالپىنادى، ماتەماتيكاعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، ىنتا - ىقىلاسىن تۋدىرادى. بۇل جاتتىعۋلاردىڭ ءبارى ارنايى جۇيە ءقۇرايدى. ولاردى ورىنداي الماعان وقۋشىعا ءبىلىمىنىڭ كورسەتكىشى رەتىندە ناشار باعا قويمايدى، ال ونى ورىنداعان وقۋشىنى ماداكتاعان ءجون. قازاقستان رەسپۋبليكاسى باستاۋىش ءبىلىمنىڭ مەملەكەتتىك ستاندارتىنا سايكەس، ماتەماتيكالىق ءبىلىمنىڭ جاڭا مازمۇنى بىرتەكتى ەمەس جانە ءار ءتۇرلى ەكى دەڭگەيدى قامتيدى. ولار مىندەتتى جانە مۇمكىن دەڭگەيلەر. مىندەتتى دەڭگەيگە باستاۋىش مەكتەپ كولەمىندەگى بەرىك يگەرىلۋى ءتيىستى ماتەريالدار جاتادى. ال، مۇمكىن دەڭگەيگە، مازمۇنى تۇرعىسىنان العاندا، نەگىزگى ماسەلەمەن ۇيلەسەتىن، الايدا وقۋشىنىڭ ماتەماتيكالىق وي - ءورىسىن كەڭەيتۋگە باعىتتالاتىن، ۇيرەنشىكتى ەمەس تۇردە ۇسىنىلاتىن جانە دە ونى ورىنداۋ شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتپەن ۇشتاساتىن ماتەريالدار جاتادى. مۇنىڭ ءبارى مىندەتتى دەڭگەيدىڭ ماتەريالىمەن كەڭەيتە جانە تەرەڭدەتە تۇسۋگە قىزمەت ەتەدى، ماتەماتيكانىڭ جۇيەلى كۋرستارىنىڭ اسا ماڭىزدى تاراۋلارىن ىلگەرىدە وقىتىپ – ۇيرەتۋدىڭ نەگىزىن قالايدى. سونداي - اق بالالاردىڭ دامۋىنا اسەرىن تيگىزەدى جانە نەگىزگى ماتەريالدى تەرەڭ مەڭگەرۋگە كومەكتەسەدى. بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، زەيىنىنە ساي، ادەيىلەپ ۇيىمداستىرىلعان لوگيكالىق ويىن - رەبۋس، ءسوزجۇمباق، قىزىقتى ءازىل - ەسەپتەر، جۇمباق - ەسەپتەر بالانىڭ وي - اقىلىن، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتەدى، مىنەز - قۇلقىن، ەرىك - جىگەرىن قالىپتاستىرادى جانە دە ساباققا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى.
مىسالى: 1. ۇستەل ۇستىندە 3 قيار، 2 ءسابىز، جانە 5 اپەلسين تۇرعان. ۇستەل ۇستىندەگى بارلىق كوكونىستەر قانشا؟ (شەشۋى: 5 كوكونىس، اپەلسين جەمىسكە جاتادى.) - 2 سىنىپ.
2. ايبەك پەن تورعىن ءارقايسىسى 10 جاڭعاقتان تەردى. ايبەك تورعىنعا ءوزىنىڭ جاڭعاقتارىنىڭ 4 - ەۋىن بەردى. تورعىننىڭ جاڭعاقتارى قانشاعا ارتىق بولدى؟ (شەشۋى: 8 - گە ارتىق) - 2 سىنىپ.
3. ەكى ستاكانعا بىردەي سۋ قۇيدىڭ. ونىڭ بىرەۋىن تارەلكاعا توڭكەردىڭ.
قايسى ستاكاندا سۋ كوپ؟ (بىردەي). 2 سىنىپ.
بالانىڭ وي - قيالىن دامىتۋدا لوگيكالىق سۇراق - تاپسىرمالاردىڭ ورنى بولەك. مىسالى:
1. 1 جانۇياداعى اعايىندى 2 جىگىتتىڭ ءارقايسىسىنىڭ 1 اپاسى، 1 قارىنداسى بار. ول جانۇيادا قانشا بالا بار؟ (4).
2. قارىنداشتى تەڭ ەتىپ 2 - گە بولگەندە، نەشە قارىنداش شىعادى؟
3. اۆتوبۋس وڭ جاققا بۇرىلعاندا، ىشىندەگى جولاۋشى قايدا بۇرىلادى؟
لوگيكالىق جاتتىعۋلار:
1. ايجان مەن مارجاننىڭ اكەلەرىنىڭ اتتارىن اتا. ايجان مەن مارجان – اسقار مەن مۇراتتىڭ قىزدارى. ايجان اسقاردىڭ قىزىنان ءۇش جاس كىشى بولسا، بۇلاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ اكەلەرىنىڭ اتى كىم؟ (شەشۋى: ايجان - مۇراتتىڭ، مارجان - اسقاردىڭ قىزى.)
2. ۆەلوسيپەد دوڭگەلەگىندە 8 شاباق بار. بارلىق شاباقتاردىڭ اراسىندا نەشە ارالىق بولادى؟ (شەشۋى: 8 ارالىق)
3. ەكىنشى سىنىپتىڭ ءوقۋشىلارى ەكى - ەكىدەن جۇپتاسىپ تۇردى. ساكەن مەن داۋرەن جەتىنشى جۇپ بولدى. ولار الدىنان ساناعاندا جەتىنشى جۇپ بولدى، ال ارتىنان ساناعاندا ءتورتىنشى جۇپ بولدى. سىنىپتا قانشا وقۋشى بار؟ (شەشۋى: 20 وقۋشى).
قىزىقتى ءازىل - ەسەپتەر: 1. ولجاس پەن جاندوس جاسىرىنباق وينادى. ولجاس كارى ەمەننەن 12 قادام سولعا، 5 قادام وڭعا، قايتادان 4 قادام سولعا، 11 قادام وڭعا ءجۇردى. ولجاس قايدا تىعىلدى؟ (شەشۋى: كارى ەمەننىڭ تۇبىنە) 2. دورباداعى 10 اسىقتى 10 بالا ءبىر - بىرلەپ الدى. سوندا ءبىر اسىق دوربادا قالدى. بۇل قالاي؟
3. 10 جاسار ارمان شاشىن تاقىرلاپ الدىرىپ تاستادى دا ويلاندى. ەگەر مەنىڭ شاشىم ايىنا 1 سم وسەتىن بولسا، 20 جاسقا كەلگەندە، مەنىڭ شاشىمنىڭ ۇزىندىعى قانداي بولار ەدى؟ (شەشۋى: 120 سم) 4 سىنىپ.
«تەڭدەۋلەر شەشۋ» تاقىرىبىنا ۇسىنىلاتىن ەسەپتەر:
«بارلىعى قانشا قارعا؟»
كەلەدى ۇشىپ ەكى قارعا،
توپ دوستارىن ەرتىپ تالعا
بولدى ەلۋ الگى جيىن
ساناعاندا دەمەي قيىن.
بولماڭىزدار ابىگەر،
شەشىمى تابىلار ءبارى ءبىر.
ايتپاي ەسەپ شارتى كىم،
تەڭدەۋ قۇرۋ ءتارتىبىن؟
(جاۋابى: 2+ح=50، ح=48 قارعا)
«كەتتى بىرگە نەشەۋى»
كەزدەسىپ ءبىر توپ اڭمەنەن،
بولدى 30 باس مالمەنەن.
ولار كەتتى قوشتاسىپ،
ءۇش تۇلكىمەن دوستاسىپ.
تەڭدەۋدى ويلاپ قۇرىڭىز،
مال سانىن ايتا تۇرىڭىز.
(جاۋابى: ح+3=30، ح=27 باس مال)
لوگيكالىق ەسەپتەر سان الۋان بولعانىمەن، تومەندەگىدەي ورتاك قاسيەتتەرى بار:
1. لوگيكالىق ەسەپتەردىڭ شەشۋ جولى بەلگىسىز. ولاردىڭ شەشىمىنە جەتۋ «ويدىڭ بروۋندىق قوزعالىسى» ءتارىزدى، ياعني بايقاپ كورۋ، قاتەلەسۋ ادىسىمەن
ىسكە اسادى. بايقاپ كورۋ ارقىلى ىزدەنۋ جەكە جاعدايلاردا نەگىزگى شەشىمگە باستايتىن تىزگىندى قولعا ۇستاتادى.
2. لوگيكالىق ەسەپتەر وقۋشىنىڭ پانگە قىزىعۋىنا، بەلسەندىلىگىنە نەگىز بولادى. ەسەپتىڭ سيۋجەتىنىڭ شەشىلۋ جولىنىڭ ادەتتەن تىس بولۋى بالا كوڭىلىنە اسەر ەتىپ، قايتكەندە دە ونى شىعارۋعا يتەرمەلەيدى.
3. لوگيكالىق ەسەپتەر ويلاۋ زاڭدىلىقتارىن بىلۋگە نەگىزدەلىپ جاسالادى.
وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ ءۇشىن:
• ەسەپتى، جاتتىعۋلاردى تالداي ءبىلۋ ىسكەرلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
• سىزبا گرافيكتىك مودەل بويىنشا ەسەپ وبەكتىلەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستاردى ءتۇسىندىرۋ؛
• ەسەپتەگى ناقتى زاتتى اۋىستىرۋ؛
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن، سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ؛
• سىنىپقا دۇرىس پسيحولوگيالىق جاعداي ورناتۋعا مۇمكىندىك تۋعىزۋ.
وقۋ پروسەسىندەگى وسىنداي ءىس - ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا قوعام تالاپ ەتىپ وتىرعان ويلاۋ قابىلەتى جوعارى، ءوز ويىن جۇيەلى دە اشىق ايتا الاتىن، قوعامعا ەركىن سىڭەتىن، وندىرىسكە بەلسەنە ارالاساتىن ازامات قالىپتاسادى.
You Might Also Like
