InfoHub Logo

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى
فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ 1 كۋرس ستۋدەنتى نياروۆا جانبوپە ومىربەك قىزى
قازاقستان تاريح كافەدراسىنىڭ دوسەنتى دجولدىبايەۆا ۋ.م

ەگەمەندى قازاقستاننىڭ رامىزدەرى تاۋەلسىز مەملەكەت يدەولوگياسىنىڭ، ونىڭ تاريحي دامۋىنىڭ، ءوي-ورىسى مەن فيلوسوفياسىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن بەينەلەيدى، ولار قازاق حالقىنىڭ ازاتتىق پەن تاۋەلسىز دامۋ جولىنداعى سان عاسىرلىق ارمانىنىڭ ىسكە اسۋى ەمەس پە؟ ولار قازاقستاندىق دەموكراتيانىڭ مەملەكەتتىك يدەياسىن، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار مەن گۋمانيستىك يدەالدارعا ۇمتىلۋىن ايقىندايدى.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋگە دەيىن قيىن جولدان ءوتتى، قالىپتاسۋدىڭ قيىن كەزەڭدەرىن باستان وتكەردى. جەڭىس پەن جەڭىلىستىڭ وسىناۋ قيىن جولىندا تالاي تاريحي وقيعالار بولدى. ال مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن، بوستاندىعىن كورسەتەتىن مەملەكەتتىك رامىزدەر – تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران ەگەمەندىكتىڭ بال ءدامىن سەزىندىرۋمەن قاتار سول ءبىر كەزەڭدەردى ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرادى. مەملەكەتتىك رامىزدەر كوركەم بەينەلەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىكتى جۇزەگە اسىرۋ يدەيالارى. اتاپ وتكەندەي، ولار بۇل يدەيانىڭ ادامداردىڭ ويلارى مەن سەزىمدەرىنە ەنۋىنە ىقپال ەتەدى. ءار ەل وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىن ماقتان تۇتادى. ءبىراق تۋعان ەلىڭنىڭ ەلتاڭباسى، تۋى مەن ءانۇرانى قانداي ەكەنىن ءبىلىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ءمانى مەن ماڭىزىن ءتۇسىنۋ قاجەتتىلىگى جوعارى. ال ول ءۇشىن ولاردىڭ تاريحى، بۇل مەملەكەتتىك رامىزدەر قالاي پايدا بولعانى، عاسىرلار بويى قانداي جولدان وتكەنى تۋرالى تۇسىنىك بولۋى كەرەك.

ءبىزدىڭ رامىزدەرىمىز بىر-بىرىمەن ءوزارا بايلانىستى. ولار ءبىر-بىرىن ءىشىنارا تولىقتىرىپ تۇرادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋى

ءرامىز دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر ننارسەنى ءوز قالپىنان وزگە،  جاناما سيپاتتاپ كورسەتۋدەن تۋاتىن سىرتاڭبا، ەستەتيكالىق سانات، شارتتى بەلگى.

1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمى قازاقستان تاريحىنداعى ايتۋلى، مارتەبەلى كۇن بولدى. تاۋەلسىزدىگىمىزگە اياق باسقان كەزەڭدە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋى تۋرالى»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسى تۋرالى» جانە «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك ءانۇرانىنىڭ مۋزىكالىق رەداكسياسى تۋرالى» زاڭعا قول قويىپ، مەملەكەتتىك رامىزدەر دۇنيەگە كەلگەن ەدى. 1992 جىلى 11 جەلتوقساندا مەملەكەتتىك ءانۇراننىڭ ءماتىنى بەكىتىلدى، ءسوزى 1992 جىلى 4 ماۋسىمدا بەكىتىلگەن بولاتىن. مەملەكەتتىك رامىزدەر تۋرالى ەرەجە سوڭىنان 1996 جىلى 24 قاڭتاردا ايقىندالدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۋىنىڭ اۆتورى – شاكەن نيازبەكوۆ. تۋدىڭ ءبىر تۇستە بولۋى بىرلىكتى بىلدىرسە، كوك ءتۇس قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق رەڭكى دەپ سانالعان. كۇن بولسا – ول ەنەرگيا كوزى، بايلىقتىڭ نىشانى. كۇندى بەينەلەۋ ەلەمىزدىڭ ادامي قۇندىلىقتاردى جوعارى قويىپ، جاس مەملەكەتتىڭ جاسامپازدىق كۇش-قۋاتىن، سەرىكتەستىك پەن ىنتىماقتاستىق ءۇشىن الەمنىڭ بارلىق ەلىنە اشىق ەكەنىن بىلدىرەدى دەپ ويلايمىن. تۋداعى بۇركىت بەينەسى – ەركىندىكتىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ، تىنىشتىق پەن بىرلىكتىڭ سيمۆولىنا اينالعان. قىران قۇس ءارقاشان بيىكتە، ەركىندىكتە قاناتىن كەڭ جايىپ سامعايدى ەمەس پە؟ سول سەكىلدى ەلىمىز دە ءار كەز بيىكتەن، شىڭداردان كورىنىپ، قاناتى تالماي، اشىق اسپاندا قۇلاشىن كەڭ سەرمەۋى ماڭىزدى. تۋدىڭ سابىنىڭ تۇسىندا قازاقتىڭ ۇلتتىق «قوشقار ءمۇيىز» ويۋى سالىنعان. مەنىڭ ويىمشا، ءدال وسى تۇستا قازاقىلىقتىڭ تاعى ءبىر مارتە ءيىسى شىعادى. وسى ءبىر كەستەلەنگەن اسەم ويۋ تۋعا ءوزىندىڭ ءبىر ەرەكشەلىك ءبىلدىرىپ، تاريحىمىزدىڭ، ادەبيەتىمىزدىڭ ماڭىزىن ءبىلدىرىپ تۇرعانداي.
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى –
جانىما قۋات بەرەدى.
تالاسقا تۇسسە جان مەن تۋ،
جان ەمەس ماعان كەرەگى –
كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى، - دەپ اقىن الماس احمەتبەك ۇلى جاستاردى وتاندى سۇيۋگە، ناعىز تاربيەگە شاقىرا ءبىلدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلتاڭباسى

تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جاڭا ەلتاڭباسىنىڭ اۆتورلارى – جانداربەك مالىبەكوۆ پەن شوت-امان ءۋاليحانوۆ. ەلتاڭبانىڭ نەگىزىنە شاڭىراق الىنعان. شاڭىراق ەلىمىزدىڭ ءبىرتۇتاستىعىن، وتاننىڭ وت باسىنان، شاڭىراقتان باستالاتىنىن بەينەلەيدى. ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن شاڭىراق ءارقاشان كيەلى سانالعان. «شاڭىراق – بيىك، كەرەگە – كەڭ بولسىن» دەگەندەي، ەلىمىزدىڭ ەڭسەسى بيىك، اسپانى اشىق، قۇشاعى قاشان دا كەڭ بولسىن دەگەن تىلەك جاتىر دەپ تە ويلايمىن. بۇگىندە وسى ءبىر شاڭىراق استىندا 130-دان استام ۇلت وكىلدەرىمەن بىرگە ىنتاماقتا، دوستىقتا، ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. شاڭىراقتى اينالا ۋىقتار شانشىلعان. ول ءومىر مەن شۋاعىن شاشقان جىلۋداي. وڭ مەن سول جاقتا ورنالاسقان اڭىزدارداعى قاناتتى پىراقتار بولسا، جاس ۇرپاقتىڭ سامعاۋ بيىگى، شىعار شىڭدارى، ىلعي دامۋدى سۋرەتتەسە، ونىڭ التىن قاناتتارى استىقتى، ەڭبەكتى، بەرەكەنى بىلدىرەدى. اۆتوراردىڭ ءبىرى ج. مالىبەكوۆ ەلتاڭباداعى جوعارعى ءۇش ۇلكەن قاناتتى ءۇش ءجۇزدىڭ حالقى دەگەن ماعىنادا جاساپتى. ال ونىڭ استىنداعى ءۇش كىشكەنتاي قانات – سول ءۇش جۇزدەن تاراعان قازىرگى ۇرپاق. بەس بۇرىشتى جۇلدىز ەلتاڭبانىڭ ءتاجى ىسپەتتى. بۇل جۇلدىز ءاربىر ادامنىڭ جول سىلتەيتىن جارىق جۇلدىزى بولسىن دەگەن نىشانمەن قويىلعان. ەلتاڭبانىڭ دوڭگەلەك نىساندا بولۋىنىڭ ءوزى شىعىس قازاقتارىنىڭ اسا قۇرمەتىندە، ويتكەنى دوڭگەلەك نىسان ءومىر شەكسىزدىگىنىڭ بەلگىسى. ەلتاڭبا جالپى 36 قۇرىلىمدىق ەلەمەنتتەن تۇرادى. ساۋلەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە تولى ۇلكەن ەڭبەكتەرىنىڭ جەمىسى وسىنداي ماڭگى ءومىردىڭ بەلگىسىن ومىرگە اكەلدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گيمنى

گيمن – تۋ مەن ەلتاڭبانىڭ پوەتيكالىق مۋزىكالىق بالاماسى. قازاق ەلىنىڭ دالاسى استىققا تولى، ار-نامىستى ەجەلدەن جوعارى قويعانىن ءبىرىنشى شۋماقتان بىلەمىز. قانشاما قيىن كەزەڭدى باستان كەشىرگەنىمىزبەن، تىرلىگىمىزدەن بىرلىگىمىز ارتقان حالىق ەكەنىمىز، ەلى مەن جەرى ءۇشىن وتقا دا، سۋعا دا تۇسەتىن ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ كوپ ەكەنىن تۇسىنەمىز. گيمننىڭ ءسوزىنىڭ وزىندىك تەرەڭ ماعىناسى بار. گيمننىڭ العاشقى اۆتورلارى – كومپوزيتورلار م. تولەبايەۆ، ە. برۋسيلوۆسكيي، ل. حاميدي، اقىندار م. الىمبايەۆ، ق. مىرزالييەۆ، ت. مولداعالييەۆ، ج. دارىبايەۆا. 2007 جىلى 7 قاڭتاردا جاڭا گيمن «مەنىڭ قازاقستانىم» قابىلداندى. ونىڭ  اۋەنىنىڭ اۆتورى – ش. قالداياقوۆ، ءسوزىنىڭ اۆتورلارى – ج. ناجىمەدەنوۆ، ن. نازاربايەۆ. بۇل جالىندى اۋەن جۇرەكتە پاتريوتتىق سەزىم مەن وتانعا دەگەن ماحابباتتى وياتادى. گيمن ويناعاندا قولىمىزدى جۇرەك تۇسىنا قويۋىمىز دا تەگىن ەمەس. بۇل دەگەنىمىز گيمندى جان جۇرەگىمىزبەن سەزىنۋىمىز. گيمن – پاتريوتتىق سەزىمنىڭ بەلگىسى.

ەلباسىنىڭ جارلىعىمەن 2007 جىلى 4 ماۋسىم مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى بولىپ بەكىتىلگەن بولاتىن. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك رامىزدەرگە دەگەن شىنايى قۇرمەت بەلگىسى.

قورىتا كەلگەندە، مەملەكەتتىڭ ءتولقۇجاتى ىسپەتتى رامىزدەردىڭ قۇنى مەن ماڭىزى جوعالماۋى ءتيىس. وتانىمىزدى، رامىزدەرىمىزدى، ەلىمىز بەن جەرىمىزدى قۇرمەتتەۋ، ءار تاسىنا دەيىن ارداقتاۋ – بارشا ازاماتتىڭ پارىزى. مادەني مۇرالارىمىزدىڭ ءوز ماڭىزىن جوعالتپاۋى – تىكەلەي بىزدەرگە، ياعني ەلدەگى ازامات پەن ازاماتشانىڭ ونى ءتۇسىنىپ، قاستەرلەۋىنە بايلانىستى. بىزگە قالعان ءاربىر مۇرانىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ونىڭ قۇنىن كەتىرمەي كەلەشەك ۇرپاققا جەتكىزۋ دە ءبىزدىڭ پارىز.مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىز بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگى مەن تۇعىرى بيىك تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ءبىرتۇتاستىعىن بەينەلەيتىن، حالىقتىعىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى ىسپەتتەس. تاۋەلسىزدىكتىڭ ارايلاعان اق تاڭى قازىرگى كۇندەگى رامىزدەرىمىزدىڭ ايقىن كورىنىسى.

تاريح قويناۋىندا جاتقان ەگەمەندى ەل، دەربەس ءتىلى مەن ۇلتتىق مادەنيەتى قالىپتاسقان تاۋەلسىز، ەركىن ەل بولىپ، تاريحي ساحنادان ويىپ ورىن الۋ ءۇشىن تالاي جىلداردى ارتقا تاستادىق. تاۋەلسىزدىك قازاقستان تاريحىندا 1992 جىلى  ەلىمىز ەگەمەندى مەملەكەت اتانىپ، جاڭا رامىزدەرىن بەكىتتى. مىنە،سول كۇننەن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن تاۋەلسىزدىكتىڭ قۇشاعىنداعى ەلىمىزدىڭ رامىزدەرىنە 30 جىل تولىپ وتىر. 30 جىل زەڭگىر كوكپەن تالاسا جەلبىرەگەن كوك تۋىمىزدىڭ استىندا حالقىمىز ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرۋدە.

مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدىڭ قاتارىن - تۋ، ەلتاڭبا، ءانۇران تولىقتىراتىنى بارىمىزگە ءمالىم. كوك بايراقتى تۋىمىز بىرلىك پەن تۇتاستىعىمىز سونداي-اق ەركىندىك پەن بوستاندىعىمىزدىڭ بەلگىسى. ەلتاڭبا-كۇللى حالىقتى ءبىر شاڭىراق استىندا اسىل مۇراتتى مەن رۋحاني بايلىعىن جانە دە ۇلتىمىزدىڭ جاسىماس جىگەرى مەن قايراتىنىڭ دالەلى. ءانۇران- جۇرتشىلىقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، بارشا قازاقتىڭ كەۋدە كەرنەپ،بويىنا رۋح پەن ۇلتشىلدىقتى جيىپ ايتاتىن رامىزدەرىمىزدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى.

مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىز ۇلتتىق رۋح، ۇلتتىق بولمىس جانە ۇلتتىق سانامىزدىڭ نەگىزگى بەينەسى. تۇعىرى بيىك تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ كورىنىسى.

---