InfoHub Logo

مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ (1897—1961) — قازاقتىڭ ايگىلى جازۋشىسى، قوعام قايراتكەرى، قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ تۇڭعىش دوكتورى، پروفەسسور، قازاق كسر-نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن عىلىم قايراتكەرى.

تۋعان جەرى — بۇرىنعى سەمەي ۋەزىنىڭ شىڭعىس بولىسى (قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اباي اۋدانى).

اكەسى ومارحان مەن اتاسى اۋەز ساۋاتتى كىسىلەر بولعان. مۇحتار اتاسىنىڭ قولىندا وسكەن. اتاسى اۋەز بەن اجەسى ءدىناسىلدىڭ تاربيەسىندە بولعان بالا مۇحتاردىڭ العاش ساۋاتىن اشۋشى دا اتاسى. سونىڭ ارقاسىندا ول التى جاسىنان ابايدىڭ ولەڭدەرىن اۋىلداستارىنا جاتقا وقىپ بەرەتىندەي دارەجەگە جەتەدى.

1908 جىلى سەمەيدەگى كاماليددين حازىرەت مەدرەسەسىندە وقىپ، ودان ورىس مەكتەبىنىڭ دايىندىق كۋرسىنا اۋىسادى. 1910 جىلى بەس كلاستىق ورىس ۋچيليششەسىنە تۇسەدى. وسى جەردە وقىپ ءجۇرىپ «داۋىل» اتتى العاشقى شىعارماسىن جازادى. 1915 جىلى سەمەي قالالىق مۇعالىمدەر سەمينارياسىنا قابىلدانادى. وقىپ جۇرگەندە شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «جولسىز جازا» داستانى نەگىزىندە «ەڭلىك-كەبەك» پەساسىن جازىپ، ونى 1917 جىلى ماۋسىم ايىندا ويقۇدىق دەگەن جەردە تىركەستىرىپ تىككەن كيىز ءۇي ساحناسىنا شىعارادى. 1918 جىلى م.اۋەزوۆ سەمەي قالاسىنىڭ وكىلى رەتىندە ومبى قالاسىندا وتكەن جالپى قازاق جاستارىنىڭ قۇرىلتايىنا قاتىسىپ، ونىڭ ورتالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانادى. قۇرىلتايدا «الاشوردا» ۇكىمەتى مەن الاش قوزعالىسىنىڭ باعىتىن ۇستانعان «جاس ازامات» اتتى بۇكىلقازاقستاندىق جاستار ۇيىمى قۇرىلادى. ۇيىمنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولا ءجۇرىپ، «اباي» عىلىمي-كوپشىلىك جۋرنالىن شىعارۋعا (ج. ايماۋىتوۆپەن بىرگە) اتسالىسادى. 1919 جىلى — سەمەي گۋبريەۆكومىنىڭ جانىنان اشىلعان قازاق ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى، 1920 جىلدىڭ اقپانىنان ءبولىم مەڭگەرۋشىسى. «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ رەسمي شىعارۋشىسى بولىپ تاعايىندالادى. 1921 جىلى سەمەي وبلريەۆكومىنىڭ ءتورالقا مۇشەسى، اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى قىزمەتىن اتقارادى. 1921 جىلعى قاراشا ايىندا قازاق اكسر-ى واك-نىڭ ءتورالقا مۇشەلىگىنە سايلانىپ، وندا ساياسي حاتشى مىندەتىن اتقارىپ، كادر ماسەلەسىمەن اينالىسادى. مۇحاڭنىڭ «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە باسشىلىق جاسايتىن تۇسى دا وسى كەزەڭمەن دالمە-دال كەلەدى. ءبىر قىس تاشكەنتتەگى ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، ءتورت جىل لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرەدى. سول جىلى ورتا ازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شىعىس فاكۋلتەتىنىڭ جانىنداعى اسپيرانتۋرادا وقيدى.

ۇلتتىق تەڭسىزدىك پەن ساۋاتسىزدىقتى، اشتىقتى جويۋ جونىندەگى اشىق پىكىرى مەن شىعارمالارى ءۇشىن «ۇلتشىل، الاشورداشىل» اتانىپ، ساياسي ساحنادان شەتتەتۋ باستالعان تۇستا مۇحاڭ ءبىرىڭعاي شىعارماشىلىق جۇمىسپەن اينالىسۋعا كوشەدى. عىلىمي جۇمىستاردى دا قولعا الادى. 1930 جىلى يدەيالىق كوزقاراسى ءۇشىن تۇتقىنعا الىنادى. تەرگەۋ ۇزاققا سوزىلىپ، 1932 جىلعى ءساۋىر ايىندا ءۇش جىلعا شارتتى تۇردە باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۋرالى ۇكىم شىعارىلادى. وسى جىلعى 10 ماۋسىم كۇنگى «سوسياليستىك قازاقستان» جانە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىندە م. اۋەزوۆتىڭ «اشىق حاتى» جاريالانادى. وندا مۇحاڭ ءوزىنىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى جانە اباي تۋرالى زەرتتەۋلەرىنەن، «قاراگوز»، «ەڭلىك-كەبەك»، «حان كەنە»، «قيلى زامان» سياقتى شىعارمالارىنان باس تارتاتىنىن مالىمدەۋگە ءماجبۇر بولدى. سونان كەيىن عانا ول تۇرمەدەن بوساتىلىپ، وقىتۋشىلىق جۇمىسپەن اينالىسۋعا رۇقسات الدى. 1961 جىلى قايتىس بولعاننان كەيىن رەسپۋبليكا ۇكىمەتى قاۋلى قابىلداپ، ۇلى جازۋشىنىڭ ەسىمىن ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىمەن عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى مەن قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اتى بەرىلەدى، ادەبي مەموريالدىق مۇراجايى اشىلىپ، ءبىرقاتار مەكتەپ، كوشە جانە الماتىنىڭ ءبىر اۋدانى م.اۋەزوۆ اتىمەن اتالدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

مۇحتار اۋەزوۆ

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ولەڭدەرى

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ تۋىندىلارى

مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ناقىل سوزدەرى

---