InfoHub Logo

ناۋرىز كوجە نەگە جەتى ءتۇرلى دامنەن جاسالعان؟

— جەتى دەگەن كيەلى سانعا قۇرىلعان.

قازاق كيەلىلىككە، ىرىمشىلدىققا اسا ءمان بەرگەن. ناۋرىز كوجەگە سۋ قوسقانى — ءومىر وزەن، ءۇرپاق-ورىس سۋداي اسىپ-تاسىسىن دەگەنى بولسا كەرەك. ابايشا ايتساق:

دۇنيە — ۇلكەن كول،
زامان — سوققان جەل.

«الدىڭعى تولقىن اعالاردىڭ» «كەيىنگى تولقىن ىنىلەرگە» ىقپالى تاريحىنىڭ ايعاعى. «سىلدىراپ وڭكەي كەلىسىم، تاس بۇلاقتىڭ سۋىنداي بولايىق» دەگەنى.

تۇز قوسقانى: قازاقتىڭ مادەنيەتى — ءسوز. قاشاننان ءسوزدى قادىرلەگەن قازاق ەشقاشان ءدامسىز ءسوز سويلەمەگەن. سوندىقتان دا «تۇز — استىڭ ءدامىن كەلتىرەر، ماقال — ءسوزدىڭ ءمانىن كەلتىرەر» دەپ ماعىنالى ماقال ايتقان. «قۇر بوس جۇرە بەرمەي ناتيجەنىڭ ءدامىن بىلەيىك، بىر-بىرىمىزگە ءدامدى سوزدەر ايتىسىپ جۇرەيىك» دەگەن ماعىنادا ىرىمدالعان بولسا كەرەك.

ءسۇت نەمەسە اق قۇيعانى — سۇتتەي ۇيىپ وتىرايىق، اق مول بولسا دەنساۋلىققا دا كەپىل دەگەنى. كوڭىلىمىز دە اق بولسىن دەگەن تازا نيەت. «اعى باردىڭ — باعى بار» دەپ تۇسىنەتىن قازاق حالقى ءسۇت تاعامىن باقىت نەسىبەسى دەپ بىلگەن. قازاقتىڭ ۇلتتىق تاريحىندا ەرتەدەن پايدالانىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق تاعامداردىڭ تۇرلەرى سۇتتەن جاسالادى. «قازاق» ءسوزىنىڭ تىركەسىندەگى «اق» ءسوزى دە وسىمەن جالعاسىپ تۇرعانى كوپ ماعىنانى تۇسىندىرەدى.

قۇرت قوساتىن سەبەبى — قۇرت كۇشتى اس. ءار ءتۇرلى تاماققا پايدالانادى. اسىرەسە جازعىتۇرىم ۋاقىتتا پايداسى مول. ءالسىز، اۋرۋشاڭ ادامدارعا قۋات بەرەدى. بۇل استى — قۋاتتىڭ كوزى بولسىن، ەل قۋاتى نىعايسىن، دەنساۋلىعى بەرىك بولسىن دەگەن ىرىمعا نەگىزدەسە كەرەك.

ناۋرىز كوجە قازاقتىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن، نەگىزگى اس دامدەرىنىڭ ءبىرى — ەت قوسىلادى. قازاقتىڭ تابيعاتى مال مەن بىتە قايناسقان بولسا، ەت — قازاقتىڭ ءتول اسى. قازان تولسىن، اسار مول بولسىن دەگەن ماقساتتا «ۇزىنسارىعا» ساقتالعان ءسۇرى ەتتى تۇتاستاي ناۋرىزكوجەگە سالىپ قايناتادى.

كوجەگە التىنشى — ءدام ارپانى قوسادى. ارپا دارىلىككە ەم. بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، ارپانى ءجيى پايدالاناتىنداردىڭ قانى بۇزىلمايدى. يراك تاۋىپتەرى بۇل ءداندى «عاجاپ قۇتتى ءدان» دەپ اتاعان. كوپتەگەن اۋرۋلارعا شيپالى. زەرتتەۋشىلەر، «ارپا اي تۇتىلعان كەزدە سەبىلەتىن بولسا، كەيىن ودان پىسىرىلگەن نان ەسى اۋىسقاندارعا شيپا بولادى. ارپا سەۋىپ جاتقان كەزدە اي دوڭگەلەنىپ زۋحار جۇلدىزىنا قاراما-قارسى تۇرسا، ارىق-تۇراق مال وڭالىپ، قوي جينايدى. جىلدىڭ جاقسى نەمەسە جامان كەلۋى ارپاعا قاراپ انىقتالادى. دانىشپان قاراپايىم بابالارىمىز وسىنى ارقاۋ ەتكەن» دەيدى. جاراتۋشى اللا «نانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسى نان -ارپا نانى. كىم وعان قاناعات قىلسا، ول ونى تويدىرادى. سەبەبى، ول مەنىڭ نانىم، بارشا پايعامباردىڭ نانى» — دەگەن ەكەن.

جەتىنشى ءدان — كۇرىش. كۇرىش دە دەنساۋلىققا شيپا، ىشكى قۇرىلىستى تازارتاتىن تابيعي ەلەمەنتتەرگە باي ءداندى داقىل. جالپى، ناۋرىز كوجەگە ءداندى داقىل پايدالاناتىنى — ءبىر تامىردان وسىپ-ونگەن كۇرىشتەي ۇرپاعىمىز كوپ بولسىن دەگەن تىلەك بولسا كەرەك. ناۋرىزدا بەرىلەتىن باتا نىشانى وسى ناۋرىز كوجەدە دە سايراپ تۇر.

سوندىقتان دا ناۋرىز كوجەنى ناۋرىز ايىندا كەدەيلەرگە تاراتاتىن تاعام تۇرىندە ەمەس، ارنايى ىرىمداپ جاسايتىن بولعان. ءداندى-داقىل پايدالى، ساباعىنان ءدانى ماۋەلەپ، توگىلىپ تۇراتىن قۇتتى، ىرىستى وسىمدىك. ناۋرىز پايدالى دا قۇتتى، ىرىستى بولسىن، وسكىن مول بولسىن دەگەن قازاق تىلەگىنىڭ، ىرىمىنىڭ باستى كوزى ناۋرىز كوجە بولسا كەرەك.

---