نە؟ قايدا؟ قاشان؟ (زياتكەرلىك سايىس)
زياتكەرلىك سايىس: "نە؟ قايدا؟ قاشان؟" (پرەزەنتاسيا تۇرىندە)
تانىستىرۋ
س ۇ ر ا ق ت ا ر
1902 جىلى جازىلعان
فرانسيسكو تاررەگيدىڭ «ۇلكەن ءۆالسى» قازىرگى كەزدە كەڭ تانىمال مۋزىكا. اۆتور بۇل اۋەندى لوندوننىڭ ۇلكەن وپەرا تەاترلارىندا تىڭداعان
بۇل اۋەندى قولدانۋ قۇقىعى نەگىزىن فرەدريك يدەستام سالعان رەسەيلىك كومپانيالارعا تيەسىلى.
بۇل قانداي اۋەن؟
كاكتۋس ءشولدى جەرگە بەيىمدەلۋىنە بايلانىستى تىكەنەكتى بولادى. الايدا تىكەنەكتەرىن ەلەمەي قورەكتەنەتىن جانۋارلار دا كەزدەسەدى. ولار بوكەندەر مەن بيزوندار. ولار قالاي قورەكتەنەدى؟
جاۋاپ: ولار اۋزىن كاكتۋس تىكەنەگى جىرماس ءۇشىن، باسقا ءبىر وسىمدىكتىڭ قالىڭ جاپىراعىن تىستەپ الىپ، كاكتۋستىڭ تىكەنەگى ازداۋ جەرىن بايقاپ وتىرىپ، جۇلىپ جەيدى.
بۇدان ەكى عاسىر بۇرىن ەۋروپا حالىقتارى ورتا ازيانىڭ شولدەرىندە «وڭتۇستىك قاراعايى» وسەدى دەپ قاتە پىكىردە بولعان. ءبىراق بوتانيك ۆ. لەونتيەۆ بۇل پىكىردى تەرىسكە شىعاردى. «وڭتۇستىك قاراعاي» دەپ اتالعان وسىمدىكتى اتا؟
جاۋاپ: سەكسەۋىل
بەلگىلى زەرتتەۋشى الەكساندر گۋمبولدت ورينوكو وزەنىنەن قۇرلىققا كروكوديلدەردىڭ قاپتاپ شىققانىن بايقاعان. ولاردىڭ وزەننەن قاشۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
جاۋاپ: جەر سىلكىنىسى
حV ەۋروپادان ءۇندىستانعا باراتىن جول ىزدەگەن پورتۋگال تەڭىزشىسى بارتولومەۋ دياش ەكى مۇحيتتىڭ تۇيىسكەن جەرىندە كۇشتى جەلدى بايقاعان. توزىعى جەتكەن كەمەلەر سۋعا كەتىپ، اپاتقا ۇشىراعان ادامدار امان قالىپ، بەس اي بويى وسى جەردە تىرشىلىك ەتكەن. بۇل قاي جەر؟
جاۋاپ: قايىرلى ءۇمىت ءمۇيىسى
پروفەسسور پ. ي. ماريكوۆسكيي ءبۇيى ۋىنىڭ اعزاعا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن زەرتتەگەن. ول العاشقى تاجىريبەسىندە 6 ءبۇيىنىڭ جيناقتالعان ۋى عانا 1 تىشقاندى ولتىرۋگە جەتەدى. ال ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ 2 ءبۇيىنىڭ ۋى تىشقاندى ولتىرۋگە جەتەتىندىگىن انىقتادى. پروفەسسور تاجىريبەسىندە نەگە ەكى ءتۇرلى جاعداي انىقتالدى. ءبۇيىنىڭ ادامعا قاۋىپتىلىگىن ول قالاي دالەلدەدى؟
جاۋاپ: جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى، اياعىنىڭ ورتاڭعى باشپايىن بۇيىگە شاققىزعان
كەيدە بۇلارعا ادەمى، پوەتيكالىق اتتار بەرىلەدى: قوياننىڭ سەكىرىسى (شۆەسيا)، جەتى ايداھار (كورەيا)، كوگەرشىندى (قىرعىزستان)، قىز شاشى، سۋلى كومەي (كاۆكاز).
بۇل نە؟
جاۋاپ: سارقىرامالار
1846 جىلى بۇل سپورت ءتۇرىنىڭ ويىن تارتىبىندە بىلاي دەپ جازىلعان: ەسەپ اشىلماعان بارلىق كەزدەسۋلەر 3 كۇننەن اسا جالعاسپاۋى كەرەك.
قاي سپورت ءتۇرى تۋرالى ايتىلعان؟
جاۋاپ: فۋتبول
ەسكيموستار بۇنى سۇيىق، جەڭىل، اۋىر، سىنعىش ءارى جىلتىراق بولادى دەپ سانايدى. سونىمەن قاتار ولاردىڭ ەكى جۇزگە جۋىق ءتۇرىن اجىراتا الادى.
بۇل نە؟
جاۋاپ: قار
ورتاعاسىرلىق الحيميا ۋاقىت وتە كەلە قازىرگى ۋاقىتتاعى حيميا عىلىمىنا اينالعان بولاتىن. ال سول وتكەن زاماندا ياتروحيميا دەپ اتالعان عىلىم ءقازىر قالاي اتالادى؟
جاۋاپ: مەديسينا («ياتروحيميا» گرەك تىلىنەن ياتروس – «دارىگەر»)
ەگەر سىزگە باتپاق سۋ مەن بۇلاق سۋىن ىشۋگە تاڭداۋ جاساۋ كەرەك بولسا، ارينە، ءسىز بۇلاق سۋىن تاڭدار ەدىڭىز.
XVI عاسىردا كىمدەر تازا باتپاق سۋىن ءىشۋ ءۇشىن قولداندى؟ نەگە؟
جاۋاپ: تەڭىزشىلەر.
باتپاق سۋىنىڭ قۇرامىندا تابيعي انتيسەپتيكتەر بولعاندىقتان ول ۇزاق ساقتالادى.
1430 جىلى فرانسۋز قىزى اگنەس سورەل تاريحقا ەڭ العاش وسى اشەكەي تاققان ايەل بوپ ەندى.
بۇل اشەكەي نەدەن جاسالىندى؟
جاۋاپ: گاۋھار تاستى (بريلليانت) اشەكەي
سولارمەن تانىسقانداردىڭ ءبارى دەرلىك، ولار تۋرالى «ەكى توننا جامان مىنەزدىلەر» دەپ سيپاتتاعان ەكەن. ولاردى اتاڭىز
جاۋاپ: ءمۇيىزتۇمسىقتار
نيكولاي پيروگوۆ كاۆكازدا اسكەردە جۇرگەن كەزدە سىنعان مۇشەلەردى ەمدەۋ كەزىندە اعاش تاقتايلاردان باس تارتىپ، ونىمەن دايىندالعان تاڭۋ ماتەريالدارىن پايدالانعان. نيكولاي پيروگوۆ گيپستى كەيىنىرەك قولدانعان.
ن. پيروگوۆتىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى سۋرەتى سىزدەرگە جاۋاپ بەرۋگە كومەك بولا الادى. ال ءۇشىنشى سۋرەتى – جوق.
ونى اتا؟
جاۋاپ: كراحمال
كۇيزەلىس كەزىندە ادام اعزاسىنان اسا ءقاۋىپتى ۋلى توكسيندەر بولىنەدى. ادام اعزاسى بۇل توكسيندەردەن قالاي قۇتىلادى؟
جاۋاپ: جىلاۋ ارقىلى
اقش – تىڭ ورتالىق اۋداندارى مەن كانادانىڭ وڭتۇستىگىندە كىشكەنتاي سارىشۇناق مەكەندەيدى. ونى عالىمدار ەرەكشە تۋىسقا جاتقىزادى.
وسى سارىشۇناقتىڭ اتى مەن اقش – تىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ تاريحىنا ورتاق سىن ەسىمدى اتا؟
جاۋاپ: ءونۇشجولاقتى
ەۆروپالىقتار العاش رەت بۇل جانۋاردى گايتيگە اپارعاندا، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ونى «باسىندا ءتىسى بار شوشقا» دەپ اتاعان جانۋاردى اتا.
جاۋاپ: سيىر
تانىستىرۋ
س ۇ ر ا ق ت ا ر
1902 جىلى جازىلعان
فرانسيسكو تاررەگيدىڭ «ۇلكەن ءۆالسى» قازىرگى كەزدە كەڭ تانىمال مۋزىكا. اۆتور بۇل اۋەندى لوندوننىڭ ۇلكەن وپەرا تەاترلارىندا تىڭداعان
بۇل اۋەندى قولدانۋ قۇقىعى نەگىزىن فرەدريك يدەستام سالعان رەسەيلىك كومپانيالارعا تيەسىلى.
بۇل قانداي اۋەن؟
كاكتۋس ءشولدى جەرگە بەيىمدەلۋىنە بايلانىستى تىكەنەكتى بولادى. الايدا تىكەنەكتەرىن ەلەمەي قورەكتەنەتىن جانۋارلار دا كەزدەسەدى. ولار بوكەندەر مەن بيزوندار. ولار قالاي قورەكتەنەدى؟
جاۋاپ: ولار اۋزىن كاكتۋس تىكەنەگى جىرماس ءۇشىن، باسقا ءبىر وسىمدىكتىڭ قالىڭ جاپىراعىن تىستەپ الىپ، كاكتۋستىڭ تىكەنەگى ازداۋ جەرىن بايقاپ وتىرىپ، جۇلىپ جەيدى.
بۇدان ەكى عاسىر بۇرىن ەۋروپا حالىقتارى ورتا ازيانىڭ شولدەرىندە «وڭتۇستىك قاراعايى» وسەدى دەپ قاتە پىكىردە بولعان. ءبىراق بوتانيك ۆ. لەونتيەۆ بۇل پىكىردى تەرىسكە شىعاردى. «وڭتۇستىك قاراعاي» دەپ اتالعان وسىمدىكتى اتا؟
جاۋاپ: سەكسەۋىل
بەلگىلى زەرتتەۋشى الەكساندر گۋمبولدت ورينوكو وزەنىنەن قۇرلىققا كروكوديلدەردىڭ قاپتاپ شىققانىن بايقاعان. ولاردىڭ وزەننەن قاشۋىنا نە سەبەپ بولدى؟
جاۋاپ: جەر سىلكىنىسى
حV ەۋروپادان ءۇندىستانعا باراتىن جول ىزدەگەن پورتۋگال تەڭىزشىسى بارتولومەۋ دياش ەكى مۇحيتتىڭ تۇيىسكەن جەرىندە كۇشتى جەلدى بايقاعان. توزىعى جەتكەن كەمەلەر سۋعا كەتىپ، اپاتقا ۇشىراعان ادامدار امان قالىپ، بەس اي بويى وسى جەردە تىرشىلىك ەتكەن. بۇل قاي جەر؟
جاۋاپ: قايىرلى ءۇمىت ءمۇيىسى
پروفەسسور پ. ي. ماريكوۆسكيي ءبۇيى ۋىنىڭ اعزاعا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن زەرتتەگەن. ول العاشقى تاجىريبەسىندە 6 ءبۇيىنىڭ جيناقتالعان ۋى عانا 1 تىشقاندى ولتىرۋگە جەتەدى. ال ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ 2 ءبۇيىنىڭ ۋى تىشقاندى ولتىرۋگە جەتەتىندىگىن انىقتادى. پروفەسسور تاجىريبەسىندە نەگە ەكى ءتۇرلى جاعداي انىقتالدى. ءبۇيىنىڭ ادامعا قاۋىپتىلىگىن ول قالاي دالەلدەدى؟
جاۋاپ: جىل مەزگىلدەرىنە بايلانىستى، اياعىنىڭ ورتاڭعى باشپايىن بۇيىگە شاققىزعان
كەيدە بۇلارعا ادەمى، پوەتيكالىق اتتار بەرىلەدى: قوياننىڭ سەكىرىسى (شۆەسيا)، جەتى ايداھار (كورەيا)، كوگەرشىندى (قىرعىزستان)، قىز شاشى، سۋلى كومەي (كاۆكاز).
بۇل نە؟
جاۋاپ: سارقىرامالار
1846 جىلى بۇل سپورت ءتۇرىنىڭ ويىن تارتىبىندە بىلاي دەپ جازىلعان: ەسەپ اشىلماعان بارلىق كەزدەسۋلەر 3 كۇننەن اسا جالعاسپاۋى كەرەك.
قاي سپورت ءتۇرى تۋرالى ايتىلعان؟
جاۋاپ: فۋتبول
ەسكيموستار بۇنى سۇيىق، جەڭىل، اۋىر، سىنعىش ءارى جىلتىراق بولادى دەپ سانايدى. سونىمەن قاتار ولاردىڭ ەكى جۇزگە جۋىق ءتۇرىن اجىراتا الادى.
بۇل نە؟
جاۋاپ: قار
ورتاعاسىرلىق الحيميا ۋاقىت وتە كەلە قازىرگى ۋاقىتتاعى حيميا عىلىمىنا اينالعان بولاتىن. ال سول وتكەن زاماندا ياتروحيميا دەپ اتالعان عىلىم ءقازىر قالاي اتالادى؟
جاۋاپ: مەديسينا («ياتروحيميا» گرەك تىلىنەن ياتروس – «دارىگەر»)
ەگەر سىزگە باتپاق سۋ مەن بۇلاق سۋىن ىشۋگە تاڭداۋ جاساۋ كەرەك بولسا، ارينە، ءسىز بۇلاق سۋىن تاڭدار ەدىڭىز.
XVI عاسىردا كىمدەر تازا باتپاق سۋىن ءىشۋ ءۇشىن قولداندى؟ نەگە؟
جاۋاپ: تەڭىزشىلەر.
باتپاق سۋىنىڭ قۇرامىندا تابيعي انتيسەپتيكتەر بولعاندىقتان ول ۇزاق ساقتالادى.
1430 جىلى فرانسۋز قىزى اگنەس سورەل تاريحقا ەڭ العاش وسى اشەكەي تاققان ايەل بوپ ەندى.
بۇل اشەكەي نەدەن جاسالىندى؟
جاۋاپ: گاۋھار تاستى (بريلليانت) اشەكەي
سولارمەن تانىسقانداردىڭ ءبارى دەرلىك، ولار تۋرالى «ەكى توننا جامان مىنەزدىلەر» دەپ سيپاتتاعان ەكەن. ولاردى اتاڭىز
جاۋاپ: ءمۇيىزتۇمسىقتار
نيكولاي پيروگوۆ كاۆكازدا اسكەردە جۇرگەن كەزدە سىنعان مۇشەلەردى ەمدەۋ كەزىندە اعاش تاقتايلاردان باس تارتىپ، ونىمەن دايىندالعان تاڭۋ ماتەريالدارىن پايدالانعان. نيكولاي پيروگوۆ گيپستى كەيىنىرەك قولدانعان.
ن. پيروگوۆتىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى سۋرەتى سىزدەرگە جاۋاپ بەرۋگە كومەك بولا الادى. ال ءۇشىنشى سۋرەتى – جوق.
ونى اتا؟
جاۋاپ: كراحمال
كۇيزەلىس كەزىندە ادام اعزاسىنان اسا ءقاۋىپتى ۋلى توكسيندەر بولىنەدى. ادام اعزاسى بۇل توكسيندەردەن قالاي قۇتىلادى؟
جاۋاپ: جىلاۋ ارقىلى
اقش – تىڭ ورتالىق اۋداندارى مەن كانادانىڭ وڭتۇستىگىندە كىشكەنتاي سارىشۇناق مەكەندەيدى. ونى عالىمدار ەرەكشە تۋىسقا جاتقىزادى.
وسى سارىشۇناقتىڭ اتى مەن اقش – تىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ تاريحىنا ورتاق سىن ەسىمدى اتا؟
جاۋاپ: ءونۇشجولاقتى
ەۆروپالىقتار العاش رەت بۇل جانۋاردى گايتيگە اپارعاندا، جەرگىلىكتى تۇرعىندار ونى «باسىندا ءتىسى بار شوشقا» دەپ اتاعان جانۋاردى اتا.
جاۋاپ: سيىر
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
