«نيكولاي» پوۆەسى
— «جول الىس. مالداردى جەتكىزەتىن جەرگە دەيىن 1200 شاقىرىمداي ءجۇرۋ قاجەت. سوندىقتان، ەرتەڭ تاڭعى بەستەن قالماي ۇلان اۋدانىنىڭ بۇرىن «توچكا»، ءقازىر «باياش وتەپوۆ» بولىپ اتالاتىن اۋىلىنىڭ جانىنداعى بازادا بولىڭىز. استاناعا باراتىن مالدارىمىز سول جەردەن تيەلەدى — دەپ «كامازدىڭ» يەسى ءارى جۇرگىزۋشىسى پەتروۆ نيكولاي گريگوريەۆيچ اتتى وسكەمەندىك ازاماتقا جاقسىلاپ ايتىپ، تۇسىندىرگەن بولاتىنمىن. جولعا شىعۋعا الاڭداعانىمنان بولار، كۇندەگىدەن ەرتە وياندىم. دالاعا شىعىپ، بەتى قولىمدى سۋىق سۋعا جۋدىم. الما جەڭگەمىزدىڭ تاڭعى شايىن ىشۋگە وتىردىق.
— سادىبەك، قورا جاققا قارا، دۇرىس جۇرگىزۋشى تاپقان ەكەنسىڭدەر، تاڭ اتپاي كەلىپ، «پريسەپىندە/تىركەمەسىنە»، «كامازىندا» مال تيەۋگە ىڭعايلى جەرگە قويىپتى — دەپ مامبەت اعام تەرەزە جاقتى نۇسقادى. يا، كەشە وسكەمەن قالاسىنىڭ «بابكينا مەلنيسا» اتالاتىن جەرىنەن تاپقان ادامىمىز، كەلىسكەن ۋاقىتتان ەرتە كەلىپ، ءبىزدى توسىپ تۇر.
— «كامازدىڭ» بورتىن دا كوتەرىپ قويىپتى. بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى. جولىمىز بولادى ەكەن، — دەپ مەن جاۋاپ قاتتىم.
استانا قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى «جاڭاجول» اۋىلىنا اپاراتىن ءۇش ءۇيدىڭ، ونىڭ ىشىندە ەركىنبەكتىڭ، نۇرلاننىڭ جانە مەنىڭ مالدارىمىزدى كولىككە تيەدىك. الدىمەن «كامازعا» جىلقىلار مەن ءىرى-قارالاردى، «پريسەپكە» بۇزاۋ-تورپاق، قوي-ەشكىلەردى ورنالىستىردىق. نۇرلان مەن ەركىنبەك «كوكشولاق» اتانىپ كەتكەن التىنشى ماركالى كوك ءتۇستى جيگۋليمەن قۇجاتتارىن الۋعا اۋدان ورتالىعىنا ءجۇرىپ كەتتى. مولشەرى ساعات 9-10 — نىڭ ارالىعىندا «تاۆريا» سەلوسىنىڭ «سەمەي» قالاسىنا شىعار جولىنداعى ءدامحاناسىنىڭ الدىندا جولىعاتىن بولىپ ۋاعدالاستىق. مەن، مال تيەۋگە كومەكتەسكەن اعايىندار مەن اۋىلداستارعا راحمەتىمدى ايتىپ، قوش بولىڭدار دەسىپ، «كامازدىڭ» كابيناسىنا، جۇرگىزۋشى نيكولاي گريگوريەۆيچتىڭ جانىنا كەلىپ وتىردىم. كوزىم بىردەن ونىڭ تۋرا الدىندا ءىلۋلى تۇرعان، اق جارقىن كۇلىپ تۇرعان ادەمى ورىستىڭ ايەلىنىڭ فوتوسۋرەتىنە ءتۇستى.
— «جاتقان جەرى تورقا بولسىن، بۇل كىسى، مەنىڭ جان-جارىم، مەنىڭ التىنىم، مەنىڭ سۇيىكتىم، مەنىڭ بالارىمنىڭ اناسى لاريسا» — دەپ، سۋرەتتى ايالى الاقانىمەن ەكى-ۇش مارتە سىيپادى نيكولاي گريگوريەۆيچ. نەشە كۇنگى جان-جاقتان مال جيناۋ جانە ۇيقىنىڭ ازدىعى بولار كابيناعا وتىرىسىمەن بىردەن قالعىپ كەتتىم.
— ساكە، مەن جىلدام كىرىپ، ۇيدەن قاجەتتى كيىم-كەشەكتەرىممەن زاتتارىمدى الىپ شىعايىن-دەدى نيكولاي، ماشيناسىن توقتاتقان ساتتە. ساعاتىما قاراسام، تاڭعى جەتى جارىم، سول ەكى ارادا ءبىر جارىم ساعات ءوتىپتى. ءبىز، وسكەمەن قالاسىنىڭ «كشت» (جىبەك ماتالار) اتالاتىن مولتەك اۋدانىنىڭ دارىندى جازۋشى اعامىز ورالحان بوكەيەۆ كوشەسىنىڭ بويىنداعى نيكولايدىڭ ءۇيىنىڭ قاسىنا تۇرمىز. كابينادان ءتۇسىپ، ۇيىنە قاراي بارا جاتقان نيكولاي گريگوريەۆيچتىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىنان، قوزعالىسىنان مادەنيەتتىلىكتىڭ ءىزى انىق بايقالدى. ورتا بويلى، تولىق دەنەلى، ءجۇزى جايدارى ول، تۋما ينتەلليگەنت اتانعان، ءومىر بويى قاراپايىم مەحانيزاتور بولىپ ىستەگەن اتاش جيەن اعامدى ەلەستەتتى. ومىردە اكادەميك، دوكتور، پروفەسسورلاردىڭ ءبارى ونداي ينتەلليگەنت ادام بولا المايتىنىن كۇندە كورىپ ءجۇرمىز. ولاردىڭ كوبى ەكىجۇزدى، ساتقىن بولىپ كەلەدى. ساتقىن ەمەي نەمەنە، ەبىنتاۋىپ، ستۋدەنتتەرىنەن، ماگيسترانتتارىنان، دوكتارانتتارىنان پارا الىپ، كۇناعا باتىپ ءجۇر. سونىمەن قويماي، ەل الدىنا شىعىپ ءسوز سويلەپ، اقىل ايتۋعا شەبەر. مەن ءۇشىن، ولاردىڭ جانىندا، اتاش اعا مەن مىنا نيكولاي گريگوريەۆيچتىڭ تۇعىرى بيىك.
نيكولايدىڭ ۇيىنە كىرگەنىنەن، شىققانى تەز بولدى.
— «كەتتىك. الدىمىزدا جاڭا ەلوردامىز — استانا قالاسى. جولىمىز بولسىن!» دەپ ول ءوز ورنىنا جايعاستى.
— «جولىمىز بولسىن! امان-ەسەن جەتەيىك» — دەپ مەن ونى قوستادىم.
جيىرما مينۋتتان سوڭ تۋرا ساعات ءتىلى سەگىزدى كورسەتكەندە احمەر سەلوسىنان ءوتىپ بارا جاتتىق. مىنە، پوۆەستىڭ جازىلۋىنا سەبەپ سول ساعاتتان باستالدى دەسەم قاتە ايتپاعان بولار ەدىم. وسى ساتتەن باستاپ، كابينا ءىشى ۇلكەن سويلەسۋ پۋنكتىنە اينالدى دا كەتتى. نيكولايدىڭ «نوكيا» تەلەفونىندا ءبىر تىنىم جوق. دىز-دىز. زۆونوكتان-زۆونوك، قوڭىراۋدان-قوڭىراۋ سوعۋ، وعان جاۋاپ قايتارۋ. جاۋاپ بولعاندا قانداي، بىرىنەن-بىرى ماڭىزدى، تارتىمدى. تىڭداپوتىرعان ادامنىڭ جان-جۇرەگىن شىمىرلاتادى. مىسالى: — «راحمەت تانيۋشا، جان-جۇرەگىم! وزدەرىڭ، يگور ەكەۋلەرىڭ بالالارىڭمەن باقىتتى ءومىر سۇرىڭدەر! تانيۋشاسەن ءبىزدىڭ ءتولباسىمىزسىڭ. سەن تۋعاندا ماماڭ ەكەۋىمىز قالاي قۋانعاندا بىلەسىڭ بە؟! سەندەر، اناشىڭ لاريسا ەكەۋىمىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءمانى دە باعىسىڭدار!».
— «قايىرلى تاڭ، يگور! قۇتتىقتاۋىڭا راحمەت ايتامىز. تاتيانا ەكەۋلەرىڭ باقىتتى بولىڭدار. بىزگە انالارىڭىز لاريسا ەكەۋىمىزگە تەك سول كەرەك».
— «سۆەتلانا-انتون! تاڭ اتپاي قۇتتىقتاۋلارىڭىزعا راحمەت. مەن، لاريسا مەن بىرگە جول ءجۇرىپ بارامىن. جۇمىس ىستەپ، تابىس تاپسام، ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن. سەندەرگە ايتارىم، تەك العا! ەشتەڭەگە الاڭداماي، قازاقستانعا ادال قىزمەت ىستەڭدەر. ول سەندەردىڭ وتاندارىڭ ەكەنىن ۇمىتپاڭدار».
— «قۇلىنىم، وليا! سەنى، اناشىڭ لاريسا ەكەۋىمىز، قالاي جاقسى كورەتىنىمىزدى بىلەسىڭ بە؟! سەنىڭ بۇل ومىردە باقىتتى بولعانىڭدى تىلەيمىز. وليا، تىڭدا مەنى، ساشا جامان جىگىت ەمەس. ماعان ۇنايدى. ءبىر قاتەسى بولسا كەشىر. كەشىرىم سۇرادى، كەشىردىم-دەيسىڭ بە، مىنە مولودەس. وندا، شەشەڭ لاريسا ەكەۋىمىزدىڭ كوڭىلىمىز ورنىنا ءتۇستى. مەنىڭ تۋعان كۇنىمە سىيلاعان ۇلكەن سىي وسى بولادى. استانادان ورالعان سوڭ، «ءاۋديدى» ستو—عا كىرگىزەمىن. جاپ-جاڭابولىپ شىعادى. وعان الاڭداماڭدار. وقۋلارىڭدى وقىڭدار، بىلىكتى مامان بولىپ شىعىڭدار».
— «و، الەكساندر، قۇرمەتتىم، كوپ راحمەت قۇتتىقتاۋىڭا! جىگىتكە جاراسپايدى، قايتا-قايتا كەشىرىم سۇراعان. ءبىر سۇرادىڭ، بولدى. ەندى تەك قايتالا ما؟ مەن سەنى جاقسى كورەمىن. اقكوڭىلدىسىڭ. ەڭ باستىسى، ءبىزدى لاريسا ەكەۋىمىزدىڭ ريزا بولاتىنىمىز، سەنىڭ قاتەلىگىڭدى دەر كەزىندە تۇسىنگەنىڭدە جاتىر. وليانى الاقانىڭا سال. ول سەنىڭ بولاشاق بالالارىڭنىڭ اناسى. ايتتىم عوي، ماشينانى جوندەۋگە ابىرجىما. مەن كەلىسىپ قويدىم. بىرگە جوندەيمىز».
— «كوپ راحمەت، قۇدالارىم، مەنىڭ قۇداعيلارىم! سەندەر باردا، مەندە ءومىر بار. بىزگە لاريسا ەكەۋىمىزگە جاقسى كۇيەۋ بالالار تاۋىپ بەرگەندەرىڭە مىڭدا ءبىر راحمەت. كۇيەۋ بالالارىمدى، قىزدارىمنان كەم كورمەيمىن. قىزدارىمىز جاقسى ازاماتتارعا كەزدەستى دەپ، كۇندە لاريسا قۇداعيلارىڭىزعا ايتىپ وتىرامىن. سىزدەرگە مىقتى دەنساۋلىق جانە مول باقىت تىلەيمىن!بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىز امان بولسىن!».
— «راحمەت، قۇرمەتتىم ۆەرا گەراسيموۆنا! گەنناديي ماتۆەيەۆيچ ەكەۋلەرىڭىزدىڭ الدارىڭىزدا مەن قارىزدارمىن. قيىن زاماندا سۆەتانى باعىپ-كۇتكەندەرىڭىز ءۇشىن العىسىم شەكسىز. ونى ءومىر بويى ۇمىتپايمىن. قايداعى دەم العان؟ جۇمىسىم مەنىڭ دەمالىسىم. بۇل جالعان ءومىر دە ءبىر بولايىق، وسىلاي تۋىستىعىمىز نىعايا بەرسىن! مەن سىزدەردى جاقسى كورەمىن». تولاسسىز تەلەفون شالىپ، قۇتتىقتاۋلار ايتۋ مەن وعان جان-دۇنيەڭدى بالقىتاتىن جاۋاپ قايتارۋ تاۆرياعا كەلگەنگە دەيىن سوزىلدى.
— «بۇل نە دەگەن كوپ قۇتتىقتاۋلار؟» — دەپ نيكولايدان سۇرادىم.
— «Cءىزدىڭ وسى سۇراقتى ماعان قوياتىنىڭىزدى سەزگەنمىن. بۇگىن مەنىڭ تۋعان كۇنىم. تۋعان كۇن بولعاندا، مەن تۋرا 50 جاسقا كەلدىم. بىلايشا ايتقاندا مەرەكەلى داتا. يۋبيلەيىم» — دەدى ول.
— «يۋبيلەيدە جۇمىس ىستەۋشىمە ەدى. مەن، بىلتىر 45 جاسىمدى بۇكىل استانادا دۇرىلدەتىپ وتكىزدىم. جان-جاقتان قوناقتار كەلدى. ءان سالدىق، بيلەدىك، تويلادىق.سىزگە تاڭدانىپ وتىرمىن، نيكولاي گريگوريەۆيچ؟».
— «ساكە، بۇل، سىرى بار ۇلكەن جانە ۇزاق اڭگىمە. ءقازىر، تاۆرياعا نۇرلاندارمەن كەزدەسەتىن مەجەلى جەرگە دە كەلىپ قالدىق. الدىمەن مالدارعا سۋ بەرەيىك. شولدەپ قالعان شىعار. كافەدەن شاي ءىشىپ، تاماقتانىپ الايىق. سوسىن ،ۇزاق جولدى قىسقارتار بۇل حيكايانى سىزگە باستان اياق ايتىپ بەرەيىن، كۇندە جازۋشىمەن جۇرمەيمىن ەمەس پە. كەلىستىك پە» — دەدى كوليا.
— «مەن، كەلىستىك» — دەپ جاۋاپ قاتتىم.
نۇرلاندار جارتى ساعاتتاي كەشىگىپ كەلدى.
— «اعا، ءبىز بارعان جەردەن تاماقتانىپ الدىق. جۇرە بەرەيىك. ءسىز، ماعان «كوك شولاققا» وتىرىڭىز، سالوننىڭ ارتجاعىنا جاتىپ، ۇيىقتاپ دەم الىپ الاسىز. ەركىنبەك «كامازعا» وتىرسىن» — دەدى نۇرلان ءىنىم.
— «جوق. مەن، نيكولاي گريگوريەۆيچ ۋادە ەتكەن اڭگىمەسىن تىڭدايمىن» — دەدىم.
— 1952 جىلى دۇنيەگە كەلدىم-دەپ باستادى اڭگىمەسىن نيكولاي. تۋىپ وسكەن جەرىم، وسى تاۆريا اۋدانىنىڭ «ساراتوۆكا» سەلوسى. (اۆتوردان: ءقازىر ۇلان اۋدانى). اكە-شەشەلەرىم دە وسى ولكەدەن. ولار الدىمەن كولحوزدا ،كەيىن سوۆحوزدا قاراپايىم جۇمىس ىستەدى. قازاقتارمەن كوپ ارالاسقان. قايناروۆ تەمىرعالي اعالارمەن ءالى كۇنگە دەيىن تامىرمىز. ۇلاندىقتاردان جاقسىلىقتى كوپ كوردىم. ولاردى شىن قۇرمەت تۇتامىن. ول تۋرالى اڭگىمە بارىسىندا ايتىپ وتەمىن.
ءبىز ءتورت اعايىندىمىز. ەكى ۇل، ەكى قىز. مەن بالالاردىڭ ۇلكەنىمىن. لاريسامەن ءبىر مەكتەپتە وقىدىق. ول مەنەن ەكى جاس كىشى بولاتىن. ونىمەن ونىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە جۇرگەندە تانىستىم. ءبىزدىڭ كلاسس سەگىزىنشى «ب» كلاستىڭ شەفى بولاتىن. ءبىر جولى، 9-مامىر جەڭىس كۇنىنە ارنالعان پاتريوتتىق مادەني-ىس شارا ۇيىمداستىرىپ وتكىزۋ لاريسا ەكەۋىمىزگە جۇكتەلدى. ءبىز ول تاپسىرمانى ورىنداۋعا بويىمىزدا بار بارلىق قابىلەت-قارىمىمىزدى جۇمساپ، وتە تياناقتى دايىندىق جۇمىسىن جۇرگىزدىك. سونىڭ ناتيجەسىندە، ءبىزدىڭ باعدارلاما مەكتەپ بويىنشا ەڭ ۇزدىك بولىپ تانىلدى. ەكەۋىمىز سودان بەرى بىرگەمىز. قازىردە ماڭگىلىك بىرگەمىز دەپ نيكولاي ۆارلاموۆيچ ايەلىنىڭ فوتوسىن تاعى دا الاقانىمەن ۇستادى. 1970 جىلى مىندەتتى اسكەري بورىشىمدى وتەۋگە شاقىرىلدىم. لاريسا مەنىمەن وسكەمەنگە بىرگە كەلىپ ، ارمياعا ءوزى شىعارىپ سالدى. ەكى جىل حاباروۆسكىدە اۆتوموبيلدەر پولكىندە بولدىم. ەكى جىل ءبىرىمىز — بىرىمىزگە ۇزبەي حات جازىسىپ، تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ تۇردىق. كەيىن ساناعانىمىزدا 200 دەي حات جازىپپىز.
«مەن كەتكەندە سەن كىشكەنتاي بۇلدىرگەن، بۇلدىرگەننىڭ تەز پىسەرىن كىم بىلگەن» دەگەن اقىننىڭ جىرىنداي، 1972 جىلى اسكەردەن كەلگەندە الدىمنان ۇلبىرەپ، بوي جەتكەن لاريسام قارسى الدى. ءبىز ءۇشىن ءبارى انىق بولاتىن. سول كۇنى جاراتۋشىنىڭ قولداۋىمەن ەكى جارتى ءبىر ءبۇتىن، ەرلى-زايىپتى بولىپ باس قوستىق، قول ۇستاسىپ بولاشاققا بىرگە اتتادىق.لاريسا بۋحالتەرياعا مەن شوفەرلىق جۇمىسقا ورنالاستىم. كەڭەس وداعىنا وكپەم جوق. سوۆحوز اكىمشىلىگى تويىمىزدى وتكىزىپ، ەكى بولمەلى ءۇي بەردى. مەن، سوۆحوز-تەحنيكۋمنىڭ اگرونوميا، ال، لاريسا بۋحالتەرلىك وقۋدىڭ سىرتاي بولىمدەرىنە وقۋعا تۇستىك. بۇرىنعىداي، سەلونىڭ، ءتىپتى اۋداننىڭ قوعامدىق مادەني-كوپشىلىك جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاسامىز. ءبىزدىڭ قاتىسۋىمىزسىز سوۆحوزدا ءبىر مەرەكەلىك كونسەرت وتپەيتىن بولدى. ويتكەنى بارلىق سەنارييدى ءبىز لاريسا ەكەۋىمىز جازامىز. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، سوۆحوزدا وتە بەدەلدى بولدىق. تۇڭعىشىمىز تاتيانا تۋاردىڭ الدىندا ۇلكەن ءتورت بولمەلى ۇيگە قول جەتكىزدىك. تانيا 1973 جىلى، سۆەتلانا 1975 جىلى جارىق دۇيەگە كەلدى. ولگا بەس جىلدان كەيىن 1980 تۋدى. «مەن ساعان، مۇراگەر ۇل تاۋىپ بەرەمىن» دەپ لاريسا بولمادى عوي. ول كەزدە بىزدە ءبارى بار ەدى. ۇيدە، كۇيدە، اتاق تا ابىرويدا بار بولاتىن. لاريسا ءۇشىنشى بالانى اۋىر بوساندى. قان كوپ كەتىپ، ەس-تۇسسىز ەكى كۇن جاتتى. ءۇشىنشى كۇنى قايتىس بولدى. «ورتا جولدا اتىڭ، ورتا جاستا ايەلىڭ ولمەسىن» دەپ بەكەر ايتىلماعان. مەن باسىما تۇسكەن قايعىدان ءبىر كۇندە سىنىپ، وتىز جاسىمدا وپىرىلىپ ءتۇستىم. نە بولعانىن ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەيمىن، قايعىدان بولعان قيىندىقتى كوتەر المادىم با، بەلگىسىز، مەن ءبىرجولاتا ىشكىلىككە سالىنىپ، تۇزەلمەيتىن ماسكۇنەم بولىپ كەتتىم. ايلاپ، جىلداپ اراق ءىشتىم. جاتىپ ءىشتىم، كىر باتپاققا اۋناپ ءىشتىم، ءۇيدىڭ مۇلكىن ساتىپ ءىشتىم، بەرمەسە ۇرلاپ ءىشتىم. ءبىر كۇن ساۋ بولعان كۇنىم جوق. كادىمگى ادام شوشيتىن ءۇستى باسى كىر-قوجالاق، جامان ءيىس شىعىپ تۇراتىن «بيچ»-«بومج» اتاندىم. الدىمەن مەنەن تۋىستار بەزدى. ۇكىمەت سوت شەشىمىمەن اكەلىك قۇقىمنان ايىردى. ولگا بالالار ۇيىنە الىندى. تاتيانانى بارناۋىلدا تۇراتىن قارىنداسىم مارگاريتا السا، سۆەتانى پاۆلودار قالاسىندا تۇراتىن لاريسانىڭ اپايى ۆەرا گەراسيموۆنا باۋىرىنا باسىپ العان. مەن ونى كەيىن ەسىم كەلگەن سوڭ عانا ءبىلدىم. بۇل سۇمدىق جاعداي 1980 جىلدان دان 1985 جىلعا دەيىن سوزىلدى. سول كەزدەگى باسىمنان كەشكەندەرىمدى، يت ءومىرىمدى دوستارىم ەمەس، دۇشپاندارىما دا تىلەمەيمىن. ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن. وسى اداسقانبەس جىلىمدى ءوز ومىرىمنەن مۇلدەم سىزىپ تاستاعانمىن. سوندا مەن، ءقازىر ەلۋدە ەمەس، قىرىق بەستەمىن. ءقازىر ويلاپ وتىرسام، سول بەس جىل ناعىز كاتورگا بولدى.وسكەمەن قالاسىندا مەن تۇنەمەگەن پودۆالدار جوق شىعار. وزىمشە بارناۋلىعا قىزىمدى ىزدەپ بارامىن دەپ، شەشەندەردە ءبىر جىلداي مالدارىن باعىپ، قۇل بولدىم. سوندا ۇرىپ سوعۋدىڭ كوكەسىن كوردىم. ولاردان ءولدىم دەگەندە، قاشىپ قۇتىلدىم. وسكەمەنگە ورالدىم. بۇرىنعى قايىرشىلىق قالپىما قايتا ءتۇستىم. كۇندىز بوس بوتەلكەلەر جيناپ، سولاردى وتكىزىپ، تۇسكەن تيىن-تەبەنگە ەڭ ارزان اراقتاردى الىپ ىشەمىز. ساقالىمنىڭ كوپتىگىنە وراي باسقا بومجدار ماعان «باباي» دەگەن ات قويىپ، ايدار تاقتى. سونداي كۇندەردىڭ بىرىندە تاڭ قىلاڭ بەرە بىرەۋ يىعىمنان قاتتى ءتۇرتىپ وياتتى. ويانىپ، بۇل كىم ەكەن دەپ قاراسام، و توبا، الدىمدا لاريسا تۇر. سىزگە وتىرىك، ماعان شىن ءتىرى لاريسا تۇر. الدىمەن قۇشاقتاپ، نە بولىپ كەتكەنسىڭ ءوزىڭ دەپ، بەتىمنەن ءسۇيدى. جۇرەگىم ورنىنان قوزعالىپ، دەنەم دىرىلدەپ، باسىم اينالىپ كەتتى. باسىمدى لاريسامنىڭ كەۋدەسىنە قويىپ، وكسىپ جىلادىم.
— «تىڭدا ساعان ايتار ءسوزىم بار-دەدى لاريسا شاشىمدى سيپاپ. سەنى انا دۇنيەدەن ارنايى ىزدەپ كەلدىم. «بالالارىمىزدى سورلاتپايمىز. تۇمسىقتىلارعا شوقتىرمايمىز، قاناتتىلارعا قاقتىرمايمىز. ولاردى جىلاتپاي الپەشتەپ وسىرەمىز» دەگەن انتىمىز قايدا قالدى. نەگە بالالارىمىز جان-جاقتا ءجۇر. تانيا ون ۇشكە كەلىپ قالدى. ءبىزدى ىزدەپ جىلاعانىن كۇندە كورەمىن. سۆەتا دا سولاي. ولار ءبىزدى ساعىنادى. ال، وليانىڭ جاعدايىن ءقازىر شەشپەسەڭ، ودان ايىرىلامىز. باسقا بىرەۋلەر ونى الىپ كەتپەكشى. مەن ولگەنمەن سەن ءتىرىسىڭ عوي. اكەسى ەمەسسىڭ بە، جىلاتپا بالالارىمىزدى.جاماندىقتان ارىل، ساناڭا سىلكىنىس، ومىرىڭە سەرپىلىس بەر! سەنىڭ باعىڭ ۇلكەن جولدا. جۇرگىزۋشىلىگىڭە قايتا ورال. قازاق دوستاردان كوپ كومەك بولادى. ەندى اداسپا، نيكولاي؟! مەن ساعان سەنەمىن، جانىم!»-دەدى دە لاريسا كىشكەنتاي تەرەزەدەن اق قۇس بولىپ ۇشىپ، شىعىپ كەتتى.
«لاريسا»، «لاريسا» دەپ، قاتتى داۋىس شىعارىپ، مەن ورنىمنان اتىپ تۇرەگەلدىم. سۋىق پودۆالدا كارتون قاعازدى توسەپ جاتقان، تورت-بەس «بومجدار» مەنىڭ ايعالاعان داۋىسىمنان شوشىپ وياندى.
— ولار، ءقايتسىن، نە بولدى، «باباي» دەسىپ، كوڭىلىمدى اۋلاپ جاتىر. ماسكۇنەمدەردىڭ ءوز زاڭدىلىقتارى بار. ولار ەرتەڭگى «باس جازاردى» قالتىرىپ، تىعىپ قويادى. بىرەۋ باسىڭدى جاز ال، مىنانى تارتىپ جىبەر دەپ تۇرسا، ەكىنشىسى، «بابايدىڭ» ەسى مۇلدەم اۋىستى دەپ جاتىر.
— «جاڭا عانا مەنى قايتىس بولعان ايەلىم لاريسا ءتۇرتىپ وياتتى. ول قايدا كەتتى ؟ كوردىڭدەر مە سەندەر ونى؟» دەپ تاعىدا قاتتى داۋىستادىم. تەرزەنىڭ تۇبىندە جاتقان «ارىپتەسىم»، «مەن كوردىم، اق بۇل جامىلعان، اق قۇباشا كەلگەن ايەل سەنىمەن كوپ سويلەستى دە، مىنا تەرەزەدەن شىعىپ، عايىپ بولدى» — دەپ جاۋاپ قاتتى. ۇشىپ تۇرىپ الگى تەرەزەگە باردىم. تۋرا قارت «ەرتىس» پەن «ءۇلبى» وزەندەرىنىڭ توعىسقان تۇسىنداعى ارال كوزىمە ءتۇستى. بىردەن ارال مەنى وزىنە تارتتى. وسى ارال مەنىڭ قۇتقارۋشىم بولادى-دەپ ويلادىم دا، ەشتەڭەگە قاراماي، تەرەزەدەن دالاعا اتىپ شىقتىم. ويىمدا تەك، لاريسانىڭ ايتقاندارى. ەرتىستەن ءجۇزىپ ءوتىپ، ارالعا جەتتىم. جىن-شايتانداردى قۋاتىن «باقسىلارداي» جۇلىنىپ، ارلى-بەرى جۇگىرىپ، نەبىر جاتتىعۋلار جاسادىم. قايتا سۋعا ءتۇسىپ، ادامي قالپىما كەلە باستادىم. سول ارالدا ون كۇن ۇزبەي جاتتىعۋ جاساپ، دۇرىستالدىم. ءبىرىنشى كەزەكتە ءار-تۇرلى جۇمىستار ىستەپ، ساقال مۇرتتى الىپ، ءۇستى-باسىمدى تۇزەپ، كيىم-كەشەكتەرىمدى اۋىستىردىم. بىرتىندەپ، ادام ساناتىنا قوسىلدىم. الدىمەن، بالالارىمنىڭ حال-جاعدايىن سۇراستىرىپ ءبىلدىم، ولاردىڭ مەكەنجايىن الدىم. وليانى ىزدەپ بالالار ۇيىنە باردىم. ينتەرنات ديرەكتورى حانيپا اسىلبەك قىزى جىلى شىرايمەن قارسى الىپ، بالاممەن كەزدەسۋگە رۇقساتىن بەردى. قىزىمدى قۇشاعىما باسىپ، جىبەرگەن قاتەلىكتەرىمدى سەزىنىپ، ءوزىمدى-وزىم قايرادىم. لاريسانىڭ ەسكەرتكەنى تۋرا كەلدى. تۇماندى البيوندا تۇراتىن اعىلشىن وتباسى ولگانى بالا قىلىپ الامىز دەپ حاتتىڭ ۇستىنە حات جازۋدا ەكەن. كەشەۋىلدەپ جاتقانى ەكى ەل اراسىنداعى مەملەكەتتىك قۇجاتتاردىڭ رەتتەلمەۋى بولىپ تۇر. مەن تاياۋدا سوت ارقىلى اكەلىك قۇقىمدى قالپىنا كەلتىرىپ، بالامدى وزىمە الامىن جانە ەشقانداي اعىلشىنعا قىزىمدى بەرمەيمىن دەپ، ارىز جازىپ، ديرەكتورعا تاپسىرىپ كەتتىم. جولى بولعىر، ديرەكتور، سوزىندە تۇردى، جوعارى جاققا «ءتىرى اكەسى تۇرعاندا بالانى شەت ەلگە جىبەرۋگە قارسىمىن» دەپ جاۋاپ حات جازادى. مەن، دۇرىس ءومىر سۇرۋگە، ءۇي بولۋعا، بالالارىمدى قايتارۋعا بار كۇشىمدى، قاجىر-قايراتىمدى سالىپ كىرىستىم. ومىر-كۇرەس. ماسكۇنەمدىكپەن ماڭگىلىككە قوشتاستىم. وزىمە ناقتى مىندەتتەر جۇكتەپ، ۇلكەن اسۋلار مەن بيىك بەلەستەر يگەرۋدى جوسپارلادىم. «تالاپتانعان جەتەر مۇراتقا»دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا جولىم بولعاننىڭ ۇستىنە بولا ءتۇستى. اكەمنىڭ تامىرى ءارى جاقىن دوسى ۇلاندىق تەمىرعالي اعا ماعان كوپ كومەكتەستى. ول كىسى مال بريگاداسىنىڭ بريگاديرى بولىپ جۇمىس ىستەيتىن. وعان جوسپارلارىمدى جاسىرماي ايتىپ بەردىم. مەنى مۇقيات تىڭداعان ول: — «مىنا ايتقاندارىڭدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى كەرەك. «وسكەمەن-الماتى» جولىنىڭ بويىندا ورنالاسقان مال بورداقىلايتىن فەرماعا اعا باقتاشى قاجەت بولىپ تۇر. ايلىعى جاقسى، ءبىراق جۇمىسى جاۋاپتى. پاسپورت الۋىڭدى، جۇرگىزۋشى كۋالىگىڭدى جوندەۋدى، باسقا دا قۇجاتتارىڭدى الۋعا اتسالىسايىن» — دەدى. ءبىر قىس مالشى بولدىم. قوماقتى تابىس تاپتىم. تەمىر اعا سوزىندە تۇردى. بۇكىل قۇجاتتارىمدى نوتاريۋس، سەلسوۆەت جانە اۋدان مەكەمەلەرى ارقىلى جوندەتكىزىپ، ەسكىلەرىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، جوعالعاندارىن جاڭارتىپ بەرگىزدى. بۇل كاسىپپەن ودان ءارى دە شۇعىلدانا بەرەر ەدىم. ساباقتى ينە ساتىمەن دەگەن، ءبىر كۇنى، ادەتتەگىدەي تابىندى دالادا جايىپ جۇرگەن بولاتىنمىن. جولدىڭ بويىندا تۇرعان ەكى دوڭگەلەگى بىردەي ىستەن شىققان ۇلكەن جۇك ماشيناسىن كەزدەستىردىم. شوفەرى مەنى قول بۇلعاپ وزىنە شاقىردى. —«جاقىن جەردە تەلەفون بار ما؟ وسكەمەنگە قوڭىراۋ شالىپ، جوندەۋ بريگاداسىن شاقىرماسام بولمايىن دەپ تۇر. تۇنگە قالاتىن ءتۇرىم بار. ءوزىم جالعىز ۇلگەرە الاتىن ەمەسپىن. سمەنشيك اۋىرىپ جاتىر»-دەدى ماعان قاراپ.
— «بۇل ماڭايدا تەلەفون ستانسياسى جوق. مەن كومەكتەسەيىن» — دەپ نيەت ءبىلدىردىم. اعا جاسقا كەلىپ قالعان شوفەر قۋانىپ كەتتى. بالا جاستان ماشينا جوندەۋ مەنىڭ ستيحيام بولىپ تابىلادى. اسىرەسە، دوڭگەلەكتەردى اۋىستىرىپ، سالۋعا قۇشتارمىن. ەكى جارىم ساعاتتان استام توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ، قيراعاندارىن قالپىنا كەلتىرىپ، دوڭگەلەكتەردى ورنىنا قويدىق. «كامازدىڭ» يەسى يزمايلوۆ اندرەي يۋريەۆيچ مەنىڭ ىسكەرلىگىمە ءدان ريزا بولدى. ول قولىنا بلاكنوتىن الىپ، مەنىڭ اتى ءجونىمدى ادرەسىمدى جازىپ الدى. مەن مالىمدى باعىپ قالا بەردىم. ەكى ايدان سوڭ مال بورداقىلاپ جاتقان قىستاعىمىزعا مەنى ىزدەپ اندرەي يۋريەۆيچ كەلدى. بۇل كەز گورباچيەۆتىڭ قايتا قۇرۋىنىڭ ناتيجەسىندە، نارىقتىق ەكونوميكاعا بەت بۇرىلعان، كووپەراتيۆتىڭ جاڭا-جاڭا باستاۋ العان تۇسى بولاتىن.
— «جاڭا كامازدى جالعا الدىم. ارەنداسىن تولەگەن سوڭ جەكەمەنشىككە اينالادى. ۇلكەن جولدا جۇرەتىندىكتەن پەرسپەكتيۆاسى دا مول بولايىن دەپ تۇر. ماعان كومەكشىلىككە، ەكىنشى جۇرگىزۋشى بولۋعا شاقىرامىن» — دەدى. اسپاننان سۇراعانىم، جەردەن تابىلدى. سۇيىكتى جۇمىس ءوزى ىزدەپ كەلدى. ونىڭ ۇستىنە «ساعان، كوليا ۇلكەن جول كوپ كومەك بەرەدى»-دەپ لاريسامنىڭ ايتقانى بار.
— ساكە، جالىققان بولارسىز، ەندى قىسقارتىپ ايتايىن، شىنىندا ۇلكەن جولدا باعىم اشىلىپ، جۇلدىزىم جارقىرادى. سەنىمدى اندرەي يۋريەۆيچپەن بىرگە ءجۇرىپ، مول تابىس تاپتىم. اكسيونەر بولدىم. «كامازدىڭ» 50 پايىزىنا يە بولدىم. كەيىن يۋريەۆيچ بالالارىنىڭ قولىنا كالينينگرادقا كوشكەندە قالعان 50 پايىزدى ماعان ساتىپ كەتتى. مەن ونى ساتىپ الۋ ءۇشىن بانكتەن قوماقتى نەسيە الدىم. ونى كۇندىز-تۇنى تىنىمسىز جۇمىستىڭ ارقاسىندا ەكى جىلعا جەتپەي تولەپ تاستادىم.سودان بەرى ون جىل وتە شىقتى. وسى ون جىل ىشىندە جەكەمەنشىك «كامازىممەن» بۇكىل تمد-نى ون رەت اينالىپ شىقتىم دەسەم، وتىرىك ايتپاعان بولار ەدىم. ودان باسقا، گەرمانيا، چەحيا، يسپانيا، مونگوليا، تۇركيا، بىرىككەن اراب ەميراتى، جۇڭگو، پولشا مەملەكەتتەرىنەن جۇكتەر تاسىدىم. ەڭ باستىسى، مەنىڭ لاريسام ايتقانداي بالالارىمنىڭ باسىن قوسىپ، ولارعا قولدان كەلگەن جاعداي جاسادىم. تانيا مەن سۆەتا ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ، جوعارى ءبىلىم الدى. تۇرمىسقا شىقتى. ءۇيلى باراندى بولدى. ولاردان ءۇش نەمەرەم بار. وليا اپايلارى وقىعان ۋنيۆەرسيتەتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىنىڭ ستۋدەنتى. بىلتىر وزىنەن ءبىر كۋرس جوعارى وقيتىن الەكساندار اتتى ازاماتقا تۇرمىسقا شىقتى. ۇشەۋىنىڭ دە، مەن الىپ بەرگەن، باستارىندا ۇيلەرى، استارىندا ءمىنىپ جۇرگەن ماشينالارى، «سۋم-دا» بۋتيكتەرى بار. ەشكىمنەن كەم ەمەس. كۇيەۋ بالالارىم مەن قۇدالارىم جاقسى ادامدار. كەنجە كۇيەۋ بالا ساشا تىم اقكوڭىل. جولداستارى كولگە بارىپ سۋعا تۇسەمىز دەپ ماشينانى اۋدارىپ الىپتى. سونى جوندەۋ كەرەك. مەندە ونى قالپىنا كەلتىرمەي مازا بولمايدى. سىزدەن الاتىن مىڭ جارىم دوللاردى «ءاۋديدى» جوندەۋگە جۇمسايمىن. دەنساۋلىعىم باردا كۇن-تۇن دەمەي ادال ەڭبەك ىستەۋگە ىنتالىمىن. جۇمىس ىستەۋدى جانىمداي جاقسى كورەمىن. ون جىل بويى جاڭا جىلدى رەيستە، ۇزىن جولدىڭ بويىندا، كابينامدا قارسى الىپ كەلەمىن. جۇرگەنگە — جورگەم ىلىنەدى. وسى ورايدا، جاڭا جىلعا قاتىستى، ءبىر تاۋلىكتە جارتى جىلدىق تابىس اكەلگەن ادەمى وقيعانى ايتىپ بەرەيىن. جەتى تاۋلىك جول ءجۇرىپ، ماسكەۋ قالاسىنان تيەلگەن جۇكتى 1991 جىلدىڭ 31ء-شى جەلتوقسانى كۇنى تاڭ اتا، امان-ەسەن الماتىعا جەتكىزدىم. ماعان، سول كۇنى مونشاعا ءتۇسىپ، دەمالىپ، جاڭا جىلدى ەل سياقتى قارسى الۋعا بولار ەدى. ءبىراق، مەن ولاي ىستەمەدىم. تاڭعى شايىمدى ءىشىپ العان سوڭ، وسكەمەندىك جەرلەس «دالنوبويشيكتەر» تۇراتىن جەرگە كەلدىم. ول نۇكتەدە ون شاقتى مەنىكى سياقتى جۇك تاسىمالدايتىن ماشينالار تۇر ەكەن. مەن كەلىپ كەزەككە تۇرا قالدىم. كليەنتپەن كەلىسكەندەر كەتىپ جاتتى. ساعات ەكىدە تورتەۋىمىز عانا قالدىق. «بوسقا ۋاقىتتى وتكىزەمىز، ەندى مۇندا ەشكىم كەلمەيدى، جاڭا جىلدى الماتىدا قارسى الاتىن بولدىق» دەپ ولار، ارىپتەستەرىم كەتىپ قالدى. مەن جاڭعىز قالدىم. سول جەردە تاپجىلماي توستىم. ساعات بەستەر شاماسىندا «مەرسەدەس-600» مىنگەن، باي قازاق جىگىتى كەلدى. «2ء-شى قاڭتاردا ساعات 10.00-دە وسكەمەن قالاسىندا وبلىس اكىمىنىڭ قاتىسۋىمەن جاڭا «سۋپەرماركەت» اشىلادى. سوعان باعالى زاتتار جەتكىزۋ قاجەت بولىپ تۇر. تولەم ەكى ەسە بولادى. شارتىمىز تاۋارلاردى ەرتەڭنەن قالدىرماي جەتكىزۋ» دەدى الگى باي مىرزا. «مەن كەلىستىك» دەپ جاۋاپ قاتتىم. جۇكتى تيەۋگە تۋرا ەكى ساعات ۋاقىت كەتتى. تەنت جامىلعان «كامازىم» زاتتارعا لىق تولدى. پريسەپىم بوس بولعاندىقتان ، تاعىدا بىرەۋ-مىرەۋ تاۋىلىپ قالاتىن شىعار، ءبىر ساعاتتاي توسايىن دەپ جاڭاعى جەرگە قايتا ورالدىم. ويلاعانىمداي بولىپ شىقتى. ون بەس مينۋتتان سوڭ، «وتان» پارتياسىنىڭ اسا ماڭىزدى ۇگىت-ناسيحات باننەرلەرى، پلاكاتتارى مەن قۇجاتتارىن وسكەمەنگە جەتكىزىپ بەرىڭىز دەگەن وتىنىشپەن ادامدار كەلدى. پارتيانىڭ ورتالىق وفيسىنە بارىپ، بارلىق زاتتاردى پريسەپكە تيەپ الدىم. ولار اقشانى بانكى ارقىلى چەكپەن تولەيتىن بولدى. ەل پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جاڭا جىلدىق قۇتتىقتاۋىن ايتقان تۇستا مەن قاپشاعاي قالاسىنان زىمىراپ ءوتىپ بارا جاتقان بولاتىنمىن. تۋرا ساعات ءتىلى تۇنگى 12.00 بولعاندا ءبىر قولىممەن ءرولدى، ەكىنشى قولىممەن مينەرالدى سۋى بار ىدىستى ۇستاپ لاريسامەن بىرگە جاڭا 1992 جىلدى جول ۇستىندە قارسى الدىم. لاريسانى جاڭا جىلىمەن قۇتتىقتاپ، جول بويى وعان ارناپ ولەڭ ايتتىم. جاقسى كوڭىلدى ماشينادا سەزەدى. گازدى باسقان سايىن جىلدامدىعىن ارتتىرىپ، جۇيىتكىدى دە وتىردى. ءبىر سىر بەرگەن جوق. سوندا مەن، سولياركا قۇيۋعا جانە دارەت الۋعا ازداعان عانا ايالداۋ جۇمسادىم. قالعان ۋاقىتتا تەرموستاعى كوفەنى ءىشىپ وتىرىپ، رەيىستىڭ ماڭىزدىلىعىنا وراي جولدا ءبىر دەم الماي مەجەلى جەرگە جەتىپ، جۇكتەردى ءتۇسىردىم. تاپسىرۋشىلار ءدان ريزا بولدى. مەن اقشانىڭ استىندا قالدىم. تەمىردى قىزعان كەزىندە سوعۋ قاجەت. سول قىزۋمەن، سول جولعى مول تابىسقا ومسكىگە ۇشىپ بارىپ، سۋ جاڭا « 09 ماركالى «جيگۋلي» ساتىپ الدىم. بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە، ۇلكەن قۋانىش بولاتىن. باعانا سىزگە، ۇلاندىق ازاماتتاردان كوپ جاقسىلىق كوردىم دەگەن ەدىم. سول جولى مەنى ءبىر ولىمنەن ۇلاندىق ەكى جىگىت الىپ قالدى. وقيعا بىلاي بولعان ەدى. ءدال «روجدەستۆو» مەركەسى كۇنى ومسكىدەن قايتاردا پاۆلوداردا تۇراتىن باجام گەننادييي ماتۆەيەۆيچ پەن قايىن بيكەم ۆەرا گەراسيموۆانىڭ ۇيىنە ارنايى سوقتىم. قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە سۆەتانى باۋىرلارىنا باسىپ، وگەيسىتپەي تاربيەلەگەن ولارعا دەگەن ريزاشىلدىعىم شەكسىز بولاتىن. سولارعا راحمەت ايتىپ، ومسكىدەن العان سىيلىقتارىمدى تاپسىرۋ ءۇشىن جانە جاڭا ماشينانى قايىن جۇرتقا كورسەتىپ، قۇر الاقان جۇرمەگەنىمدى، تىرشىلىگىمنىڭ بارلىعىن ءبىلدىرۋىم كەرەك بولدى. ءوز كەزەگىندە ولار مەنىڭ قۇرمەتىمە جاقىن دوستارىن شاقىرىپ، مول داستارحان جاساپ، قۇشاقتارىن جايىپ قارسى الدى. وتە كوڭىلدى وتىردىق. تۋىستاردىڭ تۇندە قالاي جۇرەرسىڭ، بۇگىن قونىپ، ەرتەڭ ەرتەسىمەن قايتارسىڭ دەگەندەرىنە قاراماي مەن، ۇيگە قايتۋعا اسىقتىم. سەبەبى، ەرتەڭ لەنينگرادقا باراتىن ۇلكەن رەيسكە شىعۋ قاجەت بولدى. پاۆلودارلىق اعايىندار ءبىر كىسىدەي قالانىڭ سىرتىنداعى جانار-جاعارماي ستانسياسىنا دەيىن شىعارىپ سالدى. وسكەمەنگە دەيىن توقتاۋسىز ءجۇرۋ ماقساتىندا جيگۋليدىڭ ەكى باگىنا بەنزيندى تولتىرا قۇيىپ ، كاسساعا بەنزيننىڭ اقشاسىن تولەدىم. سول ساتتە جول سۋمكالارىن كوتەرگەن، جاستارى 25-26 داعى ەكى قازاق ازاماتى وسكەمەنگە دەيىن الا كەتىڭىز، جول اقىسى ارتىعىمەن تولەنەدى — دەپ سۇرادى. ول كەزدە قاراڭعى ءتۇسىپ كەتكەن. ءتۇن ورتاسىندا جاڭا ماشينامەن جالعىز ءجۇرۋ دە ءقاۋىپتى دەپ ساناپ، ولاردى وتىرعىزىپ الدىم. پاۆلودار مەن سەمەي قالاسىنىڭ ورتاسى 320 شاقىرىم. 180 شاقىرىمنان كەيىن بەسقاراعاي اۋدانىنا جەتپەي ورمان باستالادى. سول جەردەن سەمەيگە جەتكەنشە توعايلاردىڭ اراسىمەن جۇرەمىز. ءبىر ساعاتتاي جۇرگەننەن سوڭ ەكى جىگىت جول سۋمكالارىنا باستارىن توسەپ قالىڭ ۇيقىعا كەتتى. مەن الدى —ارتىندا «ترانزيت» دەگەن جازۋى بار جاڭا كولىكپەن زىرلاپ كەلەمىن. ويىمدا ەشتەڭە جوق. تالاي ءجۇرىپ جۇرگەن جەرىم عوي. تۇنگى ءبىرجارىمدا سەمەي قالاسىنا 75 شاقىرىمداي قالعان كەزدە جەزلىن كوتەرىپ «گاي» ينسپەكتورى توقتاتتى. ءتارتىپتىڭ اتى ءتارتىپ. توقتاي قالدىم.
— «تۇندەلەتىپ قايدا بارا جاتىرسىڭ. ماشينانىڭ قۇجاتتارىن كورسەت»-دەدى الگى ينسپەكتور جانىما كەلىپ. مەن قۇجاتتاردى كورسەتتىم. ول فاردىڭ جارىعىنا توسەپ دوكۋمەنتتەردى قارادى. سوسىن: «سەنىڭ قۇجاتتارىڭدا شيكىلىك بار كورىنەدى، انا ماشينادا وتىرعان كومانديرگە كورسەتەمىن» — دەدى. ول سولاي قاراي اتتاعاندا، جاڭاعى جولاۋشى جىگىتتەر، «مىنالار گايلار ەمەس، ناعىز قاراقشىلار، ساق بولىڭىز، ازىرگە ايتقاندارىنا كونە بەرىڭىز، قالعانىن ءبىز ىستەيمىز» — دەپ مەنى ساقتاندىرىپ ۇلگەردى. سول ەكى ورتادا جاڭاعى گايشنيك بىلاپىت بوقتىق سوزبەن «ءاي، سۇمەلەك، مۇندا كەل»دەپ، مەنى وزدەرىنىڭ ماشيناسىنا شاقىردى. ونىڭ بۇل دورەكىلىگى ماعان بىردەن ءبارىن تۇسىنىكتى ەتتى. مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكتور بۇلاي سويلەمەيدى. قارا نيەتتى جول تورىعاندارعا تاپ بولعانىمىز انىق ەدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ جولدىڭ كەلەسى جاعىندا بىزگە قيعاشتاۋ تۇرعان، مەملەكەتتىك ءنومىرى جوق «ينوماركاعا» الگى «گايشنيك» مەنى يتەرىپ، اۋىزىنا كەلگەن ءسوزىن ايتىپ الىپ كەلدى. ەسىكتى اشىپ، الدىڭعى ورىنعا وتىر دەپ جەكىدى. سالوندا مەنەن باسقا ءۇش ادام بولدى. ولاردان جۇڭگو اراعىنىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇر. وتىرعانداردىڭ قىزىپ العاندارى بىردەن بايقالدى. ارتقى سالوندا وتىرعانىڭ بىرەۋى كاۆكازدىق اكسەنتپەن سۇراق قويۋدى باستادى: — «قايدا بارا جاتىرسىڭ؟ قايدا تۇراسىڭ؟ ماشينانىڭ يەسى كىم؟» دەپ. مەن وعان: «كولىكتىڭ يەسى مەن. ومسكىدەن ساتىپ الدىم. بارلىق قۇجاتتارى دۇرىس. وسكەمەن قالاسىندا تۇرامىن، سوندا اپارا جاتىرمىن » دەپ جاۋاپ قاتتىم. ول.
— «نا لوۆسا زۆەر بەجيت دەگەندى ەستىگەن بولارسىڭ. ءبىز مىنا 40 گرادۋس ايازدا بەكەر تۇرمىز با؟ بۇل ديەۆياتكا قازىرگە دەيىن سەنىكى، ەندى بىزدىكى بولادى» — دەدى. اشۋ مەن ىزا بىردەي قىسقان مەن ءوز كەزەگىمدە: — «شانتاجدى دوعارىڭدار. مەن نە ءۇشىن سەندەرگە ماشينامدى بەرە سالۋىم كەرەك» — دەپ قارسىلىق كورسەتتىم. ولاردىڭ توسىپ وتىرعاندارى وسى ءسوز ەكەن، سۇراق قويىپ وتىرعان پالتوسىنىڭ قالتاسىنداعى تاپانشاسىن جۇلىپ الىپ، مەنىڭ ماڭدايىما توسەدى، ال، ارتجاقتا وتىرعان ەكىنشى كاۆكازدىق قانجارىن كەڭىردەگىمە تىرەدى جانە مويىنىما تۇنشىقتىراتىن جىبەك ءجىپتى ءىلىپ، تارتىپ-تارتىپ قالدى. كوزىمنەن وتىم ءبىراق شىقتى.
— «تىڭدا سەن، ساعان ولىمنەن قالۋدىڭ ءبىراق جولى بار. ول مىنا جانىڭدا وتىرعان كاپيتان-نوتاريۋستىڭ اتىنا ماشيناڭدى جازىپ بەرۋ. سوندا عانا ءتىرى قالاسىڭ» دەدى سۇراق قويۋشى قاراقشى داۋىسىن كوتەرىپ. سول ەكى ارادا بۇكىل ءومىرىم كوز الدىمنان ءوتتى. بالالارىم نە بولادى. لاريسامدى ەسىمە الدىم. جوق، كەلىسۋىم كەرەك، ايتپەسە بۇلار مەنى ولتىرەتىنى انىق.
— «جارايدى، قول قويىپ» بەرەمىن دەدىم. قاسىمدا وتىرعان كاپيتان-نوتاريۋس مەنىڭ قۇجاتتارىمدى قولىنا الىپ، پورتفەلىنەن ءبىر بۋما قاعازداردى شىعارىپ، بىردەمە تولتىرا باستادى. تاعىدا باندا باسشىسى ماعان قاراپ سۇراق قويدى: — «ماشينادا وتىرعاندار كىمدەر؟ ولار قايدا بارادى؟ ۇلتتارى قانداي؟». «جولدان وتىرعىزىپ العان ەكى جولاۋشىلار. جاپ-جاس قازاق ازاماتتارى. سۇراعان جوقپىن، ستۋدەنتتەر عوي دەيمىن، كانيكۋلعا وسكەمەنگە دەيىن بارا جاتقان. تيتتەي ادامگەرشىلىكتەرىڭ بولسا، ولارعا تيىسپەڭدەر. وبال بولادى» — دەپ جاۋاپ بەردىم. قاراقشىنىڭ اتى قاراقشى. ولاردىڭ بىلەتىندەرى توناۋ مەن ءولتىرۋ جانە جاۋىزدىق جاساۋ عانا. باندا باسشىسى:
— «داۆيد ي گونششيك، ەتي رەبياتا وكازاليس نە ۆ تو ۆرەميا، نە ۆ توم مەستە. نام ليشنيح سۆيدەتەلەي نە نۋجنو. پوەتومۋ سروچنو يح پۋسكاەم ۆ راسحود. سدەلايتە رابوتۋ اككۋراتنو. اللاح ناس پروستيت» دەپ قاتىگەز قانىشەر جەندەتتەرىنە اۋىر تاپسىرما بەردى. ارادا ەكى-ۇش مينۋت وتتىمە، جوقپا بىلمەدىم، ءتۇن تىنىشتىعىن «كالاشنيكوۆ» اۆتوماتتارىنىڭ تىرسىلداعان داۋىسى بۇزدى. الدىمەن مەن نە بولىپ قالعانىن تۇسىنبەي قالدىم. «سپەسناز» كەلىپ ءبىزدى قۇتقارىپ جاتىر دەگەن دە وي كەلدى.ءبارى استاڭ-كەستەڭ بولدى. انىق كورگەنىم باندا باسشىسىن مەنىڭ ماشينامداعى جىگىتتەردىڭ بىرەۋى سالوننان ەشكىدەي باقىرتىپ سۇيرەپ شىقتى دا، اسپاننان اياعىن كەلتىرىپ، جەرگە ءبىراق ۇردى. بەس مينۋتتىڭ ىشىندە ەكى قازاعىم ءتورت ءبانديتتىڭ يت تەرىلەرىن باستارىنا قاپتادى. ولاردى ەكى قولدارىمەن باستارىن ۇستاتقىزىپ، جەرگە تىزەرلەتىپ قويدى. سول قالپىلارىندا ولاردى جولدىڭ ەكى شەتىنە قايتا-قايتا جورگەلەتىپ جۇرگىزدى. مىستارى كەتىپ، كەۋدەلەرىن ابدەن قورقاقتىق كەرنەگەن قارانيەتتى قاراقشىلار مەنىڭ ەكى اياعىمدى قۇشاقتاپ، وكىرىپ جىلاپ، ولتىرمەڭدەرشى دەپ كەشىرىم سۇرادى. قازاق جىگىتتەرى ولاردىڭ وسى بەيشارالىعىن فوتوعا ءتۇسىرىپ الدى. ءبىز ولاردى سەمەي قالاسىنا كىرە بەرىستەگى «گاي» بەكەتىنە جەتكىزىپ، پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنە تاپسىردىق. ولار، شىنىندا، وتە قاتىگەز جول تورۋشى ۇرىلار، تالاي كىسىلەردى ءولتىرىپ، ۇستاتپاي جۇرگەندەر بولىپ شىقتى. ءسويتىپ قازاقتىڭ جاپ-جاس ەكى جىگىتى ەرلىك جاسادى. مەنى دە، وزدەرىن دە اجالدان الىپ قالدى. تاڭ اتا وسكەمەنگە امان-ەسەن جەتتىك. ولارعا راحمەتىمدى ايتىپ، قاي اۋداننىڭ ازاماتتارىسىڭدار — دەپ سۇرادىم. «ءبىز ۇلاندىقتارمىز!» — دەگەن قۇتقارۋشىلارىم، «رەچنوي ۆوكزالدىڭ» جانىندا مەنىمەن قوش ايتىسىپ ماشينادان ءتۇستى. مەنىڭ قارسىلىعىما قاراماي كەلىسىلگەن جول اقىسىن قولىما ۇستاتتىپ كەتتى. سودان بەرى، «ۇلاندىقتار» دەسە، كوڭىلىم جىلىپ، ەلەڭدەپ تۇرامىن.
نيكولايدىڭ باستان وتكەرگەن حيكاياسىن تىڭداپ، 700 شاقىرىم جول ءجۇرىپ، تاڭعى التىدا «استانا» مەن «قاراعاندى» جولدارىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان ءدامحانانىڭ الدىنا كەلىپ توقتادىق. «نيكولاي گريگوريەۆيچ، ءبىر تاۋلىك ۇيىقتاعان جوقسىز عوي. دەم الىپ الىڭىز. سىزگە مىنا جول قوناق ۇيىنەن ءبىر ورىن الىپ بەرەيىن» — دەدىم. «جوق، ساكە، بورتتاعى جان-جانۋار موڭىرەپ تۇرعاندا، مەنىڭ ۇيىقتاپ جاتۋىم ادامگەرشىلىككە جاتپايدى. باراتىن جەرگە اپارىپ ءبىراق دەمالامىن» دەپ جاۋاپ قاتتى. جۇرەگى اق، جانى تازا نيكولايدىڭ وسى اڭگىمەسىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەنگە ون ءۇش جىل تولىپ، ون ءتورتىنشى جىلعا شىققاندا قولىما قالام الىپ، قاعاز بەتىنە ءتۇسىرىپ وقىرماندارىما ۇسىنىپ وتىرمىن. مىنا الاساپىران زاماندا دراما مەن تراگەدياعا، ەرلىك پەن ادامگەرشىلىككە تولى نيكولايدىڭ وسى ءومىرى پوۆەست وقىرماندارىنىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، قاجەتتەرىنە جاراسا اۆتوردىڭ ناتيجەلى جۇمىسى بولىپ تابىلادى.
2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارى. كەشكى ساعات 19.52 — دە اياقتالدى. جازىلعان جەرى استانا قالاسىنىڭ ىرگەسىندەگى «وتاۋ تۇسكەن» اۋىلىنداعى جازۋشى ءۇيى.
You Might Also Like
