وجەت جىرلى قايسار اقىن
«وجەت جىرلى قايسار اقىن»
«ءاربىر تۆورچەستۆو ادامى ۇلكەن ۇعىمداعى ناقتى – كونكرەتتى، جالپىلاما - ابستراكتىلى تۇرعىدان ۇجدان، تۇنىپ تۇرعان يمان يەسى بولماق كەرەك»، - دەپ سىنشى ءا. بوپەجانوۆا ايتقانداي، ونە بويى ار مەن يمانعا تولى، پوەزيا كوگىنەن جۇلدىزدارىن جاققان، ءقازىردىڭ وزىندە جىرلارى ادەبيەتىمىزدىڭ كلاسسيكاسىنا اينالعان ۇركەردەي توپ ىشىندە وزىندىك دارا سيپاتى ايقىن تۇلعا - قاسىم امانجولوۆ.
امانجول، راحىمجاننىڭ قاسىمىمىن
مەن قالعان ءبىر اتانىڭ عاسىرىمىن.
بىرەۋگە جۇرتتا قالعان جاسىعىمىن،
بىرەۋگە اسپانداعى اسىلىمىن،- دەپ جىرلاعان اقىندى، حالىق، ەل، جەر، وتان تۋرالى سىندارلى ولەڭ جازعان ازاماتتىق قالعىعان ويدى وياتاتىن، ادام جانىن تۇلەتىپ، جان سۇلۋلىعىنا باستايتىن قۇدىرەتتى تۋعىزعان تۇلعانى تانىماۋ مۇمكىن ەمەس. جانىڭ جاسىعاندا، پاسىقتىقتان جەرىنىپ سارسىلعاندا قاسىمنىڭ وت ويلى، ساردار سەزىمدى جىرلارىن وقىساڭىز وقىرمانىنا رۋح بەرەر، ءومىردىڭ جاسامپازدىعىن ۇعىنۋعا ۇمتىلدىرار ولەڭدەرى ساناعا ساۋلە قۇيادى.
قاسىم – سىرشىل ليريك. جالپى، ءبىز ادەبيەتتە، ونىڭ ىشىندە پوەزيادا، اقىن شىعارمالارىن ماحاببات، تابيعات ليريكاسى، فيلوسوفيالىق ليريكا دەپ ءبولىپ الامىز. بۇل - شارتتى تۇرعىدا ماعنالىق، تاقىرىپتىق جاعىنان بولۋ. ال اقىن مىنا ولەڭ تابيعاتقا ارنالعان نە ماحاببات جىرلارى - دەپ ەكشەمەيدى. ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىنىڭ سەزىمىنىڭ بارلىق كريتەرييلەرىن ءتۇيسىنىپ ولەڭ جازادى.
مىسالى قاسىمنىڭ «تۋعان جەر» اتتى ولەڭىندەگى:
بولدىم عاشىق، تۋعان دالا، مەن ساعان،
الىس جۇرسەم، ارمانىم - سەن اڭساعان،
جاقىن جۇرسەم، مەن – تورىندە جانناتتىڭ
التىن دىڭگەك - ءوزىم تۇرعان بوساعام!- دەگەن جولدارى، تاقىرىبىنا قاراساق، تابيعات، اتا-مەكەندى جىرلايدى. ال وسىندا تۋعان جەرگە دەگەن زور ماحاببات، فيلوسوفيا جوق دەپ كىم ايتا الار؟! قاسىمنىڭ كوپ ولەڭدەرىندە وسىنداي سەزىم كۇيى، سانالى، پاراساتتى ويلار استاسىپ كەلەدى. اقىننىڭ جىرلارىنان ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ بار ءبىتىمى، بولمىسى، تانىم - پاراساتى ايقىندالادى.
ءسۇيدىم دەدىڭ، بىلەگىڭنەن ۇستادىم،
ءبىراق سەنى ءسۇي دەپ زورلاپ قىسپادىم
ادامشىلىق جۇرەگىڭمەن، ەركىڭمەن
«ءسۇيدىم» سەنى دەپ، بىلەمىسىڭ قۇشقانىڭ؟
اقىننىڭ مىنەز ىرىلىگى، ءورشىل رۋحى ءتانتى ەتەدى. ايتالىق، «ايتشى، جانىم»، «بىلەسىڭ بە، جان ساۋلەم؟» سەكىلدى عاشىقتىق جىرلارى كەز - كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الادى. ال جاستار «عاشىق ەدىم، قايتەيىن» جىرىن ءوز جۇرەك سىرلارىنداي جاتقا ايتادى.
قايدا جۇرسەڭ امان بول،
ءومىرىڭدى تىلەيمىن
سەنەن باسقا سەرتىم سول -
ەشبىر جاندى سۇيمەيمىن.
سەبەبى اقىن جىرلارىندا جەكەلىك جايتتار كوركەمدىك تۇرعىدان جالپىلىق مانگە يە بولادى. قاي اقىن بولماسىن ءوزى عۇمىر كەشىپ وتىرعان كەزەڭ تىنىسىمەن ەگىز، حالقىنىڭ، ەل - جەرىنىڭ تاعدىر تالايىمەن، تاريحىمەن تەل قوزى. كەشە – بۇگىن بولاشاق بەك استاسىپ كەتەتىن قاسىم تۆورچەستۆوسىن دا ادام تاعدىرى سول تاعدىرلاردان ءوسىپ - ونەتىن حالىق تاريحى زەردەڭىزدە جاندانادى. وسىنداي، حالىق باسىنا تۇسكەن قيىنشىلىقتى بىرگە بولىسكەن، قالامدى دا، قارۋدى دا بىرگە ۇستاعان حالقىنىڭ قايسار ۇلى:
مەن داۋىلدىڭ ۇلىمىن
تۇرا المايمىن داۋىلسىز.
قارسى الۋعا دايىنمىن،
سوقسا دا داۋىل دامىلسىز،- دەيدى.
ادەبيەتشى عالىم ت. ابدراحمانوۆا ءوزىنىڭ «قاسىم امانجولوۆتىڭ پوەتيكاسى» ەڭبەگىندە قاسىمدى ۇلكەن ازاماتتىق پافوستىڭ، الاۋلاعان ورەن ءوپتيميزمنىڭ، جاسىنداي جارقىلداعان وتكىر ءتىلدى، وتتى سەزىمنىڭ اقىنى دەگەن پىكىر تۇيەدى.
ەي، تاكاپپار دۇنيە
ماعان دا ءبىر قاراشى،
تانيسىڭ با سەن مەنى
مەن قازاقتىڭ بالاسى! - دەپ «دۇنيەگە جار سالعان» سىرشىل اقىن قاسىم ليريكاسى تۋرالى از عانا ويىمدى قورىتىندىلاي كەلە، اقىن مۇحتار شاحانوۆشا ايتقاندا،
ەڭ ايبارلى اقىندى جانى كوكتەم
البىرت، الاۋ تاڭدارعا ءانى كەتكەن،
ەڭ ايدارلى اقىندى،
حالىق سۇيگەن اقىندى
تۋعان حالقىڭ جانىپ سۇيگەن اقىندى،
تۋعان ەلدىڭ گ ۇلى بولعان،
زامانىنىڭ ءۇنى بولعان اقىندى،- قايىسپاي ءتوزىم، ءورشىل رۋح بەرەتىن ساناۋلى اقىنداردىڭ بىرەگەيى دەيمىز.
«ءاربىر تۆورچەستۆو ادامى ۇلكەن ۇعىمداعى ناقتى – كونكرەتتى، جالپىلاما - ابستراكتىلى تۇرعىدان ۇجدان، تۇنىپ تۇرعان يمان يەسى بولماق كەرەك»، - دەپ سىنشى ءا. بوپەجانوۆا ايتقانداي، ونە بويى ار مەن يمانعا تولى، پوەزيا كوگىنەن جۇلدىزدارىن جاققان، ءقازىردىڭ وزىندە جىرلارى ادەبيەتىمىزدىڭ كلاسسيكاسىنا اينالعان ۇركەردەي توپ ىشىندە وزىندىك دارا سيپاتى ايقىن تۇلعا - قاسىم امانجولوۆ.
امانجول، راحىمجاننىڭ قاسىمىمىن
مەن قالعان ءبىر اتانىڭ عاسىرىمىن.
بىرەۋگە جۇرتتا قالعان جاسىعىمىن،
بىرەۋگە اسپانداعى اسىلىمىن،- دەپ جىرلاعان اقىندى، حالىق، ەل، جەر، وتان تۋرالى سىندارلى ولەڭ جازعان ازاماتتىق قالعىعان ويدى وياتاتىن، ادام جانىن تۇلەتىپ، جان سۇلۋلىعىنا باستايتىن قۇدىرەتتى تۋعىزعان تۇلعانى تانىماۋ مۇمكىن ەمەس. جانىڭ جاسىعاندا، پاسىقتىقتان جەرىنىپ سارسىلعاندا قاسىمنىڭ وت ويلى، ساردار سەزىمدى جىرلارىن وقىساڭىز وقىرمانىنا رۋح بەرەر، ءومىردىڭ جاسامپازدىعىن ۇعىنۋعا ۇمتىلدىرار ولەڭدەرى ساناعا ساۋلە قۇيادى.
قاسىم – سىرشىل ليريك. جالپى، ءبىز ادەبيەتتە، ونىڭ ىشىندە پوەزيادا، اقىن شىعارمالارىن ماحاببات، تابيعات ليريكاسى، فيلوسوفيالىق ليريكا دەپ ءبولىپ الامىز. بۇل - شارتتى تۇرعىدا ماعنالىق، تاقىرىپتىق جاعىنان بولۋ. ال اقىن مىنا ولەڭ تابيعاتقا ارنالعان نە ماحاببات جىرلارى - دەپ ەكشەمەيدى. ءوزىنىڭ كوڭىل كۇيىنىڭ سەزىمىنىڭ بارلىق كريتەرييلەرىن ءتۇيسىنىپ ولەڭ جازادى.
مىسالى قاسىمنىڭ «تۋعان جەر» اتتى ولەڭىندەگى:
بولدىم عاشىق، تۋعان دالا، مەن ساعان،
الىس جۇرسەم، ارمانىم - سەن اڭساعان،
جاقىن جۇرسەم، مەن – تورىندە جانناتتىڭ
التىن دىڭگەك - ءوزىم تۇرعان بوساعام!- دەگەن جولدارى، تاقىرىبىنا قاراساق، تابيعات، اتا-مەكەندى جىرلايدى. ال وسىندا تۋعان جەرگە دەگەن زور ماحاببات، فيلوسوفيا جوق دەپ كىم ايتا الار؟! قاسىمنىڭ كوپ ولەڭدەرىندە وسىنداي سەزىم كۇيى، سانالى، پاراساتتى ويلار استاسىپ كەلەدى. اقىننىڭ جىرلارىنان ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ بار ءبىتىمى، بولمىسى، تانىم - پاراساتى ايقىندالادى.
ءسۇيدىم دەدىڭ، بىلەگىڭنەن ۇستادىم،
ءبىراق سەنى ءسۇي دەپ زورلاپ قىسپادىم
ادامشىلىق جۇرەگىڭمەن، ەركىڭمەن
«ءسۇيدىم» سەنى دەپ، بىلەمىسىڭ قۇشقانىڭ؟
اقىننىڭ مىنەز ىرىلىگى، ءورشىل رۋحى ءتانتى ەتەدى. ايتالىق، «ايتشى، جانىم»، «بىلەسىڭ بە، جان ساۋلەم؟» سەكىلدى عاشىقتىق جىرلارى كەز - كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الادى. ال جاستار «عاشىق ەدىم، قايتەيىن» جىرىن ءوز جۇرەك سىرلارىنداي جاتقا ايتادى.
قايدا جۇرسەڭ امان بول،
ءومىرىڭدى تىلەيمىن
سەنەن باسقا سەرتىم سول -
ەشبىر جاندى سۇيمەيمىن.
سەبەبى اقىن جىرلارىندا جەكەلىك جايتتار كوركەمدىك تۇرعىدان جالپىلىق مانگە يە بولادى. قاي اقىن بولماسىن ءوزى عۇمىر كەشىپ وتىرعان كەزەڭ تىنىسىمەن ەگىز، حالقىنىڭ، ەل - جەرىنىڭ تاعدىر تالايىمەن، تاريحىمەن تەل قوزى. كەشە – بۇگىن بولاشاق بەك استاسىپ كەتەتىن قاسىم تۆورچەستۆوسىن دا ادام تاعدىرى سول تاعدىرلاردان ءوسىپ - ونەتىن حالىق تاريحى زەردەڭىزدە جاندانادى. وسىنداي، حالىق باسىنا تۇسكەن قيىنشىلىقتى بىرگە بولىسكەن، قالامدى دا، قارۋدى دا بىرگە ۇستاعان حالقىنىڭ قايسار ۇلى:
مەن داۋىلدىڭ ۇلىمىن
تۇرا المايمىن داۋىلسىز.
قارسى الۋعا دايىنمىن،
سوقسا دا داۋىل دامىلسىز،- دەيدى.
ادەبيەتشى عالىم ت. ابدراحمانوۆا ءوزىنىڭ «قاسىم امانجولوۆتىڭ پوەتيكاسى» ەڭبەگىندە قاسىمدى ۇلكەن ازاماتتىق پافوستىڭ، الاۋلاعان ورەن ءوپتيميزمنىڭ، جاسىنداي جارقىلداعان وتكىر ءتىلدى، وتتى سەزىمنىڭ اقىنى دەگەن پىكىر تۇيەدى.
ەي، تاكاپپار دۇنيە
ماعان دا ءبىر قاراشى،
تانيسىڭ با سەن مەنى
مەن قازاقتىڭ بالاسى! - دەپ «دۇنيەگە جار سالعان» سىرشىل اقىن قاسىم ليريكاسى تۋرالى از عانا ويىمدى قورىتىندىلاي كەلە، اقىن مۇحتار شاحانوۆشا ايتقاندا،
ەڭ ايبارلى اقىندى جانى كوكتەم
البىرت، الاۋ تاڭدارعا ءانى كەتكەن،
ەڭ ايدارلى اقىندى،
حالىق سۇيگەن اقىندى
تۋعان حالقىڭ جانىپ سۇيگەن اقىندى،
تۋعان ەلدىڭ گ ۇلى بولعان،
زامانىنىڭ ءۇنى بولعان اقىندى،- قايىسپاي ءتوزىم، ءورشىل رۋح بەرەتىن ساناۋلى اقىنداردىڭ بىرەگەيى دەيمىز.
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: ساياسي قۋعىن سۇرگىن جانە حالىقتار دەپورتاسياسى (پرەزەنتاسياسىمەن)
